intal jaarverslag pme pme: stand van zaken

Pensioeninformatie voor werknemers | september 2016 | nr 2
intal
jaarverslag pme
PME: stand van zaken
Specialist in kozijn- en
Feiten, cijfers & weetjes
Herstelplan en mogelijke
vliesgevelsystemen
maatregelen
op werkbezoek bij
‘Je moet nauwkeurig
zijn en geduld
hebben’
Karen Teuling
Eerste operator bij PANalytical
Karen Teuling werkt bij PANalytical in Eindhoven,
ooit onderdeel van Philips. Het bedrijf, met een
hoofdkantoor in Almelo, is gespecialiseerd in de
fabricage van röntgenbuizen (X-ray tubes). Karen
werkt er in de anodemontage. ‘Dit is geen werk wat
je even snel, snel kan doen.’
P
hilips maakte al sinds 1917
röntgenbuizen, vanaf 1945
gevolgd door de diffractometer
en de spectrometer. ‘Wij maken onze
röntgenbuizen niet voor medische
doeleinden en ook niet voor bijvoorbeeld de beveiliging van luchthavens’,
zegt Karen. ‘Een diffractometer
analyseert de structuur van een
materiaal. Onze systemen worden
bijvoorbeeld gebruikt om de stevigheid van een product te testen.
Eigenlijk kun je wel zeggen dat alles
wat mensen maken met röntgen is
geanalyseerd. Staalfabrikanten,
universiteiten en farmaceutische
bedrijven gebruiken onze röntgensystemen. Maar ook voor oudheidkundig
onderzoek worden diffractometers en
spectrometers ingezet. Een röntgenfoto laat een dwarsdoorsnede zien van
een object. Maar onze röntgensystemen analyseren de chemische
structuur en samenstelling.’
2
het klikte meteen
Karen werkt al 21 jaar bij PANalytical.
Helemaal toevallig is dat niet. Haar
vader was elektrotechnisch ingenieur.
‘Het klikte meteen. Het zit kennelijk
in het bloed, want ik pakte het werk
makkelijk op.’ Inmiddels is ze eerste
operator in de anodemontage, maar
ook de spil tussen haar collega’s en
de operationeel manager. ‘Dat
betekent dat we bijvoorbeeld samen
kijken hoe we de capaciteit verdelen.
En collega’s kunnen met vragen in
eerste instantie bij mij terecht.’
handgemaakt
Anodemontage is puur handwerk.
De ruimte is steriel, het lijkt een
laboratorium. ‘Je moet nauwkeurig
zijn en geduld hebben’, vertelt Karen.
‘Dit is geen werk wat je even snel,
snel doet. Je leert het pas na enkele
weken of maanden. Wij voeren veel
verschillende processen zelf uit,
Naam Karen Teuling
Beroep Eerste operator
Bedrijf PANalytical
Leeftijd 42 jaar
zoals solderen, persen, diffunderen,
sputteren en reinigen. In ons team
zitten twee vaste draaiers en een
soldeerder. En wij zijn nog maar het
begin van het hele productieproces.’
Dat proces bestaat naast de anodemontage uit de kathodemontage
(anode en kathode zijn twee polen
van een röntgenbuis), het lassen,
glasbewerking en de eindmontage.
Het hoofdkantoor zit in Almelo, waar
ook de röntgensystemen worden
gemaakt en de buizen in de systemen
worden verwerkt.
skatekampioen
Naast haar werk in de voormontage
is Karen lid van de onderdeelcommissie van PANalytical, de afvaardiging
van de locatie Eindhoven voor de or.
Verder zit ze in de milieucommissie,
de VGWM-commissie (veilig en
gezond werken) en is ze intern
auditeur. En dan hebben we het
nog niet over haar topsportcarrière.
Karen Teuling schaatste elf jaar
marathons op het hoogste niveau en
werd bij het inline skaten voor
masters twee keer Europees (2012 en
2013) en één keer wereldkampioen
(2012). De laatste jaren stond ze
steeds naast de beroemde schaatster
Claudia Pechstein op het podium.
inhoud
2015
=
2015
8
+
COLOFON
PME Magazine is een uitgave van het
Pensioenfonds van de Metalektro (PME).
PME magazine wordt verspreid onder de
aangesloten werkgevers, deelnemers en
gepensioneerden van het pensioenfonds
en overige relaties van PME. Het verschijnt
drie keer per jaar in een oplage van
315.000 exemplaren.
Pensioenfonds van de Metalektro
Postbus 97630
2509 GA Den Haag
Servicedesk
020 607 22 00 (per 1 oktober 088 007 98 00)
[email protected]
Samenstelling bestuur
Het bestuur van PME bestaat uit acht
niet-uitvoerende bestuurders, drie
(onafhankelijke) uitvoerende
bestuursleden en een onafhankelijke
voorzitter. De niet-uitvoerende
bestuursleden zijn vertegenwoordigers
van de vakbonden, van de werkgevers­
organisatie en van de gepensioneerden
in de Metalektro.
www.metalektropensioen.nl
Hoofdredactie
PME, Gerda Smits
Redactie
Manja Groenhuyzen,
Helen van Blommestein,
Ed Veltrop/Communication Concert
Productie
Communication Concert
Fotografie
Liesbeth Dinnissen, Jan de Groot
Drukwerk
Springer & Lippes, Velsen-Noord
10
Intal is specialist in complete
kozijn- en vliesgevelsystemen
Bedrijf in beeld
4
hoe staat PME ervoor?
8
jaarverslag pme
Herstelplan, rekenvoorbeelden,
Feiten, cijfers en weetjes
meestgestelde vragen
6
pme online panel
13
Jong, oud, vrouw, man
in bestuur
Beoordeelt brieven PME
Eric Uijen, Ellen te Paske-Lievestro
en Janine Breij vertellen
7
pensioen in het kort
Pensioen 1-2-3, Je UPO digitaal,
14
vraag het aan PME
Pensioenvergelijker,
Uitvoerend bestuur geeft
Reglementswijziging
antwoord
7
13
3
hoe staat pme ervoor?
Tijdig herstel moeilijker met een lage rente
Herstelplan ingediend
en goedgekeurd
De dekkingsgraad van PME moet minimaal 104,3% zijn. Daarnaast moet PME een
buffer opbouwen om in slechte tijden klappen op te kunnen vangen. De dekkingsgraad inclusief die buffer moet 121,1% zijn. Is de dekkingsgraad lager, dan hebben
we een tekort. Zolang dit tekort bestaat, moet PME ieder jaar een herstelplan indienen.
In het herstelplan staat omschreven:
•Of de vereiste dekkingsgraden binnen
de wettelijke termijnen worden bereikt
bij het gevoerde beleid.
•Welke (aanvullende) maatregelen
nodig zijn om tijdig het beoogde
herstel te bereiken.
•Dat de startdatum van het herstelplan
31 december 2015 is.
