Ontwikkeling van een Ethische Matrix voor Dierziektenbestrijding

RC/29.09.04/PUNT 3
Ontwikkeling van een Ethische Matrix voor Dierziektenbestrijding (EMD)
Inleiding
Ethiek heeft te maken met goed en kwaad. Een ethisch te verantwoorden handeling is een handeling
waarvan kan geargumenteerd worden dat ze goed is. Goed wil niet noodzakelijk zeggen: in
overeenstemming met wat een meerderheid denkt, maar in een democratie moet de meerderheid wel
akkoord gaan. De fundamentele ethiek zoekt naar modellen en methodes waardoor kan
geargumenteerd worden waarom iets goed of kwaad is. De toegepaste ethiek gaat dan op grond van
dergelijke methodes op een concrete terrein zoeken naar wat het goede is. In dit geval hebben we te
maken met toegepaste ethiek i.v.m. dierziektenbestrijding.
Ethiek i.v.m. dierziektenbestrijding heeft met meer te maken dan het welzijn van de zieke dieren
alleen. Ook volksgezondheid, economische belangen, zelfs milieu-invloeden, enz. zijn aspecten die
moeten meegenomen worden in de argumentatie van wat uiteindelijk goed is om doen. Om de
verschillende mogelijke methodes om een dierziekte te bestrijden ethisch te evalueren kan het
werken met een matrix handig zijn. Dit leidt ertoe dat de verschillende relevante aspecten worden
geëxpliciteerd en afgewogen. Eenvoudig gesteld moet er een lijst worden gemaakt met de
doelstellingen die men wil bereiken door het bestrijden van een dierziekte. Eventueel kan van elke
doelstelling bepaald worden hoe zwaar ze weegt in het geheel. Tot slot worden voor elke
doelstelling indicatoren bepaald die aangeven in welke mate met een bepaald
bestrijdingsprogramma die bepaalde doelstelling wordt behaald. Uiteindelijk wordt alles opgeteld
en de methode die de hoogste score haalt wordt dan beschouwd als de ethisch beste. Desgewenst
kan ook aan de indicatoren een verschillend gewicht worden gegeven, om de communicatie vlot te
houden is het meestal echter beter om te zoeken naar meerdere indicatoren. Als blijkt dat er mensen
zijn die een bepaalde indicator veel belangrijker vinden dan een andere wijst dat er meestal op dat
ze ervan uitgaan dat door die indicator verschillende dingen worden gemeten en dan is het beter die
allemaal bij naam te noemen en als verschillende indicatoren mee te nemen.
Op een dergelijke manier werken is wel een zeer “aardse” manier. Het uitgangspunt is dan dat
gezocht wordt naar wat in deze wereld, in de huidige omstandigheden het best mogelijke is. De
theoretisch beste methode (in een volmaakte wereld) zal hier niet noodzakelijk als de beste
uitkomen. Ook de methode die vanuit een welbepaald standpunt (bv. het economische) het beste is
zal in een dergelijk systeem niet noodzakelijk het beste blijken omdat de verschillende aspecten
juist naast elkaar worden gesteld.
Concreet verloop
Bij de bestrijding van dierziekten is de zorg voor het welzijn van de dieren die ziek zijn zeker een
doelstelling van de bestrijdingsmethode. De bescherming van de volksgezondheid is echter ook een
doelstelling. Er moet gezocht worden naar alle mogelijke doelstellingen. Nadat een lijst met
doelstellingen is opgesteld, zijn er twee mogelijke pistes die kunnen gevolgd worden om de
afweging tussen het belang van de verschillende doelstellingen te verduidelijken. Een eerste manier
is het toekennen van verschillende gewichten aan de doelstellingen, de tweede piste is het
expliciteren van de onderliggende “subdoelstellingen”.
