Religies in het kort - Stichting Cultuurreizen Sint Martinus

Goed voorbereid op reis
Chronologisch historisch overzicht
Dit document behoort bij de reizen die worden georganiseerd door
de
Stichting Cultuurreizen Sint Martinus
Uitgave April 2016
Copyright Stichting Cultuurreizen Sint Martinus ©
Auteur: C. van Hilten
1
2
Inleiding
Bij gelegenheid van de tiende herfstreis is de Stichting Cultuurreizen Sint Martinus in
2012 gestart met een ‘nieuwe traditie’. Jaarlijks wordt een document gemaakt met daarin
een chronologisch overzicht van de geschiedenis van de in dat jaar te bezoeken regio.
In het jaar daarna wordt de volgende regio toegevoegd, maar blijft ook de bestaande tekst
behouden. Zo ontstaat stapsgewijze een volledig historisch overzicht.
Het overzicht wordt telkens gratis verstrekt aan deelnemers aan onze reizen.
De uitgave die oor u ligt, bevat de geschiedenis van het Heilige Land met daaraan
gekoppeld de geschiedenis van de 3 monotheïstische geloofsrichtingen, Jodendom,
Christendom en Islam én de geschiedenis van
















het Romeinse Rijk
Italië
Byzantium / Constantinopel
het Ottomaanse Rijk en Turkije
Bulgarije
het Frankische Rijk
Het Duitse Rijk / Duitsland en Oostenrijk
Zwitserland
Hongarije
Roemenië
Slovenië
Kroatië
Servië
Bosnië
Venetië
Ierland (vet gedrukt)
Waar zinvol wordt het verband gelegd met de geschiedenis van andere landen en regio’s.
Waar jaartallen bij koningen of vorsten staan, geven ze de regeerperiode aan.
Maastricht, 4 april 2016
N.B. In dit document wordt met kleuren gewerkt. Zwart is algemene geschiedenis, blauw
heeft betrekking op het Joodse geloof, groen betreft de Islam, rood gaat over het
Christendom. Passages in bruin betreffen vormen van antisemitisme.
De jaartallen zijn gebaseerd op de Christelijke jaartelling en daarom allemaal rood
gedrukt.
3
4
Voor Christus
7000
De eerste mensen zetten voet aan wal op het eiland Ierland.
3761
De schepping vindt plaats in 6 dagen + 1 rustdag (Joods jaar 0)
Adam en Eva zijn de eerste mensen die God schept. Zij worden uit het paradijs gezet
omdat ze van de verboden appel eten. Zij hebben twee zoons, Kain en Abel. Kain is
landbouwer en Abel is veehouder. Beiden offeren ze aan God. God stelt vleesoffers
echter meer op prijs dan andere offers. Dit betekent dat Abel beter ‘scoort’ bij God dan
Kain. Kain wordt daardoor jaloers op Abel en vermoordt hem.
Dan wordt nog een zoon geboren, Set. De nazaten van Set zijn de Aartsvaderen:
 Noah, die tijdens de grote overstroming de soorten redt, nadat ze elk hun
toevlucht hadden gezocht op de Ark en die vervolgens met God een verbond aan
gaat over de ziel. God wil dat na een slachting het bloed er direct uitgelaten wordt
en niet wordt gegeten. Zo komt de ziel terug bij God. Dit is de eerste basis voor
het koshere eten.
 Abraham (Ybrahim), die is gehuwd met Sara.
In feite vindt nu al een splitsing Jodendom en pre-Islam plaats. Abraham heeft een
zoon Isma’il met de slavin Hagar en een andere zoon, Isaak, met Sara. Hagar en
Isma’il worden weggestuurd en Isma’il is de voorloper van de Arabisch Islamitische stammen.
 Isaak, die door zijn vader op verzoek van God bijna wordt geofferd. Als Abraham
het offer wil brengen, grijpt God echter in. Hij zegt tegen Abraham dat hij gezien
heeft dat hij tot het uiterste heeft willen gaan. God krijgt vertrouwen in de wil van
Abraham en sluit met hem en zijn volk een verbond.
Dit verbond met de Joden maakt het volk tot een uitverkoren volk. Dat betekent niet dat
men meer mag dan een ander. Het betekent wél dat hogere eisen worden gesteld aan de
Joden en dat God beloont en straft al naar gelang het gedrag van het volk.
De tweede zoon van Abraham, Isaak krijgt met zijn vrouw Rebecca de zonen Essau en
Jacob. Jacob verkrijgt op een oneerlijke wijze het eerstgeborenen recht. Jacob vecht met
de heer, Jacob wint en krijgt de naam Israel. (Israel betekent: hij vocht met de Heer)
Jacob heeft 12 zonen, 10 bij slavinnen en 2, Josef en Benjamin, bij zijn vrouw Rachel.
Dit worden de 12 stammen van Israel.
2000-700
In het gebied van het huidige Bulgarije wonen Thraciërs. Een substam daarvan, de
Daciërs, woont in het huidige Roemenië.
5
1700
Jacob houdt het meeste van zijn zoon Josef. Zijn broers haten Josef daarom en verkopen
hem met een karavaan mee naar Egypte. Josef voorspelt daar de betekenis van de dromen
van de farao (er komen 7 magere en 7 vette jaren in Egypte). Josef wordt beloond door de
farao en hij wordt zijn rechterhand. Hij organiseert vervolgens de voedseldistributie. Zijn
broers komen voedsel halen tijdens een droogte en ontmoeten Josef. Ze gaan met Jacob
en de volksgenoten in Egypte wonen omdat daar wel te eten is.
1200
De farao is de Joden als te bedreigend gaan ervaren. Het zijn er 600.000 geworden en hij
maakt ze tot slaven. Mozes, de belangrijkste profeet van de Joden, krijgt van God de
opdracht om de Joden uit Egypte te leiden. Mozes is gehuwd met een vrouw uit Midjan
in de Sinaï. Zijn schoonvader is priester daar. Men aanbidt de God Jahwe, hetgeen
betekent God van het weer, of letterlijk, hij die waait. Deze God wordt de basis voor de
ene God van de Joden. Om de farao zo ver te krijgen dat hij het volk laat gaan wordt
Egypte door God geslagen met 10 plagen. De laatste plaag houdt in dat alle eerst
geborenen in Egypte worden gedood, behalve de eerstgeborenen van de Joden. Daartoe
moeten de Joden bloed van een offerdier, schaap of lam, aan de muur smeren naast de
deur. Dit vormt de basis voor Pessach / Paas feest, waarbij de Joden symbolisch een lam
betrekken en 7 dagen ongezuurd brood eten. De farao laat de Joden dan gaan. De dag
voor de uittocht overnachten de Joden in Loofhutten. Dit wordt gevierd tijdens Sukkot
(Loofhuttenfeest). De Joden moeten om naar Israel te gaan, door de Rietzee trekken. God
laat het water van de Rietzee wijken en de Joden verlaten Egypte. God sluit de wateren
meteen weer zodat het leger van Egypte, dat de achtervolging ingezet had, omkomt.
1200-700
In het huidige Italië vestigen zich Italische, Venetische en Illyrische stammen. De
Veneten in het Noorden, de Italische stammen in het midden, de Illyriërs in het Zuiden.
1200-1160
De Joden verblijven met Mozes in de woestijn. God openbaart zich opnieuw aan Mozes
en geeft hem de 10 Geboden, 4 gericht op religie en 6 wereldlijke –




Slechts 1 God, Monotheïsme
Geen beelden maken van God en andere wezens
Niet vloeken
Eer de vrije dag (Sabbat)

Eer uw ouders

Niet doden

Niet vreemdgaan / echtbreken

Niet stelen

Niet liegen

Niet begeren
De openbaring is de basis van het Shawuot feest (Pinksteren). De 10 Geboden zijn de
belangrijkste basis voor het verbond van God met het volk Israel.
6
1160
Mozes sterft. De Joden trekken met Jozua Israel binnen en verdrijven er op bevel van –
en met hulp van God, diverse stammen.
1000
Tijd van de grote Joodse koningen Saul, David en Salomon. God is oorspronkelijk tegen
een koning, omdat hij zelf koning is. Omdat het volk toch per sé een koning wil, stemt hij
in.
David is afkomstig uit Juda. Hij verslaat Goliath, de Philistijnse reus door hem met een
katapult een steentje tussen zijn ogen te schieten. Wie niet sterk is, moet slim zijn, is zijn
motto. De huidige ster van Israel is de David ster.
Vervolgens worden ook de Jebuzieten, die in Jeruzalem wonen, verslagen.
David vestigt zich dan in Jeruzalem, waar hij de David stad bouwt. De naam Jeruzalem
komt van een combinatie van JEBU(zieten) en Schalim, de God van dat volk. De wijze
koning Salomon bouwt de eerste Joodse tempel op de Tempelberg in Jeruzalem.
932
Salomon staat bekend om zijn grote wijsheden. Nadat hij is overleden valt het land van
de Joden uiteen in 2 gedeelten, Juda in het Zuiden en Israel met Samaria als hoofdstad in
het Noorden. In Juda wonen twee stammen, de tweede is Benjamin. De andere stammen
wonen in Israel.
750-500
In het huidige Italië trekken Grieken binnen, vooral in het Zuiden. Vervolgens komen
Etruskische stammen Italië binnen in het Noorden en het midden. Ze vermengen zich
deels met de daar wonende Venetische - en Italische stammen.
722
Israel wordt bezet door Asyrische heersers en de bewoners worden vermoord of
gedeporteerd. Zo verdwijnen 10 van de 12 stammen van Israel.
Juda blijft echter zelfstandig, maar moet wel tribuut betalen aan Syrië. In Juda woont ook
de kleinere stam van Benjamin.
700-200
Grote delen van Zuid Oost Europa en West Azië, (ook Bulgarije en Israel) zijn onder
Grieks bestuur.
7
600-300
De stam van de Latijnen ontwikkelt haar taal, die stapsgewijze door de Romeinen tot
schrifttaal wordt ontwikkeld. De Romeinen verspreiden deze taal als ambtstaal door heel
Italië. De vele andere stamtalen in Italië zijn dan alleen nog gesproken talen. Als
schrifttaal wordt wel nog het Grieks gebruikt, vooral in Zuid Italië. Het Latijn zal tot in
het jaar 1800 na Christus de taal blijven van de intellectuelen in Italië.
586-539
In 586 bezet Nebukadnezar, de vorst van Mesopotamië zowel Israel als Juda. De Joden
worden naar de stad Babylon gedeporteerd. In Babylon vormen ze een eigen
gemeenschap. Ze beginnen hun geloof op te schrijven in de Tanach. De aanzet voor de
Talmoed wordt ook gegeven. Omdat men niet meer kan bidden in de Tempel, ontstaat
een breder volksgeloof dat vooral gebaseerd is op het geestelijk beleven ervan.
In 538 wordt Babylon veroverd door koning Kyros van de Perziërs. Hij leidt daartoe het
water van de Euphraat om, zodat hij door de rivierbedding kan binnen vallen.
De Perziërs kennen net als de Joden een monotheïstisch geloof. Het is gebaseerd op de
filosoof Zarathustra. Ze hebben daarom respect voor de Joden en laten ze vrij. Een deel
van hen gaat terug naar hun eigen land. Anderen blijven in Babylon.
516
De tweede tempelbouw in Jeruzalem wordt afgerond. Het volk wordt nogmaals
geïnformeerd over het verbond met God en de regels. Dit gebeurt vanaf een verhoging
die mede de basis vormt voor de kansel.
500
De stadstaat Rome neemt vorm aan. De macht berust in hoge mate bij de Etrusken, maar
ook bij de Italische stammen en families die er wonen. Het is een cultuur waar de
machtige families de dienst uitmaken. Zij gaan zich organiseren in een soort elite
parlement, de Senaat.
500-300
Kelten vestigen zich in Ierland. De eerste Kelten komen vanaf het Iberisch
schiereiland de zee over. Daarna volgen er Kelten vanuit Schotland. De Kelten
mengen zich met de bestaande bevolking en gaan deze domineren. Een nieuwe taal
ontstaat, Gaelic, overwegend gebaseerd op het Keltisch.
De Kelten wonen in groepen bijeen en kennen een strikte hiërarchie. Er ontstaan
kleine rijkjes, die zich soms doorontwikkelen tot koninkrijkjes.
Een bijzondere groep vormen de druïdes. Zij zijn een onafhankelijke groep, die zich
toeleggen op het recht spreken, het priesterschap en het doen van voorspellingen.
Daarnaast is er de groep van de fili. Zij houden zich afzijdig van de materiële wereld
en concentreren zich op het ontwikkelen en bewaren van de cultuur, onder meer in
de vorm van gedichten. Ze treden daarmee echter niet actief naar buiten.
8
500-200
In het Zuiden van Italië komen veel Grieken wonen. Zij veroveren het gebied niet, maar
komen er als economische vluchtelingen naar toe. In Griekenland functioneert de
economie slecht en er zijn veel mislukte oogsten.
De naam Italië burgert zich in. Dit gebeurt eerst in Zuid Italië. Tegen het jaar 200 voor
Christus introduceren de Romeinen de naam voor bijna het hele schiereiland. De naam
Italië is volgens de legende gebaseerd op Grieks Ouitoulos, een jonge stier die de Straat
van Messina zou zijn overgezwommen. Een andere versie is dat de Grieken die zich
vestigden in Zuid Italië zo onder de indruk waren van de Italiaanse runderen, dat ze deze
naam kozen. Dat is onwaarschijnlijk, want de runderen in Italië waren juist erg dun
wegens het gebrek aan goede grassoorten.
Keltische volksverhuizing. Vanuit Frankrijk trekken Kelten naar grote delen van
Europa, onder meer naar Engeland, Wales, Ierland, België, Zuid Duitsland, Oostenrijk,
Hongarije en Noord Italië.
332
De Griekse bezetting van Israel start. De Joden nemen steeds meer een Griekse levensstijl
over. Dat stuit op fel verzet van de conservatieven onder hen, die de Griekse levensstijl
als te losbandig ervaren en er God in missen.
300-200
De stadstaat Rome begint steeds meer land te verkrijgen op het Italiaanse schiereiland.
Rond 200 is heel Italië (dat daarvoor overigens nooit een eenheid was) onder controle van
Rome. Er zijn gebieden rondom Rome waar burgers het volle burgerrecht kunnen krijgen.
Op grotere afstand hanteert men vaak het halve burgerrecht. Op deze wijze vormt Rome
een soort staat met staatsburgers. Dit is het grote verschil met Griekenland. Daar bestond
een dergelijke centrale macht niet en viel het verbond van losse stadsstaten uit elkaar.
Voor een deel van de mensen bestaat het burgerrecht bij de Romeinen overigens ook niet.
Zij behoren tot de slaven of zijn anderszins gebonden.
280-275
Koning Pyrrhus uit de Republiek Epirus vecht tegen de Romeinen. Hij wint, maar verliest
daarbij zoveel manschappen en materieel, dat het daarna zijn ondergang wordt. Het
begrip van een Pyrrhus overwinning (schijnzege) komt hiervandaan.
265-245
De Romeinen vechten een lange strijd uit met de stadsstaat Carthago (Punische oorlog) .
De Romeinen verliezen diverse veldslagen, maar winnen op het laatst toch. Ze verkrijgen
daarmee extra land en invloed, met name op Sicilië. Carthago gaat zich richten op haar
Spaanse bezittingen die ze steeds verder uitbouwt. Als centrum bouwt ze Carthago Nova,
het huidige Cartagena.
9
218-201
De Romeinen vechten met Carthago de tweede Punische oorlog uit. Cathago had de
afspraak met Rome geschonden, dat ze geen land ten Noorden van de Ebro zouden
bezetten. De leider van Carthago, Hannibal is eerst zeer succesvol en hij trekt over de
Alpen Italië binnen. Het Romeinse Rijk wordt serieus met de ondergang bedreigd.
Vervolgens wint Rome de oorlog toch nog en worden de legers van Carthago verslagen
en verjaagd. Carthago wordt qua omvang beperkt tot de Noord Afrikaanse bezittingen.
200
In het Romeinse Rijk wordt het cement uitgevonden. Dit maakt het mogelijk om veel
sneller en beter te gaan bouwen.
200-50
De Romeinen nemen stapsgewijze de macht over van de Grieken op de Balkan. De daar
wonende volkeren, meestal Illyriërs, blijven er wonen. Bulgarije komt onder Romeins
bestuur en heet Provincie Thracië.
160-90
Germaanse stammen bedreigen keer op keer het Romeinse Rijk. Doordat er voorts
opstanden zijn van de arme bevolking en van de slaven, komt het Rijk onder grote druk te
staan. De Iberiërs, in het huidige Spanje, roeren zich ook stevig.
146
Rome voert opnieuw oorlog tegen Carthago. In deze derde Punische oorlog verwoest het
de stad Carthago. Het gebied wordt bij het Romeinse Rijk getrokken onder de naam
Provincie Africa, zo genoemd naar de daar wonende stam van de Afrii.
140-63
De Joden kennen een korte tijd van relatieve zelfstandigheid onder de Makkabeeën. De
naam stamt af van de strijder Judas Makkabaios, die de Griekse overheersing een halt toe
roept.
91
Opstandelingen tegen het Romeinse Rijk maken het schiereiland Italië deels zelfstandig
en kiezen de naam Italica voor hun hoofdstad. De Romeinen onderdrukken de opstand
deels met harde hand en deels met beloften aan de mensen.
89
Rome voert het burgerrecht in heel Italië in. Bewoners van andere steden dan Rome
hebben dan het dubbele burgerrecht, dat van Rome en dat van de eigen stad.
88-80
Koning Mithradates, afkomstig uit Iran, bedreigt het Romeinse Rijk in het Oosten. Hij
verkrijgt grote stukken land, deels met steun van de Grieken.
10
78-60
Pompeius verkrijgt de macht in het Romeinse Rijk. Van de Senaat krijgt hij enorme
volmachten en hij wordt daarmee bijna een soort keizer. Hij laat zich Magnus noemen,
naar het voorbeeld van Alexander de Grote. In razend tempo stelt hij orde op zaken. Hij
maakt een einde aan de zeeroverij, door simpelweg alle piraten bijeen te drijven en ze uit
te moorden of te verkopen als slaaf. Hij slaat de slavenopstanden overal met harde hand
neer. Dan verslaat hij koning Mithradates van Iran (Perzië) en grijpt de macht in alle
gebieden tot aan de Euphraat.
73-71
Slaven komen in opstand tijdens de zogenoemde Spartacus opstand. De opstanden
concentreren zich in Capua.
63
De Romeinse bezetting van Israel start onder Pompeius. De Romeinen vallen mede
binnen omdat de Joden onderling conflicten hebben. Pompeius betreedt tijdens zijn
bezoek aan Jeruzalem, het allerheiligste in de Tempel, dit tot grote woede van de Joden.
Er bestaan op dat moment bij de Joden diverse opvattingen over hoe met het geloof om te
gaan. De Sadduceeën zijn van mening dat de Tempeldienst het belangrijkste is. Zij zijn
dan ook de groep die de Tempel bewaakt en organiseert. Tegenover hen staan de
Farizeeën, die naar gebruik in Babylon de schrift belangrijker vinden. Zij beginnen met
het oprichten van Synagogen in het hele land. Daarnaast zijn er de Essenen, een sekte die
het allemaal onbelangrijk vindt omdat de wereld toch spoedig zal vergaan. Het is deze
groep die Thorarollen in Qumran aan de Dode Zee verbergt in een rots. Deze worden in
het jaar 1948 na Christus gevonden en vormen het bewijs dat de Thora inderdaad oud is
en geen verzinsel van later tijden.
De conflicterende partijen vragen de Romeinen om te bemiddelen. Die doen dat
vervolgens niet, maar gebruiken de zwakke positie van de verdeelde Joden om het land te
bezetten.
59-44
Julius Caesar is aan de macht. Net als Pompeius verkrijgt hij van de Senaat grote
volmachten. In het jaar 52 verovert Caesar Gallië (Frankrijk). Hij verslaat diverse
Keltische stammen en hongert als laatste de Keltische leider Vircengetorix uit bij Alesia.
Van 49-46 vecht hij een burgeroorlog uit met Pompeius. Caesar wint deze twisten en
Pompeius komt om het leven.
45
Julius Caesar voert een nieuwe kalender in, de Juliaanse kalender, die nog altijd geldt in
grote delen van de wereld. Het maanjaar wordt verlaten en maakt plaats voor het jaar met
circa 365,25 dagen. Eén van de maanden, juli, wordt naar Julius Caesar genoemd, omdat
hij in die maand geboren is. Binnen het Christendom neemt men later deze kalender over
en handhaaft alleen voor de aan Pasen gekoppelde feesten de oude kalender systematiek.
Binnen de Islam en het Jodendom zal men de Juliaanse kalender niet overnemen.
11
44
Julius Caesar wordt vermoord. Zijn macht is zo groot geworden, dat een groep van 60
Senatoren onder leiding van Brutus het niet meer accepteert. Ze besluiten hem uit de weg
te ruimen. Caesar heeft zijn geadopteerde zoon Octavianus tot zijn erfgenaam benoemd.
Vlak na het overlijden van Caesar verschijnt er een komeet aan de hemel. De mensen
duiden dit als een signaal van Caesar dat hij goddelijk is. Zij gaan Octavianus zien als
zoon van een God. Octavianus gaat zichzelf Augustus noemen, de Verhevene.
37 voor - 04 na Christus
Koning Herodes heerst in naam van Rome over Israel. Hij is zelf Joods. Hij laat in het
jaar 20 de stad Caesara bouwen aan de Middellandse zee. Hij noemt haar zo naar de
nieuwe Caesar, Augustus. Herodes laat de Tempel sterk vergroten en verfraaien.
Na het overlijden van Herodes besluiten de Romeinen om geen Joodse koningen meer te
benoemen, maar stadhouders.
31
Agrippa, veldheer van Augustus verslaat de Egyptenaren op zee. De Egyptische heerseres
Cleopatra pleegt in het jaar 30 zelfmoord. Egypte komt onder direct Romeins bestuur.
29 voor - 14 na Christus
Augustus (van oorsprong Octavianus, ook wel Caesar de Jongere genoemd) regeert over
het Romeinse Rijk. Hij heeft zulke sterke volmachten van de Senaat dat hij gezien wordt
als eerste keizer van het Romeinse Rijk. Het begrip keizer wordt afgeleid van Caesar.
De Res Publica maakt plaats voor een keizerrijk. In de Res Publica maakten machtige
families de dienst uit via de Senaat. Onder Augustus is er nog slechts 1 die de macht
heeft. Augustus verkleint de Senaat, maar is politiek zo slim om veel met de Senaat te
overleggen. Daardoor wordt hij politiek populairder dan zijn voorganger, Julius Caesar.
Augustus is vooral ook populair omdat hij een einde maakt aan de vele oorlogen.
Weliswaar heeft hij nog de handen vol aan de volkeren in de Alpen, op de Balkan en in
Germanië, maar tot echte grote oorlogen komt het niet, zeker niet in Italië.
De economie gaat snel groeien, de welvaart neemt toe en er worden veel wegen, bruggen,
waterleidingen en mooie gebouwen gerealiseerd. Rome wordt een stad van marmer.
De macht van Augustus is gebaseerd op drie pijlers. Allereerst wordt hij opperste
bevelhebber van het leger. Van het beroepsleger maakt hij een leger van dienstplichtigen.
In dit leger dienen alleen Romeinse staatsburgers. Van buiten toetreden kan, maar dan
verkrijgt betrokkene automatisch het Romeinse staatsburgerschap. Daarnaast zijn er veel
hulptroepen, bestaande uit mensen die geen Romeins staatsburgerschap bezitten.
Voorts krijgt hij de directe zeggenschap over delen van het Rijk, waaronder Spanje,
Gallië, Syrië en Egypte. In deze gebieden heeft de Senaat dus geen zeggenschap.
Tenslotte maakt hij zich tot opperste heer van alle religieuze zaken.
Augustus maakt het eiland Capri tot zijn zomerverblijf.
12
10
West Hongarije komt als provincie Pannonië bij het Romeinse Rijk.
Onder Keizer Augustus delen de Romeinen Italië in elf regio’s op. In die tijd is Istrië één
van de Italiaanse regio’s. Sardinië, Corsica, Sicilië en delen van het Noordoosten
(Rhaetien) behoren echter niet tot het Italië genoemde gebied.