•Bereikt PME vóór 31 december 2026
een dekkingsgraad van 121,1%.
Daarom hoeft PME in 2016 geen
aanvullende maatregelen te nemen.
•Bereikt de dekkingsgraad van PME
eind 2023 het vereiste niveau en is
verder herstel niet meer nodig.
Belangrijke data:
Volgens het herstelplan:
•Bereikt PME binnen 5 jaar een
dekkingsgraad die hoger is dan
104,3%. Hiervoor zijn geen aanvullende maatregelen nodig.
•Moet PME de opgebouwde en
ingegane pensioenen wel verlagen als
de dekkingsgraad op 31 december
2019 niet op of boven de 104,3% is
geweest.
•Gaat een nieuwe termijn van 5 jaar in
op het moment dat de dekkingsgraad
boven de 104,3% is geweest, maar
daarna weer zakt.
4
31 december 2016
De dekkingsgraad moet circa
90% zijn of daarboven.
31 december 2019
De dekkingsgraad moet boven
de 104,3% zijn geweest.
31 december 2026
De dekkingsgraad moet
121,1% zijn of daarboven.
lage rente is spelbreker
Op basis van het herstelplan kunnen
we dus zonder verlagingen van de
pensioenen tijdig herstellen. Maar de
berekeningen zijn gemaakt met de
dekkingsgraad van 31 december 2015
als uitgangspunt. Inmiddels is de
dekkingsgraad lager. Het herstel duurt
dus langer. Daarnaast is er in het
herstelplan van uitgegaan dat de rente
de komende jaren stijgt. Maar het is
onzeker of dat ook echt zo zal zijn.
Een lage rente betekent dat we meer
geld in kas moeten hebben om aan alle
pensioenverplichtingen te kunnen
voldoen, nu en in de toekomst. Met een
lage rente is een tijdig herstel dus veel
moeilijker.
verlaging niet uit te sluiten
De situatie op de financiële markten is
onzeker en de rente is extreem laag.
Dus kunnen we een verlaging van de
pensioenen in de komende jaren niet
»
Rekenvoorbeeld Wat kan een verlaging voor jou betekenen?
Stel:
•Je hebt een pensioen van
€ 680,- bruto per maand.
•De dekkingsgraad van PME moet
volgens het herstelplan op
31 december 2016 90% zijn.
•Maar de werkelijke dekkingsgraad
op die datum is 87%.
De pensioenen moeten dan met 3%
worden verlaagd om de 90% weer te
bereiken. PME mag die verlaging van
3% over meerdere jaren uitsmeren.
Het bestuur beslist hierover.
Stel dat we de 3% verlaging uitsmeren over 3 jaar. Dat betekent elk
jaar een verlaging van 1%, oftewel
€ 6,80 bruto per maand. Is de
dekkingsgraad op 31 december 2017
voldoende hersteld? Dan is een
verdere verlaging niet nodig. Is de
dekkingsgraad niet voldoende
hersteld? Dan wordt je pensioen
ook in 2018 met 1% verlaagd.
Voor 2019 geldt hetzelfde bij
onvoldoende herstel.
Rekenvoorbeeld Lage rente, grote reservering
Waarom PME meer geld moet
reserveren als gevolg van de lage
rente laat het volgende rekenvoorbeeld zien. Om goed te kunnen
vergelijken gaan we hierbij van een
aantal veronderstellingen uit:
kunnen uitkeren van € 680 bruto per
maand. Daarbij wordt ook een
reserve aangehouden voor 70%
partnerpensioen. De rente waarmee
PME toen die reservering uit moest
rekenen, was 4,3%.
De reservering voor precies hetzelfde
pensioen is nu dus anderhalf keer zo
hoog als tien jaar geleden. Voor PME
is het dus alleen al door de lage rente
veel duurder geworden, maar liefst
anderhalf keer zo duur.
•Jan en Farid waren allebei
De rente waarmee PME nu per
30 september 2016 moet rekenen, is
ongeveer 1,1% en is dus veel lager dan
toen. Om ook Farid zijn leven lang
iedere maand een pensioen van € 680
bruto uit te kunnen betalen, moet
PME nu € 180.000 reserveren.
Voor de vergelijking gaan we er voor
dit voorbeeld van uit dat de levensverwachting de afgelopen jaren niet is
toegenomen. Dat is echter wel het
geval. Dus eigenlijk moet PME nog
meer reserveren voor het pensioen van
Farid dan hierboven is aangegeven.
onderhoudsmonteur en verdienden
allebei hetzelfde loon.
•Ze maken allebei aanspraak op
een pensioen van € 680 bruto per
maand.
•Jan en Farid gingen allebei op hun
65e jaar met pensioen.
•Jan is al vanaf september 2006 met
pensioen.
•Farid is op 1 september 2016 met
pensioen gegaan.
Toen Jan in september 2006 met
pensioen ging, moest PME € 120.000
reserveren om Jan zijn leven lang
iedere maand een pensioen te
uitsluiten. Het is de enige maatregel en
het laatste redmiddel. Iets wat PME
vanzelfsprekend liever niet wil.
wanneer verlagen in 2017?
Als de dekkingsgraad eind 2016 te
laag is, moet het bestuur van PME vóór
1 april 2017 een besluit nemen over de
verlaging van de pensioenen. Voor wij
jouw pensioen verlagen, moeten wij je
een maand van tevoren informeren. Ook
moet DNB het besluit van de verlaging
goedkeuren. Het moment waarop we
gaan verlagen, is dus nog niet bekend.
nieuwe opbouw duurder
De lage rente heeft ook invloed op de
Datum
reservering
Voor Nodig in kas
voor een
pensioen van
€680 bruto p.m.
Rente
Levensverwachting*
sept. 2006
sept. 2016
Jan
Farid
€120.000
€180.000
4,3%
1,1%
17 jaar
17 jaar
* gemiddelde leeftijd van een man is 82 jaar - 65 jaar = 17 jaar pensioen
premie. Nieuwe pensioenopbouw wordt
daardoor duurder. Er is meer premie
nodig voor precies hetzelfde pensioen.
In de nieuwe regeling die in 2015 is
ingegaan, is een vaste premie
afgesproken voor 5 jaar. Is de premie
in een jaar onvoldoende voor nieuwe
pensioenopbouw? Dan gaat de pensioenopbouw omlaag. Dit kan voor
2017 het geval zijn. Je bouwt dan
minder pensioen op in 2017.
publicatie dekkingsgraad
Iedere maand rond de 15e van de
maand publiceren wij de dekkingsgraad
op www.metalektropensioen.nl. Zo kun
je volgen hoe PME ervoor staat. Moeten
de pensioenen inderdaad worden
verlaagd? Dan krijg je hierover een
brief van PME.
nieuw pensioenstelsel
De politiek en de pensioensector praten
over herziening van het pensioenstelsel,
om het daarmee toekomstbestendig te
maken. Wat de uitkomst van die
gesprekken wordt, valt nu nog niet te
zeggen. De insteek van PME is dat we
minder afhankelijk moeten worden van
bewegingen in de rente. Het nieuwe
stelsel zal in ieder geval invloed hebben
op het herstel en het herstelplan.
