Initiatives of Change: verleden, heden, toekomst

Initiatives of Change: verleden, heden, toekomst.
Gedachtegoed en werkwijze
Oxerhof, 8 oktober 2011
Wij zijn een grappige verzameling mensen hier bij elkaar. We horen niet bij één
geloofsgemeenschap, noch bij één politieke partij, noch werken we in dezelfde branche. We
zijn ook geen leeftijdgenoten. Wat brengt ons dan hier samen?
We zijn, denk ik, kritische mensen. We maken ons zorgen over bepaalde ontwikkelingen in de
samenleving. Maar het is geen vrijblijvende kritiek. We geloven daadwerkelijk dat dingen
anders kunnen en dat we daar zelf een aandeel in kunnen hebben. Dat is wat ons hier samen
brengt. Een idee, een hoop, een verwachting dat een rechtvaardiger, vriendelijker,
vredelievender samenleving mogelijk is.
Omdat sommige mensen hier Initiatives of Change al heel lang kennen, terwijl anderen er nog
maar net mee kennis gemaakt hebben, wil ik iets zeggen wat ons allemaal zo veel mogelijk
eenzelfde startpositie geeft voor dit weekend. Een kader voor ons samenzijn.
In grote lijnen wil ik iets schetsen over Initiatives of Change: verleden, heden, toekomst. En
ik verdeel dat onder in gedachtegoed en werkwijze.
Gedachtegoed
Velen hier zijn een of meerdere keren in Caux geweest, het wereld trainings- en conferentie
centrum van IC in Zwitserland. In de nieuwsbrief Ander Nieuws staan verslagen van de
conferenties van afgelopen zomer. Een aantal van de aanwezigen hier heeft elkaar daar
getroffen. En van een aantal staan bijdragen in dit nummer van Ander Nieuws.
Wellicht werd je verwelkomd bij de receptie door een jonge man uit Griekenland. Samen met
tientallen andere jonge mensen was hij daar om te helpen het conferentiecentrum draaiende te
houden. En tegelijkertijd pikte hij ook iets op van de boodschap. Hij begreep wat er bedoeld
wordt met ‘zoals jij bent, zo is je land’. Of: ‘leef de verandering die je in de wereld wil zien’.
Hij maakte zich duidelijk zorgen over zijn land, maar besefte in Caux dat hij een deel van het
probleem was. Hij dacht aan zijn rijbewijs, dat hij gekocht had. Iets, zo zei hij, dat heel
normaal was in Griekenland. En hij nam een simpel besluit, namelijk om zodra hij terug zou
zijn, zijn rijbewijs in te leveren en te verzoeken om een rijexamen te mogen afleggen.
Dit is een mooie illustratie van de kern waar het om gaat bij Initiatives of Change.
Verandering, ja, Maar wel een die begint bij jezelf. Wat betekent dat? Dat de problemen in
Griekenland hiermee opgelost zijn? Nee. Wel dat er iemand bij is gekomen die niet langer
deel van het probleem is, maar van de oplossing. En die daardoor recht van spreken heeft. Die
een uitdaging is voor anderen. En wie weet wat daaruit voort kan komen. Het is een initiatief
van verandering en tot verandering.
Dit klinkt allemaal heel logisch, gewoon gezond verstand. Niet bijzonder wereldschokkend.
Nee, maar het bijzondere zit hem erin dat je een verband legt tussen de noden om je heen, in
de samenleving, in de wereld, en je eigen levenswijze. En dat je de moed hebt hieruit
consequenties te trekken. Want reken maar dat deze jonge man moed nodig heeft om die stap
te zetten.
Dat was al zo toen in de jaren 20 van de vorige eeuw Frank Buchman ontdekte hoe razend
moeilijk het is en hoeveel tegenstand hij moest overwinnen om simpelweg de ethiek en de
idealen die hij als Luthers predikant onderschreef, in praktijk te brengen.
Het is voor ons anno 2011 interessant en leerzaam even een uitstapje te maken naar zo’n 90
jaar geleden, toen deze beweging ontstond vanuit het idee dat christenen uitgedaagd zouden
moeten worden om de idealen die ze beleden ook daadwerkelijk toe te passen in hun
dagelijkse leven. Toen dat gebeurde werkte dat zo aanstekelijke dat de toenmalige Oxford
groep een sociale beweging werd in het interbellum. (Je kunt de vraag stellen of het feit dat de
kerken en het christendom nu naar de marge van de samenleving zijn verdwenen, wellicht te
maken heeft met de kloof tussen ideaal en praktijk.)
