In een dood lichaam leeft het DNA nog dagen door

In een dood lichaam leeft het DNA nog
dagen door
Genetica
Komen cellen na iemands dood abrupt tot stilstand? Of gaan ze
door? Nieuw onderzoek zegt dat er genen zijn die na de dood
pieken.

Lucas Brouwers
24 januari 2017 om 22:45
iStockphoto
Tot vier dagen na het overlijden van een mens of dier zijn er nog levende cellen in het
dode lichaam actief. In deze cellen wordt volop DNA afgelezen. Ongeveer 500 genen zijn
ná de dood zelfs actiever dan daarvoor, schrijven biologen deze woensdag in Open
Biology, een academisch tijdschrift van de Britse Royal Society. Het onderzoek werd
geleid door Peter Noble van de University of Washington.
Als een organisme sterft, sterven niet meteen alle cellen in het lichaam. De aanvoer van
zuurstof, glucose en andere voedingsstoffen is misschien gestokt, maar in theorie kunnen
individuele cellen een tijd overleven door in te teren op reserves en niet-cruciale
celonderdelen te recyclen.
Nobles onderzoek komt naar eigen zeggen voort uit nieuwsgierigheid: komen cellen
abrupt tot stilstand na het overlijden? Pruttelen ze wat na? Of bestaan er vaste patronen
in het aftakelen en sterven van de laatste cellen? Zulke informatie kan in de toekomst
nuttig zijn om te bepalen hoe lang geleden iemand is overleden. Of om de effectiviteit
van transplantaties te onderzoeken.
Geïntrigeerd door de dood
Noble is al langer geïntrigeerd door de dood. In 2014 bracht hij al in kaart hoe
lichaamsbacteriën, niet langer in toom gehouden door het immuunsysteem, over organen
uitzwermen na het overlijden.
De activiteit van genen geeft een inkijkje in wat er in een cel gebeurt. Het leven is, op
moleculair niveau, een netwerk van biochemische reacties dat wordt aangestuurd door
het DNA. Genen in het DNA bevatten instructies voor de cel die eerst worden vertaald in
de signaalstof RNA voordat ze worden uitgevoerd. Dit RNA is de stof die Nobles team
gemeten heeft.
Als proefdieren gebruikte Nobles team zebravissen en muizen. De zebravissen werden
verdoofd in ijswater en doodgevroren in vloeibaar stikstof van -196 graden Celsius. De
muizen werden gedood door de nek te breken.
De biologen zagen dat er na de dood specifieke groepen genen geactiveerd werden. De
meeste van die genen piekten na 24 uur, om daarna snel in activiteit af te nemen.
Sommige genen worden waarschijnlijk aangeschakeld in een poging om de verloren
evenwichten in de cel te herstellen. De cellen proberen bijvoorbeeld zuurstoftekort af te
wenden en verkeerd gevouwen eiwitten te repareren.
Andere geactiveerde genen spelen een grote rol bij het regelen van immuunsysteem en
ontstekingsreacties. Blijkbaar constateren de cellen de verwonding en infecties elders in
het lichaam, en proberen ze zichzelf tegen bacteriën te beschermen.
De grootste verrassing was dat er genen aangeschakeld worden die tot nu toe alleen in
embryo’s waren gezien. Bij dode muizen was bijvoorbeeld een gen actief dat de
ontwikkeling van het oog en de hersenen regelt. Normaal gesproken staat er een stevige
rem op deze embryonale genen, maar die rem valt blijkbaar weg na de dood. Een andere
optie, schrijven de biologen, is dat de omstandigheden na de dood misschien lijken op
die van het vroege embryo.
Geen simpele vraag
Wanneer is een lichaam dood?
Tussen leven en dood ligt een schemergebied: verschillende
delen van het lichaam sterven niet tegelijkertijd. De laatste
cellen die sterven zijn waarschijnlijk stamcellen. Stamcellen kunnen
in dood weefsel een poos overleven in sluimerstand. In een
experiment bleek het 17 dagen na de dood nog mogelijk stamcellen
uit de spieren van overleden mensen op te kweken.
Een wijdverbreid fabeltje is dat nagels en haren doorgroeien
na de dood. Door verstijving van spieren en uitdroging van de huid
komen haren en nagels hoger te liggen.
In een eerdere versie van dit artikel stond foutief dat de temperatuur van vloeibaar
stikstof -80 graden Celsius zou zijn.