Ook hiervan houden we je uiteraard
op de hoogte.
5
hoe staat pme ervoor?
Meestgestelde
vragen over
een mogelijke
pensioenverlaging:
1
Er is toch meer dan genoeg vermogen?
Waarom dreigt er dan toch een
verlaging van de pensioenen?
De extreem lage rente zorgt voor een forse toename van de
pensioenverplichtingen van PME: de reservering voor alle
pensioenen voor (ex-)deelnemers en gepensioneerden nu én
in de toekomst. Ons vermogen is nu twee keer zo hoog als
voor de crisis. Maar door de lage rentestand en de
toegenomen levensverwachting moet PME nu tweeënhalf
keer zoveel geld in kas houden om aan de verplichtingen te
kunnen voldoen. Het is PME gelukt om in diezelfde periode
ook fors meer geld opzij te zetten voor de pensioenen.
Maar dat is nog niet genoeg. De pensioenen zijn immers
tweeënhalf keer zo duur geworden.
2
Ouderen hebben geen kans om hun
pensioen te repareren, jongeren wel.
Laat jongeren dus de kosten van de
crisis dragen.
Zowel ouderen als jongeren leveren hun bijdrage. Zo moeten
jongeren meer betalen voor minder pensioen. Dat komt ook
door de lage rente. Bij een dekkingsgraad van 90% zit er
feitelijk maar 90 eurocent in kas voor iedere euro die we aan
pensioen moeten uitbetalen. Als we die euro volledig blijven
uitbetalen, dan is er voor de huidige generatie nog wel
genoeg pensioen, maar hebben toekomstige generaties
mogelijk minder pensioen dan waarvoor ze betalen. En dat
willen we niet. Want PME behartigt de belangen van alle
deelnemers en alle gepensioneerden.
3
Komt de huidige situatie niet gewoon
doordat er slecht is belegd?
De afgelopen 5 jaar was het gemiddelde rendement 8,2%. Een
rendement dat ongeveer gelijk is aan het rendement van
andere pensioenfondsen over deze periode. Ons vermogen is
sinds de crisis verdubbeld. Van slecht beleggen is dus geen
sprake. PME doet het over een aantal jaren genomen niet
beter of slechter dan de meeste andere fondsen.
6
PME Online
Panel beoordeelt
brieven
Veel mensen vinden ‘pensioen’ een ingewikkeld
onderwerp. Daarom willen we bij PME informatie geven
die duidelijk en goed te begrijpen is. We vroegen de
panelleden van het PME Online Panel een aantal van
onze brieven te beoordelen. Ze waren er doorgaans
tevreden over, maar kwamen ook met goede verbetersuggesties. Die pakt PME op.
drie verschillende brieven
We testten drie verschillende brieven over wat ingewikkeldere onderwerpen: toekenning van ouderdomspensioen,
het Anw-hiaatpensioen en wat te doen bij het eindigen van
een relatie. Elk panellid beoordeelde een van deze brieven.
Extra uitleg gewenst
Vrijwel alle panelleden vinden de brieven duidelijk: je weet
wat je moet doen en waar je meer informatie kunt vinden.
Wel is er behoefte aan extra uitleg over begrippen of
afkortingen die in de brieven staan. In de brief over
toekenning van het ouderdomspensioen wordt bijvoorbeeld gesproken over dekkingsgraad en loonheffing. Niet
iedereen kent deze begrippen. Ook de berekeningen zijn
niet altijd direct duidelijk. Een aantal panelleden stelt voor
om in zo’n brief alleen het ouderdomspensioen te behandelen en alle aanvullende zaken in een flyer bij te voegen.
Een ander idee: zet de pensioenbegrippen op de website
en verwijs naar de website voor extra uitleg of een
benodigd formulier.
Korter en begrijpelijker
Sommige panelleden vinden de schrijfstijl soms te
zakelijk. Ook is er behoefte aan kortere zinnen en makkelijkere taal. Een andere aanbeveling: brieven kunnen in het
geheel korter. Ook wordt geopperd een reglement op
papier mee te sturen voor mensen zonder internet. Bij de
brief over de beëindiging van een relatie doen veel
panelleden de suggestie om ook ‘wat als’-opties aan te
geven. Bijvoorbeeld: ‘Wat als de ex-partner niet meewerkt?’
Ook meedoen aan het
PME Online Panel?
Denk mee
met PME!
Het PME Online Panel bestaat uit PME-deelnemers
die nog werken in de technieksector en uit
gepensioneerden. Elke paar maanden nodigen we
de panelleden uit om hun mening te geven over een
onderwerp dat met pensioen te maken heeft. Van het
beleggingsbeleid tot en met het beoordelen van
brieven. Je kunt per keer bepalen of je wilt meedoen
aan het onderzoek of niet. Interesse? Je kunt je
inschrijven via de site www.metalektropensioen.nl.
Wij heten je van harte welkom!
pensioen in het kort
H
oe bouw ik pensioen op? Wat
biedt mijn pensioenregeling
wel en niet? Welke keuzes heb
ik? Hoe zeker is mijn pensioen? Welke
kosten maakt PME? En bij welke
gebeurtenissen en veranderingen in
mijn leven (bijvoorbeeld een nieuwe
baan, arbeidsongeschiktheid of
verhuizen) moet ik in actie komen?
Het Pensioen 1-2-3 geeft antwoord op
essentiële vragen over je pensioen.
Het Pensioen 1-2-3 bestaat uit:
1. De belangrijkste informatie over je
pensioenregeling in het kort.
2. Meer informatie over alle
onderwerpen van laag 1.
3. Juridische en beleidsmatige
informatie van PME, zoals het
pensioenreglement.
Lees meer op www.metalelektropensioen.nl/pensioen123. Heb je vragen over het Pensioen 1-2-3?
Neem dan contact op met de Servicedesk van PME (zie pagina 16 voor contactgegevens).
Wijzigingen
pensioenregeling
per 1 januari 2016
In april is onderstaande wijziging
doorgevoerd. De wijziging geldt
met terugwerkende kracht per
1 januari 2016.
Pensioenopbouw volledig
arbeidsongeschikte deelnemers
vanaf 1 januari 2016
Per 1 januari 2016 wordt de
pensioenopbouw bij volledige
arbeidsongeschiktheid voor 70%
voortgezet. Deelnemers die voor
1 januari 2016 al volledig arbeidsongeschikt waren en pensioen
opbouwden bij PME, hebben een
brief van PME ontvangen.
Pas overgestapt naar een baan in de Metalektro?