Het gedachtegoed, de ideeën van de Oxfordgroep uit die begintijd, kwam niet uit boeken,
maar uit de praktijk. Het was geworteld in de christelijke traditie. Het christendom was in die
tijd het belangrijkste referentiekader. Dat is nu niet meer zo. Initiatives of Change is ook niet
meer een christelijke beweging. Maar het is gebleken dat de ideeën een universele waarde
hebben en mensen met een andere levensbeschouwelijke achtergrond ook aanspreken en
uitdagen.
Het belangrijkste was en is ‘de stilte’. Buchman reserveerde het eerste uur van de dag voor
een tijd van stilte. En nog steeds is de ‘stille tijd’ de kern. Voor mensen die gewend waren te
bidden, was om te leren luisteren een revolutionair idee. Voor hen, voor iedereen betekent de
stille tijd een mogelijkheid tot reflectie, zelfonderzoek, inkeer. Een tijd waarin nieuwe ideeën
ontspringen. Een tijd waarin je tot jezelf komt, en tot de ander. Waarin je nieuwe energie
vindt en een nieuwe zin voor je leven kunt ontdekken.
De mens heeft ook een ethisch kader nodig. Buchman gebruikte hiervoor wat hij geleerd had
uit een boek van zijn tijdgenoot Robert Speer. In dit boek, the Principles of Jesus, vatte Speer
de boodschap uit het nieuwe testament samen in vier principes, morele waarden, die door
Buchman maatstaven genoemd werden: eerlijkheid, zuiverheid, onzelfzuchtigheid en liefde.
En deze moest je niet relatief nemen, zo van laten we ietsje eerlijker zijn. Maar absoluut:
eerlijk is eerlijk, daar valt niet mee te sjoemelen.
Wat er volgens hem toen mis was met het christendom, was dat het geen morele ruggengraat
had. En je zou kunnen zeggen dat alles wat een morele ruggengraat ontbeert vroeger of later
ineenstort. Dat was al zo met het Romeinse rijk en je kunt nu denken aan de financiële crisis.
Om sociale en politieke structuren te veranderen, zijn vrije mensen nodig: bewust van
verleidingen en zwakheden, maar daar niet aan toegeven; bereid om zaken uit het verleden
onder ogen te zien en waar nodig goed te maken; niet eindeloos zichzelf rechtvaardigen, maar
in staat zijn simpelweg te zeggen: ik heb dat fout gedaan of gezien, het spijt me.
Dit kan de basis zijn voor een open en transparante samenwerking. Een verhouding waar je
eerlijk en open kan zijn over je beweegredenen, en waar er geregeld ruimte is om irritaties uit
de weg te ruimen.
In de loop der tijd hebben, telkens tegen de achtergrond van nieuwe politieke uitdagingen,
deze basisprincipes hun waarde bewezen. Maar wel is het zaak voor iedere nieuwe generatie
zich het gedachtegoed eigen te maken en voor de eigen tijd het op een frisse manier te
verwoorden.
Omdat Initiatives of Change inmiddels een wereldwijd zeer divers netwerk is geworden, is het
niet eenvoudig om het eens te worden hoe je de boodschap zou verwoorden voor de huidige
tijd. We hebben dit ervaren als International Council van de International Association van IC
waar landen en programma’s als lid bij aangesloten zijn.
Tijdens de Algemene Ledenvergadering in juli 2010 vroeg het lid Frankrijk om een
herschrijving van de preambule waar de statuten mee beginnen. Die was aan herziening toe
vanwege het christelijke taalgebruik, die men niet meer vond passen bij het
interlevensbeschouwelijke karakter van IC. Wonder boven wonder is het gelukt
overeenstemming te vinden over een tekst, die de afgelopen ledenvergadering in juli 2011
heeft goedgekeurd.
In de brief die we als International Council samen met het voorstel voor de nieuwe preambule
uitstuurden, hebben we gewezen op de specifieke taak van IC. Namelijk om altijd de
menselijke dimensie onder ogen te zien die ligt aan de basis van alle kwesties.
De organisatoren van dit weekend hebben deze kernbegrippen als leidraad voor onze
bespreking genomen. Zo stonden ze in de uitnodiging:
Gewetensvolle besluitvorming in het privé en het openbare leven;
Aandachtig luisteren als vruchtbare grond voor verzoening en vertrouwen;
Verantwoordelijkheid met compassie, die onverschilligheid uitbant en aanzet tot vindingrijke
actie.
Dit is een drieslag. Het gaat over mij, de ander en de samenleving.
