Iedereen wordt oud, en ouderdom betekent

Een
eindeloos
leven
Iedereen wordt oud, en ouderdom betekent aftakeling. Gelukkig wordt er
aan technieken gewerkt om het verval tot staan te brengen. Sommige
onderzoekers denken zelfs dat de mens ooit onsterfelijk zal zijn.
Tekst: Diana de Veld/Illustraties: Hein de Kort
l
angs een drukke weg in
Scottsdale (Arizona)
staat een onopvallend
gebouw. Maar de inhoud is fascinerend: hier wachten 76 bevroren
lichamen en hoofden op hun wederopstanding. Juridisch gezien is
het bedrijf Alcor een begraafplaats, maar de medewerkers en
de meer dan achthonderd leden
die er na hun ‘dood’ bewaard willen worden, zien dat anders. Zij
geloven dat de geneeskunde van
de toekomst hun ziekte of ouderdom kan genezen en hun lichaam
weer tot leven zal brengen. Binnen
hangen portretten van Alcors bevroren klanten, met daaronder de
geboorte- en sterfdata van hun
‘eerste levenscyclus’. Het prijskaartje voor een invriesklus:
80.000 dollar voor een hoofd,
120.000 voor het hele lichaam.
Eigenlijk is ‘invriezen’ niet het juiste woord. Als het water in cellen
bevriest, zet het uit en maakt het
de celwanden kapot. Om dat te
voorkomen, gebruikt Alcor hoge
concentraties chemische stoffen,
zogenoemde cryoprotectanten, die
50
www.kijk.nl
februari
2008
ervoor zorgen dat zelfs bij -120 graden Celsius nauwelijks ijskristallen
ontstaan. Dat proces heet vitrificeren oftewel ‘glasachtig maken’.
Uiteindelijk koelt Alcor het ‘glazen’
lichaam of hoofd in vloeibare stikstof tot -196 graden Celsius. Alcor
beweert dat het nu al mogelijk is
om organen zo groot als de menselijke hersenen te vitrificeren, waardoor hun structuur intact blijft.
Maar zouden lamgelegde lichaams­
delen zomaar weer op gang kunnen komen? Ja, zegt Alcor, dat
wordt in de toekomst zeker mogelijk. Want ook nu al kunnen menselijke IVF-embryo’s in de vriezer
overleven terwijl alle biologische
processen stilliggen. Zet ze jaren
later in een baarmoeder en ze
groeien tot gezonde baby’s uit. En
sommige volwassen mensen zijn zo
zwaar onderkoeld geweest dat
hun hart, hersenen en alle andere
organen wel een uur lang niet
functioneerden. Eenmaal bijgekomen leefden ze vrolijk verder. In
theorie is het dus mogelijk. Met
nanogeneeskunde, die op de allerkleinste schaal in kan grijpen, en
moleculaire technieken moeten
veroudering en ziektes teruggedraaid worden. En als een jonge
god stap je (na een korte opfriscursus) de wereld weer in. Maar of de
medische techniek ooit echt zover
komt, is nog de vraag. Om maar te
zwijgen over de techniek van het
invriezen, die tegenwoordig weliswaar veel verder gaat dan ‘gooi
het lijk in de stikstof’, maar volgens
critici nog bepaald niet perfect is.
Vernieuwde organen
Er zijn nog meer wegen naar de
onsterfelijkheid. Wat dacht je van
celtherapie? In het begin van de
vorige eeuw meenden rijke, oudere heren dat ze hun seksuele vermogens en jeugd terug konden
krijgen door zaadballen van apen
of geiten bij zich te laten implanteren. Dat bleek niet waar te zijn;
het enige resultaat was littekenvorming, of erger. Een veelbelovender alternatief is stamceltransplantatie. Verreweg de meeste
cellen in ons lichaam zijn gespecialiseerd: huidcellen, spiercellen en
zenuwen bijvoorbeeld. Maar stam-
cellen kunnen nog elk type cel
worden. Je vindt stamcellen vooral
veel in embryo’s. Stel nou dat je
zulke stamcellen bijvoorbeeld in
een oud hart spuit, waarna je ze
tot nieuwe hartcellen uit laat
groeien. Dan kun je je organen telkens verjongen! Er wordt veel wetenschappelijk onderzoek naar
stamceltherapie tegen allerlei
ziektes gedaan en veelbelovende
resultaten halen vaak de kranten.