Vul de pensioenvergelijker in
W
erkte je buiten de
Metalektro en ben je
overgestapt naar een
nieuwe baan in de Metalektro?
Dan val je automatisch onder de
pensioenregeling van PME. Deze kan
anders zijn dan de pensioenregeling
die je bij je vorige werkgever gewend
was. Met laag 1 van het Pensioen
1-2-3 van je oude en je nieuwe
regeling bij de hand vul je de
pensioenvergelijker in op
www.metalektropensioen.nl. Het is
niet moeilijk en gaat stap voor stap.
Bovendien staan de belangrijkste
gegevens van de pensioenregeling
van PME al voor je ingevuld. Heb je
de pensioenvergelijker helemaal
doorlopen? Dan zie je in een oogopslag wat de verschillen zijn.
En wat je wel en niet krijgt bij je
oude en nieuwe regeling. Je kan dan
bijvoorbeeld beoordelen of je
partnerpensioen hoog genoeg is in
vergelijking met het partnerpensioen,
dat je bij je vorige werkgever buiten
de Metalektro hebt opgebouwd.
En of je misschien zelf aanvullende
verzekeringen wilt regelen. Stap je
over van een baan in de Metalektro
naar een andere bedrijfstak? Ook
dan biedt de pensioenvergelijker de
mogelijkheid om je oude en nieuwe
pensioenregeling te vergelijken.
Je pensioenoverzicht (UPO) vanaf nu digitaal
In april heeft PME een proef met
digitale post gedaan onder een
groep deelnemers. Hieruit is gebleken
dat de meeste deelnemers geen
bezwaar hebben tegen digitale post
van PME. Je hebt een brief gekregen
van PME dat je vanaf nu je post
zoveel mogelijk digitaal ontvangt.
We starten met het Uniform
Pensioenoverzicht (UPO) 2016. Dit
staat voor je klaar in Mijn PME.
Ontvang je je post liever nog in je
brievenbus? Dan kan je dat laten
weten aan PME.
Meer weten over digitale post? Kijk op www.metalektropensioen.nl/digitaal.
Bekijk en download je UPO online via www.metalelektropensioen.nl/mijnpme.
7
uit het jaarverslag
PME: feiten, cijfers & weetjes
Zoals elk jaar presenteren we je de belangrijkste feiten, cijfers en weetjes
uit het jaarverslag van afgelopen jaar. Wil je het complete jaarverslag
lezen? Of het jaarverslag maatschappelijk verantwoord beleggen?
Kijk dan op www.metalektropensioen.nl onder ‘downloads’.
PME in
cijfers
135.595werkende mensen betalen
premie en bouwen pensioen
op.
165.715mensen ontvangen
6.199 a rbeidsongeschikte deelnemers
bouwen premievrij pensioen op.
1.298 werkgevers
zijn aangesloten
bij PME.
een pensioen:
volledig of gedeeltelijk
ouderdomspensioen,
partnerpensioen of
wezenpensioen.
onze deelnemers
vrouwen
Verplichtingen
versus vermogen
PME is verplicht om alle pensioenen van deelnemers, ex-deelnemers en
gepensioneerden nu en in de toekomst te betalen. Het levert eind 2015
het volgende (afgeronde) totaalplaatje op:
verplichtingen:
8
13%
45 jaar
mannen
gemiddeld
87%
47 jaar
de oudste
De oudste gepensioneerde is
een vrouw. Zij is 107 jaar.
vermogen:
2014
+
39 miljard
3 miljard
2014
+
39 miljard
1 miljard
2015
42 miljard
2015
40 miljard
PME probeert de pensioenen
mee te laten groeien met de
prijzen. Dat heet indexatie. Het is
voorwaardelijk en dus geen recht.
Want voor indexatie wordt geen
premie betaald. In goede tijden
werd de indexatie betaald uit de
rendementen die PME behaalde
op de beleggingen. De afgelopen
jaren was er geen financiële
ruimte voor indexatie.
gemiddeld
indexatie
Vanaf 2009* is er aan indexatie
gemist:
•12,16% voor gepensioneerden
en ex-deelnemers.
•15,72% voor werknemers.
* De verlagingen van de
pensioenen in 2013 (5,1%)
en 2014 (0,5%) zijn hierin niet
meegenomen.
vergoeding
bestuurders
De salarissen en vergoedingen
van PME-bestuurders staan in
goede verhouding tot hun functieeisen, hun verantwoordelijkheden
en de tijd die met hun werk
gemoeid is. Bestuurders en
werknemers van PME krijgen
geen bonussen of variabele
beloningen. PME heeft een helder
beloningsbeleid dat past binnen
de aanbevelingen van de Pensioenfederatie voor de financiële
compensatie voor bestuurders.
Meer weten? Download het
Jaarverslag 2015 op
www.metalektropensioen.nl.
dekkingsgraad
2014
101,7%
2015
96,1%
De verhouding tussen het vermogen van PME
en de uit te betalen pensioenverplichtingen
nu en in de toekomst. Een dekkingsgraad van
minder dan 100% betekent dat er te weinig in
kas is om aan alle verplichtingen te kunnen
voldoen.
De belangrijkste oorzaken voor deze daling:
•Beleggingen met een relatief
laag risico, maar ook een lager
•Een nieuwe rekenrente
verwacht rendement.
waarmee pensioenverGevolg: dekkingsgraad 1% g
plichtingen worden berekend.
Gevolg: dekkingsgraad 6% g
•Beleggingen met een relatief
hoog risico, maar ook een
hoger verwacht rendement.
Gevolg: dekkingsgraad 2% c
%
ÉÉn pensioenregeling voor techniek
2015 was het jaar waarin PME en PMT - dus de complete technieksector een nieuwe, nagenoeg gelijke pensioenregeling kregen. De regeling geldt
tot 2020, moet kostenvoordelen opleveren en overstappen van het ene
naar het andere bedrijf in de techniek qua pensioen eenvoudiger maken.
De belangrijkste veranderingen:
•Verlaging van het opbouwpercentage voor het pensioen
naar 1,875% (wettelijk maximale
opbouwpercentage).
•De afbouw van de franchise
met € 1.000 in 5 jaar (tot
€ 14.554).
•Maximale pensioenopbouw tot
€ 70.000 (€ 70.416 in 2016).
•5 jaar lang een vaste pensioenpremie, dus zekerheid voor
werknemers en werkgevers.
•De lage rente heeft ook
invloed op de premie. Nieuwe
pensioenopbouw wordt
daardoor duurder. Er is meer
premie nodig voor precies
hetzelfde pensioen. Is de premie
in een jaar onvoldoende voor
nieuwe pensioenopbouw?
Dan gaat de pensioenopbouw
omlaag.
de kosten
Het verlagen van kosten is en blijft
voor PME een belangrijk thema.
