PowerPoint Presentation - SPES

Is onvrijwillige armoede dan
toch vrijwillig?
Het belang van de perceptie
Jan Vranken
Centrum Ongelijkheid, Armoede, Sociale
Uitsluiting en de Stad
Structuur van de presentatie
•
•
•
•
Wat is het probleem?
Een blik in het verleden
Vier plus twee perspectieven op armoede
Conclusie: structurele armoede is onvrijwillige armoede
1
Wat is het probleem?
• Onze samenleving als consumptiemaatschappij
• Twee types van mensen die er buiten staan:
- Wie er buiten moet staan (de bedelaar, de bejaarde met een
laag pensioen, de alleenstaande moeder op een leefloon)
- Wie er buiten wil staan (de doctorandus zonder behoorlijke
beurs, de (katholieke of boeddhistische) monnik in zijn
klooster)
2
Worden ze verbonden of gescheiden door hun
‘armoede’?
• De ‘onvrijwillige’ arme ouders die
- ‘onverstandige’ uitgaven doen om te voorkomen dat hun kinderen
worden nagewezen/uitgesloten op school
- van dag op dag in onzekerheid leven
- die de stuurknuppel niet in eigen handen hebben
• De ‘vrijwillige’ arme die soberheid nastreeft, maar
- die in de zekerheid leeft dat er (over)morgen voldoende op tafel
komt om te overleven
- die in de geborgenheid van een sociaal netwerk leeft
- die controle over zijn eigen leven heeft
3
Toch iets complexer?
• Twee interpretaties van ‘vrijwillig’ doorkruisen
elkaar
• gedefinieerd vanuit de maatschappelijke
positie
- onvrijwillig: uitgesloten van allerlei domeinen
• gedefinieerd vanuit de perceptie  indeling
onvrijwillige armen in:
- ‘onvrijwillige onvrijwillige’ (de ‘goede’ armen)
- en ‘vrijwillige onvrijwillige’ (de ‘slechte’ armen)
4
Een blik in het verleden
• In het verleden bestonden al verschillende perspectieven
op de arme, te verklaren vanuit maatschappelijke context
en met impact op de aard van de hulp
-
De pauper Christi
Goede en slechte armen
De arme als bedreiging voor de samenleving
De arme als voorwerp van verbetering
De arme als held (heroïsering)
5
De ‘pauper Christi’
• Gedurende de feodaliteit wordt de armoede niet altijd als een aan de
persoon toerekenbaar tekort gezien.
• ‘De middeleeuwse mens zag de (onvrijwillige) armoede als een
goddelijk lot, voor hetwelk men persoonlijk niet verantwoordelijk was’
• Positie van de armen wordt bepaald vanuit het theologisch begrip
‘evangelische armoede’
- ‘Etre pauvre, c'est avant tout avoir faim et soif de Dieu et de sa justice,
n'être point satisfait des biens terrestres, si on les possède; mais c'est
aussi être soit indigent, soit, surtout, faible et sans défense devant ceux
qui ont un pouvoir, un moyen de domination qui peut engendrer une
forme quelconque d'oppression.’
6
Onderscheid tussen goede en slechte armen
• Al in de veertiende en vijftiende eeuw
• De arme wordt niet langer als een ‘pauper christi’ beschouwd
• De armoede wordt gezien als een vervloeking en de arme als een
gevaar voor de samenleving.
- ‘La pauvreté dégrade l'homme, elle le rend oisif et inutile’.
• In verschillende landen worden de eerste ernstige maatregelen
tegen de armoede rond 1350 getroffen
- Wetten tegen landlopers en bedelaars zien het daglicht
• Onderscheid tussen ‘goede’ en ‘slechte’ armen.
- De 16de eeuw gaat voort op de ingeslagen weg en verlaat
volledig de opvatting dat de armen ‘broeders in Christus’ zijn
7
De arme als ‘une classe dangereuse’
• Verspreiders van de pest in de middeleeuwen
• Later, in een stedelijke context, bedreiging voor de
volksgezondheid (cholera- en typhusepidemies
ontstaan meestal in de arme buurten)
• Bedreiging voor de machtshebbers (revolutionair
potentieel)
• (Analogie met identificatie Vlaams Blok en kansarme
buurten vandaag?)
8
De arme als held?
• Het heroïserend perspectief ligt aan de basis van culturele
interpretaties
• Ziet in de levenswijze van de arme een heroïsche aanpassing aan
een beschaving die de natuurlijke verhoudingen ontkracht heeft.
• Het definieert de arme als een Rousseauiaanse natuurlijke mens
en zijn cultuur als een valide cultuur, die zelfs minder
vervreemd(end) is dan de middenklassencultuur
• De ‘culture of poverty’
9
Vier perspectieven op armoede
Interne oorzaak
Externe oorzaak
Bij het
individu
(micro)
Persoonlijke tekorten
(het slachtoffer is
Persoonlijke ongevallen
verantwoordelijk)
(‘n ongeluk kan
iedereen overkomen)
Bij de
samenleving
(macro)
Structureel model
Conjunctureel model
(de samenleving zit
zo in elkaar)
(snelle economische en
sociale veranderingen)
10
...
Meso-niveau
(tussenliggend,
institutioneel)
en nog twee
Interne oorzaak
Externe oorzaak
Institutionele tekorten
(sociale en andere
drempels)
Sociale status van de
institutie
(Stigmatisering van de
voorziening - dienst of
uitkering)
11
Kunnen armen uit de armoede raken?
• Als armoede vrijwillig is, moet dat gemakkelijk zijn...
• Combinatie van instrumentele en expressieve middelen is nodig voor
individuele mobiliteit
- Job of opleiding volstaat niet
- Emotionele ondersteuning en opname in nieuwe sociale netwerken
• Voor collectieve emancipatie
- Rol van het middenveld (het verenigingsleven)
- Rol van de zelforganisaties
• Maar om armoede uit de wereld te helpen is méér nodig ...
12
Armoede is …
“een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over
meerdere gebieden van het individuele en collectieve bestaan. Het
scheidt de armen van de algemeen aanvaarde leefpatronen van de
samenleving. Deze kloof kunnen ze niet op eigen kracht
overbruggen.”
(Vranken e.a., Armoede en Sociale Uitsluiting. Jaarboek 19942007)
13
Dimensies van armoede
• Méér dan een gebrek aan geld
- een netwerk van sociale uitsluitingen
- op verschillende domeinen
• Wat leidt tot een kloof met de rest van de samenleving
- Méér dan gewoon maar ongelijkheid
- ‘Ladder waarvan sporten ontbreken’
• Machteloosheid
- Een beroep op sterkere actoren
14
Altijd weer dezelfde drempels
•
•
•
•
Inkomen
Kennis
Middenklassenmodel
Is armoede functioneel voor de samenleving & voor de
niet-armen?
15
Met z’n allen soberder gaan leven…
• Is dat de oplossing?  Dirk Geldof
• Vraag: wat is ‘soberheid’?
• Positief: er komen meer middelen vrij voor ‘de
anderen’, voor ‘nuttige behoeftes’
• Vragen:
- Wie definieert ‘de anderen’ en ‘nuttige behoeftes’?
- Hoe worden de soberheid en de vruchten daarvan
(her)verdeeld?
• Vaststelling: een fundamenteel andere economie &
samenleving & mens  hoe concreet is deze utopie?
16