Tot op heden is het echte succes
helaas uitgebleven, maar wie
weet... En er is meer. Je kunt je eigen stamcellen in theorie gebruiken om buiten je lichaam complete
organen te laten groeien. Is je lever kapot? Dan zetten we er gewoon een nieuwe in. Omdat het je
eigen cellen zijn, is er ook geen afstotingsreactie en hoef je niet de
rest van je (lange) leven medicijnen te slikken.
En dan is er nog gentherapie. Genen zijn de stukken van je DNA die
eiwitten produceren. Zit er een
foutje in je genen, dan maak je
een bepaald eiwit niet aan en
word je ziek. Als het lukt om met
februari
2008
www.kijk.nl
51
behulp van een onschadelijk gemaakt virus een stukje DNA in
jouw cellen te brengen dat dit eiwit wel voor je maakt, dan ben je
genezen. Zo ver is het nog niet,
maar opnieuw geldt: er wordt aan
gewerkt. Gentherapie kun je in
principe ook tegen veroudering inzetten. De foutjes die langzamerhand in het DNA sluipen, zou je
dan moeten herstellen. Klein probleem: we weten nog niet welke
fouten we moeten repareren.
Maar fruitvliegen en wormen wor-
den twee keer zo oud als je een
bepaalde genetische schakelaar
omzet. Zet je er twee om, dan leven ze zelfs vier keer zo lang. En
het zou zomaar kunnen dat wij
ook van die schakelaars hebben…
Op dieet
Fruitvliegen en wormen eten
meestal geen chips, cola en chocola. Hou jij daar wel van? Dan heb
je dikke pech, want als je oud wilt
worden, kun je maar beter zo min
mogelijk calorieën binnenkrijgen.
Digitaal doorleven
Je kunt natuurlijk je sterfelijke lichaam uit alle macht repareren en het verval pro­
beren tegen te gaan. Maar waarom zou je eigenlijk? De zogeheten transhumanis­
ten, aangesloten bij de World Transhumanist Association, hebben meer vertrou­
wen in bits en bytes. Neurowetenschapper Anders Sandberg is al druk bezig om
muizenhersenen in ultradunne plakjes te snijden en van elk plakje met een camera
superscherpe beelden te maken. Eerste doel is om de hersenen beter te gaan be­
grijpen, maar uiteindelijk hoopt Sandberg de hele menselijke herseninhoud te up­
loaden naar een computer. Emoties, herinneringen, vaardigheden: alles digitaal!
Je leeft eeuwig door als ‘upload’. Zover is het nog lang niet, en of het bewustzijn
dan zomaar meeverhuist, is ook twijfelachtig. Maar we mogen er wel alvast van
dromen. Bijkomende voordelen: je kunt een backup van jezelf maken, en als je even
pauze wilt, dan zet je jezelf lekker uit.
52
www.kijk.nl
februari
2008
Dat geloven althans de aanhangers van Calorie Restriction (CR).
Als je dun genoeg bent, zou je wel
150 of 160 jaar oud kunnen worden. En misschien is er tegen die
tijd wel een nieuwe techniek ontwikkeld die het eeuwige leven mogelijk maakt. Maar waarom zou je
eigenlijk langer leven als je dun
bent? Oké, je verkleint de kans dat
je bijvoorbeeld kanker of diabetes
krijgt. Maar dat is niet het enige.
De CR-aanhangers baseren zich op
experimenten met muizen en ratten. Als je die op een dieet zet van
zo’n 50 tot 70 procent van wat ze
normaal eten, blijken ze ongeveer
30 procent langer te leven. Dan
kom je bij de mens al aardig richting die 150 of 160 jaar.
Het CR-dieet schrijft zo’n 1100 tot
1500 kilocalorieën per dag voor,
terwijl je normaal ongeveer 2000
tot 3000 kilocalorieën binnenkrijgt. Het gevolg is dat CR-aanhangers vel over been zijn en hun
leven lang honger lijden. Om toch
genoeg vitaminen en andere voedingsstoffen binnen te krijgen,
slikken ze pillen. Overigens moet
je met strenge diëten oppassen. Je
kunt er onvruchtbaar door worden
en je hebt kans op botontkalking.
En als je te weinig eet, dan verteer
je je eigen spieren en organen en
ligt de dood, die we nou juist wilden verjagen, weer op de loer.
De wetenschappers zijn het er
trouwens nog niet over eens waarom die broodmagere knaagdieren
zo lang leven. En of het bij mensen
ook werkt, is maar de vraag. CRgoeroe Ron Walford overleed in
ieder geval op zijn 79ste.
Onsterfelijk dier
Walford overleed aan een ziekte,
maar veel mensen sterven ‘van ouderdom’. Waarom verouderen
mensen eigenlijk? Als je jong bent,
worden kapotte cellen door nieuwe vervangen en ben je weer fit.
