Overgewicht

‘Voeding als medicijn’ is een concept
dat ontwikkeld is door Bram van Dam,
Fanny van der Kroon-de Lange, Abderrahim Mushen, Leo Pruimboom en
Saskia Volger. Doel van het concept is
het leren kennen van voedingscombinaties die een medicinaal effect hebben,
en kunnen dienen als ondersteuning
voor de behandeling met reguliere
medicatie en natuurlijke interventies.
Voeding kan alleen maar effectief zijn
Voeding als medicijn
Overgewicht
als het lekker smaakt, zo niet dan zal
de patiënt niet therapietrouw zijn.
mirjam bakker, ria penders en leo pruimboom
over de behandeling van overgewicht met voeding bestaan vele ideeën. doorgaans wordt
in vermageringsdiëten de nadruk gelegd op minder inname van kilocalorieën vooral via
vermindering van de vetconsumptie. vervolgens wordt hierdoor vaak de koolhydraatinname
verhoogd en is de eiwitvoorziening marginaal. dit heeft grote gevolgen voor onder andere
de conditie van de celmembranen, de samenstelling van hersen- en zenuwweefsel en de
voorziening van de in de vetoplosbare vitamines a, d, e en k. ook neemt het relatieve
vetgehalte van de weefsels door een dergelijke voeding toe (afname 'lean body mass').
hoewel er sprake kan zijn van gewichtsreductie, blijft de lichaamssamenstelling ongunstig.
hierdoor nemen de negatieve bijwerkingen van overgewicht niet af. een hoog vetpercentage
en insulinesresistentie verhogen de kans op niet-alcoholische leververvetting. leververvetting
is de meest voorkomende leverafwijking. om dit te voorkomen doen de man en vrouw, die
in de geïndustrialiseerde landen leven, er goed aan hun taille respectievelijk onder de 94 cm
en 80 cm te krijgen en/of te houden. de gevarenzone bevindt zich tussen de 94-102 cm voor
mannen en 80-88 cm voor vrouwen (en natuurlijk daarboven). voor volkeren van andere
herkomst blijken dergelijke algemene normen nog niet te zijn vastgesteld. algemeen geldt
dat vooral de vetopslag in de buikholte negatieve gevolgen heeft voor de gezondheid.
Een ‘optimal calory diet’ bestaat voor circa 20 tot 40 energieprocenten (En%) uit koolhydraten, voor 30 En%
uit eiwit en 30 En% uit vetten. Vooral deze samenstelling is wezenlijk anders dan de gangbare westerse
voeding. Het totaal aantal kilocalorieën behoeft niet laag te zijn en representeert absoluut geen crashdieet.
Men kan bij overgewicht en obesitas in principe zonder honger afvallen. Deze voeding heeft gunstige endocrinologische consequenties waardoor de vetverdeling in het lichaam verandert en spierweefsel, de ‘vetverbrander’, niet verloren gaat. De koolhydraten moeten vooral komen uit een hogere consumptie van groenten
en fruit, waaronder ook knolsoorten, minder uit granen en graanproducten (brood!) en vrijwel niet uit geraffineerde suikers. Het zetmeel van granen zoals tarwe en maïs bestaat voornamelijk uit amylopectine. Dit
kan zeer snel worden afgebroken tot glucose in het maagdaarmkanaal, waardoor de bloedglucosespiegel snel
kan stijgen. Zo hoort een lunch voornamelijk te bestaan uit groenten met een eiwitrijk product. Het zeer
hoge vezelgehalte in knolgewassen zorgt voor een vermeerderd gebruik van energie tijdens de spijsvertering.
Ditzelfde gebeurt bij het gebruik van de juiste vetten. Deze voeding heeft ook positieve gevolgen voor het
zuur-base evenwicht, het immuunsysteem en vermindert oxidatieve stress en DNA-schade.
Doorgaans speelt bij overgewicht insulineresistentie een grote rol op zowel perifeer als centraal niveau.
Om insulineresistentie tegen te gaan, worden in de recepten alleen voedingsmiddelen gebruikt met een
lage glycemische lading (GL). Daarnaast zorgt het gebruik van actieve substanties zoals kaneel (kaneelaldeheyde), kerrie (curcumine), mango (combodjano), gember (zingeribine, gensinoide) en onverzadigde
vetzuren, voor verbetering van de functie van insulinereceptoren in bepaalde neuronen van de hypothalamus, spier- en vetcellen. Ruim eiwitgebruik zorgt er specifiek voor dat allerlei weefsels, zoals de spieren,
in goede conditie blijven. Bovendien heeft een eiwitrijke maaltijd een hogere verzadigingswaarde en vooral
verzadigingsduur zodat je minder snel opnieuw trek hebt. Zo wordt ook de hang naar tussendoortjes
28
van Nature nr. 9 - 2008
voediNg als medicijN
verminderd. Bovendien verlagen eiwitten de glycemische lading
van de totale maaltijd. Hierdoor blijft de insulinerespons laag.
In tegenstelling tot andere diëten geeft een ‘optimal calory diet’ een
stabielere gewichtsdaling en minder kans op ‘het jojo-effect’. Een ander
belangrijk voordeel van deze manier van afvallen is het feit dat de
lichaamssamenstelling verbetert; buikvet vermindert, oedeem verdwijnt
en spierweefsel neemt toe. Een situatie die op de lange duur zorgt voor
gewichtsstabiliteit daar het spierweefsel in staat is om eventueel een
kortdurend voedingsoverschot te metaboliseren.