Kosten pensioenbeheer
PME verwacht dat door onder meer
de samenwerking met PMT de kosten
op termijn omlaag zullen gaan. Ook de
digitalisering van dienstverlening en
processen moet in de toekomst leiden
tot kostenverlagingen, maar vraagt op
korte termijn eerst om investeringen. Er
zijn ook zaken die zorgen voor hogere
kosten. Nieuw sinds 2015 is ook dat
pensioenfondsen btw moeten betalen.
Hierdoor gaan de kosten voor het
pensioenbeheer omhoog. De totale
kosten voor het uitvoeren van de
pensioenregeling bedroegen in 2015
€ 39,4 miljoen (2014: € 35,6 miljoen).
Kosten vermogensbeheer
De kosten van het vermogensbeheer
zijn de afgelopen jaren sterk gedaald.
Procentueel bleven de kosten in 2015
gelijk ten opzichte van 2014. Omdat
het vermogen in 2015 toenam, stegen
ook de kosten in geld uitgedrukt. PME
blijft ernaar streven om de vermogensbeheerkosten de komende jaren
verder te verlagen.
jouw pensioenpremie
Deze bedroeg in 2015 23,6% van
de pensioengrondslag. In 2016 is
deze 23,2%. De pensioengrondslag is het deel van je salaris
waarover je pensioen opbouwt.
De franchise is het deel van je
salaris waarover je géén
pensioen opbouwt.
pensioengevend salaris minus
franchise = pensioengrondslag
•In 2015 bouwde je 1,875%
pensioen op over de
pensioengrondslag. Dat is in
2016 ook het geval.
•De salarisgrens tot waar je
pensioen kunt opbouwen was
€ 70.000 in 2015. In 2016 is dat
€ 70.416.
•Doordat de franchise in 2016
lager is, blijft jouw premie in
geld t.o.v. 2015 hetzelfde.
Op www.metalektropensioen.nl
vind je een begrippenlijst met een
toelichting op alle begrippen
rondom pensioen.
Maatschappelijk
verantwoord
beleggen
Het beleggingsbeleid van PME is
in eerste instantie gericht op een
zo goed mogelijk rendement
tegen een verantwoord risico.
Daarnaast heeft PME ook een
maatschappelijke verantwoordelijkheid. Het belegde fondsvermogen is van iedereen in de
Metalektro. PME wil daar op een
verantwoorde, duurzame manier
mee omgaan. Niet alleen omdat
daar steeds meer om gevraagd
wordt. Maar ook omdat PME
gelooft dat bedrijven die
duurzaam met hun mensen en
hun omgeving omgaan, op de
lange termijn het beste presteren
en dus een aandeel in zo’n
bedrijf het meeste oplevert.
Meer weten? Download het
Jaarverslag mvo op
www.metalektropensioen.nl.
bedrijf in beeld
intal
Rudy Schipper begon in 2003 als ondernemer
met de overname van een bedrijfsonderdeel
dat aluminium schuiframen maakte voor
bouwketens. Sindsdien groeide zijn bedrijf Intal
gestaag. Intal is inmiddels gespecialiseerd in de
ontwikkeling, productie, levering en montage
van aluminium kozijn- en vliesgevelsystemen.
Het bedrijf is gevestigd in het Noord-Hollandse
Opmeer, telt circa 60 medewerkers en maakte
vanwege de groei onlangs de overstap van
PMT naar PME.
10
bedrijf in beeld
‘O
Marcia Schouten en Rudy Schipper
‘Bij Intal kan
iedereen
meedenken
en lef tonen’
nze systemen kom je overal tegen’,
vertelt Schipper. ‘In woningcomplexen,
distributiecentra, fabriekspanden, sporthallen
en ook in tijdelijke wooncomplexen voor bijvoorbeeld
studenten en asielzoekers. Voor elk project leveren we
maatwerk. En we zijn vaak al vanaf de allereerste
ontwerpfase van een gebouw of complex betrokken.
Dat begint met een 3D-ontwerp in de computer en
eventueel ook samples voor de architect die we met
een 3D-printer maken. Het complete systeem kan ook
in de bouwtekening van de opdrachtgever ingetekend
worden. Gaat de opdrachtgever akkoord met ons advies,
onze calculaties en onze offerte, dan bestellen we op
basis van de afgesproken planning de benodigde
profielen en materialen bij onze voorraadvestiging
in Medemblik.’
Optimaal productieritme
Het productieproces in Opmeer gaat stapsgewijs langs
diverse werkstations. Van het voorbewerken van profielen
met behulp van een volledig geautomatiseerde frees- en
zaagmachine, het verbinden van de kozijnhoeken en het
aanbrengen van de dichtingen tot het hang- en sluitwerk.
‘Glas kopen we in. We plaatsen dat tegelijkertijd met onze
kozijnen op het project, maar we leveren desgewenst ook
kant-en-klare kozijnelementen met glas aan’, verduidelijkt
Schipper. ‘We werken met vooraf vastgestelde, strakke
tijden per werkstation. Daarmee hebben we in ons
fabricageproces een optimaal productieritme gecreëerd.
Het is compleet afgestemd op een gelijk verdeelde
werklast per medewerker en de vraag van klanten. Het
gaat niet te snel en niet te langzaam. Daardoor hoeven
we hier geen grote voorraden materialen en gereed
product aan te houden. En het heeft ook voor onze
mensen voordelen. Ze hebben weinig stress, overwerken
gebeurt hier minimaal. Ze blijven fit en leveren omdat we
met z’n allen efficiënt bezig zijn een optimale output.
Ze voelen zich er lekker bij. Het is het resultaat van een
uitgebreid LEAN-traject dat we in ons bedrijf hebben
ingezet en nooit meer los zullen laten.’
Vrijheid en eigen initiatief
Daarbij komt dat er bij Intal niet of nauwelijks sprake is van
hiërarchie en dat medewerkers maximale vrijheid hebben.
‘Het is de basisgedachte van wat wij de Intal-methode
noemen’, vertelt Marcia Schouten, verantwoordelijk voor
HR. ‘Een goede balans tussen werk en privé vinden we
belangrijk. Vrije dagen heb je om uit te rusten en met je
gezin of familie door te brengen. Dus die spaar je niet op,
maar neem je op. De groei van ons bedrijf en de
11
»
bedrijf in beeld
Een optimaal productieritme zorgt voor gelijke werklasten
per medewerker. Bovendien is het aanhouden van grote
voorraden niet nodig.
»
persoonlijke groei van mensen gaan hier hand in hand.
We willen hier een ‘wij-gevoel’. Iedereen kan altijd bij een
ander binnenlopen, we hebben letterlijk de muren uit
onze kantoren gesloopt. Kantoor of productie, iedereen
is gelijk. We zijn over alles open en eerlijk. We doen ook
aan winstdeling, maar bij ons krijgt iedereen evenveel.