13
Na Christus
0
Geboorte van Jezus Christus te Bethlehem, de stad waar ook David vandaan komt
0-33
Jezus, die Joods is, draagt zijn geloof uit. Het accent binnen de religie verschuift
gedeeltelijk van rituelen naar gedrag. Jezus zegt in de beroemde Bergpreek bijvoorbeeld
dat als je broer ziek is, en je wilt naar de tempel, dat je dan eerst je broer moet gaan
helpen en pas dan naar de tempel moet gaan. Het offeren wordt niet meer letterlijk
bedoeld, maar God wordt gunstig gestemd door individueel gedrag. Bij de Joden was dat
ook collectief gedrag van het volk en offeren door het individu. Jezus geeft echter aan dat
hij niets afdoet aan de Tien Geboden.
5-9
Grote opstanden op de Balkan laten de Romeinen de grenzen van de macht zien.
9
Bij Kalkriese, in het Noordelijke Teutoburger Wald, worden 5 Romeinse legioenen
overvallen en uitgemoord door Germanen. De Germanen laten zich daartoe in het
schemerduister bij slecht weer uit de bomen op de Romeinse soldaten vallen.
De legioenen zijn verraden door hun aanvoerder Arminius (Hermann). Hij was Germaan,
maar toegetreden tot de Romeinse legertop. Augustus had hem ten onrechte vertrouwd.
Augustus trekt de conclusie dat de verovering van nog meer Germaans gebied niet
verstandig is. De Rijn en de Donau worden voortaan beschouwd als natuurlijke grens.
De legioenen die verslagen worden, waren daarvoor gelegerd in Aken. Die plaats lag
veilig achter de grens en bood minerale baden. Nu de Romeinen verslagen zijn, kiest
Augustus ervoor om Aken niet opnieuw garnizoensstad te laten zijn.
14
Augustus, opperste heerser van Rome, sterft en laat een machtig staatsverbond achter.
33
De Romeinen brengen Jezus ter dood nadat hij het Pessachfeest heeft gevierd.
De plaats van de kruisiging is de schedelberg, Golgota.
33De Apostelen verspreiden de boodschap van Jezus in het Romeinse Rijk.
Er leven al spoedig groepen Christenen in de Oostelijke zone van de Middellandse Zee en
in Armenië.
43-44
De Romeinse keizer Claudius verovert het Zuiden van Engeland.
14
64
De Romeinse keizer Nero geeft Christenen de schuld van de stadsbrand van Rome. Hij
laat er veel kruisigen. De Christenen worden vervolgd omdat ze de goddelijkheid van de
Keizer loochenen. Het aantal Christenen neemt echter juist snel toe in de diaspora.
Nero introduceert op grote schaal het principe van brood en spelen voor het volk. Dit
maakt hem populair.
66-70
Een felle Joodse opstand wordt door de Romeinse veldheer Vespasianus neergeslagen in
Jeruzalem. Als hij in het jaar 69 Keizer wordt, neemt zijn zoon Titus het over. De Joden
worden verdreven zoals al eerder aangekondigd door God wegens het feit dat ze afwijken
van de Goddelijke regels. In de Schrift staat dit te lezen en ook Jezus had dit voorspeld.
God voorspelt een lange tijd van verdrijving, maar ook dat de Joden terug mogen keren.
In de vesting Massada verschuilen zich de hardnekkigste Joodse verzetsmensen. Vlak
voordat Titus de vesting verovert brengen zij hun vrouwen, hun kinderen en zich zelf om
het leven. In Jeruzalem wordt de Tempel door de Romeinen verwoest.
70
Batavieren komen in opstand tegen de Romeinen. Vespasianus slaat de opstanden neer.
79
De stad Pompeï wordt bedolven onder de lava en as van de vulkaan Vesuvius. Voor het
nageslacht is dit interessant omdat een complete Romeinse stad wordt geconserveerd.
80
Spanje wordt steeds meer gezien als kernland binnen het Romeinse Rijk. De burgers
kunnen er vanaf het jaar 80 het volle Romeinse burgerrecht verkrijgen.
80-90
De Romeinen breiden hun Rijk uit. Ze veroveren Engeland tot boven York. Ook wordt
Zuid West Duitsland veroverd. Dit maakt het mogelijk de Donau en de Rijn definitief als
grens te gaan beschouwen. De rivieren worden verbonden door de Limes, een grenswal.
98-117
Keizer Trajanus is aan de macht. Hij is afkomstig uit Spanje, uit de buurt van Sevilla. In
het jaar 99 richt hij twee belangrijke militaire nederzettingen op. Colonia Ulpia Traiana
(Xanten) en Colonia Ulpia Noviomagus (Nimwegen / Nijmegen). Onder Trajanus wordt
het Romeinse Rijk steeds meer een imperium dat is gebaseerd op een stadscultuur. De
steden worden steeds welvarender, het platteland blijft ver achter.
100
De Joden vervangen hun priesters en hun door de Romeinen verwoeste tempel definitief
door Rabbijnen (dit betekent feitelijk leraar en is geen aparte klasse) en Synagogen. De
Joden ontwikkelen de traditie van discussie over de schrift verder. Geleerde Rabbijnen
schrijven de uitkomsten op in de Talmoed. De inzichten van de farizeeën hebben in feite
gewonnen (zie 63 voor Christus).
15
101-106
Keizer Trajanus acht de Donaugrens onvoldoende veilig op de Balkan. Hij voert daarom
oorlog tegen de stam van de Daciërs en hun koning Decebal in het huidige Roemenië. Hij
verovert heel Roemenië ten Noorden en Oosten van de Donau. De oorlog laat weinig
mensen in leven. De rijksgrens is daarna wel veilig. Het gebied krijgt de naam Provincie
Ulpia Traiana.
Omdat er in het gebied na de verschrikkelijke oorlog nauwelijks meer mannen over zijn,
nemen Romeinse soldaten die plek in. Zij huwen de vrouwen uit de stam van de Daciërs.
Zo ontstaat een mix bevolking die de basis legt voor het latere volk van de Roemenen.
105
Keizer Trajanus laat de infrastructuur in het Romeinse Rijk verder verbeteren met twee
bruggen, één over de Donau tussen het huidige Servië en Roemenië bij Dobreta, de
andere bij Alcantara over de Taag in Spanje.
117-138
Een tweede keizer uit Spanje regeert het Romeinse Rijk, Hadrianus.
122-127
Keizer Hadrianus kiest ervoor om het Romeinse Rijk niet nog groter te laten worden. In
plaats daarvan laat hij de grenzen beter bewaken. Hij laat in Noord Engeland de wal van
Hadrianus bouwen, een grenswal tegen invallen vanuit het Noorden. Tevens laat hij in
Noord Afrika de Limes Africana aanleggen. Zijn beleid is gericht op veiligheid en
verdediging, niet op oorlog. Deze aanpak brengt veel rust in het Rijk en doet de handel en
welvaart sterk groeien.
De keuze van Keizer Hadrianus, om het Rijk niet meer te laten groeien, heeft mede
tot gevolg dat Ierland niet onder Romeins gezag komt. Dat zal ook daarna niet gaan
gebeuren.
135
Een laatste felle opstand van de Joden vindt plaats onder Simon Bar Kochba. De strijd
wordt verloren en de Joden mogen Jeruzalem niet meer in. De Romeinen herbouwen de
stad onder de naam Aelia Capitolina. De Joden verspreiden zich over het Romeinse Rijk.
138-161
Het Romeinse Rijk maakt onder keizer Antonius Pius haar meest vreedzame en stabiele
periode door.
161-180
Marcus Aurelius regeert als keizer in het Romeinse Rijk. Hij krijgt - vanaf het jaar 166 14 jaar lang te maken met grote Germaanse aanvallen op het Rijk. Vooral de stam van de
Markomannen veroorzaakt veel chaos. Slechts met moeite kan Marcus Aurelius de
Germanen bedwingen. Het Rijk is in een defensieve periode terecht gekomen.
16
166
Als gevolg van een pestepidemie sterven overal in het Romeinse Rijk veel mensen. De
Romeinen waanden zich tot dan toe veilig in hun moderne steden. Dat gevoel verdwijnt.
180
Het Christendom groeit. Velen herkennen zich niet meer in de Goden van de Romeinen
en in het feit dat de godsdienst politiek gekoppeld is aan de keizer. In Alexandrië opent
een vooraanstaande Catechese school haar poorten. Men combineert daar de Christelijke
leer met de Grieks – Hellenistische filosofie. De school levert grote kerkgeleerden af.
224
In Iran (Perzië) regeert vorst Sjapoer de Eerste. Hij is afkomstig van de stam van de
Sassanieden. Sjapoer valt het Romeinse Rijk diverse malen met succes aan, in het
Oosten. De rijksgrens is daardoor niet meer veilig en stapsgewijze verliezen de Romeinen
land. Dit proces zal doorgaan tot in het jaar 642.
235-284
Het Romeinse Rijk ontaardt in chaos. In deze periode regeren in totaal 21 keizers. De
werkelijke macht komt bij het leger te liggen. In de legertop zijn er veel Illyriërs.
Daarmee is niet meer Rome, maar de Balkan tijdelijk het centrum van de macht . De
Perziërs en de Germanen krijgen de kans om het Rijk aan te vallen en doen dit met
groeiend succes. De Galliërs maken zich tijdelijk onafhankelijk en vestigen hun
machtscentrum in Trier. De Romeinse economie gaat onderuit en er komt hyperinflatie.
251
De stam van de Goten verslaat de Romeinen aan de benedenloop van de Donau. Ze
kunnen daarna het Rijk plunderen en binnentrekken. Hoewel de Romeinen de Goten
langzaam onder controle brengen, raken ze in dit conflict in het jaar 272 wel Dacië
(Roemenië) kwijt.
259
Voor het eerst doet de stam van de Franken zich gelden. Zij vallen het Romeinse Rijk
binnen en bereiken Spanje. Ze vestigen zich daarna in de regio Moezel en Maas.
270-275
Keizer Aurelianus bouwt een beschermingsmuur om Rome. Omdat er niet genoeg geld is,
blijft een deel van de stad buiten de muur, zoals het Vaticaanse Veld. In het stadspatroon
zijn deze effecten vandaag de dag nog terug te vinden.
Aurelianus gaat ertoe over om slechts één God centraal te stellen. Dit is niet de God van
de Christenen, maar de God Sol, de zonnegod. Later (zie 313 en 325) zal keizer
Constantijn deze cultuur gaan vermengen met het Christendom.
284-305
Keizer Diocletianus regeert het Romeinse Rijk. Hij is afkomstig uit het Illyrische Split.
Hij brengt weer orde in de chaos die het Rijk had gekenmerkt in de periode vanaf 235.
17
286
Keizer Diocletianus beseft dat het Romeinse Rijk te groot is om door 1 man geregeerd te
worden. Hij splitst het daarom op in twee zones, Oost en West. De ‘grens’ tussen beide
zones is ongeveer gelijk aan de latere grens tussen het Oost Romeinse – en het West
Romeinse Rijk. Op de Balkan is deze grens nog steeds gelijk aan de grens tussen de
westerse Rooms Katholieke Christelijke kerk en de oosterse Orthodox Christelijke kerk.
De Keizer voegt de regio’s Sardinië, Corsica, Sicilië en delen van het Noordoosten
(Rhaetien) toe aan het Italië genoemde gebied.
293
Diocletianus deelt het Rijk verder, nu in 4 zones, geregeerd door twee senior keizers,
zogenoemde Augustussen en twee junior keizers, zogenoemde Caesaren. Trier is één van
de hoofdsteden. Om de absolute macht van keizers te beperken, stelt hij de maximale
regeerperiode vast op 20 jaar.
305
Keizer Diocletianus gaat na 20 jaar (zie 293) ‘met pensioen’ en gaat in Split wonen in
een groot paleiscomplex. Dit paleis is de huidige binnenstad van Split. Hij legt zich toe
op het zoveel mogelijk uitroeien van Christenen.
313
Bij Edict van Milaan staat Keizer Constantijn (306-337) het Christendom toe. Het
verspreidt zich nu sneller. In Keulen is een bisschop actief, Sint Maternus.
324
De West Romeinse keizer Constantijn verslaat de Oost Romeinse keizer Ticianus bij
Byzantion voor de kust bij de plaats Chrysopolis (nu Üsküdar, stadswijk van Istanbul).
325
Tijdens het door Constantijn bijeengeroepen Concilie van Nicäa (200 kilometer van
Byzantion), verwerpt men de leer van priester Arius uit Alexandrië. Hij stelde dat Jezus
niet de zoon van God was, maar slechts zijn meest geliefde wezen. Hoewel dit Arianisme
verboden wordt, blijft het enkele eeuwen bestaan, met name bij de Goten.
Constantijn mengt bewust het Christelijke geloof met Heidense, Romeinse tradities. Dit
doet hij door de God Sol, de zonnegod, centraal te stellen in de vorm van de zondag. Hij
maakt die dag tot de vrije dag, in plaats van de Sabbat. Dat Sol zijn feestdag heeft op 2512, wordt de basis voor 25-12 als kerstmis.
326
Helena, de moeder van keizer Constantijn bezoekt Jeruzalem. Zij start er de bouw van de
Grafkerk van Jezus. Ook wordt de Via Dolorosa gemarkeerd. Dit is het begin van de
Christelijke Pelgrimstraditie naar Jeruzalem.
Constantijn krijgt te maken met veel weerstand van de bevolking van Rome. Ze stellen
zijn autoritaire regeerstijl niet meer op prijs. Tijdens de slag bij Chrysopolis had
Constantijn de gunstige ligging van Byzantion ontdekt. Hij besluit er zich te vestigen en
er een nieuwe stad te bouwen, Constantinopel, die hij naar zich zelf vernoemt.
18
330
De nieuwe stad Constantinopel is klaar.
384
Te Maastricht sterft Sint Servatius, de eerste Christelijke Bisschop in de regio Maasland.
389
In Groot Brittannië wordt Patrick geboren. Hij is de kleinzoon van een Christelijke
priester. In het jaar 403 wordt hij gevangen genomen door Ierse rovers en naar
Ierland gebracht. Ze houden hem daar langere tijd vast. Hij werkt er als
schaapsherder en hoort telkens de stem van God die hem oproept om weg te gaan.
Dat lukt hem en hij verblijft dan langere tijd in Engeland en Gallië. Vervolgens
keert hij terug naar Ierland. De Paus heeft hem de opdracht gegeven om de missie
in Ierland te gaan organiseren. Hij gaat zich toeleggen op het bekeren van de Ieren
tot het Christendom. Hij bouwt ook veel kerken. In het boek ‘de Confessie’ legt hij
later uit, waarom hij dat deed, tegen de wens van vele heidenen in.
Saint Patrick wordt beschouwd als de brenger van het Christendom naar Ierland.
Zijn dag, 17 maart, wordt in grote delen van de Angelsaksische wereld tot vandaag
de dag uitbundig gevierd.
391
Keizer Theodosius maakt het Christendom tot staatsgodsdienst in het hele Romeinse
Rijk.
396
Het Romeinse Rijk valt definitief in 2 staten uiteen, in Oost en West. In Oost met als
hoofdstad Constantinopel, ontwikkelt zich de Orthodoxe kerk (Orthodox betekent ‘de
juiste mening’) aangestuurd door de keizer. In West wordt Ravenna de hoofdstad. Daar
ontwikkelt zich de Rooms Katholieke kerk in de politieke chaos zelfstandig en krijgt haar
eigen structuur met de opvolger van Petrus, de Paus en met regionale bisschoppen. Zo
komt er dus min of meer noodgedwongen een scheiding van kerk en staat in het Westen.
Bulgarije wordt deel van het Oost Romeinse Rijk.
408-426
Bouw van de gigantische stadsmuren van Constantinopel.
421
Op de vlucht voor de Vandalen verlaten mensen het vaste land van Italië en vestigen zich
in de lagune die nu Venetië vormt. Volgens de legende is dit de basis voor het ontstaan
van de stad Venetië.
430Germanen, vooral Saksen, Jutten, Angelen en Friezen, vestigen zich in het huidige
Engeland. Het Christendom, dat al voet had gevat onder de Romeinen, maakt plaats voor
het heidens geloof van deze Germaanse stammen.
19
433-454
De Hunnen vallen vanuit hun Hongaarse basis grote delen van Europa aan. Hun vorst
Attila schrikt voor niemand terug. De Hunnen bezetten ook buurland Roemenië. De
Hunnen veroorzaken overal in Europa veel paniek. Hele stammen slaan op de vlucht.
439
De Vandalen bezetten Carthago. Dit leidt tot het wegvallen van de grote hoeveelheden
graan die vanuit Carthago naar Rome werden gebracht. De Romeinse economie gaat
hierdoor onderuit en er komt een hoge inflatie.
450-500
Veel Christenen steken vanuit Groot Brittannië de Ierse Zee over en vestigen zich in
Ierland. Het geloof ontwikkelt zich daar snel. De Ieren vullen het geloof deels wel
anders in, met veel gevoel voor de natuur. Ze leggen een groot accent op de kracht
van de mens en op het positieve - en minder op de zonde dan de kerk van Rome.
476
Odoaker valt Ravenna binnen. Van hem is bekend dat hij was aangesteld aan het hof van
de Hunnen. Ravenna was op dat moment hoofdstad van het West Romeinse Rijk. De
Westromeinse keizer Romulus Augustulus dankt af. De Rijksinsignes worden naar
Constantinopel gestuurd. Vanaf dat moment claimt Constantinopel (het Oost-Romeinse
Rijk) de wettige opvolger te zijn van het Romeinse Rijk. Het westelijk deel van het Rijk
bestaat nu niet meer en er ontstaat daar ruimte voor de ongecontroleerde ‘immigratie’ en
volksverhuizingen van Germanen.
496
De Frankische koning Chlodwig verslaat de stam van de Allemannen bij Zülpich. Het
Frankische Rijk wordt hierdoor voor het eerst machtig. Chlodwig was heiden, maar hij
had op aanraden van zijn christelijke vrouw de God van de Christenen om hulp verzocht.
Nu de veldslag geslaagd is, laat hij zich in Reims Christelijk dopen. Het Frankische rijk
wordt Christelijk. Parijs wordt de hoofdstad.
498
De Oostgotische vorst Theoderich doodt Odoakar en neemt de macht over in Italië. Hij
regeert vanuit Ravenna, formeel in opdracht van het Oost Romeinse Rijk.
500-600
Dit is de Gouden Eeuw van de Ierse kloosters. In het dun bevolkte Ierland richten
monniken talrijke kloosters op. Zij vormen een veilige haven. Ze leggen zich toe op
cultuur en religie, maar ze vormen ook een productieplek voor onder meer goud en
sieraden. Ze schrijven veel teksten op. Dat zijn niet alleen religieuze teksten, maar
ook testen uit de klassieke oudheid. Binnen de chaos die Europa in die eeuw
kenmerkt, zijn zij de redder van het cultureel erfgoed.
20
527-565
Keizer Justitianus regeert in het Oostromeinse Rijk. Hij vergroot dit Rijk sterk en
verovert onder meer Noord Afrika terug (Carthago in 530) en grote delen van de Balkan.
Napels (Neapolis) komt in 536 onder Oostromeins bestuur en wordt een Exarchaat. Het
verkrijgt de status van zelfstandig Hertogdom. Ravenna wordt in 540 eveneens een
Oostromeins Exarchaat. Van hieruit controleert Oostrome delen van Italië, waaronder
Venetië. Ravenna ontwikkelt zich tot een welvarende stad. In 553 verslaat Justitianus de
Oostgoten bij de Vesuvius. Hij maakt daarmee een einde aan hun macht in Zuid Italië.
In Constantinopel laat Justitianus de Hagia Sophia kerk bouwen. Ze wordt in 537 gewijd.
565
De laatste heidense koning in Ierland bekeert zich tot het Christendom.
568
De Germaanse stam van de Langobarden valt Italië binnen en vestigt zich in het Noorden
en het midden van het schiereiland. Ze maken Pavia tot hun hoofdstad. Tevens richten ze
twee deels zelfstandige hertogdommen in, te weten Spoleto en Benavent. Uit angst voor
de Langobarden verlaat de Gallische stam van de Veneten het vaste land en vestigt zich
op eilanden in de lagune voor de kust. Dit vormt de basis voor de stad Venetië.
597
Op verzoek van de Paus begint Sint Augustinus met de tweede kerstening van Engeland.
Het Christendom was er verloren gegaan door de immigratie van heidense Germanen
vanaf 430. Augustinus doet dit vanuit Canterbury. Van grotere betekenis is de Engelse
en Schotse kerstening door Ierse missionarissen. Zo ontstaan er op het eiland twee
typen christelijke kerken, de meer op de natuur gebaseerde Ierse- en de meer op de
regels van Rome gebaseerde kerk van Sint Augustinus. Tijdens de synode van
Whitby in 664 worden beide kerktypen verenigd onder de regels van Rome.
Rond 600
Slavische stammen komen vanuit de regio rond de Dnjepr naar het Westen. Omdat in de
Karpaten sinds het jaar 570 de agressieve Awaren wonen, splits zich de emigratiegolf in
twee richtingen. Op de Balkan komen de Zuidslaven te wonen. In Polen / Litouwen /
Tsjechië / Slowakije gaan de Noordslaven wonen. De Zuidslaven doen de Illyriërs op de
vlucht slaan. Zij vertrekken vanuit Kroatië en Bosnië naar het zuidelijker gelegen Albanië
en Kosove. Daar vormen ze tot vandaag de dag toe de bevolking. De Zuidslaven bestaan
uit diverse stammen, waaronder de Kroaten, de Serviërs en de Slovenen.In Bulgarije
wonen Slaven, Thraciërs en Protobulgaren, een Turkstammige groep.
600-800
Grote delen van Duitsland en de Nederlanden worden tot het Rooms Katholieke
Christendom bekeerd. Dat gebeurt meestal door monniken uit Schotland of Ierland. De
belangrijkste missionaris is Bonifatius, die werkt vanuit de Duitse stad Fulda. Hij wordt
in 754 door struikrovers bij Dokkum vermoord.
21
610
Arabische stammen willen af van hun heidense veel goden geloof. Ze laten zich
inspireren door Joden en Christenen. Toch besluiten ze tot een eigen variant. Mohammed
ijvert daarvoor, in zijn stad Mekka. Hij krijgt de opdracht daartoe door van God
(Arabisch: Allah) via de aartsengel Gabriel. De Islam ontstaat (Islam betekent: je
overgeven aan God). Wie toe treedt wordt lid van de gemeenschap, de Oema.
614
Jeruzalem komt onder Perzisch bewind.
622
(Islamitisch jaar 0). Mohammed wordt het moeilijk gemaakt in Mekka. Hij vertrekt naar
Medina. Deze zogenoemde Hidsjra is het begin van de Islamitische tijdrekening.
626
Awaren, Slaven en Perzen belegeren zonder succes Constantinopel.
628-636
Jeruzalem komt opnieuw onder bewind van Constantinopel.
631
Mohammed keert terug naar Mekka. De stad wordt het heiligdom van de Islam en
pelgrimsdoel tijdens de Hadsj.
631-690
De Islam verspreidt zich over Noord Afrika en West Azië. De Arabieren dwingen
niemand tot hun geloof, maar maken het de mensen die zich bekeren prettig door meer
rechten en minder belasting. Wie overstapt naar de Islam betaalt geen kopbelasting. Er is
tolerantie voor volkeren van het boek, Christenen en Joden, mits zij de kopbelasting
betalen. De leer van Mohammed wordt eerst mondeling doorverteld en dan pas
opgeschreven in de verzen van de Koran. In 636 komt ook Jeruzalem onder het bewind
van Sultan Omar, die regeert vanuit Damaskus. De familie van Omar, de Omasjaden,
vervult van 640-750 de rol van kalief.
638
Syrië en Israel worden Arabisch.
660-680
Uiteenvallen van de Islam in Soennieten (traditionalisten) en Sji’ieten (partijgangers van
Ali). Voor Soennieten mag de voorganger / hoofdimam afkomstig zijn van de stam van
Mohammed. De Sji’ieten willen een imam uit de familie van Ali, de schoonzoon
(getrouwd met zijn dochter Fatima) en neef van Mohammed. De sji’ietische sublijn
Fatimiden willen zelfs alleen een imam van de lijn van Fatima zelf.
22
674-678
De Arabieren belgeren zonder succes Constantinopel. Constantinopel wint dankzij de
enorme stadsmuren en doordat men beschikt over Grieks vuur. Dit geheime
wonderwapen bestaat uit onder meer petroleum, zwavel en boomhars. Het is
allesverwoestend vuur dat nauwelijks geblust kan worden.