1 Afweging met gewichten
Eventueel zullen niet alle doelstellingen die beoogd worden bij het toepassen van een
bestrijdingsmethode even belangrijk blijken te zijn bij de (ethische) keuze tussen de verschillende
methoden. Nadat alle doelstellingen zijn opgesomd zal er dan een consensus moeten worden bereikt
over het gewicht van de doelstellingen.
Men kan daartoe initieel elke doelstelling een bepaald cijfer (gewicht) toekennen, bijvoorbeeld 10.
Uiteindelijk kan een consensus groeien dat een bepaalde doelstelling gewicht 30 krijgt terwijl alle
andere op 10 blijven staan. Of iedere andere mogelijke combinatie van gewichten.
RC/29.09.04/PUNT 3
Uiteindelijk wordt dan het eindtotaal berekend op basis van de scores van de verschillende
doelstellingen en hun gewichten.
2. Afweging zonder gewichten
Wanneer sommige doelstellingen belangrijker worden gevonden dan andere, dan kan men
argumenteren dat dit is omdat deze doelstelling meer dingen omvat (breder is). Het kan dan nuttig
zijn en de discussie dienen om deze “subdoelstellingen” te expliciteren. De originele doelstelling
vervalt dan uiteraard in het schema.
Indien men de brede initiële doelstellingen op deze manier opsplitst, is het onnodig om nog
verschillende gewichten toe te kennen per doelstelling. De belangrijkste (hoofd)doelstellingen
zullen het meest uitgesplitst zijn en deze groep heeft dan in het geheel een groter gewicht dan
andere.
Na het opstellen van de lijst met doelstellingen moeten de indicatoren voor elke doelstelling worden
opgesteld. Voor dierenwelzijn kan dat bijvoorbeeld zijn: pijn die de dieren wordt aangedaan door de
bestrijdingsmethode, angst, nodeloos doden, efficiëntie van de methode (waardoor minder dieren
ziek worden), … In principe is het aantal indicatoren vrij, maar een groter aantal indicatoren zorgt
uiteraard voor een betere inschatting.
Op al deze indicatoren wordt gescoord, bijvoorbeeld op een cijfer tussen 5 en –3. Uiteraard dient
voor iedere aanvaarde indicator een geschikte schaal uitgewerkt te worden waarbij de scores
duidelijk en objectief worden omschreven. Het gemiddelde van de scores op de indicatoren wordt
herleidt naar 10 (of het gewicht dat eraan toegekend werd). Dit is dan de score voor de doelstelling
(bijvoorbeeld Dierenwelzijn). Het voordeel van het gebruik van een gemiddelde score, is dat
hierdoor een indicator het geheel niet kan blokkeren indien hij niet bij alle te vergelijken
bestrijdingstechnieken bekend is.
In principe zou men ook kunnen voorstellen het gewicht van een doelstelling te laten afhangen van
het aantal indicatoren dat ervoor opgenomen wordt. Deze manier lijkt ons de discussie veeleer te
bemoeilijken aangezien niet voor iedere doelstelling gemakkelijk indicatoren te vinden zullen zijn.
Waarom een Ethische Matrix?
Deze matrix wordt ontwikkeld omdat aangevoeld wordt dat aandacht voor maatschappelijke en
ethische vragen en bekommernissen belangrijk zijn tijdens crisissen in de voedselketen. De
Ethische Matrix voor Dierziektenbestrijding tracht een antwoord te zijn hierop, specifiek voor de
situatie van een epizoötie.
Het is nuttig om vooraf de discussie rond deze thema’s te voeren, zodanig dat tijdens de crisis zelf
alle energie kan gaan naar de bestrijding van de ziekte, met welke methode dat dan ook gebeurt.
Door in tempore non suspecto een brede consensus te zoeken over de ethisch beste
bestrijdingsmethode (of tenminste de manier waarop deze moet bepaald worden), is het mogelijk
een serenere sfeer te behouden, zowel tijdens de discussie over dit thema als bij een uitbraak (en
dus de toepassing van de matrix en de bestrijding van de ziekte).