Ongeacht wat voor werk je hier doet en hoeveel je
verdient. Want we zijn ervan overtuigd dat we presteren
en succes boeken door een gezamenlijke inzet. Elke
maand nemen we met het hele bedrijf de verlies-enwinstrekening door. Het leidt er allemaal toe dat iedereen
echt meedenkt en lef durft te tonen. Ondernemerschap
en eigen initiatief, dat stimuleren we. Heeft iemand een
idee dat het ergens beter of slimmer kan in ons bedrijf?
Dan kun je daar mee komen. En heb je daar hulp of
apparatuur voor nodig? Dan regelen we dat. Zo blijven
we altijd het beste uit onszelf en elkaar halen. Een mooi
voorbeeld zijn de werktijden hier. We hebben gezegd:
regel dat met elkaar. Als het werk maar gedaan wordt.
Medewerkers gingen met elkaar in overleg. Wat zijn
de gewenste levertijden van klanten? Hoe zien onze
privésituaties eruit? In goed overleg zijn hier toen vaste
werktijden vastgesteld. Dat gaat hier dus vanzelf en
loopt perfect.’
rupert wagemakers (40)
financieel coördinator
‘Ik ben ondernemer geweest, werk al jaren in de financiën
en weet dus wel het een en ander van pensioenen. Ik bouw
zelf al bijna 20 jaar pensioen op. Wat mij momenteel
zorgen baart, is de lage rekenrente die pensioenfondsen
van de overheid moeten hanteren. Dat zijn kortzichtige
regels die alleen maar op de korte termijn zijn gericht, is
mijn mening. Dat zou best wat soepeler kunnen. Over
soepel gesproken: onze overgang van PMT naar PME is
heel soepel geregeld. Die overgang was nodig omdat we
qua werknemersaantal de laatste jaren hier bij Intal flink
zijn gegroeid. Het grappige is dat ik eerder via een ander
bedrijf bij PME zat. Nu ben ik dus weer terug.’
edwin tang (29)
productiecoördinator
‘Bij de overgang van PMT naar PME heb ik een gesprek
gehad over mijn pensioen met een van de PME-consulenten. Een heel helder verhaal was dat. Het zijn nu jammer
genoeg mindere tijden qua pensioen, maar dat is overal
zo. Maar de draagkracht van een groot pensioenfonds als
PME spreekt mij aan. Toen we naar mijn persoonlijke
situatie keken, bleek dat mijn vriendin geen recht heeft op
partnerpensioen als ik onverhoopt overlijd. We zijn niet
getrouwd en hebben ook geen samenlevingscontract
opgesteld. De hoogste tijd dus om daar iets aan te doen!’
12
PME-bestuur
Jong, oud, vrouw, man
Allemaal in het PME-bestuur
Enige tijd geleden kregen we bezoek van de NOS. Voor een
nieuwsitem over de samenstelling van pensioenfondsbesturen.
Die besturen zouden vooral bestaan uit grijze (of kale) oude mannen.
Daar had de NOS wel een punt. Ook bij ons was de jongste bestuurder
45 jaar en zat er slechts één vrouw in het bestuur.
PME heeft wel een zogenoemd diversiteitsbeleid: we willen dat het bestuur
een goede afspiegeling is van de mensen
die pensioen ontvangen of in de
toekomst gaan ontvangen van PME.
Dus jong, oud, vrouw, man zouden in
ons bestuur moeten zitten. Het nieuwsitem in het NOS Journaal zette ons ertoe
aan meer vaart te maken met diversiteit.
Ons Verantwoordingsorgaan had al het
goede voorbeeld gegeven met twee
jonge stagiairs in hun midden.
Waarom is diversiteit nodig?
Deelnemers moeten zich kunnen
herkennen in het bestuur van hun
pensioenfonds. Ook geloven wij dat een
meer diverse samenstelling van het
bestuur nieuwe inzichten en afwegingen
in de bestuurlijke discussies brengt.
Mannen en vrouwen zullen andere
accenten leggen en wellicht andere
afwegingen inbrengen. In Nederland
wordt nu veel gediscussieerd over de
toekomst van het pensioenstelsel. Het is
belangrijk dat oud en jong meedoen aan
die discussie. Een goed pensioenstelsel
staat met het draagvlak onder jong en
oud. Zo kunnen we samen zorgen voor
een toekomstbestendig pensioenstelsel.
hoe?
Een bestuurlijke vernieuwing is niet
zomaar doorgevoerd. Het bestuur moet
de continuïteit van de aanwezige kennis
en expertise kunnen waarborgen en
bestuurders zijn benoemd voor een
periode van 4 jaar. Daarom hebben we
besloten om 2 trainees aan te stellen in
ons bestuur. Zij maken kennis met het
besturen van een pensioenfonds. Met een
programma op maat stomen we de
Ellen te Paske-Lievestro (1981)
Ellen werkt sinds december 2015 als medewerker pensioen
bij FNV Jong te Amsterdam. Ook is zij actief lid van de
Pensioenraad van PFZW en als kaderlid van FNV Zorg &
Welzijn. Eerder werkte ze voor Stichting De Kindertelefoon
en Bureau Jeugdzorg.
‘Het traineeship is een
superkans voor mij
en een geweldige
stap van PME om te
werken aan meer
diversiteit binnen het
pensioenfonds’
traineebestuurders in 1 à 2 jaar klaar
voor een functie als pensioenfondsbestuurder. De traineebestuurder draait
daarvoor mee in het algemeen bestuur en
in een of meerdere bestuurscommissies.
is het gelukt?
Er was geen gebrek aan belangstelling
van goed gekwalificeerde mensen voor
een traineeship bij PME. Uit de diverse
sollicitanten werden Ellen te PaskeLievestro en Janine Breij benoemd.
Beide dames draaien per 1 juli 1,5 dag
in de week mee. Hiermee hebben we
meer vrouwen in het bestuur en is het
bestuur behoorlijk verjongd. Ellen heeft
pensioenbeheer en communicatie als
aandachtsgebied, Janine richt zich
primair op Vermogensbeheer.
Eric Uijen voorzitter dagelijks bestuur
‘Bijzonder om in deze
enerverende tijden
bestuurservaring op
te gaan doen bij PME.
Ik hoop veel te leren
en waar mogelijk een
bijdrage te kunnen
leveren’
Janine Breij (1972)
Janine werkte ruim tien jaar voor ING, onder meer als
director institutional clients. Vanaf 2011 zette ze als director
institutional sales Novarca Benelux op. Daarnaast is Janine
mede-eigenaar van het bedrijf Hydranome, dat mensen
helpt bij het leiden van een gezonder leven. Ze studeerde
civiel recht aan de Universiteit Leiden, neemt sinds vorig
jaar deel aan het Executive Pensions Program aan de
Nyenrode Business Universiteit en is bestuurslid van de
vereniging Women in Financial Services.
13
vragen aan pme
Het uitvoerend bestuur
geeft antwoord
Regelmatig stellen deelnemers en gepensioneerden vragen over PME.