680
De Slavische stam van de Bulgaren verovert terrein op Byzantium. Ze verkrijgen hiermee
een eigen staat.
681
Byzantium erkent het eerste Bulgaarse Rijk. Pliska is de hoofdstad. Baas van het land is
een Khan.
Rond 700
Soennieten hebben het voor het zeggen in de Islamitische wereld onder de leiding van de
Arabische Omasjaden. In 711 veroveren Moorse islamitische troepen Spanje. Ze rukken
op totdat ze in 732 bij Poitiers worden verslagen door de Frankische hofmeier Karel
Martel. Hij vecht in naam van Sint Servaas.
Op de Balkan ontstaat de eerste Servische staat. Deze groeit vanuit de regio rond
Prishtina. De Serviërs kiezen voor het Orthodox Christelijke geloof, hetgeen niet
verwonderlijk is gezien de nabijheid van Constantinopel.
714-741
Karel Martel is Hofmeijer aan het hof van de Frankische vorsten uit het geslacht van de
Merovingen. Karel behoort tot het geslacht van de Karolingen. De bevolking ziet hem als
de échte koning vanwege zijn heldenmoed (zie bij ‘rond 700’).
717-718
Opnieuw belegeren de Arabieren Constantinopel. Ook deze keer zonder succes
742-768
Pepijn de Jongere is Hofmeijer aan het Frankische hof.
750
Het islamitisch machtscentrum verhuist van Damascus naar Bagdad. De familie van de
Abassiden verkrijgt de functie van kalief.
751
De Langobarden veroveren Ravenna en nemen er de macht over. Hiermee dreigt Venetië,
dat geregeerd werd vanuit Ravenna, onder de heerschappij van de Langobarden te
komen. De Langobarden bedreigen de Paus in Rome. Die richt zich tot Pepijn, zie 754.
23
754
Pepijn heeft de Langobarden aangevallen en onder controle gekregen. De Paus is hem
zeer dankbaar en bezoekt hem in de omgeving van Soissons. Karel de Grote (dan 6 jaar
oud) leidt de Paus een stukje op zijn paard. De Paus verklaart dat Pepijn de echte koning
is en niet de regerende Merovingen. Pepijn garandeert de Paus zijn Kerkelijke Staat onder
bescherming van de Franken. De band koning - Paus wordt zeer hecht.
754-842
In de Orthodoxe kerk woedt een heftige strijd over het beeldenverbod. Eerst worden alle
beelden conform het Tweede Gebod verboden. Daarna worden de regels versoepeld. In
842 wordt vastgelegd dat alleen Iconen zijn toegestaan. Zij moeten volgens een bepaald
procedé worden vervaardigd. Icoon komt van het Griekse woord Eikon = afbeelding.
768-814
Koning Karel de Grote regeert het Frankische Rijk. Hij breidt de Frankische macht sterk
uit naar het Zuidwesten (tot in Spanje, Catalonië) en het Zuidoosten. Hij brengt de Saksen
en de Beieren onder Frankische heerschappij. Het huidige Slovenië komt als grensgebied
(Mark) bij het Frankische Rijk, evenals een deel van Kroatië.
774
Karel de Grote verslaat definitief de Langobarden en wordt zo ook heer en meester in
Noord Italië. De band met de Paus wordt sterk aangehaald. Karel laat veel kloosters
bouwen en vestigt scholen.
Karel de Grote herbevestigt de positie van de Paus en de afspraak die de Paus had met
zijn vader Pepijn, dat hij kon beschikken over de Kerkelijke Staat in midden Italië. In de
jaren daarna duikt een document op, waaruit zou blijken dat feitelijk al keizer Constantijn
in de vierde eeuw deze macht aan de Paus geschonken zou hebben. Deze zogenoemde
schenking van Constantijn blijkt later echter een vervalsing te zijn, gemaakt door een
monnik.
782
In Verden an der Aller, bij Bremen, veroordeelt Karel de Grote zo’n 3.000 opstandige
Saksen ter dood.
791-796
Karel de Grote verslaat de Awaren. Deze gevaarlijke stam die steeds invallen in de rest
van Europa deed vanuit hun basis, de Karpaten, is hiermee uitgeschakeld.
792-813
De Bulgaren vergroten hun rijk ten koste van het Byzantijnse Rijk.
793-803
Karel de Grote laat de Dom in Aken bouwen.
24
795-900
Noorse Vikingen komen Ierland binnen. Ze vestigen zich aan de kust en stichten aan
de riviermondingen handelsnederzettingen, die uitgroeien tot steden. Dublin, Cork
en Limerick zijn de bekendste - . De Vikingen doen invallen naar het binnenland en
vernielen kloosters en maken mensen tot slaven. Ze slagen er echter niet in, om de
macht over te nemen in centraal Ierland. Zo ontstaat een cultuur, waarbij Vikingen
de kusten beheersen en de Gaelic bewoners de binnenlanden.
797
De Oostromeinse Keizerin Irene, stelt Karel de Grote voor, keizer te worden in West
Rome.
799
De Paus wordt in Rome opnieuw bedreigd door machtige families. Hij roept de hulp in
van Karel de Grote. Daartoe reist hij naar Paderborn, waar Karel vergadert. Karel trekt
naar Rome en onderwerpt de lastige Romeinse families.
800
Koning Karel de Grote wordt door de Paus gekroond tot Keizer van Romeinen, Franken
en Langobarden. Door deze kroning wordt de band kerk – staat zeer hecht. Daarmee is
het West Romeinse Rijk terug op de kaart, in de vorm van het Frankische Rijk. Voor de
keizers in Oost Rome is dit nieuw omdat zij zich zien als de enige legitieme opvolgers
van het Romeinse eenheidsrijk. Karel laat daarom de Dom in Aken bouwen als kopie van
de San Vitale Kerk in Ravenna. Deze kerk is een Oost Romeinse kerk in Byzantijnse stijl,
mede omdat Ravenna tot 751 in Oostromeinse handen was. Karel wil hiermee uitdrukken
dat hij geen deling wil van het Romeinse Rijk en dat hij niet anti Oost Rome is.
800-814
Rond deze tijd ontstaan Joodse wijken in Worms en Speyer aan de Rijn.
De Arabieren introduceren de gitaar in hun belangrijke Spaanse centrum, Córdoba.
800-900
Het Oostromeinse Rijk verspreidt vanuit de stad Constantinopel het Orthodoxe
Christendom onder de Slavische volkeren via de missionarissen Method en Kyrill. Zij
opereren vanuit Zuid Macedonië, aan het meer van Ohrid, en breiden hun geloof uit tot
het Grootmoravische Rijk (Tsjechië en Slowakije). Dit stuit op verzet door de Rooms
Katholieke Kerk. Beieren speelt in het terugdringen van het Orthodoxe geloof een rol.
Als Method de Paus bezoekt wordt hij op de terugreis gearresteerd en in 863 in
Regenburg gevangen gezet. Daarna besluit Hertog Wratislav van Moravië (naar hem heet
de stad Bratislava) om het Orthodoxe geloof te verruilen voor het Rooms Katholieke -.
Daarmee is de Orthodoxe missie mislukt en beperkt zich de Orthodoxe kerk voornamelijk
tot de Balkan en Oost Rome / Griekenland. Kyrill oppert het idee om een nieuw
schrijfschrift te ontwikkelen voor de Orthodoxe gelovigen. Daartoe vereenvoudigt hij het
Griekse schrift. Zijn leerlingen vereenvoudigen het verder en noemen het naar hem. Dit
Kyrillisch schrift gebruikt men nog altijd in de meeste Orthodoxe landen, waaronder
Servië.
25
Circa 800-1100
De Islamitische wereld bestaat uit Sji’ieten (overwegend in Egypte, Fatimiden) en
Soennieten
806-809
Pepijn, Karels zoon, valt Italië binnen en tracht Venetië te veroveren. Deze stad hoort
formeel bij het Oost Romeinse Rijk. Troepen uit Constantinopel weten de verovering te
voorkomen. De leiders van Venetië trekken zich veiligheidshalve terug op de hoge oever
= Rio Alto. Op deze plek komt later de Rialtobrug. De spanning tussen Karel de Grote en
Oost Rome is zeer groot. Oorlog dreigt op grotere schaal.
806-822
Vanwege de gunstige ligging en de warme, minerale baden, wordt Aken gekozen tot
permanente residentie van Karel de Grote en vanaf 814 van Lodewijk de Vrome. Het
rondreizende koningschap komt daarmee tijdelijk ten einde.
811
Bulgaren verslaan de Byzantijnen en dwingen ze tot samenwerking met Karel de Grote.
812
In Aken wordt een voor de toekomst van Europa zeer belangrijk verdrag gesloten tussen
Oost en West Rome. Besloten wordt dat beide Rijken elkaar volledig gaan erkennen. De
stad Ravenna die lange tijd tot Oost Rome had behoord, maar die onder Frankisch
bewind was gekomen, wordt definitief onderdeel van West Rome. Venetië blijft bij Oost
Rome, maar krijgt een zelfstandige status binnen dat rijk. Dit vormt de basis voor de
latere machtige stadsstaat Venetië. Venetië sluit zich niet aan bij de Oost Romeinse
Orthodoxe kerk, maar blijft Katholiek.
814
Karel de Grote (geboren 747) sterft. Hij wordt opgevolgd door Lodewijk de Vrome.
Lodewijk is zeer religieus ingesteld en laat veel extra kloosters bouwen.
840
Lodewijk de Vrome sterft. Er ontbrandt een heftige strijd tussen zijn zonen Karel de
Kale, Lodewijk de Duitser en Lothar. Lothar had de belofte van zijn vader om het
grootste deel van het Frankische Rijk te mogen regeren. De twee andere broers
accepteren dit niet.
841
Bij Fontenoy verslaan Lodewijk de Duitser en Karel de Kale, Lothar verpletterend.
Bari wordt kortstondig een Arabisch Emiraat. Na de verwoesting door een Christelijk
leger komt Bari twee eeuwen lang onder Oostromeins bestuur (tot 1071).
26
842
In Straatsburg spreken Lodewijk de Duitser en Karel de Kale de Straatsburgse eed uit, in
de kathedraal. Lothar wordt hiermee feitelijk alle macht ontnomen. Karel krijgt het
westelijk deel van het Frankische Rijk, Lodewijk het Oostelijke deel.
843
Verdrag van Verdun. Lothar krijgt alsnog het middendeel van het Frankische Rijk.
Duitsland en Frankrijk ontstaan definitief.
860
Zweedse vikingen, Waräger, vallen Constantinopel aan. Zij worden vervolgens lijfgarde
van de Byzantijnse keizers.
865
De Bulgaren worden orthodoxe Christenen onder hun Tsaar Boris de Eerste. De
missionarissen Method en Kyrill worden op de vlucht vanuit Duitsland in Bulgarije
opgevangen en ontwikkelen er de orthodoxe kerk en het onderwijs.
Hun leerlingen Sveti (=Sint) Kliment en Sveti Naum ontwikkelen het kyrillisch schrift.
(Zie bij 800-900.)
870
Verdrag van Meerssen. Nu Lothar de Tweede is overleden, delen Frankrijk en Duitsland,
Lotharingen onder elkaar op. De grens loopt tot 880 in de Maas en dus ook door
Maastricht.
871-899
Onder koning Alfred de Grote van Wessex, wordt Engeland voor het eerst een eenheid.
Topt dan toe bestond het eiland vooral uit losse koninkrijkjes, waarvan Essex er één was.
De naam Engeland duikt voor het eerst op.
880
Tweede verdrag van Verdun. Nu komt heel Lotharingen bij Duitsland. Er volgen later
nog enkele grenscorrecties, maar in 925 zal de Schelde de Rijksgrens gaan vormen.
Vlaanderen komt daarmee onder twee heren. Het westelijk deel als Kroonvlaanderen
onder Frankrijk, het oostelijk deel als Rijksvlaanderen onder Duitsland.
893-927
Gouden tijd voor Bulgarije onder Tsaar Simeon de Eerste, die in 913 en 924
Constantinopel belegert. In 919 krijgt het land een eigen Patriarch. In 924
vergroot Tsaar Simeon het rijk opnieuw en dat omvat dan gebieden van de Zwarte Zee tot
aan de Adriatische Zee.
895-896
De stam van de Magyaren (Hongaren) verlaat de Oeral en vestigt zich onder leiding van
hun koning Árpád in en rond het huidige Hongarije en in Noord Roemenië. Ze vallen
vrijwel direct de omgeving aan en komen daarbij tot voorbij Bazel.
27
919-936
Koning Heinrich de Eerste regeert het Duitse Rijk. Hij is afkomstig uit de Harz en
behoort tot het Saksische geslacht van de Ottonen. De macht in Duitsland verschuift
daarmee naar het oostelijke deel van het rijk. Hij wordt begraven in de stad Quedlinburg.
De Ottonen nemen van de Franken de traditie over om Sint Servaas als Huisheilige te
aanbidden. In Quedlinburg wordt de kerk een Servaaskerk.
925
Kroatië wordt een zelfstandig Koninkrijk. Het bestaat feitelijk uit twee delen, een
westelijk deel tussen het huidige Zagreb en de kust en een oostelijk deel richting
Hongarije en Servië.
936-973
Het Duitse Rijk wordt geregeerd door Otto de Eerste. Otto is een machtige heerser. Hij
start de traditie om koningen te laten kronen in de Karelsstad Aken. Zijn machtsbasis is
het gebied van de Harz en de stad Magdeburg. Onder zijn leiding wordt het Duitse Rijk
sterk. Het gebied strekt zich uit van de Noordzee tot net achter de Elbe en van de regio
rond Hamburg tot ver in Italië. Tevens behoort Lotharingen en daarmee het hele Oosten
van het huidige Frankrijk erbij. Midden Italië is Kerkelijke Staat. De Kerkelijke Staat is
echter direct aan Duitsland gebonden via de band Paus-Keizer (zie 962). Otto heeft in de
Dom van Magdeburg zijn laatste rustplaats gevonden.
951
De Duitse koning Otto de Eerste huwt Adelheid, weduwe van de Noord Italiaanse leider
Lothar. Daarmee verkrijgt hij land en combineert zo zijn Duitse macht met die in Italië.
960
Turkse stammen bekeren zich tot de Islam en gaan als Mamloeken (een soort slaven,
maar wel met veel rechten) in dienst van de Arabische legers.
962
De Paus bindt zich aan Duitsland door in 962 Koning Otto de Eerste van Duitsland tot
Keizer te kronen, nadat Otto in 955 de Hongaren heeft verslagen en hen overtuigt van een
overstap naar het Christendom. Vorst Géza van Hongarije verenigt alle Hongaarse
substammen en voert in 972 het Christendom in. Otto claimt bij zijn kroning door de
Paus, de macht over grote delen van Noord Italië. Hiertoe verkrijgt hij de ijzeren kroon
van de Langobarden. Hij is dan Koning van Duitsland, Koning van Lombardije en Keizer
van het geheel. Duitse koningen zetten deze combinatie voort tot 1313. Ze worden
gekozen als Duitse koning, dan gekroond in Aken als Duitse koning, vervolgens in Pavia
als koning van Lombardije en dan in Rome door de Paus als keizer.
972
De toekomstige Duitse koning Otto de Tweede (973-983) trouwt in Rome de Byzantijnse
prinses Theophano. Oost en West zijn weer even verbonden.
28
976-1025
De Bulgaren worden onderworpen door het Byzantijnse Rijk. In 1014 verliezen de
Bulgaren de slag bij Kleidion en in 1018 de slag bij Ohrid en daarmee de
onafhankelijkheid. Bulgarije is daarna niet langer een zelfstandig land.
983-1002
In Duitsland regeert Otto de Derde. Hij vereert Karel de Grote buitengewoon. Hij laat
diens lichaam opgraven en legt hem in een andere, bovengrondse kist.
988
Prinses Anna van Byzantium huwt Vorst Vladimir van Kiëv. De Russen nemen het
Christelijk Orthodoxe geloof over van Byzantium.
1000
Het Rooms Katholieke Christendom breidt zich uit naar Midden en Oost Europa,
concreet naar Hongarije, Polen en Bohemen(Tsjechië). Deze landen binden zich zo
definitief aan het Westen en aan de kerk van Rome.
Polen krijgt van de Paus een eigen Bisdom in Gniezno (Gnesen). Hiermee wordt Polen
zelfstandig, omdat het niet langer onder het Duitse Bisdom Magdeburg valt.
Ook Hongarije is gebonden aan de Rooms Katholieke kerk, maar ontwikkelt zich
zelfstandig. Koning István (Stephan) is de grote promotor van de Rooms Christelijke
kerk. Hij wordt in 1083 Heilig verklaard. Naar hem heet de kroon van Hongarije
sedertdien de Stephanskroon. Stephan trekt Noord Roemenië bij Hongarije en vestigt er
veel Hongaren. Zij wonen daar tot vandaag de dag.
Bohemen daarentegen gaat deel uitmaken van het Duitse Rijk.
In Rusland kiest men (zie 988) voor de Orthodoxe kerk. Dit was ook het gevolg van het
feit dat Zweedse Vikingen (Waräger) deze godsdienst leerden kennen en waarderen
tijdens hun inzet als beschermingsleger voor de Oost Romeinse keizer in Constantinopel.
Deze Waräger drijven veel handel tussen Zweden en Constantinopel via de rivieren in
Rusland. Zij vermengen zich met de Slavische bevolking aldaar. Hieruit ontstaat het volk
der Russen en de Russische staat (rond Kiev, met als naam Kiëver Rus).
1000-1050
Het Byzantijnse Rijk is opnieuw zeer machtig. Het heerst over onder meer Anatolië en
bijna de hele Balkan. De stad Constantinopel is een hoogmoderne stad met ziekenhuizen,
een brandweer en een moderne ambtenarij. De stad telt 500.0000 inwoners (ter
vergelijking: Parijs telt er 50.000).
1002
Nadat de macht van de Vikingen langzaamaan is afgenomen, verenigen zich diverse
Gaelic koninkrijkjes in Ierland onder één Algemene Koning, Brian Bórú.
29
1014
De Ierse Koning Brian Bórú verslaat bij Dublin de Vikingen in de slag van Clontarf.
Daarmee is de positie van de Vikingen aanzienlijk aangetast. Eén van de Vikingen
ontdekt echter de tent van Brian en splijt diens hoofd in twee delen met een bijl.
1018
Het Byzantijnse Rijk maakt een einde aan de zelfstandigheid van Bulgarije.
1024
De macht in Duitsland verschuift van Saksen naar de regio rond Speyer aan de Rijn. Het
Salische koningsgeslacht komt met Konrad de Tweede aan de macht. In de Dom van
Speyer zijn hun graven te vinden.
1054
Definitief schisma (breuk) tussen de Rooms Katholieke en de Orthodoxe kerk. De Paus
en de Patriarch spreken de Ban over elkaar uit. Aanleiding is een verschil van
interpretatie over sommige gebruiken binnen de kerk. Zo kennen de Katholieken houten
en stenen beelden en de Orthodoxen Iconen. De Orthodoxe kerk gelooft niet dat de
Heilige Geest van Jezus uit kan gaan, de katholieke kerk gelooft dit wel. De Katholieken
hebben hun celibaat, de Orthodoxen niet. Voorts gebruikt de katholieke kerk tijdens de
Eucharistie ongezuurd brood, de Orthodoxe kerk doet dit niet.
1056-1106
In Duitsland regeert de Salische Koning Heinrich de Vierde. Hij ruziet met veel vorsten
in het Rijk en later ook met zijn eigen zoon. Hierdoor verzwakt zijn machtsbasis. De Paus
maakt hiervan gebruik door zich onafhankelijker op te stellen. Zijn eis is dat de Duitse
koningen zich niet meer bemoeien met de benoemingen van Bisschoppen. Voor Heinrich
is dat onacceptabel, omdat Bisschoppen in Duitsland deel uitmaken van de Rijkskerk en
meestal beschikken over grote gebieden. De Bisschoppen van Mainz, Trier en Keulen
bezitten zo veel grond dat ze in het Westen van het Rijk feitelijk de dienst uitmaken.
1066
William the Conqueror (Willem de Veroveraar) verovert Engeland vanuit Normandië. De
Normandische adel krijgt het in Engeland voor het zeggen.
1071
Jeruzalem wordt veroverd door de Turkse Seltjoeken. De Seltjoeken veroveren eveneens
een groot deel van Anatolië op Byzantium in de periode tot circa 1200.
30
1071
De Noormannen verdrijven de Byzantijnen uit hun laatste Italiaanse bezitting, Bari. Zij
stichten een machtig Rijk in het Zuiden van Italië. Hun vorsten komen uit het geslacht
Hauteville. In 1072 veroveren ze Palermo erbij en in 1090 de rest van het eiland Sicilië.
De Hautevilles regeren met zeer tolerante hand. Hun Rijk is multicultureel en kent
vrijheid van godsdienst. Napels komt eveneens onder hun bestuur.
Benavent, dat tot dan toe deel had uitgemaakt van het Langobarden Rijk, wordt een
exclave van de Kerkelijke Staat.
1076
De binding tussen de Katholieke kerk en de Duitse staat wordt deels verbroken in de
zogenoemde Investituurstrijd tussen de Duitse koning Heinrich de Vierde en de Paus. Het
gaat (zie ook bij 1056-1106) om de vraag wie bisschoppen mag benoemen. De Paus wint
dit conflict na bemiddeling door Markgravin Mathilde van Toscane. De gesprekken
vinden plaats op de burcht Canossa in Italië. Heinrich de Vierde heeft met zo veel vorsten
in het Duitse Rijk ruzie, dat hij toegeeft aan de Paus, die hem anders levenslang
geëxcommuniceerd zou laten. De Paus verkrijgt op basis van de afspraken in Canossa een
veel grotere zeggenschap bij de benoeming van Bisschoppen ten koste van de Keizer.
1077
Koning Mihailo van Servië wordt door de Paus gekroond. De Serviërs zijn nu Orthodox
en Katholiek. Deze niet – keuze wordt mede veroorzaakt doordat de Serviërs deels in
gebieden wonen die tot Oost Rome behoorden en deels in gebieden die West Romeins
waren. Nog altijd loopt die oude grens door het huidige Servië. Deze situatie leidt tot
1166 tot een verdeeld en versnipperd land.
1080
Heinrich de Vierde van Duitsland beloont de Bohemen (Tsjechen) voor hun steun en
loyaliteit aan hem. Bohemen wordt verheven tot een koninkrijk binnen het Duitse Rijk.
Het ontwikkelt zich de eeuwen daarna tot één van de machtigste Duitse deelstaten.
1082-83
Venetië helpt Oost Rome in veldslagen tegen de Noormannen. Als beloning hiervoor
verkrijgt de stad tolvrijheid binnen het hele Oostromeinse Rijk. Dit legt de basis voor de
economische macht van Venetië. De stad gaat zich steeds meer toeleggen op handel en
op de bouw van galjoenen. In het Arsenale worden honderden boten gebouwd. Venetië
doet dit efficiënt en goedkoop en bouwt bovendien in 30 dagen een complete boot. Veel
landen bestellen de boten en gebruiken ze mede voor oorlogsdoeleinden. Dit maakt
Venetië nog rijker. Ook de Duitse Koning Heinrich de Vierde geeft Venetië tolvrijheid en
handelsrechten.
1095-1271
Kruisridders uit grote delen van Europa veroveren het Heilige land. Ze winnen eerst en
verliezen daarna alles weer. In totaal 6 kruistochten vinden plaats. Onderweg moorden ze
tijdens de eerste kruistocht de Joden van de Duitse stad Worms uit.
31
1099-1187
Jeruzalem komt onder het bewind van de Kruisridders. Godfried van Bouillon is de baas.
Om zijn verblijf te kunnen financieren leende hij onder meer geld van de Bisschop van
Luik. Na zijn dood viel het onderpand, een watermolen in Maastricht, aan de bisschop.
Deze bestaat nog altijd en heet sindsdien Bisschopsmolen. Na de dood van Godfried
wordt hij opgevolgd door zijn broer Balduin. Er ontstaan diverse ridderordes. De Orde
van de Tempelheren bewaakt de Tempel in Jeruzalem en de route daarheen. De orde van
de Johannieten verzorgt de gezondheidszorg in de stad.
1100In Egypte nemen soennitische Mamloeken (overwegend slaven van Turkse afkomst) de
macht stapsgewijze over van de Fatimiden. In 1171 beëindigen ze de macht van de
Fatimiden definitief onder leiding van hun aanvoerder, de Koerd Saladin. Saladin
verovert vervolgens in 1187 Jeruzalem terug.