Het woord gewetensvol is belangrijk. Van daaruit ga je naar de ander toe, en samen neem je
verantwoordelijkheid voor de samenleving.
Maar omdat het geweten een moeilijk begrip en heel cultureel bepaald is, zou ik hier de vraag
willen neerleggen of er universele waarden zijn die boven het culturele uitstijgen? Zouden
bijvoorbeeld eerlijkheid, zuiverheid, onzelfzuchtigheid en liefde als morele toetsstenen
kunnen dienen die boven de culturele verschillen uitstijgen?
Voor Initiatives of Change is het ethische kader heel belangrijk. Vroeger kwam dat uit het
christendom. Nu niet meer. Ethiek is van alle levensbeschouwingen en alle tijden. Er wordt
wel gezegd dat ieder mens geboren wordt met een moreel besef. Maar kunnen we ervan
uitgaan dat dit altijd zo zal blijven, of moet er toch aan gewerkt worden?
Ook in de toekomst zal Initiatives of Change een morele ruggengraat nodig hebben. Let wel,
dat is wat anders dan een moreel keurslijf.
Een morele ruggengraat en een spirituele basis, omdat we ergens de inspiratie, de moed en de
volharding vandaan moeten halen. Dit werk is niet vrijblijvend. Het vraagt persoonlijke inzet,
persoonlijke verandering, moed om moeilijke stappen te zetten (nog steeds vind ik het
moeilijk om fouten te erkennen en naar mensen toe te gaan om te zeggen dat iets me spijt,
maar als ik het doe, geeft dit altijd een gevoel van bevrijding en een nieuwe liefde en basis
voor samenwerking met anderen).
De uitdaging is niet minder. Nu niet en in de toekomst niet. We worden uitgenodigd er
nieuwe woorden voor te vinden. Een nieuwe taal. Ieder vanuit onze eigen spirituele
achtergrond. Laten we elkaar vertellen wat dat is. Om te beginnen dit weekend.
Werkwijze
Ik wil nog een paar dingen zeggen over de werkwijze. Deze beweging begon als een
organisme, als een volledige vrijwilligersorganisatie. Niemand kreeg een salaris. We leefden
op geloof en gebed heette het. Zo ben ik ook begonnen. Ik gaf mijn baan op en zei mijn
familie en vrienden vaarwel en vertrok naar India. Giften van individuele mensen hielden me
in leven. Dat ging heel lang goed.
Er waren ook nadelen van deze manier van doen. Er was niet altijd genoeg aandacht voor de
medewerkers. Mensen werden soms uitgebuit. Ook was er soms te weinig begeleiding en
hoefden mensen geen rekenschap afleggen. Iedereen deed wat hem of haar goed dunkte.
Het voert te ver om de hele ontwikkeling te beschrijven (ik heb dat gedaan in mijn boek
Reiken naar een nieuwe wereld).
We zijn nu, zowel internationaal als in Nederland, bezig van een pure vrijwilligersorganisatie
over te gaan naar meer structuur. Met taakomschrijvingen, salarissen, verantwoording
afleggen, functioneringsgesprekken. Die herstructuring werd ingezet tijdens een soortgelijke
bijeenkomst vier jaar geleden in Elspeet, waar een commissie ‘toekomst’ gevormd werd.
Maar de uitdaging voor de toekomst is om toch in de geest een vrijwilligersorganisatie te
blijven. Of mensen nu betaald worden om dit werk te doen of dat ze het als vrijwilliger in hun
vrije tijd doen, voor ieder geldt: je doet dit uit overtuiging, en met hart en ziel.
Het woord roeping klinkt ouderwets en religieus. Maar er zit wel iets in. Ik persoonlijk doe dit
werk omdat ik me ertoe geroepen voel. Ik hoorde die roep en ik heb ja gezegd. Het geeft zin
aan mijn leven, omdat ik het gevoel, de overtuiging heb mee te werken aan iets groots en iets
moois. Ook al zie ik niet altijd het resultaat.
Ik wil eindigen met aanhaling uit Trouw, eerste artikel in een serie beschouwingen over de
grondoorzaken van de financiële crisis. Een ommekeer is nodig, vinden de schrijvers.
‘Werkelijk deel uitmaken van een samenleving kan alleen als je ook verantwoordelijkheid
neemt voor die samenleving zelf. Alleen als burgers niet eendimensionaal als consumensen
worden aangesproken, maar als medeproducent van de samenleving, kunnen ze zich gekend
voelen.’
Laten we allemaal ‘medeproducent’ zijn.