Daar komen de stamcellen

Daar komen de stamcellen
Toepassing dichtbij nu virusgenen buitenboord blijven
Noorderlicht.vpro.nl, oktober 2008
Opnieuw een doorbraak in stamcelland. Gevaarlijke virusgenen inbouwen is nu niet meer nodig om volwassen
cellen te veranderen in handige stamcellen. De reparatie van het menselijk lichaam met cellen van eigen
kweek komt nu serieus in zicht.
Wetenschap gaat met kleine stapjes vooruit, en daardoor zou je soms bijna vergeten dat die kleine stapjes tot grote
omwentelingen in de maatschappij kunnen leiden. Soms onverwacht, soms te voorspellen. In het geval van stamcellen is al een
tijdje duidelijk dat er grootse gebeurtenissen op stapel staan. Maar wanneer?
We zijn er nog niet, benadrukken Konrad Hochedlinger en zijn collega’s van de Harvard universiteit in Boston (VS) op de
website van Science. Ze willen eerst zeker weten dat of de stamcellen die ze op een nieuwe manier gemaakt hebben, net zo veel
kunnen als de cellen van een pasgevormd embryo. En of wat ze nu met muizencellen gedaan hebben, ook lukt met menselijk
materiaal, en dan graag wat sneller en gemakkelijker.
Als de antwoorden op die vragen positief zijn, luidt dat een nieuw tijdperk in de geneeskunde in. Dan wordt het waarschijnlijk
snel mogelijk om stamcellen op maat te maken, die precies het zelfde DNA bevatten als het lichaam van de patiënt en dus nooit
afstotingsverschijnselen zullen opwekken.
Deze muis heeft twee kleuren vacht. De ene kleur wordt gemaakt door
cellen uit het oorspronkelijke embryo, de andere door afstammelingen van kunstmatig gemaakte stamcellen.
[Mathias Stadtfeld en Konrad Hochedlinger]
Er is niet veel aan te zien, maar dit is een klompje stamcellen. [Mathias
Stadtfeld and Konrad Hochedlinger]
Het gebruik van zelfgemaakte stamcellen in ziekenhuizen is weer een stap
dichterbij gekomen.
Gaan stamcellen straks levens verlengen? De hoop is er.
En wat daarmee allemaal kan… de verwachtingen gaan van plaatselijke reparatie van de hartspier tot het laten groeien van
complete nieuwe organen, wat de discussie over orgaandonatie uiteindelijk overbodig zou maken. Sommigen dromen zelfs van
aanzienlijke oprekking van het leven door verjongingskuren met stamcellen. Wie weet.
Tot twee jaar geleden was de hoop vooral gevestigd op therapeutisch kloneren, een proces waarbij een lege eicel voorzien werd
van een celkern uit een volwassen cel. Maar toen maakte een Japanse onderzoeksgroep bekend dat het op een verrassend
simpele manier was gelukt om cellen uit de staart van een volwassen muis om te vormen tot embryo-achtige cellen, zonder
gebruik van eicellen.
Het was voldoende om via een virus vier extra genen in het muizen-DNA te zetten en de resulterende cellen onder speciale
omstandigheden te laten groeien. Ze gingen zich dan weer gedragen alsof ze in een pasgevormd embryo zaten. Vervolgens waren
uit deze cellen allerlei verschillende celtypen te kweken, bijvoorbeeld zenuw- en hartspiercellen.
Krap een jaar geleden bleek dat dezelfde truc ook voor menselijke huidcellen werkt. Prachtig natuurlijk, maar een groot nadeel
van deze methode is dat er vreemde genen in het DNA gezet moeten worden, met kans op kanker. Dat probleem heeft de groep
van Hochedlinger nu opgelost, althans voor muizen.
De Amerikanen hebben nog steeds een virus nodig om vier genen in de celkern van volwassen cellen te krijgen, alleen worden de
genen door dit type virus niet in het DNA van de muizencel gemetseld. Het DNA dat binnenkomt, blijft los in de celkern
aanwezig en wordt niet gekopieerd als de cel zich deelt. Daardoor is het na een aantal delingen verdwenen en zijn de cellen
genetisch weer precies hetzelfde als het lichaam van de muis waarvan ze afstammen. Alleen gedragen ze zich anders: alsof ze
zojuist uit een pril embryo zijn gehaald.
De verjongde cellen leken erg op echte embryonale stamcellen. Zo goed zelfs, dat ze netjes meegroeiden als de onderzoekers ze
inspoten in een pril muizenembryo. Muisjes die daaruit werden geboren, hadden overal in hun lijf afstammelingen van
verjongde levercellen uit een volwassen muis. In hun longen, in hun hart, en in hun hersenen bijvoorbeeld.
Niet dat alles van een leien dakje ging. Met cellen uit muizenstaarten wilde de het niet lukken, behalve als die muizen eerst
genetisch werden aangepast. Gewone levercellen lieten zich wel ombouwen, met tegenzin. De onderzoekers hadden er niet
minder dan een half miljoen nodig om slechts drie stamcellijnen te maken.
Maar toch, het is gelukt. Blijkbaar kan een eenmalige introductie van het juiste DNA de kickstart geven die cellen nodig hebben
om zich weer helemaal jong te voelen, zonder dat het DNA in de rest van het erfelijk materiaal hoeft te worden ingebouwd.
De onderzoekers gaan nu kijken of ze de efficiëntie van de truc met chemische toevoegingen kunnen verhogen en of de zo
gemaakte cellen ook op moleculair niveau als twee druppels water op cellen uit embryo’s lijken. En natuurlijk of het allemaal ook
met mensencellen lukt. Wordt vervolgd.