Voldoende gebruik van essentiële vetzuren verhindert de vorming van
buikvet en houdt de celmembranen soepel waardoor ze optimaal kunnen
functioneren. Visvetten met hun DHA en EPA zijn hiervoor essentieel.
Maar ook avocado bevat omega-3- en -6-vetzuren, naast foliumzuur en
glutathion. Andere bronnen van deze vetzuren zijn walnoten, amandelen, pijnboompitten, pompoenpitten, sesamzaad en de seleniumrijke
van de schildklierhormoonreceptor. Voedsel uit zee is bovendien een
paranoten. Voor een gezond evenwicht hoort de verhouding tussen de
belangrijke bron van jodium en selenium. Beide mineralen zijn belang-
omega-3- en -6-vetzuren ongeveer 1:5 te zijn. De westerse voeding bevat
rijk voor de productie van schildklierhormonen. Selenium is met name
ongeveer drie keer zoveel omega-6-vetzuren en deze overmaat bevor-
belangrijk voor de omzetting van het schildklierhormoon tetrajodo-
dert (lage graad) ontstekingen. Noten worden gebruikt voor hun capa-
thyronine (T4) in de meest actieve metaboliet trijodothyronine (T3). Dit
citeit om de spijsvertering 'duurder' te maken; meer energieverbruik
proces wordt ondersteund door voeding die de gemiddelde insuline-
en betere biologische beschikbaarheid van andere actieve substanties
waarde verlaagt. Met het oog op selenium zijn slechts enkele paranoten
in de voeding.
per dag een welkome aanvulling.
Bosvruchten en knolgewassen bevatten salicylzuur, dat samen met
De vetverbranding kan verder gestimuleerd worden door capsaïcine,
arachidonzuur (met name in zoetwatervis) de aanmaak van lipoxines
een stof die je terugvindt in pepers, rode paprika en rucola. L-Carnitine
bevordert. Lipoxines kunnen ontstekingsprocessen stoppen. Salicyl-
verhoogt hierbij de beschikbaarheid van vetten voor de bèta-oxidatie
zuur zit ook in tijm, basilicum en komijn.
in de mitochondriën. L-Carnitine komt voornamelijk voor in dierlijke
Bosvruchten bevatten bovendien anthocyaninen met een ontstekings-
eiwitten (vlees en vis). Het kan gesynthetiseerd worden uit L-lysine en
remmende werking. Artisjokken ondersteunen de lever bij de fase-2-
L-methionine.
ontgifting (fenylcarboxylzuren, silibinine, taraxasterol) door verhoging
van de conversiesnelheid. Tevens remt taraxasterol de productie van
Tot slot: ‘voeding als medicijn’ voor mensen met overgewicht wint
nuclear factor kappa B, waardoor minder pro-inflammatoire cytokinen
het vooral van andere manieren om gewichtsverlies te bereiken door
vrijgemaakt worden. Beide stoffen zorgen ook voor daling van choles-
het feit dat er aandacht besteed wordt aan het eetritme en het tijdstip
terol. Zink, dat onder andere in vis en (gering) in kikkererwten zit,
van eten. Initiële trek verdwijnt als we gaan bewegen en is niet meer
speelt eveneens een rol bij de leverontgifting en is onderdeel van het
dan de natuurlijke aanzet tot het zoeken van voedsel. Voor de maal-
hormoon insuline.
tijd bewegen, bijvoorbeeld een korte wandeling, stimuleert dit natuur-
Meerdere malen per dag een mok sterke groene thee drinken stimu-
lijke proces en ondersteunt de gewichtsregulatie! Tevens zorgt nuchter
leert de vetverbranding en helpt, via een gunstig effect op de lever,
bewegen en vervolgens twee uur na de beweging niet eten, voor een
de bloedglucosespiegel te reguleren. Hierbij treden tevens gewenste
verlengde vetverbranding.
veranderingen op binnen het bloedlipidenprofiel zoals een hoger
Dus trek moet leiden tot bewegen, onze energiereserve aanspreken, en
HDL-cholesterol. Kikkererwten bevatten tevens biokinine en formo-
eten betekent dan rusten en reserves weer opbouwen. Deze elkaar afwis-
nethine, stoffen die evenals ‘extra vergine’ olijfolie een gunstig effect op
selende polaire mechanismen binnen onze stofwisseling houden behalve
de gevoeligheid van de LDL-receptoren hebben waarbij de laatste ook
onze trek- en verzadigingsmechanismen ook onze insulinegevoeligheid
ontstekingsremmende eigenschappen bezit.
op peil. Fysieke inactiviteit en verkeerde inname van voeding (veelvuldig
verkeerde keuzes), verstoren deze dynamische balans in de richting van
Een goede schildklierfunctie (hormoonproductie) en overeenkom-
overgewicht. Deze verstoring begint bij velen al op zeer jonge leeftijd.
stige receptorfunctie zijn essentieel voor een goede stofwisseling en
De westerse mens wordt steeds zwaarder en tegelijkertijd ‘banger’ om
gewichtsreductie. Omdat rauwe pijnboompitten de schildklierfunctie
te verhongeren. <<
remmen moeten ze geroosterd of licht gebakken worden. Vitamine A
en D uit vette vis zorgen samen met zink voor het goed functioneren
het
dossier
van Nature nr. 9 - 2008
29