Een groot voordeel van een matrixsysteem op zich, is de grote flexibiliteit ervan. In functie van de
specifieke ziekteproblematiek waarover men zich op dat moment buigt, zal men hetzelfde
denkkader kunnen toepassen, waarin o.a. de ziekte, de plaats van de uitbraak en de getroffen
diersoort de uiteindelijke uitkomst zullen bepalen. Dit maakt een zeer gedifferentieerde aanpak
mogelijk, gebaseerd op de specifieke omstandigheden waarmee men te maken heeft.
De flexibiliteit is echter ook op andere vlakken een voordeel. Het is namelijk mogelijk om –
uiteraard in overleg met de betrokken partijen – het aantal doelstellingen, indicatoren en/of de
wegingsfactoren van de opgenomen indicatoren te wijzigen in functie van nieuwe
wetenschappelijke kennis of de veranderende maatschappelijke situatie.
RC/29.09.04/PUNT 3
Eenmaal een consensus is bereikt i.v.m. een bepaalde matrix kan ook voorbereidend werk worden
gedaan. Indien bijvoorbeeld zou blijken dat een bepaalde aanpak ethisch veel beter zou scoren dan
andere indien hoger zou worden gescoord op de doelstelling: praktische haalbaarheid dan kan
daaraan worden gewerkt zodat die bestrijdingsmethode wel kan worden gebruikt in de toekomst.
Naast de voorbereidingen die meer doelgericht kunnen gebeuren kan ook elke belangengroep op
deze manier op het terrein inspanningen doen om een bepaalde bestrijdingsmethode beter te laten
scoren.
Valkuilen van een matrixsysteem
Bij het ontwikkelen (en toepassen) van de EMD is het belangrijk duidelijk te stellen wat de grenzen
van een dergelijk systeem zijn. Die grenzen worden in grote mate bepaald door de doelstellingen en
indicatoren die erin opgenomen zijn en het is dus goed om de grenzen van het systeem te
expliciteren.
De voorkeur zou moeten uitgaan naar een EMD die de nodige en voldoende doelstellingen en
indicatoren incoporeert om een gestroomlijnd beslissingsinstrument te zijn. Teveel indicatoren zou
de werking van het systeem kunnen bemoeilijken, overlappingen moeten dus in elk geval vermeden
worden. Het mag ook niet dat een ontbrekende indicator(meting) een beslissing blokkeert, iedere
beslissing moet kunnen genomen worden aan de hand van de wetenschappelijke kennis die
beschikbaar is.
De zwakheden van een dergelijk matrixsysteem volgen in feite uit de voordelen ervan. Vooral het
feit dat het geen statisch geheel is, maakt het kwetsbaar voor beïnvloeding “van buitenaf”. Het is
dus belangrijk geen veranderingen aan het systeem door te voeren, zonder dat hieraan een grondige,
serene discussie vooraf gaat met alle betrokken partijen. Het zou ook geen goede zaak zijn dat bij
iedere wijziging, het gehele systeem of alle componenten eruit weer ter discussie wordt gesteld. Een
evaluatie- en actualisatieronde om de vijf jaar kan daarentegen wel voordelig zijn.
Belangrijke valkuilen die men zeker moet trachten te vermijden, zijn het opofferen van de
herhaalbaarheid, de onafhankelijkheid en de objectiviteit van het systeem ter wille van de consensus
bij het opstellen. Het is dus uitermate belangrijk de doelstellingen, de indicatoren en de invulwijze
zeer duidelijk te omschrijven, maar ook correct, volledig en vooral ook objectief. De EMD mag niet
zodanig opgesteld worden dat er a priori al een voorkeur in naar deze of gene zijde te merken is.