1102
De macht van de Hongaren is toegenomen. Kroatië houdt tegenover de Hongaarse macht
niet langer stand. Er komt geen oorlog, maar wèl een overeenkomst tussen 12 machtige
adellijken van Kroatië en de Hongaarse koning. In deze zogenoemde Pacta Conventa
wordt vastgelegd dat Kroatië een onderkoninkrijk wordt van Hongarije. Kroatië houdt
een relatief grote zelfstandigheid en krijgt een Ban (onderkoning). Nog altijd worden
delen van Kroatië het Banaat genoemd. De Pacta Conventa zal gelden tot 1918.
1122
Na zeer lange discussies wordt het Edict van Worms gesloten tussen de Duitse koning
Heinrich de Vijfde en de Paus. Hierin wordt vastgelegd dat de benoeming van
Bisschoppen in Duitsland niet meer primair de taak is van de koning. De Paus benoemt,
de koning moet de benoeming nog slechts bevestigen. Met dit Edict start een traject
waarbij de Duitse centrale koningsmacht stapsgewijze wordt uitgehold. Steeds meer
macht gaat naar de decentrale vorsten. Tot die decentrale vorsten behoren ook de
Bisschoppen van Keulen, Mainz en Trier. Zij kunnen spelen met de macht door dan eens
de Paus, dan weer de koning te volgen.
1128-1154
Via huwelijken komen Normandië, Anjou en de Aquitaine onder 1 heersersgeslacht, te
weten het huis Anjou-Plantagenet. Omdat Normandië en Engeland reeds met elkaar
verbonden zijn sinds 1066, ontstaat een rijk dat zich uitstrekt over Engeland en West
Frankrijk. Van 1154-1485 is het huis Anjou-Plantagenet koningshuis in Engeland.
1139
Tijdens het Tweede Lateraans Concilie besluit de Rooms Katholieke kerk om het celibaat
vast te leggen in het kanonisch (kerkelijk) recht. Het celibaat bestond daarvoor ook al,
maar werd vaak niet serieus genomen.
32
1144
Bij de bouw van de Abdijkerk in Saint Denis wordt voor het eerst een nieuwe, gotische,
bouwstijl gehanteerd. Men hanteert daarbij een kruisgewelf. Deze bouwstijl is
revolutionair omdat niet langer een zwaar dak rust op zware muren. In plaats daarvan
houdt het gewelf de kerk als het ware bij elkaar. De delen ertussen kunnen bovendien in
prefab elders fabrieksmatig geproduceerd worden, ook tijdens de winter. Dit maakt dat
kerken sneller en goedkoper gebouwd kunnen gaan worden. Er volgt een serie andere
kerken in gotische stijl, onder meer in Duitsland en Italië.
1150Steeds meer Duitsers trekken naar het Oosten, waar ze delen van Polen en Bohemen,
alsmede Roemenië bevolken. Ze gaan er vaak op uitnodiging van regionale vorsten heen,
omdat hun landbouwkennis zeer gevraagd is.
1152
Koning Diarmait Mac Murchada van de Ierse regio Leinster rooft de vrouw van
Tigerman, koning van Bréifne. Hoewel hij haar daarna weer terug geeft, verjaagt
Tigerman hem. Diarmait roept dan de hulp in van de Engelse Koning Henry 2.
Omdat Henry zijn handen vol heeft aan de oorlog in de Aquitaine, geeft hij
Diarmait Engelse soldaten. Zij zijn van afkomst Noormannen. Onder leiding van de
Engelse adellijke Richard Strongbow bezetten deze Engelse soldaten Dublin.
Strongbow krijgt in ruil hiervoor de dochter van Diarmait ten huwelijk.
1152-1190
In Duitsland regeert Friedrich Barbarossa (Roodbaard). Hij komt uit het geslacht van de
Hohenstaufen, uit Zuidwest Duitsland. Friedrich verblijft een aanzienlijk deel van zijn
regeerperiode in Italië, waar hij ruzie krijgt met de steden (zie 1176). Barbarossa geeft
zijn neef, Heinrich der Löwe, uit het geslacht van de Welfen, veel macht in het Rijk.
Heinrich regeert onder meer over Saksen en Beieren. Hij sticht de stad München en het
nieuwe Lübeck, nadat hij in die regio de Slavische stammen verdreven heeft.
Het Beierse geslacht van de Babenbergers is verbolgen over het feit dat Heinrich der
Löwe de macht in Beieren krijgt en niet zij. Barbarossa compenseert ze door ze de macht
te geven in Oostenrijk. Hij versterkt hun positie door Oostenrijk een bijzondere positie te
geven binnen het Duitse Rijk. Oostenrijk mag onder meer zelf recht spreken, hoeft
weinig goederen en geld af te dragen en hoeft niet deel te nemen aan oorlogen behalve als
die in de buurt plaats vinden. Voorts mogen de Oostenrijkers vrouwen troonopvolger
laten zijn. Elders in het Rijk kunnen dit alleen mannen zijn.
Barabarossa aanvaardt het edict van Worms (1122) niet. Hij wil zelf de macht hebben
over wereldlijke en kerkelijke zaken. Dit brengt hem in conflict met de Paus. Barbarossa
benoemt twee tegenpausen.
1159
Barbarossa wil in Italië zijn macht herstellen ten koste van de steeds sterker wordende
Italiaanse steden. Hij heeft vooral strijd met Milaan. Als hij daarop de bondgenoot van
Milaan, de stad Crema, verwoest, reageren de steden woedend. In 1162 richten ze de
Bond van Lombardische Steden op en verklaren Barbarossa tot vijand.
33
1165
Friedrich Barbarossa bezoekt Aken en schenkt de Dom een prachtige luchter. Tevens laat
hij een vergulde kist maken voor Karel de Grote. Met goedvinden van Tegenpaus
Paschalis de Derde verklaart de Keulse Bisschop Reinald von Dassel, Karel de Grote
Heilig. Om te laten zien dat hij ook macht wil hebben over de kerk, noemt Barbarossa
zijn Rijk voortaan het HEILIGE Romeinse Rijk.
1166
Koning Stefan Nemanja van Servië voegt de diverse losse deelstaten van Servië samen,
deels via oorlogen. Het land wordt weer een eenheid en kiest voor de Orthodoxe kerk. De
Servisch Orthodoxe kerk is altijd wel sterk autonoom gebleven en geeft zelf aan twee
zielen te hebben, een westerse, nuchtere en een meer mystieke oosterse.
1171
De koning van het Ierse Leinster, Diarmait Mac Murchada sterft. De Engelse
adellijke Richard Strongbow (zie 1152) neemt dan de macht over in het Ierse
Leinster. De Engelse koning Henry 2. stuurt extra Engelse soldaten naar Ierland. De
Paus geeft hem een brief waarin hij verklaart dat de Engelsen de macht in Leinster
én de rest van Ierland mogen hebben, om daar de kerk te reformeren naar strak
Rooms model.
1176
De machtige Noorditaliaanse steden, verenigd in de Bond van Lombardische Steden,
accepteren de macht van de Duitse keizer helemaal niet meer. Bij de plaats Legnano
verslaan zij het keizerlijke leger. De macht van Duitsland in Italië wordt daarmee
beperkt. De steden gaan zich zelf grotendeels regeren en krijgen gemeenteraden, die wel
verschillend zijn per stad.
1179-1180
Omdat Heinrich der Löwe (uit het geslacht van de Welfen) niet bereid is gebleken om de
Duitse Keizer Barbarossa te ondersteunen in zijn veldslagen, ontstaat een grote ruzie
tussen de twee machtigste heren van Duitsland. Barbarossa spreek de Rijksacht uit over
Heinrich. Hij raakt al zijn gebieden kwijt, behalve een klein stuk land rond
Braunschweig. Beieren komt onder het geslacht van de Wittelsbacher, Saksen wordt
gesplitst en komt deels onder Hermann Von Anhalt (die tevens de hertogstitel verkrijgt)
en deels onder de Bisschop van Münster.
De steden in Italië kiezen partij voor Barbarossa of Heinrich der Löwe. De Barbarossa
aanhangers verenigen zich in de bond van de Ghibellijnen, zo genoemd naar de stad
Waiblingen in de regio waar Barbarossa vandaan komt. De aanhangers van Heinrich
verenigen zich in de Bond van de Welfen. Slechts Venetië onttrekt zich aan deze coalitie
vorming.
De Paus verbindt zich met de Welfen tegen Barbarossa.
34
1180
Bosnië wordt een koninkrijk. De eerste koning is Ban Kulin. Het land bestaat vooreerst
alleen uit het noordelijke deel, dus zonder Herzegovina. Vanuit Bulgarije emigreren
Bogumilen naar Bosnië. Dat is een volk met een eigen religie die een mix is tussen
Christendom en andere religies. In Bulgarije zijn de Bogumilen niet meer welkom, in
Bosnië wél. De Bogumilen leveren een belangrijk aandeel bij de opbouw van een
welvarend Bosnië. De katholieke kerk waardeert dit niet, maar kan er weinig tegen doen.
In Vlaanderen worden de eerste windmolens gebouwd. Ze zijn gebaseerd op een model
dat is ontwikkeld in Spanje. Spanje had de windmolen overgenomen van de Arabieren.
1185
De Engelse koning Henry 2.geeft de macht over Ierland informeel in handen van
zijn jongste zoon John.
1185-1187
De veldheren Peter en Assen bevrijden Bulgarije van de Byzantijnse overheersing. Ze
maken Veliko Tarnovo de nieuwe hoofdstad.
1186
Konstanze de Hauteville, tante van de Noormannenvorst in Zuid Italië, huwt de Duitse
koning Heinrich de Zesde. Zij krijgen een zoon, Friedrich de Tweede. Hij combineert de
macht van beide heersersgeslachten en wordt daardoor heerser in Duitsland, Lombardije
en Zuid Italië. Slechts de Kerkelijke Staat is nog onafhankelijk. De Paus is erg bezorgd.
1187
Saladin verslaat de Kruisridders bij Hattin nabij het meer van Tiberias. Daarna verovert
Saladin Jeruzalem terug.
1190
Barbarossa verdrinkt in de rivier de Salef in het huidige Turkije tijdens een Kruistocht.
Zijn dood stort het Duitse Rijk in steeds meer interne twisten. Daarbij roeren zich een
zevental vorsten steeds meer. Zij ontwikkelen zich in de eeuw daarna tot Keurvorsten, dat
wil zeggen vorsten die de Duitse Koning kiezen. Het gaat hierbij om de Vorsten van de
Pfalz, Saksen, Brandenburg en Bohemen en de drie machtigste Bisschoppen, van Mainz,
Trier en Keulen.
1199
De Engelse koning Henry 2. sterft. De macht over Engeland komt officieel in handen
van zijn zoon John. Hij krijgt de titel King of England and Lord of Ireland.
Daarmee komt Ierland voor lange tijd onder Engels bestuur.
1198-1208
De macht in Duitsland raakt verder verbrokkeld. Otto de Vierde uit het geslacht van de
Welfen en Philipp von Schwaben uit het huis van de Hohenstaufen regeren naast elkaar.
Deze situatie duurt totdat Philipp vermoord wordt.
35
1200
Bulgarije is opnieuw een machtige staat, waar ook delen van Macedonië en Albanië toe
behoren.
1200In Europa wordt het spinnewiel geïntroduceerd. Het is afkomstig uit de Oriënt.
Arabische getallen beginnen in Europa de Romeinse - te vervangen. Men gaat daarmee
over van letters op cijfers.
1200-1300
Ierland ontaardt in chaos. De Ieren verzetten zich krachtig tegen de Engelsen en
roepen daarbij de hulp in van Schotten, de zogenoemde Gallowglass.
Steeds meer Schotten bevolken het Noorden van Ierland. De Engelse koning kan er
weinig tegen doen, zeker na de slag bij Bouvines (zie bij 1214).
1203
De Franse koning Philip verslaat de Engelse koning John en zet de Engelsen Frankrijk
uit.
1204
Venetië financiert een Kruistocht. Als de deelnemers geen geld hebben om terug te
betalen, eist Venetië land. De Venetianen gaan zelf mee op de Kruistocht en plunderen
Constantinopel. Vervolgens eisen en krijgen ze het nodige land aan de Adriatische - en
Middellandse Zee. Onder meer het Kroatische Zadar (Zara) behoort hiertoe. Venetië
beheerst vanuit deze steden, eilanden en kuststreken spoedig de Adria handel. Oost Rome
verzwakt ernstig hierdoor. Venetië heeft het tot 1261 voor het zeggen in Constantinopel.
1210
Franciscus van Assisi richt in Italië de Orde van de Minderbroeders op. Nieuw is dat het
een stedelijke orde is. De broeders hebben ook een ander hoofddoel, namelijk het helpen
van de armen. Ze leven zelf volgens strenge regels van matigheid en ze bedelen voor hun
‘inkomen’. De orde breidt zich snel uit, onder meer naar Duitsland.
1212
De Reconquista (herovering op de Islam) van Spanje heeft groot succes bij een veldslag
ten Zuiden van Madrid in Las Navas de Tolosa. Bijna heel Spanje is daarna weer
Christelijk, behalve Andalucia.
36
1214
In het Franse Bouvines vindt een grote veldslag plaats tussen Engeland en Frankrijk. Van
Duitse zijde vechten de Welfen mee met Engeland en de Hohenstaufen met Frankrijk.
Frankrijk wint de slag. Daarmee komt er opnieuw een einde aan de macht van de Welfen
in Duitsland.
In Duitsland komt Friedrich de Tweede aan de macht (tot 1250). Hij is half afkomstig van
het geslacht van de Hohenstaufen en half van de Noormannen. Hij is niet alleen
opgegroeid in het Zuiden van Italië, maar gaat ook van daaruit regeren. Foggia wordt zijn
machtsbasis. Duitsland heeft formeel de macht over grote delen van Europa, maar zit zo
feitelijk zelf zonder koning. Friedrich is een grote geleerde en kenner van de
godsdiensten. Hij bemoeit zich intensief met de situatie in het Midden Oosten. Hij weet
tijdelijk vrede te sluiten tussen de kruisridders en de islamitische heersers.
In Engeland en Ierland heeft de slag van Bouvines grote gevolgen. John, die King of
England and Lord of Ireland is, heeft nauwelijks meer middelen over. Hij krijgt de
bijnaam John Lackland oftewel Johan zonder land.
Hij kan alleen overleven door een compromis aan te gaan met de Engelse adel. Die
krijgt in de zogenoemde Magna Carta verregaande zeggenschap. De Magna Carta
wordt vaak gezien als de eerste grondwet in Europa.
1215
Het Vierde Lateraans Concilie vindt plaats, onder leiding van paus Innocentius de Derde.
Men besluit tot het instellen van het sacrament van de biecht. Men beroept zich daarbij op
tradities uit de vierde eeuw. In de praktijk bestond de biecht in de vierde eeuw echter niet
of nauwelijks. De Protestanten zullen de biecht later weer afschaffen, omdat deze niet in
de Schrift staat.
Tijdens het Concilie wordt eveneens besloten om binnen de kerk het interne recht
systeem voor de klerus te veranderen. Voortaan wordt een veroordeling gebaseerd op een
ondervraging, ‘per inquisitionem’. Tot die tijd was men uitgegaan van een Godsoordeel.
Daarbij moest de verdachte bijvoorbeeld over heet ijzer lopen. Als hij zich daarbij niet
verbrandde, was dat een teken van God dat hij onschuldig was. Met het instellen van de
ondervraging keert men terug naar het Romeinse recht.
De ondervragers krijgen in de loop der tijd de naam inquisitie. Zij houden zich, vooral in
Spanje, Frankrijk en Spaans Zuid Italië, ook bezig met het vervolgen van ketters. Dit
doen ze soms op een manier, die niet past bij hun opdracht. Daarmee krijgt de als
verbetering bedoelde vernieuwing, alsnog een bittere bijsmaak. De inquisitie bestaat nog
onder de naam ‘Congretatie voor de Geloofsleer’.
1221Uit Palestina teruggekeerde Duitse Kruisridders (de Duitse Ridderorde) beginnen de
kerstening van heidenen in Oost Europa. Zij richten zich vooral op de Pruzzen (Duits:
Preussen). Friedrich de Tweede geeft ze formeel de opdracht in de zogenoemde Gouden
Bul van Rimini (1226). Hermann von Salza wordt tot hoofd (Grootmeester) van de Orde
benoemd. Het gebied van Pruisen komt al in 1228 onder de controle van de Duitse
Ridders, maar wordt geen deel van het Duitse Rijk.
37
1222
In de Gouden Bul van Hongarije wordt de adel veel macht gegeven. Dit heeft grote
gevolgen voor het land, dat lang een feodaal gebied zal blijven.
1224
Friedrich de Tweede richt de Universiteit van Napels op.
1227
De Paus excommuniceert Friedrich de Tweede. Formeel argument is dat Friedrich een
Kruistocht afblaast vanwege een uitbraak van de pest. De échte reden is dat de Paus zeer
bezorgd is over de enorme macht van Friedrich in Italië.
Het jaar erna gaat Friedrich toch op Kruistocht, feitelijk als heiden. De Paus is verbolgen
en tracht Zuid Italië aan te vallen. Friedrich keert dan echter terug naar Italië en verslaat
de Paus. Friedrich staat bekend om zijn grote geleerdheid en zijn tolerantie naar andere
geloven. Hij krijgt de bijnaam Stupor Mundi (de man die de wereld verbaast). Toch
opereert hij niet handig binnen Italië. Hij heeft veelvuldig ruzie met de machtige Noord
Italiaanse steden. Regelmatig verliest hij een veldslag van hen.
1229-1244
Jeruzalem komt kortstondig weer onder het bewind van de Kruisridders. In 1244 worden
ze verslagen door de Islamitische legers. De kruisridders blijven tot 1291 nog aan de kust
wonen en drijven er met hulp van Venetië actief handel met Europa.
1230-1231
Op de Gotthard route wordt de Teufelsbrücke geopend. De steden en dorpen langs de
Gotthard route steunen Friedrich der Zweite in zijn strijd tegen de Italiaanse steden en
laten Duitse troepen veilig passeren. In ruil hiervoor verkrijgen ze van de koning een
brief waarin staat dat de stad voortaan zich zelf mag regeren rechtstreeks onder de
koning. De plaats Uri is de eerste in 1231, Schwyz volgt in 1240.
Dit type ‘Freiheitsbriefe’ geven in die tijd steden de meest onafhankelijke positie. In de
Zwitserse geschiedenis ziet men de brief als start van de onafhankelijkheid van het land.
Deze conclusie is echter te eenvoudig, omdat zulke Vrije Rijkssteden wel deel uit bleven
maken van het Duitse Rijk. (Andere voorbeelden waren onder meer Keulen en Lübeck.)
1240-1245
Mongolen bezetten en plunderen delen van Europa, waaronder het Oostromeinse Rijk. Ze
richten enorme verwoestingen aan. De Polen verslaan de Mongolen in 1241 bij de plaats
Legnica. Zij noemen de Mongolen dienaren van Tartarus, de duivel, waaruit de naam
Tartaren voortkomt. De Abbasiden in Bagdad verliezen hun positie van Kalief nadat ze in
1258 zijn verslagen door de Mongolen. Daarna worden de Mongolen teruggeworpen door
gebrek aan gras voor hun paarden. In 1260 worden ze door Islamitische, overwegend
Egyptische, legers definitief verslagen in Ain Dsjaloet (Oog van Goliath). Ze bekeren
zich daarna tot de islam.
38
1241
Voor het eerst wordt een Paus gekozen door de Kardinalen, Celestinus de Vijfde.
Het Verbond van Hanzesteden komt tot stand. Hierbij gaan handelssteden in Noord- en
West Europa intensief samenwerken. Ze gaan handelstransporten tussen de steden
bewaken tegen overvallen. Van het begrip karavanen = hanzen, komt het begrip Hanze.
De Hanzesteden vormen geen land, maar blijven onderdeel van het land waarin ze liggen.
De belangrijkste Hanzestad is Lübeck, in Noord Duitsland. Andere zeer bekende
Hanzesteden zijn Bremen, Hamburg, Brugge, Deventer en Zwolle. De Hanze heeft ook
kantoren die verder weg liggen, bijvoorbeeld in Londen en Novgorod.
Nieuw is dat de Hanzesteden ko(a)ntoren inrichten, waar je ook je geld kunt deponeren.
Het wordt dan op een bankrekening bijgeschreven (hiervan komt het Duitse woord
Konto). De handelaren kunnen in een andere Hanzestad het geld dan weer opnemen.
1242
Nadat de Mongolen zijn verslagen starten de Hongaren de bouw van veilige
burchtsteden. Zij vragen Duitsers, die zij Saksen noemen, om naar Roemenië te komen en
zo een menselijk schild te vormen tegen verdere aanvallen. Dit leidt ertoe dat Roemenië
overwegend Hongaars wordt met een Duitse invloed. De Roemenen zijn vaak lijfeigenen.
Slechts in het Zuiden, in de Walachei, behouden ze een min of meer zelfstandige positie.
1250
Friedrich de Tweede sterft en wordt in Zuid Italië opgevolgd door zijn zoon Manfred. In
Duitsland komt Willem van Holland aan de macht tot 1256.
Monniken gaan werken met uren van 60 minuten, ongeacht het seizoen. Eerder was men
uitgegaan van 12 uur overdag en 12 uur ’s nachts. De lengte van de uren wijzigde telkens
al naar gelang de duur van de dag tussen zonsopgang en zonsondergang. Met het 60
minuten systeem wordt de moderne tijdrekening gestart.
1256-1273
Keizerloos tijdperk in Duitsland. De vorsten in Duitsland worden het niet eens, wie
koning mag worden. Er zijn tijdelijk twee externe heersers de baas, Alfons van Castilië
en Richard van Cornwall. Beiden hebben niets te zeggen en het Rijk ontaardt in chaos.
1259
In het verdrag van Parijs verliezen de Engelsen hun Franse bezittingen. Ze hebben het
alleen nog voor het zeggen in Gascogne.
1266
De Fransen vallen Zuid Italië binnen onder leiding van het huis Anjou. De Paus
ondersteunt hen actief. Zuid Italië wordt voor korte tijd Frans.
39
1272-1318
De Ieren vechten samen met de Schotten, die onder leiding staan van Robert the
Bruce, tegen de Engelsen, onder leiding van Koning Edward 1. In 1318 verliezen ze
in ‘the Battle of Dundalk’ de strijd tegen Engeland. Dit verlies is mede te verklaren
uit de grote hongersnood die vanaf 1316 in Ierland heerst. De positie van de
Engelsen wordt na Dundalk nog sterker.
1273
Na het keizerloos tijdperk wordt in Duitsland Graaf Rudolf von Habsburg de nieuwe door
de vorsten gekozen koning. Hij is afkomstig uit het huidige Zwitserland, dat dan als staat
nog niet bestaat. Omdat de Habsburgers weinig grond bezitten, gaan de vorsten in
Duitsland ervan uit dat ze de ideale, zwakke, kandidaat hebben. Rudolf ontpopt zich
echter als een slim heerser, die dicht bij de mensen staat. Via het verwerven van grond in
het Oostenrijkse deel van het Duitse Rijk verkrijgt hij zelf meer Hausmacht (zie 1282).
De Habsburgers zullen zeer belangrijk worden voor de hele Europese geschiedenis en
voor Spaans Midden en Zuid Amerika en Azië. Via een doelgericht huwelijksbeleid
krijgen ze steeds meer gebieden in handen. Het criterium bij huwelijk is niet de liefde,
maar de macht die de huwelijkskandidaat mee brengt.
Habsburg zal in Duitsland heersen tot 1806, met twee onderbrekingen, (van 1291-1298
en van 1308-1437). In Oostenrijk zijn de Habsburgers de baas van 1282 tot 1918 als
(Aarts)hertogen. Van 1804 tot 1918 dragen ze de keizertitel van Oostenrijk, dat vanaf
1806 een zelfstandig land is.
1278
Rudolf von Habsburg verslaat de Boheemse (Tsjechische) koning Ottokar tijdens de slag
op het Marchfeld bij Durnkrüt (nabij Wenen). De machtsbasis in de regio Oostenrijk en
Bohemen verschuift daardoor van de Boheemse vorsten naar de Oostenrijkers.
1282
Rudolf von Habsburg weet zijn familie te belenen met Oostenrijk. Daarmee verkrijgt
Habsburg een groot eigen grondbezit binnen het Duitse Rijk.