Uitvoerend bestuurders Marcel Andringa, Mariëtte Simons en Eric Uijen
nemen uitgebreid de tijd om ze te beantwoorden.
Wanneer worden we gecompenseerd voor
de niet-ontvangen indexaties en de
verlagingen van ons pensioen?
‘Hoewel het vermogen van PME sinds de crisis is
verdubbeld, is de dekkingsgraad van PME te laag, zo rond
de 90%. Als de situatie niet verbetert, is een verlaging van
het pensioen in 2017 onontkoombaar. Een indexatie van
de pensioenen of een compensatie van eerdere
verlagingen is de komende jaren niet te verwachten.
We moeten eerst nieuwe buffers opbouwen zodat we in
de toekomst weer sterk staan. Pas als de dekkingsgraad
boven de 110% komt, mogen we volgens de wet weer
gedeeltelijk indexeren. Bij een dekkingsgraad van circa
122% komt volledige indexatie of compensatie voor de
verlagingen weer in beeld. Het bestuur
neemt daar dan een beslissing over.’
Is er sprake van een continue,
stevige politieke lobby namens
de pensioenfondsen?
Veel beleggingen worden uitbesteed aan
externe specialisten. Op grond waarvan beslist
PME of een belegging wordt uitbesteed of niet?
‘PME stelt per beleggingscategorie een strategie vast en
bepaalt de grenzen waarbinnen mag worden belegd. Op
basis daarvan bekijkt onze pensioenuitvoerder MN per
belegging wie de belegging het beste kan beheren. Daarbij
wordt gekeken wie de meeste expertise
in huis heeft. Onze uitvoerder MN of
een externe beleggingsspecialist. En
stel dat die expertise en kwaliteiten
intern en extern gelijk zijn, dan
besluiten we de belegging intern te
beheren vanwege de lagere kosten.’
‘PME pleit niet
voor een hogere
rekenrente, maar
voor een nieuw
pensioenstelsel
waarin we minder
afhankelijk zijn
van de rente’
‘Ja, er wordt zeker gelobbyd.
De wetgever - de Eerste en Tweede
Kamer - bepaalt de regels. Pensioenfondsen moeten die regels naleven. De
Nederlandsche Bank (DNB) en de
Autoriteit Financiële Markten (AFM)
houden toezicht op die naleving. PME
voert de regeling uit. Met lobbyactiviteiten behartigen wij bij deze spelers
de belangen van (ex-)deelnemers,
gepensioneerden en aangesloten werkgevers. De Pensioenfederatie voert de lobby zowel in Den Haag als in Brussel
namens alle pensioenfondsen in Nederland. Ter versterking daarvan voeren PME, PMT en onze gezamenlijke
pensioenuitvoerder MN ook de lobby in Den Haag en in
mindere mate in Brussel.’
De rekenrente brengt pensioenfondsen in de
problemen. Protesteert PME daar wel tegen bij
de overheid?
‘PME pleit niet voor een hogere rekenrente, maar voor een
nieuw pensioenstelsel waarin we minder afhankelijk zijn
van die rente. Stel dat we rekenen met een hogere rente
14
dan de marktrente, dan rekenen we onszelf te rijk. We
geven dan meer uit dan verantwoord is. De kas wordt dan
uitgehold. De jongere generaties zijn daar de dupe van,
want voor hen is er dan geen buffer meer. En dat willen
we niet. PME wil een zo goed mogelijk pensioen voor de
gepensioneerden van nu én van de toekomst.’
Sommige beleggingscategorieën brengen hoge
kosten met zich mee. Hoe
gaat PME daarmee om?
‘PME maakt bij elke beleggingsbeslissing een zorgvuldige afweging op basis
van risico, rendement, complexiteit
van de belegging en kosten. Voldoende
rendement halen is ons doel. Dus zijn de kosten te hoog
ten opzichte van het te behalen rendement en heeft de
belegging ook geen andere toegevoegde waarde, dan
besluit PME niet te beleggen.’
Spiegelt PME zijn prestaties ook aan andere
pensioenfondsen?
‘Jazeker. Jaarlijks doen we een vergelijking met fondsen
die qua structuur, omvang en financiering het meest op
PME lijken. Dat zijn met name de vijf grootste pensioenfondsen van Nederland, ook bedrijfstakpensioenfondsen.
Vergelijken met ondernemingspensioenfondsen is niet
zinvol. Want tijdens de crisis ontvingen deze fondsen
vragen aan pme
vaak extra stortingen uit de onderneming zelf om de lage
dekkingsgraad op te vangen. Bij bedrijfstakpensioenfondsen kan dat niet.’
Hoe staat het dan bij PME met de
kosten van beleggen?
‘De vermogensbeheerkosten zijn in
verhouding met andere fondsen heel
laag. En over de periode 2010 tot 2016
zijn ze aanzienlijk gedaald: van 0,85%
in 2010 naar 0,40% van het totale
beheerde vermogen in 2015. Met name
omdat we de complexiteit van onze
beleggingen hebben teruggedrongen.
Neem hedge funds. Ingewikkelde
beleggingsconstructies met hoge
kosten waar niet altijd ook hoge
opbrengsten tegenover staan. Heeft zo’n ingewikkelde
beleggingsconstructie geen direct aantoonbare
toegevoegde waarde? Dan zullen we er niet in beleggen.
We willen wel meer gaan beleggen in private equity:
niet-beursgenoteerde bedrijven. De kosten daarvan zijn
weliswaar hoger, maar dat geldt ook voor de verwachte
rendementen die daartegenover staan. We stellen overigens
een maximale grens aan de kosten bij het beleggen in
private equity, deze overschrijden we niet.’
Belegt PME ook in nieuwe beleggingscategorieën
zoals hypotheken of crowdfunding?
‘Bij het maken van het jaarlijkse beleggingsplan kijken we
altijd of we in nieuwe beleggingscategorieën moeten gaan
beleggen. In 2015 heeft PME het beschikbare bedrag voor
beleggingen in hypotheken verhoogd
van 1 naar 2 miljard euro. Daarmee
realiseren we een mooi, stabiel rendement tegen een beheerst risico.
Crowdfunding biedt te weinig schaalgrootte voor institutionele beleggers als
pensioenfondsen en is meer iets voor
particuliere beleggers.’
‘De vermogensbeheerkosten zijn
in verhouding met
andere fondsen
heel laag’
Hoe en hoe vaak krijgt PME inzicht in de behaalde beleggingsresultaten?
‘Er zijn wat betreft beleggingen prestatieafspraken
gemaakt met MN, onze pensioenuitvoerder. MN volgt de
beleggingsresultaten scherp, zeker ook die van externe
beleggingsspecialisten die door MN worden aangestuurd.
MN rapporteert ons daarover op maand-, kwartaal- en
jaarbasis. Ook worden regelmatig de prestaties van de
beleggingsafdelingen en -specialisten van MN zelf
geëvalueerd. Zijn de prestaties onder de maat, dan
spreken we MN erop aan en worden concrete verbeterafspraken gemaakt.’
