DIE 28-Dieetadvies bij levercirrose.indd

VOEDING & DIEET
Dieetadvies bij
levercirrose
ADVIES
Dieetadvies bij levercirrose
De lever is een belangrijk orgaan in ons lichaam. Alles
wat wij eten, wordt in ons maagdarmkanaal verteerd tot
voedingsstoffen en ‘restafval’. De voedingsstoffen worden
door onze dunne darm opgenomen en gaan eerst naar de
lever voordat ze in ons bloed terechtkomen. De lever is een
soort controlepost die er onder andere voor zorgt dat de
samenstelling van ons bloed niet te veel varieert. De lever
heeft diverse taken, zoals:
• het uit het bloed verwijderen van bacteriën en giftige
stoffen, zoals geneesmiddelen en alcohol,
• de opbouw, opslag en afbraak van energierijke stoffen, zoals
koolhydraten (zetmeel) en vitamines/mineralen,
• de aanmaak van gal, die nodig is voor de vertering van vet in
onze voeding.
In deze folder leest u wat levercirrose is en krijgt u advies over
de aanpassing van uw voeding.
Door levercirrose ontstaat vaak een slechte
voedingstoestand (ondervoeding). Soms
funcioneert de lever zo slecht dat u bepaalde voedingsstoffen maar beperkt mag
gebruiken. Dan is het nodig uw voeding aan
te passen.
Wat is levercirrose?
Levercirrose is een chronische ziekte van de
lever, waarbij het leverweefsel wordt vervangen door bindweefsel. We noemen dat
‘verbindweefseling van de lever’. Hierdoor
gaat er gezond leverweefsel verloren, en
gaat de lever minder goed functioneren.
1
De diëtist bepaalt hoeveel energie u nodig
hebt en zal u adviezen geven.
Daarbij zijn de volgende punten van belang:
• Uw voeding moet u voldoende energie
(calorieën) leveren.
• Uw voeding moet voldoende eiwit bevatten.
• Uw maaltijden moeten goed over de
dag/nacht verdeeld worden.
• Waarschijnlijk moet u minder zout en
vocht nemen.
• U moet alcohol vermijden.
• Uw voeding moet zo volwaardig mogelijk zijn, zodat uw voedingstoestand
verbeterd/gehandhaafd wordt.
Tips om meer te eten
Enkele adviezen die u kunnen helpen om
meer te gaan eten.
• Verdeel de maaltijden over de dag. Gebruik naast de hoofdmaaltijden ook tussenmaaltijden.
• Gebruik kleine porties; grote porties
kunnen snel tegenstaan. Neem uw
toetje eventueel een uurtje later dan de
rest van de maaltijd.
• Neem rustig de tijd om te eten en goed
te kauwen.
• Zorg voor variatie. Wissel koude en
warme, zoete en hartige gerechten met
elkaar af.
• Zorg dat de maaltijden er aantrekkelijk
uitzien.
• Zorg dat u uitgerust bent voordat u aan
de maaltijd begint en maak eten dat
makkelijk te bereiden is. Schakel eventueel hulp in.
Een goede
voedingstoestand
Bij levercirrose heeft het lichaam meer
energie nodig. Bovendien kunnen bepaalde
klachten die vaak bij levercirrose voorkomen (zoals verminderde eetlust, misselijkheid, braken en vermoeidheid), uw energieopname sterk verminderen. Daardoor eet u
minder goed, verslechtert uw voedingstoestand en treedt gewichtsverlies op. U voelt
zich moe en verzwakt en uw weerstand
tegen infecties neemt af.
Tips voor meer energieintake
Het is dus van groot belang uw voedingstoestand te verbeteren of te handhaven. Dat
kan bijvoorbeeld:
• door meer te eten dan u tot nu toe gewend bent;
• door uw voedsel te verrijken met extra
energie;
• door eventueel uw voeding aan te vullen
met drinkvoeding.
Enkele adviezen om uw energie-intake te
verhogen.
• Voeg ruim suiker of honing toe aan
dranken en gerechten.
• Gebruik royaal roomboter/margarine op
uw brood in plaats van halvarine.
• Gebruik volle melkproducten in plaats
van halfvolle of magere melkproducten.
• Gebruik liever ongeklopte slagroom; dat
geeft minder snel een vol gevoel dan
Soms is sondevoeding nodig.
2
•
•
•
•
•
Verdeling van de
maaltijden
geklopte slagroom.
Voeg een klontje boter/margarine toe
aan groente, puree of pap.