Op Sicilië komen de bewoners in opstand tegen de Fransen tijdens de zogenoemde
Vesper van Sicilië. Nu neemt het Spaanse huis Arragón de macht over.
1291
De nieuwe Gotthard Pas wordt steeds drukker. De inwoners van de dorpen aan de route,
Uri, Schwyz (zie bij 1230-1231) en Unterwalden, zijn bang dat er nu veel inmenging
komt van buitenaf en dat zij niet langer hun eigen juridische zaken kunnen regelen. De
angst komt voort uit de uitbreiding van de macht van Habsburg binnen het Duitse Rijk.
De Habsburgers hebben hun burcht dichtbij Uri, Schwyz en Unterwalden en lijken hun
macht uit te breiden naar de Gotthard. Deze steden richten daarom een Schutz – und
Trutzbund op, tegen Habsburg. De Bond wordt tot en met 1353 uitgebreid met Bern,
Luzern, Zürich, Zug en Glarus. Deze zogenoemde 8 Alte Orte, ook wel Stände genoemd,
vormen de kern van het latere Zwitserland (Schweiz genoemd naar de plaats Schwyz).
40
1300
In de bergen van Anatolië heerst grote chaos nadat de Mongolen zijn verslagen. Binnen
deze chaos weet Osman zijn Turkse clan uit te bouwen tot de machtigste. Naar hem
wordt vervolgens het snel groeiende Ottomaanse of ook wel Osmaanse Rijk genoemd. De
organisatie binnen dit Rijk kenmerkt zich al snel door perfectie met een stevige
Kroonraad (Diwan) naast de Sultan, een minister - president, de Grootvizier en een
Ulema (een College van Rechtsinterpretatie van de Koran) en lokale Kadi’s (rechters).
Het Ottomaanse rijk was sterk gebaseerd op militaire kracht en - organisatie. Er waren
wel rangen en titels, maar deze waren niet erfelijk. Zo ontstond er geen beroepsadel,
zoals in West Europa wel gebeurde.
1300-1400
Bosnië wordt steeds welvarender en machtiger. Onder koning Kotromanic (1322-1353)
breidt het land zich sterk uit. De zogenoemde Hum, tegenwoordig Herzegovina, komt bij
Bosnië. Bosnië krijgt een eigen Bosnische kerk. Deze lijkt steeds meer op de katholieke
kerk, maar wijkt toch op onderdelen af. Om de vrede met Rome te bewaren, laat
Kotromanic grotere groepen Franciscanen toe, die Katholieke kloosters bouwen in
Bosnië. Deze groep is deels afkomstig uit Kroatië. De relatie met de Paus blijft echter
gespannen.
1300-1516
De Islamitische wereld is verdeeld in een Turks deel, een Mamloeken deel (Egypte),
beide Soennieten en een Sji’ietisch deel in Iran. De Tukse (Ottomaanse) macht breidt
steeds meer uit, ook door veroveringen in Zuidoost Europa.
1307
Wilhelm Tell, de Zwitsere nationale held, weigert de hoed te groeten die de Habsburgers
in de dorpen hebben laten neerzetten als teken van hun macht. Als straf moet hij met twee
pijlen een appel van het hoofd van zijn zoon Walter schieten. Als het lukt met de eerste
pijl, verklaart hij dat hij de tweede zou hebben gebruikt om de Landvoogd te doden als
hij zijn zoon zou hebben getroffen. Daarvoor wordt hij gearresteerd. Onderweg op het
Vierwoudstedenmeer steekt een storm op en hij vlucht. Daarna doodt hij de landvoogd.
1308
De Duits Habsburgse koning Albrecht wordt vermoord en opgevolgd door Heinrich de
Zevende van Luxemburg. Heinrich heeft er belang bij om de macht van Habsburg te
beperken. Dat doet hij door de Freiheistbriefe van steden aan de Gotthard route, Uri,
Schwyz en Unterwalden, te herbevestigen. Dit leidt tot een boze reactie van Habsburg.
1308-1382
Na het overlijden van de laatste vorst uit het geslacht van de Árpáden, wordt Hongarije
geregeerd door het uit Frankrijk afkomstige huis Anjou.
41
1309
De Pausen staan in de veertiende eeuw overwegend achter de staat Frankrijk en richten
zich tegen de macht van Duitsland. Avignon wordt in 1309 hun woonplaats in plaats van
Rome. De stad Rome verliest daardoor aan betekenis en vervalt steeds meer.
1313
Met het einde van de heerschappij van de Duitse koning Heinrich de Zevende, komt ook
een einde aan de macht van Duitse koningen in Italië. Zij hadden in 1266 de macht over
Zuid Italië verloren (eerst aan de Fransen, toen aan het Spaanse huis Arragón). Nu
verliezen ze de macht in het Italiaanse Noorden. De steden nemen de macht zelf over.
1314-1322
In 1314 worden in Duitsland twee koningen gekroond, Friedrich von Habsburg en
Ludwig von Wittelsbach (der Bayer). Friedrich en Ludwig vechten om de macht in
Duitsland. De Beier verslaat de Habsburgers bij de plaats Mühldorf in het jaar 1322.
Deze veldslag is de laatste uit de Europese geschiedenis zonder vuurwapens. Daarna
komt de leiding van Duitsland tot 1346 in handen van het Beierse huis Wittelsbach.
1314-1315
Beieren en Habsburg hebben allebei belang bij de doorgang over de Alpen (Gotthard). De
bewoners van dit kerngebied van het latere Zwitserland (zie 1291) laten zich echter niet
de wet voorschrijven. Er is in het jaar 1314 een groot conflict met het klooster Einsiedeln,
dat direct onder de bisschop van Konstanz valt. Omdat een deel van het grondgebied van
het klooster onbewoond is, gaan er burgers uit de nabij gelegen dorpen wonen. De
bisschop van Konstanz doet deze dorpen in de ban en verbiedt ze op goddelijke grond de
Mis te vieren. Als reactie daarop bouwen ze een kerk twee meter diep in de grond.
Koning Ludwig de Beier ondersteunt de opstandelingen. Habsburg accepteert dit niet en
Friedrich van Habsburg stuurt zijn broer Leopold met een leger naar het gebied. In 1315
vindt een veldslag plaats in het gebied van Morgarten. Hier blijkt dat de ‘Zwitsers’ zich
zeer goed bewapend hebben met onder meer een nieuw wapen, de hellebaard. Het
Habsburgse leger had verwacht een makkelijke prooi te hebben aan de boeren, maar het
bleken soldaten te zijn. Habsburg verliest de slag en verliest 2.000 ridders tegen 2 dode
Zwitsers. Dit wordt in Zwitserland beschouwd als belangrijke stap op weg naar de
onafhankelijkheid. De Zwitserse held Wilhelm Tell (zie 1307) nam deel aan de veldslag.
1325-1400
Ierland vervalt in chaos. Er zijn drie bevolkingsgroepen, de oorspronkelijke Kelten,
de uit Engeland sinds eind 12 e eeuw binnen gekomen Anglo-Ieren en de recent
geïmmigreerde Engelsen. De Anglo-Ieren komen vaak voort uit een gemengd
huwelijk en zijn vooral Iers geworden. Ze hebben veel bezit en adellijke titels. De
recente Engelse immigranten wonen vooral rondom Dublin. Daar is een gebied
ontstaan dat met forten is omgeven en dat de naam English Pale (gefortificeerd
gebied) heeft gekregen. De Engelsen zien in, dat ze de Ieren niet volledig kunnen
overheersen. Daarom kiezen ze voor segregatie. In de ‘Statues of Kilkenny’ (1366)
verbieden ze de Engelsen om te trouwen met Ieren. Voorts verbieden ze het
beoefenen van Ierse sport en het spreken van de Gaelic Ierse taal.
42
1326
De Ottomanen breiden hun Rijk verder uit en veroveren Bursa. Ze maken daarvan hun
eerste hoofdstad
1336
In Milaan wordt de eerste klok in een kerktoren geïnstalleerd. Het stadsleven wordt
geregeld volgens die klok. Dit is een grote stap op weg naar een moderne samenleving.
1346-1378
De macht in het Duitse Rijk komt in handen van Karel de Vierde. Hij is afkomstig uit het
geslacht van de Luxemburgers. Zij zijn via een huwelijk met de Boheemse vorsten
samengegaan en verkregen zo de macht in en rond Praag. Die stad wordt ook hun
residentie. Karel laat Praag ontwikkelen tot één van de mooiste en rijkste burchtsteden ter
wereld. Aan het hof is er veel aandacht voor cultuur. Tevens wordt de totstandkoming
van een officiële schriftelijke versie van het Duits gestimuleerd. In 1348 opent Karel de
Vierde de Universiteit Praag.
1347-1351
Pestgolf in Europa. De pestluis is ingevoerd via schepen in Genova. De pest is dusdanig
ernstig dat hele landstreken ontvolkt raken. Na afloop van de epidemie werven vorsten
overal nieuwe mensen aan. Opnieuw trekken veel Duitsers naar het Oosten. De Joden
krijgen vaak de schuld van de ziekte en worden massaal vervolgd, weg gestuurd of
vermoord.
1348-1454
De Noord Italiaanse steden voeren onderling een vrijwel permanente strijd om de macht.
Als gevolg hiervan concentreert zich de macht stapsgewijze in minder handen. Machtig
blijven alleen nog Florence, Milaan, Napels en Venetië, alsmede de Kerkelijke Staat in
Midden Italië. In het jaar 1454 wordt vrede gesloten in de plaats Lodi.
1350
Het verbond van Hanzesteden bereikt het hoogtepunt van haar handelsmacht. Er wordt
veel gehandeld met voedsel, waaronder graan, wijn, honing en vis, maar ook met doeken
en kant. Belangrijk centrum wordt het eiland Götland. Schepen op weg naar Rusland
kunnen de Oostzee alleen bevaren met behulp van de oriëntatie op de Poolster.
Aangezien die alleen in de nacht te zien is, is het aantal vaaruren beperkt. Daardoor is een
stop onderweg nodig en dat wordt Götland.
1351
Servië bereikt het toppunt van haar macht. De staat bestaat dan uit het huidige Servië plus
Macedonië, Montenegro, Kosove en Noord Griekenland. In Constantinopel maakt men
zich zorgen over de machtuitbreiding van Servië, die ten koste gaat van Constantinopel
zelf. Als het Ottomaanse Rijk zich tegen Servië begint te keren, vindt men dat in
Constantinopel dan ook prima. Men vertrouwt echter op de foute bondgenoot. Wat men
niet door heeft, is dat de Ottomanen op den duur ook Constantinopel zullen veroveren.
43
1354-1400
De Ottomanen veroveren voor het eerst een stukje Europa en in 1369 Adrianopolis. Ze
hernoemen deze Griekse stad Edirne en maken er hun tweede hoofdstad van.
1356
Onder leiding van Karel de Vierde komt in Praag de Gouden Bul tot stand. Dit is een
eerste Grondwet van het Duitse Rijk. In dit document worden veel problemen opgelost en
zaken geregeld waarover er al lang ruzie was tussen de Duitse vorsten. Geregeld wordt
dat voortaan officieel de 7 Keurvorsten (van de Pfalz, Brandenburg, Saksen, Bohemen en
de Bisschoppen van Trier, Keulen en Mainz) de nieuwe koning kiezen.
1359
De Habsburgers geven zich zelf in het vervalste Privilegium Maius de status van
Aartshertogen in plaats van Hertogen van Oostenrijk.
1360
Ottomaanse Sultans beginnen elitetroepen te rekruteren, Janitsaren genoemd, wat nieuwe
troepen betekent. Deze soldaten worden meestal gerekruteerd uit Christelijke families.
1363
Tirol komt onder Habsburgse heerschappij en wordt zo verbonden met de Oostenrijkse
bezittingen van Habsburg.
1369
Philips de Stoute van Bourgondië huwt Mathilde van Male van Vlaanderen, waarmee
Vlaanderen onderdeel wordt van Bourgondië.
1377
Om de pest te bestrijden, voert de Republiek Ragusa (het huidige Dubrovnik) een regel in
dat bezoekers eerst 40 dagen (quarantaine) buiten de poorten moeten wachten, voordat ze
de stad in mogen. Florence volgt dit voorbeeld later en sluit zelfs tijdelijk Noord en Zuid
Italië van elkaar af.
1377-1417
Tijdens het grote schisma is er telkens meer dan één Paus. De ene Paus staat in de regel
achter de Franse koningen en woont in Avignon. De andere Paus steunt meestal de Duitse
koning. De kerk ontaardt in diverse kampen met de bijbehorende chaos. Pas in 1417 komt
aan deze situatie een einde. Zie verder bij 1414-1418.
1380
Genova valt Venetië aan. Tot dan toe beheerst Genova de handel in het Westelijk deel
van de Middellandse Zee en Venetië de Oostelijke Middellandse Zee en de Adriatische
Zee. Venetië verslaat de vloot van Genova en beheerst dan vrijwel de hele zeehandel.
44
1386
De tegenstelling Habsburg – Zwitsers wordt uitgevochten in de slag van Sempach, nabij
Luzern. De Zwitsers verslaan de Habsburgers verpletterend en tonen grote kracht. Vanaf
dan worden Zwitserse soldaten vaak door andere mogendheden ingehuurd als soldaten.
1386-1393
Bulgarije wordt door het Ottomaanse Rijk bezet. De Turken verwoesten Veliko Tarnovo
en maken van Bulgarije een vazallenstaat.
1387
Het huis Anjou maakt in Hongarije plaats voor de Luxemburgers. Hun vorst Sigismund
neemt de macht over.
1389
In het huidige Kosove, toen Servië, vindt de slag bij Kosove Polje (Duits: Schlacht auf
dem Amselfeld) plaats. Een relatief klein leger Serviers vecht tegen een Ottomaanse
overmacht. De Serviërs verliezen die slag. Hun koning Lazar sterft op het slagveld, maar
ze doden ook de Sultan. Tevens verzwakken ze het Ottomaanse leger. Dit wordt sinds
1389 in Servië als heldendaad herdacht. 28 juni is dan ook de nationale feestdag. Kort
hierna gaat de Servische zelfstandigheid verloren en komen de meeste Serviërs in het
Ottomaanse Rijk te wonen. Servië gaat ervan uit dat hun koning Lazar in de hemel het
dichtst bij God zit en daar de zaak van Servië bepleit.
1400-1500
Venetië breidt haar macht uit en verkrijgt steeds meer delen van de Adriatische kust.
Verder neemt de stad ook delen van Noord Italië tussen Venetië en Bergamo onder haar
controle, de zogenoemde Terra Ferma. La Serrenissima, zoals Venetië zich zelf graag
noemt, is zonder twijfel de machtigste stadsstaat van die tijd.
1410-1437
In Duitsland regeert koning Sigismund. Hij was al koning van Hongarije. Hij is net als
Karel de Vierde, afkomstig uit het geslacht van de Luxemburgers. Sigismund is een
actieve heerser, die maatregelen neemt, die van belang zijn voor de verdere geschiedenis.
Omdat de troon van de Brandenburgse vorsten vacant komt en er geen opvolger is,
benoemt Sigismund de familie Hohenzollern tot nieuwe Keurvorsten. Zij zijn van
oorsprong burchtgraven van Nürnberg. De Hohenzollern zullen tot 1918 de baas in
Brandenburg blijven en ze worden vanaf 1871 ook Duitse Keizers.
De troon van Saksen valt eveneens vrij. Sigismund besluit om de heersers van de regio
Dresden, het geslacht Wettin, ook de macht over Saksen te geven. Zij worden daarmee
net als de Hohenzollern, Keurvorsten. De naam Saksen gaan ze voortaan ook gebruiken
voor de regio Dresden.
1410-1466
De Duitse Ridderorde wordt door de Polen en de Litouwers terug gedrongen uit Polen.
Ze houden alleen nog het gebied van Oostpruisen, rond de stad Königsberg, over.
45
1414-1418
Koning Sigismund van Duitsland organiseert een groot concilie in Konstanz aan de
Bodensee. Doel nummer 1 wordt gehaald, de ruzie tussen Pausen en Tegenpausen wordt
gestopt. De Paus gaat voortaan weer in Rome wonen en niet meer in Avignon. De keuze
van de Paus wordt vastgelegd met de Kardinalen in een hoofdrol.
Voor de stad Rome is deze beslissing van grote betekenis. De Pausen gaan veel geld
investeren in hun residentie en maken er de indrukwekkende stad van die ook vandaag de
dag nog miljoenen toeristen aantrekt.
Doel nummer 2, een inhoudelijke - en organisatorische reformatie van de kerk, wordt in
het geheel niet gehaald.
In Bohemen (Tsjechië) is aan de Praagse Universiteit een reformator actief, Professor Jan
Hus. Hij pleit voor een andere aanpak van de Mis, waarbij de wijn ook verstrekt wordt
aan de kerkbezoekers. Tevens pleit hij voor het gebruik van Tsjechisch als taal.
Sigismund laat hem komen met de belofte dat hij zijn verhaal mag doen op het concilie.
Als hij daar verschijnt, wordt hij echter ter dood veroordeeld en als ketter levend
verbrand. Dit leidt tot woedende reacties in Bohemen. Grote delen van dat gebied worden
verwoest door revolutionaire Tsjechen.
1419-1467
In Bourgondië, waar ook Vlaanderen toe behoort, regeert de succesvolle Philips de
Goede. Hij breidt zijn gebeid uit naar onder meer Holland en Zeeland. Hiermee legt hij
een basis voor het ontstaan van de Nederlanden.
1430
Griekenland is vrijwel helemaal Ottomaans.
1430-1550
Mede als gevolg van de vele oorlogen tussen de Italiaanse steden, verlaten nogal wat
steden hun democratische regeringsvorm. Er komen families aan de macht, waarvan de
Medici in Firenze (Florence, hetgeen de bloeiende stad betekent) de meest bekende is. De
Medici krijgen in de periode na 1430 steeds meer macht en hun dynastie wordt in 1530
erfelijk gemaakt door Karel de Vijfde. In 1569 worden ze uitgeroepen tot Aartshertogen
van Toscane. Zij zijn exemplarisch voor veel andere steden en regio’s in Italië, waar de
republiek steeds meer plaats maakt voor regionale, absolutistisch geregeerde
vorstendommen.
De vorsten besteden grote sommen geld aan kunst. Deze collecties zijn tot vandaag de
dag beroemd.
Tevens strijden de machtige families om de positie als Paus. Ze schuiven elkaar
vervolgens de banen toe en benoemen familieleden dan ook weer tot kardinaal.
1433-1504
Stefan Cel Mare regeert in de regio Moldau in Roemenië, Hij slaagt erin de regio,
inclusief de Walachei tamelijk onafhankelijk te laten van de Turken. Hij strijdt voor het
Christendom en verslaat twee maal de sultan. Roemenië slaagt erin om tot in het jaar
1711 autonome regio te blijven in het Ottomaanse Rijk.
46
1440-1493
Friedrich 3. regeert over het Duitse Rijk en de Habsburgse landen.
1442
Het huis Anjou verliest de macht in Napels. Evenals op Sicilië, neemt het huis Arragón
hier de macht over. Zuid Italië is verenigd onder Arragón. Napels wordt het centrum.
1444
Sultan Mehmet 2. komt aan de macht in het Ottomaanse Rijk. De Paus stuurt een leger
van Kruisvaarders om hem aan te vallen. De Sultan verslaat de kruisvaarders echter bij
Varna (Bulgarije). Mehmet besluit nu, om Constantinopel te gaan veroveren.
1445
In Hongarije komt het geslacht van de Hunyadi aan de macht. De bekendste heerser uit
deze familie is Matthias Corvinus die in 1458 op de troon komt en er in slaagt om
kortstondig Wenen te veroveren.
1448
In Moskou besluit men de plaatselijke Metropoliet (orthodoxe Bisschop) te benoemen tot
Patriarch (orthodox kerkhoofd). Dit doet men omdat men aanneemt dat Constantinopel
niet meer lang zal overleven tegen de Ottomanen.
1450
In Duitsland (Mainz) vindt Gutenberg de boekdrukkunst met lossen letters uit. Dit maakt
het produceren van boeken goedkoper, eenvoudiger en veel sneller.
1453
Constantinopel wordt veroverd door de Ottomanen onder leiding van hun Sultan Mehmet
de Tweede. Keizer Constantijn de Elfde weet geen stand te houden tegen de Ottomaanse
overmacht. Dit betekent het einde van het Oost Romeinse Rijk. Het succes is mede te
danken aan de Hongaarse kanonnenbouwer Urban. Hij had zijn diensten eerst
aangeboden aan Constantinopel, maar was daar te slecht betaald. Mehmet aanvaardt zijn
hulp echter dankbaar, beloont hem rijkelijk en Urban bouwt een reusachtig kanon. Mede
daardoor lukt het om de gigantische vestingwallen van Constantinopel te overwinnen.
Istanbul, zoals de stad nu gaat heten, wordt de hoofdstad in plaats van Edirne. De
Orthodoxe christelijke kerk verhuist qua centrum naar Rusland. De naam van de stad
Istanbul wordt afgeleid van Is Tin Polin. Dit is Grieks en betekent ‘naar de stad’. In
Constantinopel werd Grieks gesproken en men duidde Constantinopel aan als ‘dé stad’.
1456
In de Walachei (Zuid Roemenië) regeert vorst Vlad Tapes. Zijn bijnaam is Dracula. Hij is
de zoon van een belangrijk lid van de zogenoemde Drakenorde die vecht tegen ongeloof
en in het bijzonder de Islam. Vlad Tapes weigert om tribuut te betalen aan de sultan en hij
laat afgezanten van de sultan vermoorden met de spies en de wurgpaal. Vlad krijgt in de
eeuwen hierna een bijzonder imago als zou hij gruwelijk hebben opgetreden tegen erg
veel mensen. Dit beeld is echter sterk overdreven. Zij haat gold voornamelijk de Turken.
47
1458
Het Spaanse huis Arragón dat de heerschappij heeft over Zuid Italië en het eiland Sicilië,
besluit het gebied op te delen. Het eiland Sicilië wordt samen met Arragón geregeerd.
Zuid Italië met hoofdstad Napels wordt aan een andere tak van het huis Arragón gegeven
en wordt daarmee een zelfstandig (onder)koninkrijk. Napels is in die tijd na Parijs de
grootste stad van Europa met 280.000 inwoners. De renaissance die elders in Italië grote
vormen aanneemt, blijft in het Zuiden uit. De bouwstijl tendeert daar al snel naar de
barok, waarvan onder meer de stad Lecce getuigt.
Op Sicilië geeft het huis Arragón de macht uit handen aan ruim 2.000 adellijke families.
Daardoor valt het eiland in een langdurige slaap. Behalve landbouw zijn er maar weinig
activiteiten. Het eiland verandert van modern in achtergebleven.
1460-1500
De Turken laten in Bulgarije godsdienstvrijheid bestaan, maar ze brengen het land onder
het Griekse patriarchaat. De orthodoxe kerk blijft desalniettemin hard werken aan het
behoud van de Bulgaarse identiteit.
1463
De Ottomanen verslaan een Bosnisch leger en nemen de macht over in grote delen van
het land. Aan het Koninkrijk Bosnië komt een einde. Slechts rond de burchtstad Jajce is
het land nog onafhankelijk.
1463-1650
In Bosnië converteert een deel van de bevolking naar de Islam. De Ottomanen (in het
Westen Turken genoemd) dwingen de bevolking niet en tolereren het Christendom, maar
geven wel voordelen als men converteert. Zo betaalt men minder belasting en zijn er
diverse aantrekkelijke banen beschikbaar. Nogal veel aanhangers van de kerk van Bosnië
en bijna alle Bogumilen stappen over. Anderen wisselen om pragmatische redenen van
geloof. Een deel van de Kroatische bevolking in Bosnië blijft echter katholiek. De
Serviërs in Bosnië blijven massaal Orthodox Christelijk. Deze deling in geloven
kenmerkt ook het moderne Bosnië.
Joden die in en na 1492 uit Spanje moeten vluchten worden gastvrij onthaald in Bosnië.
Tot de Hitler tijd leefden deze Joden in onder meer Sarajevo, dat net als Jeruzalem een
stad wordt van vele geloven.
1469
Isabel van Castilla en Ferdinand van Arragon huwen en verenigen hun koninkrijken. Het
moderne Spanje ontstaat daardoor.
