Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 6

Vrij-Katholiek Instituut voor Educatie (VKIE)
Godsdienstfilosofie
Pr. Gert Jan van der Steen
God does not die on the day when we
cease to believe in a personal deity, but
we die on the day when our lives cease to
be illumined by the steady radiance,
renewed daily, of a wonder, the source of
which is beyond all reason.
Dag Hammarskjøld, 1950
Programma
• Onderwerpen en manieren van denken in de
godsdienstfilosofie (handout)
• Specifiek: theïstische argumenten en theodicees
(Morris, 2 handouts)
• Relatie Esoterische Filosofie en
Godsdienstfilosofie
• Wat is waarheid
• Fouten in Argumentatie (handout)
• Taken
Kernliteratuur
Morris, Tom, Filosofie voor Dummies, Addison
Wesley, 374 p., ISBN: 9043006866
– Speelse inleiding tot de belangrijkste thema's van de
westerse filosofie, waaronder godsdienstfilosofie.
– De hoofdstukken 20 en 21 zullen worden uitgereikt.
Keuzeliteratuur
• Peterson, Michael, e.a.,Philosophy of Religion selected readings, Oxford University Press, 2nd
ed., 2001, 640 p, ISBN 0195135466
– academisch standaardwerk
– bloemlezing van zeer vroege geschriften (van bv. St.
Teresa, Thomas Aquinas) en van moderne auteurs
(w.o. Paul Tillich, maar ook de fysicus Paul Davies).
– 13 thematische hoofdstukken, goede inleidingen
• religieuze ervaring, geloof en verstand, goddelijke attributen,
theïstische argumenten, het probleem van het kwaad, Gods
kennis, religieuze taal, wonderen, leven na de dood, religie en
wetenschap, filosofie en theologie.
Gangbare vragen godsdienstfilosofie 1
• Puur filosofische vragen:
– Wat is religie? Hoe verhouden zich religies met
religiositeit?
– Wat is (on)mogelijk in de natuur van een goddelijke
realiteit en wat is de relatie van zo'n realiteit met
onze alledaagse ervaring?
– Hoe verschillen geloof en rede? Zijn zij verenigbaar?
– Hoe verschillen religie en moraliteit? Zijn zij in
harmonie?
– Hoe verschillen de claims van verschillende religies?
Zijn zij verenigbaar?
Gangbare vragen godsdienstfilosofie 2
• Meer praktische vragen:
– Bestaan er goddelijke wezens? Zo ja, hoe beïnvloeden
zij ons? Hoe moeten wij ons t.o.v. hen gedragen?
– Leeft iemand voor altijd, of heeft hij in ieder geval
de mogelijkheid?
– Is perfect geluk mogelijk? Waaruit bestaat dat
geluk?
– Zijn onze levens onderworpen aan een lot?
– Is niets heilig?
– Is dit de beste van alle mogelijke werelden?
Gangbare vragen godsdienstfilosofie 3
• Meer praktische vragen (vervolg): :
– Hoe verantwoorden we moreel kwaad, of zonde, in de
wereld, de goede schepping van een goede God?
• Waarom gebeuren er slechte dingen bij goede mensen?
• Wat maakt lijden te tolereren?
• Wat moeten we doen als we lijden of kwaad tegenkomen?
• Wat is de aard van het kwaad? Hoe kunnen we
schrikwekkende tragedies te boven komen? Hoort het kwaad
bij de menselijke conditie? Zo ja, hoe moeten wij daarop
reageren?
• Hoe moeten we het kwaad verantwoorden dat in onszelf
schuilt, onze "schaduw"?
• Wat is vrije wil en hoe verhoudt zij zich tot het lijden en het
kwaad?
Gangbare vragen godsdienstfilosofie 4
• Meer praktische vragen (vervolg):
– Hoe wordt het lijden en het kwaad gezien in Oosterse
en Westerse religies; wat bevelen zij aan om dit te
boven te komen, zoals zelf-transformatie (Westen)
en zelf-transcendentie (Oosten)?
– Voorbeelden van kwaad: het tragisch verlies van een
geliefde; genocide; het met voeten treden van
mensenrechten.
– Dit zijn uitdagingen voor ons geloof in het bestaan
van een almachtige en liefdevolle god die handelt ten
behoeve van het menselijk geluk.
Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 1
• Kennistheorie (epistemologie)
– Wat zijn de criteria die bepalen wat
gerechtvaardigde kennis is.
– Wat is het gedrag, de oorsprong en reikwijdte van
kennis.
Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 2
• Het theistische concept van God
– Omnipotentie: God kan alles.