Verwerk ongeklopte slagroom, crème
fraîche, zure room of koffieroom in:
- koffie, melk, chocolademelk, karnemelk
- vla, yoghurt, kwark, pap, milkshake
- gebonden soep, saus, jus, groente,
puree en pastagerechten
Kies voor energierijke tussendoortjes
zoals koek, snoep, gebak, chocolade,
candybar, ijsje, milkshake, (vruchten)
yoghurt/kwark, chocolademelk,
yoghurtdrink, een handje ongezouten
nootjes, een stukje lichtgezouten kaas
of worst.
U kunt ook gebruik maken van een
voedingssuiker zoals Fantomalt®. Fantomalt® smaakt niet zoet en kan daarom
in vrij grote hoeveelheden gebruikt
worden in alle warme en koude dranken
zoals melk, karnemelk, yoghurt, kwark,
pap, vla, vruchtensap, soep, koffie en
thee. U kunt het zelfs gebruiken naast
gewone suiker. Uw diëtist zal het gebruik van Fantomalt® zo nodig met u
bespreken. Fantomalt® is verkrijgbaar bij
drogist en apotheek.
U kunt uw energie-inname ook verhogen met drinkvoeding. Uw diëtist zal
beoordelen of u drinkvoeding nodig
hebt en, zo ja, aangeven welke soorten
geschikt zijn en hoeveel pakjes u moet
gebruiken.
Om de overgebleven functie van de lever
zo goed mogelijk te benutten, is het heel
belangrijk dat u de benodigde hoeveelheid
energie goed verdeelt over de dag/nacht.
Daarbij zijn de volgende punten van belang:
• Gebruik drie hoofdmaaltijden en vier
tussenmaaltijden.
• Sla geen maaltijden over.
• Neem, vóór het slapen gaan, een kleine
koolhydraatrijke maaltijd (bed-time
snack). Onder het kopje ‘Bed-time
snacks/dranken’ vindt u wat voorbeelden.
• Mocht u ‘s nachts wakker worden, eet of
drink dan iets met veel koolhydraten.
Op deze manier belast u uw lever de gehele
dag/nacht een beetje en houdt u de energievoorraad in de lever goed op peil.
Bed-time snacks/dranken
Hier ziet u enkele voorbeelden van koolhydraatrijke bed-time snacks en dranken.
• Een glas vruchtensap, chocolademelk,
yoghurtdrank, (karne)melk, eventueel
met suiker.
• Een schaaltje (vruchten)yoghurt met
suiker en/of muesli.
• Een snee brood, beschuit, knackebröt,
ontbijtkoek, krentenbol e.d. met beleg.
• Een portie fruit.
• Voedingsbiscuit zoals Liga, Evergreen,
Sultana.
3
Eiwit
Natriumbeperkt
De scheikundige naam voor keukenzout
is natriumchloride (NaCl). Als u het advies
krijgt minder zout te gebruiken, wordt eigenlijk bedoeld dat u minder natrium moet
gebruiken. We noemen dit een natriumbeperkt dieet.
Eiwit is een belangrijke voedingsstof. Het is
de bouwsteen voor al onze lichaamscellen.
Bij levercirrose is de behoefte aan eiwit verhoogd. Uw diëtist zal u aangeven hoeveel
eiwit u nodig hebt en u voedingsadviezen
geven.
Natrium zit van nature in vrijwel alle voedingsmiddelen. Aardappelen, vlees en
groenten bevatten natrium, ook al bereidt u
ze zonder zout. ‘Zoutloos’ bestaat dus niet!
Eiwit zit vooral in melk en melkproducten,
kaas, vlees, vis, kip en ei, noten en peulvruchten zoals witte en bruine bonen.
Zout en vocht
Een natriumbeperkt dieet is even wennen.
Dit lukt het makkelijkst door consequent
geen zout te gebruiken. U kunt het eten op
smaak brengen met kruiden en specerijen.
Vermijd het gebruik van producten waar de
fabrikant veel zout aan toevoegt, zoals:
• kant- en-klare sauzen en soepen,
• kant- en-klare maaltijden,
• allerlei smaakmakers zoals bouillonblokjes, ketjap, strooiaroma en vloeibare
aroma,
• vleeswaren zoals rauwe ham, pekelvlees
en rookvlees,
• haring en bokking,
• snacks, chips, borrelnootjes en zoute
koekjes.
Bij levercirrose kan het lichaam vocht vasthouden. Dit vocht zit meestal in de buik.
Dat noemen we ascites. Ook werken bij levercirrose de nieren minder goed waardoor
ze zout en vocht minder goed uitscheiden.
Hierdoor kunnen vochtophopingen ontstaan
(oedemen). Bij levercirrose moet daarom
vaak de hoeveelheid zout in de voeding
beperkt worden. Zout houdt immers vocht
vast.