1474
In Konstanz wordt een vredesverdrag getekend tussen Habsburg en de Zwitserse
Eedgenootschap. Dit verdrag dat de Zwitserse 8 Alte Orte hun territoriale zelfstandigheid
garandeert, wordt ook wel omschreven als de ’Ewige Richting von Konstanz’. Eeuwig
duurt de vrede echter niet (zie bij 1477-1499). Eeuwig duurt wél de positie van
Zwitserland los van Habsburg sinds die tijd.
48
1477
De Habsburgse troonopvolger Maximilian trouwt met Maria van Bourgondië en verkrijgt
daarmee de zeggenschap over Bourgondië en Nieuw Bourgondië (de Nederlanden).
1477-1499
De Zwitsers vechten voor hun onafhankelijkheid en macht. Zij vechten eerst tegen
Bourgondië, dat Lotharingen bezet had. Ze doden daarbij in 1477 in de slag bij Nancy
Karel de Stoute van Bourgondië. Zodra het aan Zwitserland grenzende Bourgondië echter
onder het huis Habsburg komt (zie bij 1477), wisselen ze hun rol en gaan ze het gevecht
aan met Habsburg. In 1499 komt er een vredesverdrag dat wordt getekend in Bazel. Het
legt de facto de basis voor het onafhankelijke Zwitserland, dat in 1648 de jure die status
krijgt.
1481-1513
Met het toetreden van nieuwe Kantons breidt de Zwitserse Eedgenootschap uit tot 13
kantons. Eigenlijk zijn er 15 Kantons, maar daarvan zijn er vier zogenoemde halve
Kantons. Een voorbeeld daarvan zijn de twee halve Kantons Basel Stadt en Basel
Landschaft. Deze Kantons hebben slechts een halve stem bij zaken die de
Eedgenootschap aangaan, tegen 1 voor de volle Kantons.
1482
Bourgondië wordt gesplitst in Bourgondië en de Nederlanden. De Nederlanden blijven bij
Habsburg, Bourgondië valt aan de Franse Kroon.
1483
In Spanje wordt, bij gebrek aan genoeg munten, het eerste papieren geld in Europa
geïntroduceerd. Men neemt dit gebruik over van de Arabieren.
1485
De Hongaarse koning Matthias Corvinus bezet Wenen. Even ziet het er naar uit dat
Hongarije de macht van de Habsburgers overnemen. De Habsburgers vluchten naar Linz.
1485-1534
In Engeland eindigt in 1485 de binnenlandse ‘War of the Roses’ met de overwinning
van het geslacht Tudor van Lancastar. De Tudors komen op de troon. Zij tonen veel
belangstelling voor Ierland als wingewest. Tijdens de oorlog werd Ierland geregeerd
door Gerald Fitzgerald (Gearoid Mór) vanuit het Graafschap Kildare met steun van
de Engelsen. In 1494 zendt de Engelse Tudor koning Henry 7. een leger en vervangt
Gerald door Poynings. Deze maakt een wet waarbij alle besluiten van een Iers
Parlement moeten worden bekrachtigd door de Engelse koning. Daarna mag Gerald
terug in zijn ambt. Onder leiding van zijn kleinzoon Lord Offaly, bijgenaamd
Silken Thomas, die in Ierland regeert vanaf 1534 komt er een opstand tegen de
Engelse koning en wordt de aartsbisschop van Dublin gedood. Silken Thomas wordt
door de Engelse koning Henry 8. Naar Londen gehaald en onthoofd in 1537. De
koning van Engeland neemt nu zelf de macht in Ierland over, onder de titel Lord of
Ireland.
49
1490
De Habsburgse keizer Friedrich 3. verovert Wenen terug en brengt Hongarije onder
controle. De macht van het huis Habsburg is terug op de kaart. De kosten voor de
oorlogen worden betaald door het bankiershuis Fugger uit Augsburg. De familie Fugger
wordt zo rijk dat ze geld kunnen besteden aan iets voor die tijd revolutionairs: sociale
woningbouw. De zogenoemde Fuggerei is nog altijd een populaire woonwijk in
Augsburg. De keizer daarentegen verarmt en heeft alleen nog schulden.
1492
Na de verovering van Granada door de Spaanse koningen worden Islamieten en Joden
weg gestuurd en deels vermoord. Veel Joden gaan naar Polen en naar Vlaanderen en
Nederland, maar ook naar het Ottomaanse rijk, enkelen keren terug naar Israel vanaf
1516.
1492
Cristobal Colon (Columbus) ontdekt de ‘nieuwe wereld’. Spoedig komt heel Midden en
Zuid Amerika onder Spaans bestuur. Voor de handel heeft dit grote gevolgen. De Doge
van Venetië, Priuli, is zich dit zeer bewust. Hij voorziet een grote Oost West handel via
de Atlantische Oceaan. Dit zal ten koste gaan van Venetië en de Adria handel.
1494
Een periode van 65 jaar oorlogen om Italië start. Buitenlandse mogendheden, vooral
Spanje en Frankrijk betwisten elkaar de macht op het schiereiland. Het spits wordt
afgebroken door de Franse koning Karel de 8e. Hij valt Italië binnen en verovert Napels.
1495
Nadat de Franse koning Karel de 8e slechts één jaar over Napels heeft geregeerd, wordt
hij verslagen door een coalitie van Venetië en Mantua bij de plaats Fornovo.
1495-1499
De Duitse Habsburgse koning Maximilian verkondigt in 1495 op een Rijksdag in Worms
een juridische hervorming van het Rijk. Er worden veel zaken geregeld die tot dan toe
niet goed functioneerden. Zo komt er onder meer een Reichskammergericht en wordt ook
lokaal de rechtspraak beter geregeld. De Zwitsers accepteren voor hun gebied deze
hervorming niet. Ze willen net als in 1291 hun eigen juridische zaken regelen. Dit leidt
tot een oorlog tussen de Zwitsers en de Zuidwest Duitse steden, verenigd in de
Schwabenbund. Bij Dornach overwinnen de Zwitsers in 1499. Daarna wordt in Bazel de
vrede getekend. Zwitserland wordt de facto onafhankelijk, de jure nog niet.
1496
Huwelijk van Johanna de Waanzinnige van Spanje en Philips de Schone van Habsburg.
Hierdoor komen Spanje en de Spaanse bezittingen overzee onder het huis Habsburg. Het
eiland Sicilië en het Zuiden van Italië behoorden tot het Spaanse Arragón en komen
daardoor eveneens onder Habsburgse heerschappij.
50
1499
Lodewijk de 7e van Frankrijk valt Italië binnen en bezet Milaan. De Fransen behouden de
macht in Milaan vooreerst tot in het jaar 1513.
Bij Zepa verslaan de Ottomanen de Serviërs definitief. Heel Servië is nu Ottomaans.
Nogal wat Serviërs vluchten naar Hongarije en gaan daar wonen in Szentendere, een
plaats ten Noorden van Boedapest, waar hun geschiedenis nog heel goed te zien is.
1500
In Italië wordt de macht gedeeld door vijf staten. In het Noorden ligt het Hertogdom
Milaan. Ten Zuiden daarvan de Republiek Firenze, die vanaf 1569 aartshertogdom wordt.
Ten Oosten van Milaan heeft de Republiek Venetië de macht. In Midden Italië regeren de
Pausen vanuit de Kerkelijke Staat. Het Zuiden bestaat uit het Koninkrijk Napoli (Napels),
dat in handen is van het huis Arragón en vanaf 1504 in handen van Spanje.
Van al deze staten is alleen Venetië nog een echte republiek met een voor die tijd zeer
tolerant en open staatsbestel en een tolerante cultuur, ook jegens andere geloven en
Joden. De Doge (het woord komt van Dux, Hertog) is in naam hoogste in de staat, maar
is in de praktijk slechts een technisch voorzitter zonder echte macht. De echte macht
berust bij een parlement van 2000 burgers, die daar ook maar telkens voor 1 jaar lid van
kunnen zijn. Venetië gaat ervan uit dat alle burgers gelijkwaardig zijn. Daartoe zijn er
zelfs wetten die het dragen van eenvoudige kleding voorschrijven en die de luxe in
woningen beperken. Hiermee steekt Venetië schril af bij de rest van Italië.
1500 en daarna
Diverse pogroms tegen Joden vinden plaats. Als het antisemitisme na 1600 ook in Polen
groeit, verhuizen veel Joden westwaarts. Steeds meer steden kiezen voor een Joods
Ghetto. Deels was deze maatregel bedoeld om de Joden te beschermen, deels ook als
discriminerende maatregel.
Het begrip Ghetto komt uit Venetië. Venetië kende een systeem waarbij volkeren van
buiten de stad bij elkaar in één wijk werden geplaatst. Zo was er een Duitse wijk, een
Turkse wijk, een Joodse wijk et cetera. Deze situatie had met discriminatie niets van
doen. De Joden in Venetië woonden vlakbij de nieuwe ijzergieterij, de Ghetto Nuovo.
Deze naam werd door andere steden overgenomen voor hun Joodse wijk.
1505
In het verdrag van Blois erkent Frankrijk de macht van Spanje over Napels.
De Zwitserse Garde bij de Paus wordt opgericht. De financiering geschiedt door het
Duitse Bankiershuis Fugger uit Augsburg. Tot vandaag de dag bestaat deze Garde. De
soldaten moeten een Zwitserse Pas hebben en ook militair zijn opgeleid in Zwitserland.
De huidige sterkte bedraagt 110 man.
51
1509-1547
In Engeland regeert Koning Henry 8. In 1534 maakt hij zichzelf tot hoofd van de
Engelse kerk met de Act of Supremacy. Dit doet hij omdat hij van Paus Clemens 7.
niet mag scheiden van Catharina van Aragón. In 1536 verklaart hij zichzelf ook tot
hoofd van de kerk van Ierland. Bisschoppen en kloosters stemmen hiermee in, nadat
Henry ze heeft omgekocht. Hij heeft het vervolgens gemunt op het vermogen van de
kloosters, die hij laat verwoesten en leegroven.
In 1540 verklaart hij zich zelf tot ‘King of Ireland’.
Voor de Ieren is het allemaal te veel. Zij gaan het protestantisme zien als een
synoniem voor de gehate Engelsen. De Ieren die buiten de English Pale (Dublin en
omgeving) wonen, worden bewuster katholiek en sturen hun kinderen naar
katholieke scholen in andere landen.
1512-1517
Het Concilie van Lateranen gaat over de toekomst van de kerk. Tijdens dit Concilie
winnen de conservatieve krachten. In de periode daarna let de Inquisitie streng op de
uitvoering van kerkelijke besluiten. Er komen steeds meer beperkingen in de kunst, de
architectuur, de wetenschap en ten aanzien van het vieren van feesten. Een bijzonder
besluit is het verbod op carnaval dat Kardinaal Carlo Borromeo van Milaan uitvaardigt.
1513
Zwitserse troepen verjagen de Fransen uit Milaan en maken de stad onafhankelijk. De
Zwitsers lijven in deze periode gebieden in, die taalkundig tot het Italiaanse gebied
behoren. Deze Italiaanse Kantons maken tot vandaag de dag toe deel uit van Zwitserland.
1515
De Fransen verslaan de Zwitsers bij Marignano en jagen ze uit de omgeving van Milaan
en bezetten opnieuw de stad. Zwitserland trekt zich nu terug uit de regionale conflicten
en verkiest een positie van neutraliteit.
1516
Egypte en Palestina (Israel) onder Turks (Ottomaans) bewind. De hele Islam is dan Turks
behalve Marokko en Iran.
52
1517
Luther start de reformatie door 95 stellingen te spijkeren op de deur van de Slotkerk te
Wittenberg. Kort daarna volgt Calvijn vanuit Noyon in Frankrijk.
Luther is een fel tegenstander van de aflaatpraktijken van de Katholieke kerk. In die jaren
trok een bedelmonnik, genaamd Tetzel, door Duitsland en haalde overal grote bedragen
op met hel en verdoemenis preken. Het geld dat hij ophaalde werd echter gebruikt om de
schulden af te betalen van de keizer, de vorsten van Brandenburg en de Paus, die zij
hebben bij de bankiersfamilie Fugger. De Paus had veel geleend in verband met de
uitbouw van de Petersdom in Rome. Tetzel opereert in opdracht van deze machthebbers,
maar dat weten de mensen (ook Luther) niet. Luther keert zich hier fel tegen. Hij wil dat
de mensen leven naar het voorbeeld van Jezus Christus en gelooft niet in het afkopen of
vrijspreken van zonden. Wel gelooft hij in een milde Heer. Doordat Luther de Bijbel
vertaalt in eenvoudig Duits, raakt hij zeer snel bekend. Hij levert daarmee ook een grote
bijdrage aan het moderne standaard Hoogduits.
Calvijn gaat ervan uit dat iedereen gepredestineerd is om te gaan horen tot de
uitverkorenen of niet. Zonden moet je uit respect voor de Heer niet begaan, maar beloond
word je niet als je geen zonden begaat. Calvijn richt in Genève een godsdienstdictatuur
op. Alle vreugde moet verbannen worden en sieraden worden verboden. Een uitzondering
is er als je nuttige sieraden maakt. De inwoners starten daarom de productie van luxe
horloges en leggen de basis voor de Zwitserse horloge industrie.
1519
De Zwitserse Reformator Zwingli richt de Gereformeerde Kerk op. Hij richt zich onder
meer tegen het celibaat en de Katholieke vorm van Eucharistie vieren.
1520-1566
Sultan Suleyman de Prachtige regeert over het Ottomaanse Rijk. Zij vader opende bij zijn
geboorte volgens Islamitische traditie de Koran en zocht de eerste naam op die pagina uit.
Omdat het ging over koning Salomon werd Suleyman naar hem vernoemd. Zijn moeder
was een Krimtataar. Zijn vader stamde af van Mehmet de Tweede. De Ottomanen
noemen Suleyman, de Kanoni, oftewel de Wetgever, omdat hij het recht in het
Ottomaanse Rijk uitwerkte en liet opschrijven in wetsboeken.
1522
Suleyman verovert Rhodos op de daar heersende Kruisridders.
Tijdens de eerste zondag van Vasten eten de bewoners van Zürich worst, in strijd met de
Katholieke kerkelijke regels. Zij protesteren hiermee tegen regels die niet nadrukkelijk in
de Bijbel zijn opgenomen. Zwingli, de Zwitserse reformator, is bij dit Zürcher
Wurstessen aanwezig. Zwingli krijgt de bewoners achter zich en zet de reformatie door.
Hij wil een onafhankelijk, Gereformeerd, Zwitserland dat zich neutraal gedraagt en geen
huurlingen meer stuurt naar vreemde mogendheden.
53
1525
De Duitse Ridderorde verliest definitief alle macht. Oostpruisen komt in handen van het
huis Hohenzollern-Ansbach. Zij voeren de reformatie in en maken van Oostpruisen op
advies van onder meer Luther, een Pools leengoed.
De eerste Eucharistie volgens de opzet van Zwingli wordt in Zürich gevierd. Hierbij
zitten mannen en vrouwen elk aan een kant van de tafel. Er wordt brood gegeten en wijn
gedronken.
1526
Suleyman verovert Hongarije tijdens de slag van Mohacs. De grens van het Ottomaanse
Rijk komt ter hoogte van het huidige Boedapest te liggen. Dat bestond toen nog niet, er
was slechts de oude burchtstad met als naam Buda en iets ten Noorden daarvan lag een
oude Romeinse nederzetting Obuda.
De Habsburgse Keizer Karel de Vijfde (1517-1556) geeft de macht over Duitsland en
Oostenrijk in handen van zijn broer Ferdinand. Hij blijft formeel wel Duits keizer, maar
beperkt zich effectief tot de Nederlanden en Spanje. Hiermee komt er een eerste splitsing
tussen de Nederlanden, die formeel wel tot het Rijk blijven behoren, en de rest van
Duitsland.
Tijdens de slag van Mohacs sterft de troonopvolger van Hongarije en Bohemen en via
huwelijk / erfenissen verkrijgt de Habsburger Ferdinand nu ook de macht in Bohemen
(Tsjechië) en Hongarije. Daarmee is hij ook heerser over Slovenië, dat formeel tot het
Duitse Rijk behoort, en Kroatië, dat formeel tot Hongarije behoort.
Zwingli brengt zijn Froschauer Bijbel uit. Zwingli ziet net als Luther de Heilige Schrift
als uitsluitende basis voor het Geloof.
1527
De Habsburgse keizer Karel de Vijfde wil de macht van de Fransen in Italië definitief
breken. Daartoe valt hij de Kerkelijke Staat binnen. De Paus had zich met Frankrijk
verbonden en betaalt daarvoor nu een hoge tol. Via de geheime gangen naar het Vaticaan,
banen zich de Habsburgse soldaten hun weg en verwoesten grote delen van Rome.
1528
Het Turkse leger neemt Jajce in. Daarmee is heel Bosnië onder Ottomaans bewind. Het
latere Joegoslavië bestaat dan uit drie zones, het Noorden (Slovenië en Kroatië) onder de
Habsburgers, de kustlijn goeddeels onder Venetiaans bewind en het overige deel onder
het Ottomaanse Rijk. De Venetiaanse macht verdwijnt in 1806, de rest blijft zo tot 1878.
De Turken richten in Bosnië diverse Serails in. Dat zijn rustplaatsen onder meer voor de
bestuurders en de legers. Eén van deze Serails ontwikkelt zich tot Serailjevo Polje (veld)
 Sarajevo.
Zürich voert definitief de Gereformeerde Kerk in volgens de regels van Zwingli.
54
1529
Troepen van Suleyman staan voor Wenen. De Ottomanen slagen er net niet in, om de
stad te veroveren.
Mede met oog op het grote gevaar dat de Turken Europa gaan veroveren, is het van
belang om de vrede tussen de Habsburgse heersers in Spanje (concreet Karel de Vijfde)
en de Fransen te herstellen. Daartoe nemen twee dames het initiatief, te weten de tante
van Karel de Vijfde, Margarethe van Oostenrijk en de moeder van de Franse Koning
Frans de Eerste, Louise van Savoye.
Omdat de heren er zelf niet uitgekomen waren, tekenen zij een vredesverdrag waarbij
Spaans Habsburg het voor het zeggen krijgt in Italië en de Fransen definitief Bourgondië
verkrijgen. Dit herstelt de rust in Italië.
1529-1530
Karel de Vijfde herstelt de band met de Paus en tekent de vrede met hem in Barcelona.
De Paus kroont hem vervolgens in Bologna tot Keizer van het Heilige Romeinse Rijk, en
Koning van Italië. Daarmee heeft hij de macht in handen in grote delen van Europa. Hij
heerst indirect over Duitsland, Bohemen en Hongarije, waar hij effectief de macht heeft
gedelegeerd aan zijn broer Ferdinand, en rechtstreeks in Spanje, de Nederlanden, Italië en
in alle Spaanse koloniën in Amerika.
1531
In Zwitserland vechten Katholieken en aanhangers van Zwingli met elkaar. De
aanhangers van Zwingli verliezen en Zwingli komt om het leven. Daarna besluit men
tijdens de Kappeler Vrede dat voortaan de kantons zelf mogen beslissen welk geloof de
inwoners hebben.
1533
Suleyman verovert Bagdad. De functie van Kalief (hoofd van de Islamitische wereld), die
tot dan toe had berust bij de Sjah, gaat daarmee over op de Ottomaanse Sultan.
1535
Karel de Vijfde neemt de macht over in Milaan.
1539
Brandenburg voert de reformatie door. Hiermee wordt de positie van de Lutherse kerk in
Duitsland bijzonder sterk.
1542-1559
Genève heeft zich als zugewandter Ort met Zwitserland verbonden zonder er deel van uit
te maken. De uit Frankrijk afkomstige reformator Calvijn voert er in 1542 de reformatie
in en richt in 1559 een religieschool op. Calvijn legt het geloof zeer streng uit en verbiedt
alle feesten en luxe. De stad wordt een godsdienstige dictatuur.
1545-1563
55
Als reactie op de reformatie vindt het Katholieke hervormingsconcilie van Triënt
(Trento) plaats. Dit kan de reformatie echter niet meer geheel stoppen.
1555
Tijdens de conferentie die vooraf gaat aan de Augsburger Religionsfriede wordt bepaald
dat Duitse vorsten voortaan zelf mogen uitmaken of hun (deel)staat Luthers of Katholiek
is. De onderdanen moeten hun vorst hierin volgen of ze moeten het gebied verlaten.
Hiermee neemt de macht van regionale vorsten sterk toe en begint het tijdperk van het
Absolutisme.
Keizer Karel de Vijfde was hier fel tegen. Hij wilde in het hele Rijk de Katholieke kerk
haar oude positie terug geven.
Mede vanwege de mislukking in Augsburg, treedt hij in 1556 af. Ferdinand krijgt nu
officieel de titel van Duits heerser. In Spanje en de Nederlanden gaat Philips regeren.
1557
De stad Zagreb (Duits: Agram, een samenvoeging van Am Graben) wordt genoemd als
hoofdstad van het onderkoninkrijk Kroatië. Zagreb is als stad ouder en bestaat sinds
1094. Er was toen sprake van twee steden, het kerkelijke deel, ook wel Capitol genoemd
en de Gradec, het burgerlijke deel. In de 16 e eeuw groeien deze steden aaneen, hoewel
ze elkaar ook toen nog niet konden uitstaan.
Sultan Suleyman de Prachtige geeft opdracht om een nieuwe brug over de Nevretna te
bouwen in Herzegovina. Het is dezelfde sultan die de stadsmuren rond Jeruzalem liet
bouwen. Aan beide zijden van de brug worden wachttorens geplaatst waarin
brugwachters dienst doen. In het Slavisch is een brug een most, brugwachters zijn
Mostari. Zo komt de plaats Mostar aan haar naam.
1558-1603
In Engeland en Ierland regeert koningin Elizabeth 1. Zij versterkt haar positie in
Ierland door de adel aan haar te binden in een leenverhouding. In de regio Munster
(Zuidwest Ierland) laat ze land in beslag nemen en geeft het aan Engelse
immigranten. Zo ontstaat de Munster Plantation.
Hoewel dit land deels braak lag, stuit het op veel verzet van de Ieren. Als in 1565 een
conflict tussen de Ierse Graven van Desmond en Ormont escaleert, laat ze Desmond
gevangen nemen in de ‘Tower of London’. Dit leidt tot twee grote Desmond
opstanden in Ierland. Bij de tweede -, in 1579, verwoest het Engelse leger bijna heel
Munster en doodt er duizenden mensen.
1559
In Cateau Cambrésis tekenen Spaans Habsburg en Frankrijk de vrede. Frankrijk ziet af
van de macht in Italië, waar overwegend Spanje en de Paus het voor het zeggen hebben.
In dit verdrag wordt vastgelegd dat Noordwest Italië, Piemonte en Savoye, zelfstandig
worden. Dit legt de basis voor een toekomstig onafhankelijk Italië in de tijd vanaf 1860.
56
1565
Door de Kruisridders van Malta wordt het Ottomaanse leger verslagen tijdens het beleg
van Valletta.
1570-1579
Met de visitatie door de Milanese Kardinaal Carlo Borromeo in 1570 en de oprichting
van een Jezuïetenschool in 1574 start de Katholieke contrareformatie in Zwitserland. De
tegenstelling tussen Katholieken en Protestanten leidt tot conflicten en tot een verdere
confederalisering van Zwitserland. In 1579 ontstaat het Zwitserse Priesterseminarie.
1571
Onder leiding van Venetië wordt het Ottomaanse leger door een internationale
troepenmacht verslagen in de zeeslag bij Lepanto. Voor de tweede keer botst het
Ottomaanse Rijk stevig op de grenzen van haar macht.
1576-1612
In het Duitse Rijk regeert Rudolf 2. Hij komt de protestantse Tsjechen in Bohemen
tegemoet door hun godsdienstrechten schriftelijk vast te leggen. Dit geeft vrede en rust in
het Rijk.
1586
De 7 Katholieke Zwitserse kantons richten de Gouden Bond op. Ze verhinderen samen
dat Protestantse steden als Straatsburg en Mulhouse zich kunnen aansluiten bij
Zwitserland. Dit leidt ertoe dat er evenwicht blijft tussen de twee geloofsrichtingen, maar
betekent ook dat Zwitserland niet het vrij grote land wordt, dat het had kunnen zijn.
1587
De contrareformatie leidt tot grote spanningen in Zwitserland. Het Kanton Appenzell
splitst zich op in het Katholieke Innerhoden en het Protestantse Ausserhoden. Daardoor
zijn er dan 6 halve Kantons (Appenzell Innerhoden en Ausserhoden, Nidwalden en
Obwalden en Basel Stadt en Basel Landschaft).