– Alwetend: God weet alles.
– Alomtegenwoordig: God is in zekere zin overal
aanwezig.
– Onlichamelijk: God is geen fysiek, lichamelijk zijn.
– Aseïteit: God is voor zijn bestaan niet afhankelijk van
iets anders.
– Eeuwig: God is niet aan tijd gebonden maar
eeuwigdurend of tijdloos.
Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 3
• Het theistische concept van God (vervolg)
– Onuitsprekelijk: Gods natuur kan nooit volkomen in
woorden worden gevat.
– Enkelvoudig: er is een unieke innerlijke eenheid eigen
aan God, hij is op geen enkele wijze samengesteld.
– Volmaakt: God is geheel en al zonder gebreken. Dit is
een overkoepelende eigenschap. God is volmaakt
machtig, volmaakt kennend, volmaakt goed enzovoort.
Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 4
• Contrast tussen theïstisch en naturalistisch
wereldbeeld
– Theïstisch wereldbeeld
• Wij zijn geschapen door God en we existeren allemaal onder
de wakende aandacht van onze schepper. Hij die ons van dit
leven voorziet, voorziet ook in een komend leven.
– Naturalistisch wereldbeeld
• De werkelijkheid is niets meer dan materie en fysische
energie. Door een lange reeks van hoogst onwaarschijnlijke
gebeurtenissen heeft dit universum zich ontwikkeld. Na de
dood verlaten wij voor eeuwig de werkelijkheid. Ook het
universum zal getroffen worden door vernietiging.
Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 5
• De rechtvaardiging van het theistisch geloof
– Ontologische argumenten
– Kosmologische argumenten
– Ontwerpargumenten
– Religieuze ervaring
– Wonderen
– Fideïsme (het geloof zelf)
Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 6
• Twijfels aan de rationaliteit van het theistisch
geloof
– Het probleem van het kwaad en het lijden
Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 7
• Filosofische reflectie op het Christelijk geloof
– Drievuldigheid
– Incarnatie
– Zonde en oorspronkelijke zonde
– Eenwording, rechtvaardiging en heiligmaking
– Overwinning van de dood
– Hemel en hel
– Voorzienigheid en predestinatie
– Voorbede
– Openbaring en Schrift
Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 8
• Verhouding tot de godsdienstpsychologie
– Wat is de psychologische analyse van de religieuze
ervaring?
• Bevat zij elementen die ook aanwezig zijn in bepaalde
ervaringen van niet-religieuze aard?
• Bevat zij enig element dat nooit voorkomt in enig ander soort
van ervaring?
• Als zij zo'n element niet bevat, maar een mengsel is van
elementen die elk afzonderlijk ook in niet-religieuze
ervaringen kunnen voorkomen, dan moet haar psychologisch
eigen karakter bestaan in de karakteristieke wijze waarop
deze elementen in haar vermengd zijn.
• Kan dit bijzondere structurele kenmerk van de religieuze
ervaring aangewezen en beschreven worden?
Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 9
• Verhouding tot de godsdienstpsychologie
– genetische en oorzakelijke voorwaarden voor het
bestaan van de religieuze ervaring?
– Is religieuze ervaring waarachtig?
– Zijn aanspraken op kennis of welgegrond oordeel
omtrent de aard van de werkelijkheid waar of
waarschijnlijk?
Theïstische argumenten en theodicees
• H20 en H21 van Morris (zie samenvatting)
Mogelijke uitbreiding van argumenten in de
godsdienstfilosofie vanuit de esoterische
filosofie
• universele indelingen/onderscheidingen
– 7 sferen - lichamen
– plaatsbepaling en functionaliteit van het denken;
transparantie; doorleven en daarmee de grenzen leren
kennen; de aard van het vragen
• ontwikkeling - evolutie
– Plotinus: overvloeiende werelden
– doordringing van materie door de geest
• het mysterie
– belang van onderzoekshouding
Wat is waarheid
• Voorbij het denken
• De koan
• Descartes
– Proces van systematisch twijfelen
– Realisatie: “Ik neem dit proces waar, dus ik besta”
– Alles wat ik mij met dezelfde helderheid realiseer neem
ik voor waar aan
• Logica als gestolde intuïtie
Fouten in argumentatie
• Zie aparte handout
Taken
• Ga na voor de besproken onderwerpen van H20 en
H21 welke ideeën uit de esoterische filosofie
kunnen bijdragen aan een verdere verheldering.
• Welke ideeën hebben de grootste
verklaringskracht?
• Met welke ideeën zou je kunnen volstaan?