Bovendien krijgt u medicijnen om het vocht
beter kwijt te raken. Wanneer deze medicijnen niet voldoende werken, is het nodig
ook de hoeveelheid vocht in de voeding te
beperken.
Uw diëtist kan u meer informatie geven
over het natriumbeperkte dieet en het gebruik van kruiden en specerijen.
4
Nog enkele weetjes
Vocht
Gemiddeld gebruikt iemand 1,5 tot 2,5 liter
vocht per dag. Het gaat hierbij om vocht uit
dranken (drinkvocht). Hoeveel vocht u mag
gebruiken, wordt door uw arts bepaald. Bij
een vochtbeperking is dat meestal 1 tot 1,5
liter per dag.
• Bij levercirrose hoeft u de hoeveelheid
vet in uw voeding niet te beperken. Dat
raden we zelfs af, omdat u daardoor
minder energie binnenkrijgt.
• Bij levercirrose is de behoefte aan bepaalde vitamines verhoogd. Soms is
extra aanvulling nodig, bijvoorbeeld met
vitamine B-complex, ijzer, calcium en
zink. Uw arts/diëtist zal aangeven wanneer dit nodig is.
De volgende tips kunnen de vochtbeperking
misschien iets makkelijker maken:
• Gebruik kleine kopjes/glazen.
• Een ijsklontje is niet zo snel op en helpt
langer tegen de dorst.
• Verdeel fruit in partjes/stukjes. Als u
dorst hebt, neemt u een stukje.
• Neem kleine slokjes of gebruik een
rietje. Zo doet u langer met uw drinken.
• Neem uw medicijnen in met een eetlepel vla, yoghurt of appelmoes. Deze
producten bevatten veel minder vocht.
• Zoete dranken lessen de dorst minder
goed dan zure dranken.
• Meet de inhoud van uw kopje/glas na
zodat u precies weet hoeveel kopjes/
glaasjes u per dag kunt nemen. In het
het ziekenhuis bevat een glas 150 ml en
een kopje 125 ml. Een schaaltje (vla, yoghurt) bevat 150 ml en kommetje (pap,
soep) 200 ml.
Meer informatie
Er zijn verschillende organisaties waar u
terecht kunt voor meer informatie. Twee
daarvan zijn het Voedingscentrum en de
Maag Lever Darm Stichting.
Het Voedingscentrum
Het Voedingscentrum geeft onder andere
een groot aantal brochures uit met uitgebreide praktische informatie over verschillende diëten. U kunt een gratis overzicht
van de uitgaven aanvragen bij:
Voedingscentrum
Postbus 85700
2508 CK Den Haag
Alcohol
Telefoon: 070 - 306 88 88
Voedingstelefoon: 070 - 306 88 10 (op werk
dagen van 12.00 tot 16.00 uur)
E-mail: [email protected]
Internet:www.voedingscentrum.nl
Alcohol moet in de lever ontgiftigd worden
en is dus een belasting voor de lever. Bij levercirrose is het gebruik van alcohol daarom
verboden.
5
Maag Lever Darm Stichting
De Maag Lever Darm Stichting zet zich in
voor de bestrijding van ziekten van het hele
spijsverteringskanaal. De MLD Stichting
geeft onder andere voorlichting en steun
aan patiënten. Vraag meer informatie aan
bij:
Maag Lever Darm Stichting
Postbus 800
3800 AV Amersfoort
Internet:www.mlds.nl
Nog vragen?
Hebt u nog vragen? Belt u dan gerust met
onze afdeling Voeding & Dieet. U vindt het
telefoonnummer in het grijze adreskader
achterin deze folder.
6
St. Antonius Ziekenhuis
T 088 - 320 30 00
E [email protected]
www.antoniusziekenhuis.nl
Spoedeisende Hulp
088 - 320 33 00
Voeding & Dieet
088 - 320 78 00
Locaties en bezoekadressen
Ziekenhuizen
Poliklinieken
St. Antonius Ziekenhuis Utrecht
Soestwetering 1, Utrecht
(Leidsche Rijn)
St. Antonius Polikliniek
Utrecht Overvecht
Neckardreef 6, Utrecht
St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein
Koekoekslaan 1, Nieuwegein
St. Antonius Polikliniek Houten
Hofspoor 2, Houten
St. Antonius Spatadercentrum
Utrecht-De Meern
Van Lawick van Pabstlaan 12,
De Meern
7
Meer weten?
Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl
DIE 28/07-’10
Dit is een uitgave
van St. Antonius Ziekenhuis