1593-1601
In 1593 start in het Noord Ierse Ulster een grote oorlog tussen de Ieren onder
leiding van de Graaf van Tyrone, Hugh O’Neil en de Engelsen. Die hadden tot dan
toe ten onrechte gedacht dat O’Neill aan hun kant stond. Elizabeth 1. van Engeland
stuurt 20.000 soldaten. Het katholieke Spanje helpt de Ieren met 4.000 soldaten die
landen in het Zuiden, in Kinsale. O’Neil marcheert daarheen en wordt verslagen
door de Engelsen. De Engelse macht is nu compleet, ook in Ulster. O’Neil mag er
van de nieuwe koning James 1. wel blijven wonen.
1595
De Roemeense vorst Mikai Viteazul verslaat de Turken. Hij wil een volledig autonoom
en verenigd Roemenië. De Turken slaan echter terug en Roemenië blijft gedeeld, met een
bijna vrij Zuiden en een deels bezet Noorden.
57
1600
In het machtige Florence verruilt de elite het Latijn voor het Italiaans. Dit is de eerste stap
op weg nar Italiaans als eigen taal op het schiereiland.
1606
De Paus doet de stad Venetië in de ban. Al langer ergert zich de kerk eraan dat Venetië
het staatsbelang boven het religieuze belang stelt. Een bron van ergernis voor Rome is het
feit dat men in Venetië personen uit het Oude Testament Heilig verklaart, zoals Mozes en
Job. In 1606 besluit de stad dat er geen schenkingen meer mogen worden gedaan aan de
kerk en dat er geen kerken meer gebouwd mogen worden zonder toestemming van het
stadsbestuur. De Paus is woedend, maar de stad vraagt haar priesters om hun werk te
blijven doen. Als ze daaraan gehoor geven, trekt de Paus de ban weer in.
1607
Hugh O’Neil (zie bij 1593-1601) vlucht uit het Noord Ierse Ulster naar Spanje. Hij
strandt in Normandië en wordt vandaaruit naar Rome gestuurd, waar hij de rest
van zijn leven woont. In Ierland maakt de Engelse koning James 1. van Ulster een
plantation, waarbij hij de Ieren van hun grond verdrijft en er Engelsen en Schotten
vestigt.
1609-1683
Met enkele onderbrekingen is er een wapenstilstand tussen het Habsburgse Rijk en het
Ottomaanse Rijk. Dit maakt mede de dertigjarige Oorlog in Duitsland mogelijk, omdat de
Christelijke heersers nu tijd en middelen / soldaten hebben om tegen elkaar te vechten in
plaats van tegen de islam.
1612-1619
In het Duitse Rijk regeert Matthias. Hij komt eerdere afspraken over de rechten van de
Protestanten in Bohemen niet (volledig) na. Boze Tsjechen gooien uit protest in 1618
stadhouders van de Habsburgse heerser uit het raam. Dit leidt tot godsdienstoorlogen (zie
bij 1618-1648).
1614-1618
Het geslacht van de Hohenzollern, dat sinds 1411 de macht had in Berlijn en Brandenbug
verkrijgt via erfenissen de regio Oost Pruisen en de regio rond Kleef. Ze worden hiermee
erg machtig binnen het Duitse Rijk. Ze gaan een intensieve samenwerking aan met de
Nederlanden en stappen over naar het Calvinisme. De bevolking volgt ze hierin niet en
blijft overwegend Luthers. In de jaren daarna besluit de familie Hohenzollern om de
beide richtingen te verenigen in 1 Protestantse Pruisische kerk.
58
1618-1648
Tijdens de dertigjarige oorlog moorden Protestanten en Katholieken in het Duitse Rijk
elkaar uit zonder echt resultaat. Andere Europese landen (Denemarken, Zweden,
Frankrijk) vechten mee. De Nederlanden leveren de wapens en het geld en worden rijk.
De Katholieken vechten onder leiding van de Habsburgers, de Protestanten vechten
zelfstandig en met hulp van andere landen, waaronder Denemarken, Zweden en
Frankrijk. In 1632 doodt de Katholieke generaal Wallenstein de Zweedse koning Gustaf
Adolf in een veldslag bij Leipzig. De Zweedse inmenging eindigt daarmee.
Tijdens de oorlog vechten Kroatische soldaten mee in het Franse leger dat vecht met de
Protestanten tegen de Katholieke Habsburgers onder leiding van Ferdinand de Tweede
(1619-1637) en Ferdinand de Derde (1637-1657). De Kroaten dragen een opvallende das,
een Krawatt (Kroatische das). De Fransen vinden deze das zo mooi dat hij breed wordt
overgenomen. Onder Koning Louis 14. (1643-1715) wordt deze dracht een teken van
fatsoen. Heren dragen de stropdas voortaan als teken van beschaving en gevoel voor
mode. In veel talen heet de stropdas nog altijd zo (bijvoorbeeld Duits Krawatte).
Zwitserland blijft grotendeels buiten de Dertigjarige Oorlog. Er zijn slechts wat
oorlogshandelingen in het Oosten van het land. Toch neigden de Protestantse Kantons
ernaar, om mee te vechten. Toen de Protestantse Zweden bij Leipzig werden verslagen,
durfde men dit niet meer. Daar kwam bij dat men niet beschikte over moderne wapens.
In 1648 wordt in Osnabrück en Münster de vrede gesloten. Nederland en Zwitserland
worden officieel onafhankelijk. De Zwitserse onderhandelaar Johannes Rudolf Wettstein
spreekt in Münster af dat zijn land niet meer onder de directe heerschappij van de keizer
valt. Deze zogenoemde Exemption wordt uitgelegd als volledige autonomie. Dit blijft
echter omstreden tot ver in de 18e eeuw. Zwitserland beleeft direct na de oorlog
moeilijke tijden. Boerenopstanden en conflicten tussen Katholieken en Protestanten
maken het land verdeeld. De macht van de Katholieke Kantons groeit. Het land verbindt
zich aan Frankrijk en laat Franse soldaten passeren tijdens oorlogen.
In het Duitse Rijk is de macht van de centrale regering en de keizer sterk afgenomen ten
gunste van de lokale vorsten. Een deel van de besluiten wordt voortaan niet meer
genomen door de keizer en zijn vorsten tijdens een Rijksdag. In plaats daarvan komt er
een permanente Rijksdag waar vorsten meestal hun ambtenaren heen sturen. Deze niet al
te invloedrijke Rijksdag vergadert in Regensburg.
1618-1670
Tijdens en direct na de Dertigjarige Oorlog ontwikkelt zich de West Europese krijgskunst
verder en ontwikkelt men nieuwe geweren en munitie. De kracht van de Christelijke
legers neemt toe in verhouding tot die van de islam.
1632-1641
De Engelse koning Charles 1. (1625-1649) stuurt Thomas Wentworth naar Ierland.
Hij vestigt er namens de koning een dictatuur. Van de Ieren krijgt hij de bijnaam
Black Tom Tyrant. Hij dwingt de Schotten in Ierland om hun banden met de kerk
van Schotland te verbreken.
59
1640-1688
Frederik Willem, bijgenaamd de Grote Keurvorst, regeert over Brandenburg, Berlijn,
Kleef en Oost Pruisen. Hij is getrouwd met de Nederlandse prinses Henriëtte van Oranje.
Aan het hof in Nederland leert hij zuinig omgaan met geld en een goede organisatie van
de staat. In 1648 keert hij terug naar Berlijn en bouwt de stad op verzoek van Henriëtte
om tot vesting. Stelselmatig versterkt hij de staat. In 1660 slaagt hij erin om Oost Pruisen
niet langer leengoed van de Poolse koningen te laten zijn. Aangezien dit gebied buiten
het Duitse Rijk ligt, is hij daardoor zelfstandig vorst. In 1675 verslaat hij de Zweden bij
Fehrbellin en verkrijgt de bijnaam de Grote Keurvorst.
1641-1649
De tegenstellingen tussen het Engelse parlement en koning Charles 1. lopen uit op
een zwaar conflict in Engeland. Charles wordt in 1649 ter dood gebracht. Pas in
1660 wordt Engeland weer een koninkrijk onder Charles 2. en keert de rust terug.
In Ierland komt er in 1641 een grote opstand tegen Engeland, dat te druk is met zich
zelf om er veel aan te kunnen doen. Katholieke Anglo-Ieren die al lange tijd in
Ierland wonen en de oorspronkelijke Keltische Ieren verenigen zich in de
Confederate Catholics of Ireland met als centrale stad Kilkenny. Zij steunen de
Engelse koning Charles 1. tegen het protestantse Engelse parlement.
Veel Ieren (geschat zo’n 30.000 op een bevolking van 500.000) dienen in die tijd in
de katholieke Spaanse legers.
1649
Namens het Engelse parlement bezet Oliver Cromwell, Ierland. Zijn leger groeit
snel naar 30.000 man. Hij neemt wraak voor de Ierse opstand van 1641. In
Drogheda moordt hij de halve bevolking uit. Daarna gaat hij verder en verovert
stad na stad. Hij brengt heel Ierland onder strakke Engelse protestantse controle.
1649-1652
Cromwell stelt de Act of Settlement op. Hier staat in dat Ieren, maar ook AngloIeren die er al langer wonen, hun land kwijt raken. Ze worden verjaagd naar de
regio Connaught, waar ze kleine stukken land krijgen. Protestantse Engelsen en
Engelse soldaten krijgen het land van de verjaagde katholieke bewoners. Die
soldaten huwen meestal Ierse vrouwen en daarmee ontstaat een nieuwe gemengde
bevolking.
Als gevolg van alle ontwikkelingen slaat de pest toe en breekt er hongersnood uit.
Eén derde van de bevolking sterft.
1653
Boerenopstanden in Zwitserland worden bruut neergeslagen. De aristocratie heeft het in
grote delen van het land voor het zeggen.
1660
De Ottomanen bezetten centraal Roemenië (Siebenbürgen) dat de onafhankelijke status
nu definitief verliest.
60
1660-1686
In Engeland en Ierland regeert weer een koning, Charles 2. Hij is toleranter dan
het Engelse parlement. In deze tijd wordt Ierland langzaam weer herbouwd en de
katholieken krijgen meer ruimte, na alle onrust en onderdrukking van de jaren
ervoor.
1669
Het Hanzeverbond van handelssteden in Noord en West Europa houdt op te bestaan.
1683
Onder leiding van de Polen en hun koning Jan Sobiesky worden de Ottomanen (in
Europa Turken genoemd) verslagen bij Wenen. De Habsburgse Keizer Leopold de Eerste
wordt mede ondersteund door Beieren en Saksen. Brandenburg, dat Protestants is,
weigert hulp. Krimtataren spelen een belangrijke rol in de Ottomaanse legers onder
leiding van Mehmet de Vierde. De Turken laten zakken koffie achter. Deze worden
gevonden en luiden de koffiecultuur in West Europa in, beginnend in Wenen. Dat is nog
altijd de stad van de Kaffeehäuser.
Leopold de Eerste vervolgt de veldslag op veilige afstand in Passau. Bij hem meldt zich
een gefrustreerde Prins uit Frankrijk, Eugen von Savoyen. De Franse koning nam hem
niet serieus genoeg. Nu gaat hij vechten voor Habsburg. Hij blijkt een top militair talent
te zijn. In 1697 wordt hij veldmaarschalk.
1684
Habsburg, Venetië, Rusland en Polen richten de Heilige Alliantie op, in de strijd tegen de
Turken.
1685
De Franse Koning Louis 14. (de Zonnekoning) (1643-1715) besluit tot het Edict van
Fontainebleau tegen de Protestanten. De Protestantse Hugenoten worden Frankrijk
uitgejaagd. Ze gaan massaal naar het Protestantse Nederland en Brandenburg-Pruisen.
Brandenburg-Pruisen zegt in reactie hierop alle samenwerking met Frankrijk op en gaat
de Habsburgers actief ondersteunen in de strijd tegen het Ottomaanse Rijk. BrandenburgPruisen laat vanaf 1685 in beperkte mate ook Joden toe.
Zwitserland laat in 1685 60.000 Hugenoten toe. Deze zeer goed opgeleide Protestanten,
maken van de Protestantse Kantons in Zwitserland een meer ontwikkeld gebied.
Bovendien verschuiven de verhoudingen van de inwonersaantallen tussen Protestanten en
Katholieken ten gunste van de Protestanten.
1685-1690
In Engeland en Ierland regeert koning James Stuart. Hij is katholiek. Na vijf jaar
pikt het protestantse Engelse parlement dit niet meer en vervangt hem in 1690 door
de Nederlandse protestant Willem van Oranje.
61
1686
Een troepenmacht van onder meer Oostenrijk, Polen en Brandenburg-Pruisen verslaat de
Ottomanen bij Boedapest. De betekenis van het Ottomaanse rijk neemt nu voor het eerst
sterk af. In deze slag en in de daarop volgende jaren vecht het huis Habsburg zeer
succesvol onder leiding van Prinz Eugen. Hierbij vallen er echter veel doden en gaan
historische steden verloren.
1687
Na veel discussie stemt de Hongaarse adel in met het huis Habsburg als koningsgeslacht.
Oostenrijk maakt nu de dienst uit in Hongarije in plaats van de Turken.
1688-1697
De zogenoemde ‘Pfälzische Erbfolgekrieg’ tussen Frankrijk en Habsburg om gebieden
nabij de Rijn, leidt tot een gevaarlijk situatie omdat Habsbrug aan twee fronten moet
vechten.
1690-1730
Vanaf 1690 regeert in Engeland de protestantse vorst Willem van Oranje. Hij is de
schoonzoon van zijn katholieke voorganger, James Stuart, die door het parlement
Engeland uitgejaagd wordt. In 1691 staan Willem van Oranje en James Stuart
tegenover elkaar in Ierland, elk met een grote internationale troepenmacht. James
Stuart krijgt onder meer steun vanuit Frankrijk van de Zonnekoning Louis 14. en
vanuit Spanje. Willem van Oranje ontvangt steun vanuit protestantse landen.
Tijdens de veldslag bij de rivier the Boyne verslaat Willem van Oranje, James
Stuart verpletterend.
Daarna (eveneens in 1691) wordt in het Ierse Limerick de vrede getekend en het
verdrag van Limerick opgesteld. In dat verdrag wordt vastgelegd dat Ierse
katholieke soldaten mogen uitreizen. Dat doen er velen. Verder komen er rechten
voor de katholieke Ieren. Het protestantse, overwegend door Engelsen gevormde,
parlement van Ierland in Dublin, zet deze rechten niet om.
In 1702 sterft Willem van Oranje na een val van zijn paard. Nu besluit het
protestantse parlement zeer zware wetten tegen de 75 procent katholieken in
Ierland. In deze zogenoemde Penal Laws wordt geregeld dat bisschoppen het land
moeten verlaten en dat priesters alleen nog met een badge op mogen lopen.
Katholieken mogen niet deelnemen aan lessen op Trinity College in Dublin. Ze
mogen ook niet naar een buitenlandse katholieke school. Verder verliezen de
katholieke Ieren hun stemrecht.
De zwaarste maatregel betreft het erfrecht. Katholieken moeten hun bezit nalaten
aan al hun zonen, waardoor het versplinterd raakt. Slechts als de oudste zoon
protestant wordt, mag hij het bezit in zijn geheel erven. De maatregel leidt tot grote
armoede.
1697
Slag bij Zenta in Noord Servië. Prins Eugen weet een Ottomaanse gevangene alle
gegevens te ontlokken over de Ottomaanse troepen. Hij valt ze aan en verslaat ze.
62
1699
In het verdrag van Karlowitz dragen de Ottomanen Hongarije over aan de Habsburgers.
1700
De Spaanse tak van het huis Bourbon neemt in Napels de macht over van Habsburg.
In Zwitserland gaan de verschillende Gereformeerde kerken samenwerken. Ze maken een
Zwitserse variant van het Protestantisme, met een mix van Calvinisme en Zwingli.
Zwitserland heeft in het buitenland een heel goede naam. Het land is verbonden met de
natuur en dat lokt veel toeristen. Het zelfbewustzijn van de Zwitsers groeit en er komt een
‘Helvetische Gesellschaft’ die zich wil inzetten voor een vrij en tolerant land met een
vorm van directe democratie. Men streeft naar de afschaffing van de aristocratie. Dat lukt
in de 18e eeuw in de meeste Kantons nog niet.
1700-1730
De tulp is de nationale bloem van Turkije / het Ottomaanse Rijk. De naam komt van
tulband af, omdat de bloem daarop lijkt. De periode 1700-1730 wordt ook wel de
tulpentijd genoemd, omdat de bloem dan overal wordt afgebeeld, vooral in de kunst. Het
is een relatief rijke tijd, omdat er eindelijk een einde komt aan al te veel oorlogen.
1700-1800
In Bulgarije komen regelmatig boeren in opstaand tegen het Ottomaanse Rijk.
1701
Keurvorst Friedrich de Derde van Brandenburg-Pruisen (1688-1713) belooft Keizer
Leopold extra troepen in de strijd tegen de Turken. In ruil hiervoor vraagt hij om de titel
‘koning’ te mogen aannemen. Leopold stemt in omdat Friedrich Oostpruisen bezit, dat
geen deel uit maakt van het Duitse Rijk. Hij moet zich dan wel Friedrich der Erste,
Koning in Pruisen noemen. De keizer dringt aan op IN Pruisen omdat een deel van
Pruisen Pools was. VAN Pruisen was te aanmatigend geweest voor de Polen die men
nodig had in de Turkse oorlogen. Spoedig noemt Friedrich zijn hele bezit, dus ook Berlijn
en Kleef, Pruisen.
1701-1714
Tijdens de Spaanse troonopvolgingsoorlog strijden Habsburg en Frankrijk om de macht
in Spanje. Beide heersers kunnen claimen dat ze ooit gehuwd waren met de Spaanse
troonopvolgster. Europa kiest eerst de positie vóór Habsburg. Besloten wordt dat de
Habsburger Joseph (1705-1711) de macht krijgt in het Duitse Rijk en zijn broer Karl 4. in
Spanje. Als Joseph in 1711 echter sterft, krijgt Karl (1711-1740) alle macht. Dit willen de
meeste landen niet. De oorlog eindigt nu deels in het voordeel van Frankrijk. In de
verdragen van Utrecht en Rastatt (1713 en 1714) komt Spanje onder het huis Bourbon.
België komt als compensatie bij het Habsburgse Oostenrijk. Habsburg krijgt ook Napels,
Sardinië en Milaan. Sicilië komt onder de heerschappij van Bourbon, maar Engeland
grijpt in en draagt eigenmachtig de macht over aan de Hertogen van Piemonte-Savoye. In
1720 grijpt Oostenrijk er de macht en in 1743 komt het huis Bourbon weer op de
Siciliaanse troon.
63
1703-1711
Habsburg slaat de Hongaarse opstanden neer die werden aangestuurd door de Hongaarse
adellijke Rákóczi.
1712
In de vrede van Aarau wordt bepaald dat voortaan de Katholieke en Protestantse Kantons
gelijkwaardig zijn. Dit is mede te danken aan de snelle industrialisatie en ontwikkeling
van de Protestantse Kantons.
1713
Omdat er binnen Habsburg geen mannelijke troonopvolgers meer zijn, besluit Karl 4.
eigenmachtig tot de zogenoemde Pragmatische Sanktion. Deze houdt in dat een
vrouwelijke troonopvolging mogelijk wordt in de Habsburgse gebieden. Dit was al zo
binnen Oostenrijk, maar wordt nu naar alle Habsburgse gebieden uitgebreid. De vorsten
in Duitsland zijn het hier niet mee eens.
1717
De Ottomanen worden opnieuw verslagen door Habsburg, nu bij Petrovarazdin (Novi
Sad).
1718-1739
Een deel van Servië (alles boven Belgrado) wordt in het verdrag van Passarowitz
Oostenrijkse provincie. Het wordt in 1739 weer goeddeels terug veroverd door de
Ottomanen.
1720-1725
Jonathan Swift, de auteur van Gullivers Reizen, protesteert tegen het onrecht dat
Engeland Ierland aandoet. Engeland legt Ierland een hoge uitvoertol op, om
Engeland te laten bloeien. Het Engelse parlement bezit een veto recht en kan zo
voorkomen dat het Ierse parlement daar iets aan verandert. Swift protesteert tegen
het uitvoerverbod van Ierse wol, waardoor de Ierse wolindustrie was ingestort. Hij
roept de Ieren op tot een boycot van Engelse producten.
1735
Spanje heerst opnieuw over Napels en het eiland Sicilië.
1736
Maria Theresia van Habsburg trouwt met Franz von Lothringen.
64
1737
Lotharingen wordt Frans, Toscane komt in ruil daarvoor onder Habsburg. Dit wordt
mogelijk omdat de heersende familie van de Medici uitsterft.
1740
In Pruisen wordt door Koning Frederik de Grote godsdienstvrijheid ingevoerd. Iedereen
mag op zijn manier zalig worden. Voor Joden blijven er echter beperkingen, ze zijn
slechts Schutzjuden, beschermd tegen betaling door de koning. Wie weinig geld heeft,
mag zich vaak niet in Pruisen vestigen als Jood.
Het is de tijd van de verlichting waarbinnen in bijna heel West Europa stappen worden
gezet naar meer algemene - en religieuze vrijheid.
1740-1780
Maria Theresia von Habsburg is aan de macht. Op basis van de Pragmatische Sanktion
van 1713 eist ze de troonopvolgingsrechten op in alle Habsburgse gebieden. De andere
vorsten in Europa zijn het er niet mee eens. Ze zet echter door en wordt behalve
Aartshertogin van Oostenrijk, koning van Hongarije in 1741 (de Hongaren gebruikten de
term koningIN niet) en koningin van Bohemen in 1743.
Haar man, Franz von Lothringen wordt Duits keizer. Maria Theresia staat tot hem in een
leenverhouding voor Bohemen en Oostenrijk. Hongarije valt echter buiten het Rijk en
daar is ze dus zelfstandig Koning. Daarnaast is ze als vrouw van Franz ook KaiserinGemahlin. Dat dit geen ruzie geeft, komt alleen maar omdat de echtgenoten elkaar uit
liefde getrouwd hadden, een uitzondering binnen Habsburg.
Frederik de Grote van Pruisen (1740-1786) gebruikt de onrustige situatie om Silezië
binnen te vallen en dit gebied af te nemen van Maria Theresia. In 1748 wordt de nieuwe
situatie goedgekeurd tijdens de conferentie die leidt tot de vrede van Aken.
1740-1878
Tussen Habsburg en de Ottomanen heerst er vrijwel onafgebroken vrede. De grens blijft
in de buurt van Belgrado liggen.
1740-1741
Ierland heeft eind van de zestiende eeuw de aardappel ingevoerd. Sindsdien is dit
voedsel nummer 1 geworden. Als een grote vorst de hele oogst verwoest, breekt er
hongersnood uit. 500.000 Ieren sterven. De kerk gaat voor het eerst de hulp aan de
bevolking organiseren. Hierdoor ontstaat een gevoel waarbij de Ieren zich als
eenheid gaan zien.
1750-1753
Voor het eerst begint de Ierse industrie te bloeien, onder meer gebaseerd op bier. De
Engelsen leggen meteen een hoge tol op, waarmee het Engelse bier beschermd
wordt. De Ieren worden echter mondiger. Als Ierland in 1753 een
belastingoverschot heeft, weigert het Ierse parlement dit af te staan aan de
rechtmatige eigenaar, de koning van Engeland. Engeland onderneemt geen stappen.
Voor de Ieren voelt dit als de eerste gezamenlijke daad tegen de Engelse
onderdrukking.
65
1756-1763
Tijdens de Zevenjarige Oorlog vecht Pruisen opnieuw met Oostenrijk. Tegelijkertijd
vecht Engeland met Frankrijk om de bezittingen in Canada. Omdat Rusland gaandeweg
de partij kiest van Pruisen, wint Pruisen de oorlog, zij het met grote moeite. De Engelsen
winnen eveneens, maar dan met meer gemak, van de Fransen en verkrijgen Canada.
1759
De Britten staan de invoer van Iers vlees toe. Dit leidt tot een zo snelle groei van de
veestapel in Ierland, dat het Ierse parlement delen van het land aanwijst, waarin
geen vee meer gehouden mag worden. De boeren die hier de dupe van worden,
verenigen zich per religie in verzetsgroepen. Ze staan elkaar naar het leven en stelen
vee van anderen.
1768
Genova verkoopt Corsica aan Frankrijk. In 1769 wordt Napoleon hier geboren en is
daardoor Frans staatsburger.