Helaas gaat dat steeds minder soepel als je ouder wordt. Er bestaan
verschillende theorieën over hoe
dat komt, maar één ding is duidelijk: Darwins evolutietheorie speelt
een grote rol. De natuurlijke selectie (survival of the fittest) werkt
aan het behoud van de genen; het
februari
2008
www.kijk.nl
53
Misschien is een superlang leven wel
een heel deprimerend vooruitzicht
individu doet er niet toe. Als jij op
je veertigste een hele troep kinderen op de wereld gezet hebt en
dan dood neervalt, ben je evolutionair gezien een groot succes;
jouw genen gaan de wereld in.
Geen wonder dus dat we in biologisch opzicht niet echt geschikt
zijn voor een lang leven. Daar
komt nog bij dat je ‘in het wild’ allang een keer door een leeuw of
een krokodil opgevreten zou zijn,
dus waarom dan investeren in een
lichaam dat eeuwenlang mee kan?
Toch is er, afgezien van een stel
planten, minstens één dier dat het
eeuwige leven heeft. Dat gelukkige diertje is de hydra, een zeeanemoon. Het beestje veroudert simpelweg niet. Hoe dat kan?
Doordat het dier bot gezegd niet
aan sex doet. Hydra’s planten zich
voort doordat er uit bulten op hun
lichaam kleine hydra’s ontstaan,
die uiteindelijk loslaten. Alleen als
de omstandigheden heel slecht
zijn, tijdens een barre winter bijvoorbeeld, gaan hydra’s toch tot
seksuele voortplanting over. De
prijs die ze daarvoor betalen, is
54
www.kijk.nl
februari
2008
hoog: na de voortplanting sterft
de hydra.
Knap saai
Stel nou dat de wetenschap het ondanks alle hindernissen voor elkaar
krijgt om ons een hydra-achtig eeuwig leven te schenken. Dan gaat de
maatschappij er compleet anders
uitzien. Vrijwel iedereen is het erover eens dat het krijgen van kinderen aan banden gelegd moet worden, wil de wereldbevolking niet
nog verder de pan uit rijzen. Een
wereld zonder kinderen, dat is knap
saai. En hoe zit het met het huwelijk? ‘Tot de dood ons scheidt’ kan
wel eens een zware dobber blijken
als je niet vijftig maar vijfhonderd
jaar met elkaar opgescheept zit. En
ben je na een paar eeuwen eigenlijk nog wel dezelfde persoon als je
nu bent? Vinden kunstenaars en
schrijvers nog wel inspiratie als de
dood uit het leven verdwijnt? En
zou je ooit iets ondernemen als je
weet dat het over honderd jaar ook
nog kan? Misschien is dat superlange leven wel een heel deprimerend
vooruitzicht…
Tot slot vragen we aan de Nederlandse verouderingsprofessor Rudi
Westendorp, die meeschreef aan
het boek Oud? De duvel is oud!, of
hij denkt dat wij het eeuwige leven
nog zullen krijgen. “Futuristen geloven dat het binnen 150 jaar moet
lukken, dus dan kruipen er nu al baby’s rond die eeuwig gaan leven.
Maar pessimisten denken dat het
sowieso niet gaat lukken. Zelf denk
ik dat we gewoon langzaam steeds
ouder zullen worden, zoals het de
afgelopen eeuwen ging. De levensverwachting in Japan stijgt bijvoorbeeld al tientallen jaren zo snel dat
je er voor elke week die je leeft een
weekend bij krijgt. En hier is het
­bijna hetzelfde.”
Westendorp heeft nog een dringend verzoek aan lezers van KIJK.
“Er zijn heus wel mogelijkheden om
ons leven te verlengen. Maar er is
veel te weinig interesse voor en er
wordt te weinig onderzoek naar
gedaan. Dus als jij geïnteresseerd
bent in onsterfelijkheidsonderzoek,
dan kun je een belangrijke bijdrage
leveren. Misschien vind jij die schakelaar wel!”
Literatuur
Bryan Appleyard: How to live for­
ever or die trying; Simon & Schus­
ter (2007); ISBN 0743268687
Danielle Egan: We’re going to live
forever; New Scientist, 13 oktober
2007
Tom Kirkwood: Time of our lives;
Oxford University Press (1999);
ISBN 0195128249
Paulien Vermunt, Rudi Westendorp
en Jos van den Broek: Oud? De du­
vel is oud!; Veen Magazines (2007);
ISBN 9085710839
Internet
Ga naar www.kijk.nl/links voor de
geraadpleegde sites.