Het bestuur
van PME
De mening van PME heeft niet
doorgeklonken in het publieke
debat. Waarom niet?
‘PME heeft zich niet openlijk in het publieke debat
gemengd. Dat is een bewuste keuze. We voeren zoals
gezegd het debat door te lobbyen, rechtstreeks richting
de belangrijkste bepalers van de wetten en regels waar wij
ons als fonds aan moeten houden. Wat verder nog goed is
om te beseffen: de pensioenregeling voor de Metalektro
wordt afgesproken door sociale partners, dus door de
vertegenwoordigers van de werkgevers en werknemers.
PME voert binnen de grenzen die de wet ons stelt de
regeling uit, dat is onze taak.’
Maar hoe ziet PME dan de toekomst van
pensioen in Nederland?
‘PME vindt dat het debat vooral moet gaan over de
houdbaarheid van ons pensioenstelsel. We vinden dat
niet alleen de gepensioneerden van vandaag op een
goed pensioen moeten kunnen rekenen, maar ook de
gepensioneerden van de toekomst. Daarvoor strijden wij
in de discussie over de toekomst van het pensioen. En
PME heeft daarin nadrukkelijk laten weten dat een
nieuw pensioenstelsel minder afhankelijk moet zijn van
de rente.’
Het bestuur van PME bestaat uit 12 leden, waarvan 8 niet-uitvoerende
bestuurders. Deze niet-uitvoerende bestuurders zijn vertegenwoordigers van
de vakbonden, werkgeversorganisatie en gepensioneerden in de Metalektro.
Daarnaast heeft het bestuur 3 onafhankelijke, uitvoerende bestuursleden die
het dagelijks bestuur van het fonds vormen.
Marcel Andringa
Mariëtte Simons
Eric Uijen
verantwoordelijk voor
vermogensbeheer
verantwoordelijk voor
pensioenbeheer en
communicatie
voorzitter dagelijks bestuur en
verantwoordelijk voor
strategie en beleid, finance,
control en riskmanagement
breng letters uit de puzzel over naar de hokjes
met het corresponderende nummer.
kruiswoordpuzzel
horizontaal
1 gevierd sporter 6 toetje 12 melkklier 13 insecteneter
14 ik 16 vernis 18 file transfer protocol 19 sneeuwschaats
21 Los Angeles 22 leerling 24 laatstleden 25 wier
26 schrikbewind 27 mager 28 lichamelijke opvoeding
30 zie aldaar 31 tasto solo 33 water in Friesland
34 rechtzaak 37 kuststrook 40 profeet 41 Engels telwoord
42 berouw 45 lacune 48 meer dan wenselijk 49 windvrije
zijde 50 en volgende 51 muzieknoot 53 roem 54 rijp (van
kaas) 56 in verband met 57 Nederlandse Spoorwegen
58 Familie 59 Evangelische Omroep 60 erfelijke factor
62 materachtig roofdier 63 grootmoeder 65 boomscheut
66 Arabische staat 68 standaardboeknummer
70 opbrengst 71 lief meisje
verticaal
1 gewoonlijk 2 tweetal 3 kiem 4 moment 5 zweefrek
7 honger 8 politieke partij 9 selenium 10 loofboom
11 leest 15 snelle gang 17 borstharnas 18 rijwiel
20 vloerbedekking 23 public relations 29 ordinair 32 via
35 kippenhok 36 compagnie 38 strafwerktuig 39 keurig
42 Europese vrouw 43 sierlijk 44 onderricht in autorijden
45 ontelbaar 46 net zo min 47 uit nalatenschap
48 fijngebouwd 52 ontroering 55 Economische Zaken
61 Nederlands Oympisch Comité 62 aanwijzend vnw.
64 onaangepast mens (afkorting) 65 pl. in Flevoland
67 pers. vnw. 69 schapengeluid
Oplossing vorige puzzel:
ONLINE DIENSTVERLENING
Uit de goede inzendingen trekken we drie winnaars. Zij
ontvangen elk een VVV Cadeaubon van 50 euro. Zend de
oplossing van deze puzzel voor 15 november 2016 naar:
PME o.v.v. Kruiswoord september 2016
Antwoordnummer 91062, 2509 VC Den Haag
Vragen over je pensioen?
Voor algemene en specifieke vragen
en brochures is er de Servicedesk:
020 607 22 00 (per 1 oktober 088 007
98 00), bereikbaar op maandag t/m
donderdag van 8.00 – 18.00 uur,
op vrijdag van 8.00 – 17.00 uur.
Je vraag kun je ook mailen naar:
[email protected].
Of kijk op: www.metalektropensioen.nl.
Een afspraak maken met de PMEconsulent uit je regio kan altijd;
zie de gegevens hiernaast.
Werkgevers kunnen contact opnemen
met de werkgeversconsulenten. De
contactgegevens zijn te vinden op
www.metalektropensioen.nl/
werkgeversconsulenten.
16
Een postzegel is niet nodig. Vergeet je naam en adres niet.
Je kunt de oplossing ook mailen naar:
[email protected].
Dit adres is alléén bestemd voor puzzelinzendingen.
Schriftelijke vragen over je pensioen kun je sturen naar:
PME, Postbus 97630, 2509 GA Den Haag. Of mail naar
[email protected].
Werknemersconsulenten PME
• Postcodes 1000-2259, 2300-2499
en 8400-9299
Arjan de Beurs, T 06 10 91 76 52
[email protected]
• Postcodes 2700-2899, 3300-4299,
5300-5399 en 6700-6799
Rob van der Wal, T 06 12 50 54 04
[email protected]
• Postcodes 2260-2299, 2500-2699,
2900-3299 en 4300-4799
Jeroen van Zunderd, T 06 20 30 17 84
[email protected]
• Postcodes 4800-5299, 5400-5499,
5600-5699 en 5800-5899
Joost Asser, T 06 53 91 19 84
[email protected]
• Postcodes 5500-5599, 5700-5799
en 5900-6499
Diana Verschuren, T 06 10 88 68 37
[email protected]
• Postcodes 6500-6699, 6800-7299
en 7440-7699
André Nijhuis, T 06 51 10 92 73
[email protected]
• Postcodes 7300-7439, 7700-8399
en 9300-9999
Irene Hendriksen, T 06 20 49 79 82
[email protected]
Digitale nieuwsbrief
PME heeft een digitale nieuwsbrief
speciaal voor deelnemers die pensioen
opbouwen bij PME. Hierin houden we
je op de hoogte van allerlei zaken over je
pensioen. De nieuwsbrief verschijnt ieder
kwartaal of vaker, als er nieuws is. Wil je de
nieuwsbrief ook ontvangen? Meld je dan
aan via het aanmeldingsformulier
op www.metalektropensioen.nl.