Voorgestelde stappen
Eerste stap: bepaling van de doelstellingen (en mogelijk al subdoelstellingen)
Tweede stap: bepaling van de indicatoren voor iedere doelstelling
Derde stap: bepaling van wegingsfactoren per doelstelling (indien van toepassing)
Vierde stap: toetsing van de verschillende gekende bestrijdingsstrategiën voor AI en MKZ
RC/29.09.04/PUNT 3
Doelstellingen (mogelijk uit te breiden):
-
Volksgezondheid
Diergezondheid
Dierenwelzijn
Praktische haalbaarheid
Economische gevolgen van de bestrijdingsmaatregelen
Economische gevolgen van de epidemie
Gevolgen voor het leefmilieu
Respect voor de relatie mens-dier
Respect voor voedsel
Indicatoren (uit te breiden):
–
–
–
–
–
–
–
–
volksgezondheid:
– bevolkingsdichtheid in het probleemgebied
– infectiviteit van de probleemziekte voor mensen
– gevolgen voor de geïnfecteerde persoon
– invloed van de bestrijdingsmaatregelen op de volksgezondheid
diergezondheid:
– infectiviteit
– gevolgen en ernst (morbiditeit, mortaliteit, ...)
– gevolgen van bestrijdingsmaatregelen
dierenwelzijn:
– pijn (naar analogie met de situatie bij mensen?)
– ethologie
– duurtijd van schending (indien van toepassing)
economische gevolgen van de epidemie:
– exportverlies
– verminderde productie van geïnfecteerde dier (x aantal dieren?)
economische gevolgen van de maatregelen:
– exportverlies
– verminderde productie agv maatregelen
– kosten inzet personeel/middelen bij de bestrijding
respect voor de relatie mens-dier:
– aanpak van niet-nutsdieren
– geviseerde diersoorten
respect voor voedsel:
aanpak voedsel in winkels
gevolgen voor leefmilieu:
– uitstoot schadelijke gassen (CO2, NH3, Nox, CH4, S, ...) agv maatregelen
– andere afvalproducten agv maatregelen
praktische haalbaarheid:
– benodigde personeelsinzet (tov beschikbaar personeel?)
– benodigde budget (tov beschikbaar budget?)
Structuur Ethische Matrix Dierziektenbestrijding
- Bevolkingsdichtheid
- Infectiviteit
- Pijn door bestrijding
- Gevolgen en ernst
- Ethologie
- Effect maatregelen
- Duurtijd
-…
-…
- Benodigde personeelsinzet
- Infectiviteit voor mensen
tov beschikbaar personeel
- Gevolgen voor mens
- Benodigde budget tov
- Invloed maatregelen
beschikbaar budget
-…
Diergezondheid
Volksgezondheid
- Aanpak voedsel in winkels
-…
Respect voor
voedsel
-…
Dierenwelzijn
Praktische haalbaarheid
Ethische Matrix
Dierziektenbestrijding
- Exportverlies
Economische gevolgen
maatregelen
- Verminderde
productie
- Kosten van de
bestrijding
-…
Respect voor mens-dierrelatie
Gevolgen voor
het milieu
Economische gevolgen
epidemie
- Aanpak niet-nutsdieren
- Exportverlies
- Geviseerde diersoorten
- Aantal gedode dieren
-…
- Soort afvalproducten
- Verminderde productie dier
- Hoeveelheid afval
-…
-…
Voorgestelde Doelstellingen (binnenste ring) en Indicatoren (buitenste ring) ter illustratie en ter discussie.
Structuur Ethische Matrix Dierziektenbestrijding
Indicatoren:
Indicatoren:
-…
-…
-…
-…
-…
-…
…
-…
-…
-…
Doelstelling A
Doelstelling B
Indicatoren:
Indicatoren:
-…
-…
Doelstelling F
-…
Ethische Matrix
Dierziektenbestrijding
-…
Doelstelling C
-…
-…
-…
-…
-…
-…
Doelstelling E
Doelstelling D
Indicatoren:
Indicatoren:
-…
-…
-…
-…
-…
-…
-…
-…
-…
-…