1772/1793/1795
Pruisen, Rusland en Oostenrijk delen Polen in 3 stappen tussen elkaar op. De Pruisische
grens verloop dan bij Warschau.
1776-1782
In de Amerika wint generaal George Washington het van de Engelse
bezettingsmacht in de Amerikaanse Oorlog . In Philadelphia wordt de Declaration
of Independence getekend, waarmee de USA zich onafhankelijk verklaren. Voor de
Ieren is dit een teken dat ook zij de bezetting door de Engelsen niet automatisch
hoeven te aanvaarden. In deze Amerikaanse oorlog, trekken de Engelsen alle
soldaten weg uit Ierland, naar de USA. Dankzij deze situatie slaagt de leider van het
Ierse parlement, Henry Grattan, erin om een Ierse militia op te richten van 40.000
man, waaronder ook katholieken.
De volgende stap wordt gezet in 1782. Grattan dwingt het verzwakte Engeland ertoe
om het vetorecht van het Engelse parlement over Ierland, af te schaffen. Omdat
Grattan wel trouw zweert aan de Engelse koning, accepteert Engeland dit. Het Ierse
parlement krijgt nu meer speelruimte. De Ieren zien dit als belangrijke stap naar
onafhankelijkheid.
1783
Tsarina Katharina de Grote van Rusland verovert de Krim op de Ottomanen
1789
De Franse revolutie vindt plaats. Het volk zet de koning af. Voor de Ieren is dit het
bewijs dat ook zij zich zouden kunnen ontdoen van de Engelsen en hun koning.
66
1791
Wolfe Thone richt in Ierland de United Irishmen op. Dit is een vereniging van
protestanten en katholieken, die samen strijden voor een onafhankelijk Ierland.
1795
Spanningen tussen de Schotten (Presbytarians) en katholieke Ieren ontaarden in de
regio Ulster in open terrorisme. De Schotten hebben zich verenigd in de Peep
o’Boys, die de katholieken aanvallen. De katholieken reageren met tegenaanvallen.
De Peep o’Boys zetten hun society om in de Orange Order. Sedertdien is terrorisme
tussen de groepen normaal geworden.
De United Irishmen (zie bij 1791) dwingen de Engelsen ertoe om de Penal Laws af te
schaffen, op basis waarvan katholieke Ieren lange tijd werden gediscrimineerd.
1796-1797
Frankrijk verslaat Oostenrijk bij Campo Formio. De daar gesloten vrede brengt grote
delen van Italië onder Franse heerschappij. Venetië geeft men aan Oostenrijk. De
Kerkelijke Staat wordt de Republiek van Rome.
1798
Er breken vanuit Ulster grote gevechten uit tussen de Ieren en de Engelse generaal
Lake, die bijna alle macht in Ulster naar zich toe getrokken had. De Ieren verliezen
het gevecht in de slag bij de Vinegar Hill bij Wexford . Ze verliezen 30.000 man.
1798-1803
De Fransen hebben Zwitserland onder hun controle gebracht. Ze stichten er de centraal
geregeerde Helvetische Republiek met Departementen in plaats van Kantons. Aarau
wordt de hoofdstad.
1800
Op het Italiaanse schiereiland zet zich de taal Italiaans door ten koste van Latijn. Eerst
werd Italiaans alleen gesproken in Florence en omgeving. Naast het officiële Italiaans
blijven er in alle regio’s streektalen bestaan. Daarnaast handhaven zich andere talen in
veel regio’s, zoals Albanees, Arabisch en Grieks in het Zuiden, Sloveens in het
Noordoosten, Frans in het Noordwesten en Duits in het Noorden.
1801
Het lukt de Engelsen om Ierland samen met Schotland, Wales en Engeland te
verenigen in Groot Brittannië. Daartoe wordt de Act of Union goedgekeurd. Het
Ierse parlement wordt opgeheven. In plaats daarvan gaan er 100 Ieren naar ‘The
House of Commons’ en 32 Ieren naar ‘The House of Lords’ in Londen. De
katholieken gaan hierin mee, omdat ze verregaande emancipatie wordt beloofd. Die
beloftes worden later niet waargemaakt. Tevens worden veel katholieken
omgekocht om ja te zeggen.
67
1803
Zwitserland wordt weer een decentraal georganiseerd land, onder sterk Frans toezicht.
Het land gaat Schweizerische Eidgenossenschaft heten.
1803-1815
Zwitserland breidt uit naar 25 Kantons. De nieuwe Kantons spreken voornamelijk Frans
en Italiaans. Een deel van deze gebieden had zich al veel eerder aan Zwitserland
verbonden, maar had nog niet de status van Kanton.
1804
De Duitse Keizer Franz de Tweede verklaart zich zelf tot Keizer in plaats van
Aartshertog van Oostenrijk.
Napoleon ziet zich als de nieuwe Karel de Grote. Hij bezoekt de Dom in Aken en neemt
er plaats op de troon van Karel. Daarna kroont hij zich zelf tot keizer van Frankrijk in
Parijs in de Notre Dame.
1805
Napoleon lijft een groot deel van Italië en Venetië in. Hij kroont er zich tot koning.
1805-1811
Napoleon verliest in 1805 bij Trafalgar een zeeslag van de Britten. In reactie daarop legt
hij een zware tol op de invoer van producten naar het continent Europa. Dit Continentale
Systeem geldt eerst alleen voor Britse schepen, maar later ook voor alle andere schepen.
In 1810 worden de tarieven zo ver verhoogd dat de havens er in Europa verlaten bij
liggen en de prijzen sterk stijgen. De Britten reageren er laconiek op, door hun handel
voortaan steeds meer op de USA te concentreren. In 1811 bezetten de Britten Sicilië. Nu
kunnen ze met het eiland vrij handel drijven en ze starten er een grote productie van
Marsalla wijn. Deze zoete wijn vervangt de import van wijn uit Frankrijk.
1806
Keizer Franz II. (1793-1835) legt de Duitse keizerskroon neer om te voorkomen dat hij
door Napoleon wordt afgezet. Hij is nog Keizer van Oostenrijk, Bohemen en Hongarije.
Op bevel van Napoleon krijgen alle religies dezelfde rechten. De emancipatie van de
Joden begint ook in andere landen dan Pruisen en Nederland.
Napoleon heft de staat Venetië op. Kroatië en Slovenië komen tot 1815 onder Frans
bewind onder de naam Illyrische Provincies. Tevens heft hij het Duitse Rijk op en
verdeelt het in een Frans gecontroleerde Rijnbond in het Westen en een sterk verkleind
Pruisen in het Oosten.
68
1812-1814
Napoleon valt Rusland binnen en wordt verslagen door het koude weer en het verzet van
de Russen. Die trekken zich steeds verder terug en verbranden alles achter zich, zodat de
soldaten van Napoleon geen eten en onderdak vinden en omkomen van honger en kou.
Op de terugweg wordt Napoleon in 1813 verslagen door Pruisische en internationale
troepen bij Grossbeeren (Berlijn) en Leipzig. De volkerenslag bij Leipzig is zeer bloedig
en raakt internationaal beroemd. De 4 overwinnende machten, Pruisen, Rusland,
Oostenrijk en Engeland zetten in Frankrijk Napoleon af en plaatsen het huis Bourbon
terug op de troon in de persoon van Louis de 18e. In 1814 sturen ze Napoleon naar Elba
en maken hem keizer en soeverein van dat ‘land’.
Tegelijkertijd vinden in Amerika de laatste gevechten plaats tussen de koloniale macht
Engeland en de Verenigde Staten (USA) die streven naar onafhankelijkheid. De slag bij
Niagara wordt in 1812 door geen van beide partijen echt gewonnen. Daarna deelt men het
gebied definitief in 2 delen. Het Zuiden wordt als USA onafhankelijk, het Noorden blijft
als Canada een deel van het Verenigd Koninkrijk. Dit wordt bevestigd in het
vredesverdrag van Gent dat wordt getekend in december 2014. Daarna gaan het Verenigd
Koninkrijk en de USA verder als bondgenoten.
1814-1815
Op het Weens Congres wordt Europa nieuw ingedeeld onder leiding van de Oostenrijkse
minister van buitenlandse zaken, Metternich. Metternich laat het congres bewaken door
zijn veiligheidsdiensten die hij 5 maal extra budget geeft. Dit leidt ertoe dat Metternich
van alles op de hoogte is. De stijl van Metternich is er één van de achterkamertjes. Het
congres wordt overwegend gevoerd door de 4 overwinnende machten Pruisen, Rusland,
Oostenrijk en Engeland, achter gesloten deuren. Een bescheiden rol is weggelegd voor
Portugal, Spanje, Zweden en Frankrijk zelf. De Franse onderhandelaar Talleyrand slaagt
erin om anderen te laten inzien dat niet Frankrijk het probleem is, maar Napoleon.
De overige deelnemende landen kunnen alleen informeel mee praten tijdens de vele
feesten, ontvangsten en partijen in de stad. Collectief komt het Congres nooit in
vergadering bijeen.
Als een groep Italiaanse nationalisten uit woede over de gang van zaken een aanslag wil
plegen, verhinderen de veiligheidsdiensten dit met succes.
Gedurende de periode tot eind 1814 domineren vooral Pruisen en Rusland de discussie.
Zij zijn de grote overwinnaars op het vaste land en ze claimen nieuw land. Rusland wil
dat Polen weer een eigen staat wordt, maar dan wel als koninkrijk onder Russische
leiding. Pruisen moet het hele Koninkrijk Saksen krijgen, omdat de Saksen zich met
Napoleon hadden verbonden. Engeland vreest deze machtsuitbreiding in het Oosten en
houdt de ontwikkeling met moeite tegen. Als de oorlog tussen Engeland en de USA
eindigt (zie 1812-1814), krijgt Engeland meer armslag en durft een hardere toon aan te
slaan. Dit leidt tot een bijstelling van de plannen. Rusland krijgt zijn zin wat Polen
betreft, maar Pruisen krijgt slechts 40 % van Saksen. Het land wordt wel gecompenseerd
met gebieden in West Duitsland.
69
Het congres eindig met een veelheid aan besluiten, die hieronder op hoofdlijnen worden
weergegeven.
1) Oostenrijk verkrijgt op het Italiaanse schiereiland Lombardije en Venetië. Een
zijtak van Habsburg mag bovendien Toscane gaan regeren. Oostenrijk krijgt
tevens Salzburg, maar verliest Berchtesgaden aan Beieren.
2) Op het Italiaanse schiereiland wordt Savoye Piemonte een eigen staat die
uitgebreid wordt met Sardinië en Genova. Deze staat is de basis voor het
onafhankelijke Italië dat 50 jaar later ontstaat.
3) De Kerkelijke Staat wordt heropgericht.
4) Zuid Italië en Sicilië worden het Koninkrijk der beide Siciliën en komen opnieuw
onder leiding van de Spaanse tak van het huis Bourbon.
5) Zwitserland wordt herbevestigd als autonome staat. De Kantons zijn zo
verschillend dat ze het niet eens kunnen worden over een gezamenlijke lijn.
Kantons als Bern zijn conservatief aristocratisch en Zürich is vooruitstrevend
liberaal. Men lost dit op met een zeer sterke decentralisatie. Het leger en de munt
worden weer per Kanton geregeld. Nationaal overlegt men als reizende
conferentie (Tagsatzung) die afwisselend vergadert in Luzern, Bern en Zürich.
6) Polen wordt heropgericht als koninkrijk onder Russische leiding. De Tsaar krijgt
als extra titel Koning van Polen.
7) Pruissen verkrijgt het Rijnland, Westfalen, Trier, het eiland Rügen en delen van
Saksen. Het wordt daarmee de machtigste staat binnen het voormalige Duitsland.
8) Duitsland bestaat niet meer sinds 1806. Er komt in plaats daarvan een tamelijk
losse Duitse Bond onder formele leiding van Oostenrijk.
9) Nederland verkrijgt België en Luxemburg. Luxemburg als ruil voor het verlies
van Nassau door het Huis van Oranje Nassau.
10) Op de Balkan wordt de status quo goeddeels hersteld. Daarbij staan Kroatië en
Slovenië onder Habsburgs bewind. Kroatië formeel onder Hongarije en Slovenië
onder Oostenrijk, maar omdat deze landen dezelfde heerser hebben, maakt dit
geen verschil. De rest van het gebied blijft onder Ottomaans bewind. Servië krijgt
de status van een onderkoninkrijk binnen het Ottomaanse Rijk. Venetië speelt
geen rol meer op de Balkan.
11) De slavernij zal worden afgeschat binnen een termijn van 12 jaar.
12) Er komen regels voor de vrije doorgang van schepen op rivieren en in
internationale wateren
13) De Godsdienstrechten in sommige landen van Europa worden weer beperkt, maar
zijn niet meer geheel te stoppen. Binnen de Duitse Bond blijven vrijheidsrechten
bestaan als deze door de desbetreffende staten zelf zijn vastgesteld. Daar, waar ze
alleen zijn gebaseerd op een decreet van Napoleon, vervallen ze weer. Pruisen had
zelf de rechten van Joden versterkt en handhaaft deze regels. In Rusland hebben
de Joden vrijwel geen rechten.
14) Afgesproken wordt dat de overwinnende machten met elkaar in contact zullen
blijven. De belangrijkste vervolgbijeenkomst vindt plaats in de Karelsstad Aken.
Hier sluiten de partijen definitief vrede met Frankrijk in 1818.
70
1815
Terwijl het Congres van Wenen nog bezig is, komt Napoleon in 1815 terug naar het
vasteland. Hij is woedend dat hij zijn toegezegde salaris van 2 miljoen Francs per jaar
niet ontvangt. De Franse koning Louis de 18e had verzuimd te betalen. Tot grote schrik
en woede van de geallieerden, wordt hij in Frankrijk als held binnengehaald. In Parijs
zweert hij trouw aan de nieuwe Grondwet van Frankrijk.
De Engelsen onder leiding van Wellington en de Pruisen onder leiding van Blücher
verslaan hem vervolgens bij Waterloo. Daarna wordt hij verbannen naar Sint Helena, een
eiland in de Atlantische Oceaan. Blücher is zo kwaad dat hij voorstelt om Frankrijk op te
delen in deelstaten en om de randgebieden aan de omringende landen te geven. De Franse
onderhandelaar op het Weens Congres, Talleyrand weet dit te voorkomen. De Engelse
onderhandelaar Castlereagh ondersteunt Talleyrand hierin, maar verzucht ‘dat de Fransen
een barbaars volk zijn dat slechts door een barbaar geregeerd kan worden’.
1815-1834
In Duitsland is vanuit de universiteit in Berlijn een nationale beweging ontstaan. Men wil
het middeleeuwse Duitse Rijk heroprichten en gebruikt de middeleeuwse kleuren Rood,
Goud en Zwart als symbool. De koning van Pruisen heeft echter geen enkel belang bij het
opgaan in 1 Duits Rijk. Hij verzet zich hiertegen en sluit met Rusland en Oostenrijk een
Heilige Alliantie.
Pruisen bindt vervolgens grote delen van Duitsland aan zich door handelsvrijheid in te
richten. Dit leidt in 1834 tot een Zollunion van grote delen van Duitsland zonder
Oostenrijk. Economisch is de deling tussen Oostenrijk en Duitsland daarmee een feit.
1815-1860
Op het Italiaanse schiereiland hadden enkele leiders gehoopt op een nieuwe,
onafhankelijke staat. Deze is er op het Weens Congres echter niet gekomen. Slechts
Piemonte Savoye is onafhankelijk. Van daaruit wordt in de periode tot 1860 langzaam
maar zeker een Italiaans nationalisme ontwikkeld. Tot dan toe echter is het schiereiland
sterk verdeeld tussen voornamelijk Habsburg in het Noorden, de Spaanse tak van
Bourbon in het Zuiden en de Kerkelijke Staat in het midden. Er zijn enorme verschillen
tussen de staten. De Kerkelijke Staat wordt zeer conservatief geregeerd. Men verbiedt er
de vrije pers, straatverlichting, inentingen en spoorwegen. Het koninkrijk der beide
Siciliën is juist modern. Daar ontwikkelen zich de havens en ook spoorwegen
voorspoedig. Napels is een zeer welvarende en grote hoofdstad.
In Italië wordt de opera door beroemdheden als Rossini (eerste opvoering in 1813 in
Venetië), Bellini en Giuseppe Verdi (in 1813 geboren onder Frans bestuur als Joseph)
nieuw leven ingeblazen. Het wordt de nationale en verbindende hobby van de mensen op
het schiereiland. De theaters in Milaan (Scala), Venetië (Fenice) en Napels (San Carlo)
zitten elke avond vol. Vaak wordt de opera verbonden met de Italiaanse nationale
hereniging die plaats vindt van 1860-1870. Inhoudelijk klopt dit niet, omdat slechts 1
opera ‘De Slag van Legnano’ van Verdi echt nationaal getint is. De opera bindt de
Italianen echter wel vanwege hun gezamenlijke passie ervoor.
71
1815-1900
Duitse wetenschappers slagen erin om het Oud Ierse Gaelic schrift te ontcijferen.
Daarmee komt er toegang tot de Ierse geschriften en de Ierse geschiedenis.
1823-1829
De vrijheidsstrijd laait opnieuw op, in Ierland. Daniel O’Connell richt in 1823 de
katholieke associatie van Ierland op. In 1824 maakt hij er een volksbeweging van,
door het lidmaatschap goedkoop te maken: 1 penny per maand. In 1825 verbieden
de Britten de associatie en O’Connell richt de nieuwe katholieke associatie op. In
1828 wordt O’Connell gekozen in het Britse parlement. Bij zijn installatie weigert
hij de Britse eed af te leggen. In 1829 komen er emancipatiewetten die het
katholieken makkelijker maken om gekozen te worden in het parlement.
Tegelijkertijd verhoogt Groot Brittannië de vermogenseis om te mogen stemmen
naar 10 Pond. Daardoor kunnen nog maar 40.000 Ierse katholieken. stemmen.
1827-1842
Griekse vrijheidsstrijd. Vanaf 1832 is een deel van Griekenland een onafhankelijke
republiek. De rest blijft Ottomaans.
1831
In Zwitserland neemt de macht van de liberalen sterk toe. Men schaft overal de macht
van de aristocratie af en versterkt de democratie. Dit proces wordt de Regeneration
genoemd.
1832
Egypte verovert Syrië.
1838-1843
De Ierse vrijheidsstrijder O’Connell verplaatst zijn acties terug vanuit Engeland
naar Ierland. Hij organiseert massale vreedzame bijeenkomsten, samen met de
beweging ‘Young Ireland’. Het meeste valt daarbij de bijeenkomst op, die hij houdt
in Clontarf. Dat is de plek waar de Iers-Keltische koning Brian Bórú de Vikingen
versloeg in het jaar 1014.
1839
Grote staatshervorming in het Ottomaanse Rijk. Er komen gelijke rechten voor
Christenen en Joden. De economie wordt geliberaliseerd. Het leger wordt hervormd en
gemoderniseerd.
1841
Onder haar Leider Mehmed Ali maakt Egypte zich los van het Ottomaanse Rijk.
72
1846-1850
In Ierland brengt de aardappelziekte vreselijke hongersnood. Van de 8 miljoen
inwoners sterven er ruim 1 miljoen en gaan er ruim 1 miljoen naar de USA. In de
USA verenigen zich veel Ierse immigranten tot de Fenian Brotherhood. Deze legt er
zich op toe om vanuit de USA de Engelse overheersing van Ierland te doen stoppen.
1848
In veel landen zijn er opstanden en nationalistisch getinte revoluties.
In Hongarije richten zich volksopstanden tegen de centrale Habsburgse macht in Wenen.
De Kroatische ondervorst Josip Jelacic ondersteunt de Habsburgers tegen de Hongaren,
in de hoop om zo af te komen van de Hongaarse heerschappij over Kroatië die al duurt
vanaf 1102. Habsburg is hier blij mee, maar nadat de opstand van de Hongaren is
neergeslagen, bevrijdt het Kroatië wel formeel van het Hongaarse juk, maar plaatst het
land vervolgens weer direct onder de Oostenrijkse kroon. Aangezien de Habsburgers
heersen over Hongarije en Oostenrijk, verandert er niets. Toch wordt Jelacic gezien als de
bevrijder van Kroatië.
Ook elders in Europa zijn er revoltes. In Duitsland richten vertegenwoordigers van
diverse staten een parlement op in de Paulskirche in Frankfurt. Zij bespreken de toekomst
van een door hen gewenst 1 Duitsland. De discussie gaat over een kleindeutsche Lösung
(zonder Oostenrijk) of een grossdeutsche Lösung. Men kiest na veel discussie voor de
kleine oplossing en biedt Koning Friedrich Wilhelm 4. van Pruisen de kroon van
Duitsland aan. Die wijst de kroon af omdat hij zijn functie als van God gegeven
beschouwt en hij dus geen kroon kan aannemen van gewone stervelingen. Verder wil hij
liever dat Duitsland in Pruisen opgaat dan Pruisen in Duitsland. Het parlement in
Frankfurt stopt daarna. Het laat de begrippen ‘links’ en ‘rechts’ achter voor het
nageslacht. De meest progressieve fracties zaten, vanaf het spreekgestoelte gezien, links.
In Zwitserland vindt de Sonderbund oorlog plaats tussen aristocratisch conservatief
geregeerde Kantons, zoals Bern en meer liberale burgerlijke Kantons, zoals Zürich. Deze
oorlog vloeit voort uit de oprichting in 1845 van een eigen staat, de Sonderbund, door de
conservatieve Kantons. In 1848 sluit men vrede en ontstaat het moderne Zwitserland.
Zwitserland wordt de Conféderation Helvétique genoemd, maar in de praktijk is het een
mengvorm van een federatie en confederatie van 25 kantons, 19 hele Kantons en 6 halve
Kantons. Het land kent wel de facto maar niet de jure een hoofdstad, Bern. Er is een
centrale regering, de Bundesrat en een parlement. Het parlement kent twee kamers, de
Nationalrat met 200 zetels en de Ständerat, zogenoemd naar het woord Stand, de oude
term voor Kanton. In de Ständerat heeft elk Kanton twee vertegenwoordigers en de halve
Kantons hebben er 1.
De regering bestaat uit 7 personen. Samen heten ze Bundesrat, elk afzonderlijk ook. Het
land kent geen president. In plaats daarvan is de hele Bundesrat zowel samen als elk
afzonderlijk verantwoordelijk voor de vertegenwoordiging naar buiten toe. De Bundesrat
kent een voorzitter, maar die is niet machtiger dan de andere 6 leden en geen president.
Veel macht blijft bij de Kantons. Dit geldt bijvoorbeeld voor de heffing van belastingen.
In lijn daarmee is ook het burgerschap niet gekoppeld aan de nationale staat, maar aan
73
één plaats, het zogenoemde Bürgerort. Wie deze Bürgerort status heeft, hoort bij het
Kanton waarin die plaats ligt en heeft daarmee recht op een Zwitserse pas.
1848
In Italië neemt het koninkrijk Piemonte een leidende rol binnen het steeds verder
ontluikende eenheidsgevoel. Er zijn opstonden in Noord Italië en binnen de Kerkelijke
Staat. De opstanden worden overal bestreden en vaak bloedig neergeslagen. Een
belangrijke rol bij het ontstaan van een nationaal Italiaans gevoel speelt Giuseppe
Mazzini. Hij had in 1834 de beweging Jong Italië opgericht, die samen met Jong Polen en
Jong Duitsland, strijdt voor een Europa van de volkeren.
Hoewel de opstanden mislukken, is de toon toch gezet. In de daarop volgende jaren wordt
de aanzet gedaan op weg naar de nationale wederoprichting, de Risorgimento. In
Piemonte komt koning Vittorio Emanuele aan de macht, die een rol zal spelen in dit
proces.
1849
In Piemonte wordt Mazzimo d’Azeglio minister president. Hij pleit voor een vrij Italië,
zonder bezetting door buitenlandse machten. Hij denkt daarbij vooral aan Noord Italië.
Een vereniging met het zo heel andere Zuiden ziet hij niet zitten. In Zuid Italië is daar
evenmin veel animo voor.
1852
In Piemonte wordt Mazzimo d’Azeglio als minister president opgevolgd door Cavour.
Cavour is een vurig pleitbezorger van de Italiaanse eenheid en hij wil deze niet beperken
tot het Noorden.
1853-1856
De Russen willen zich beschermheer maken van alle Ottomaanse Christenen. Dit pikt het
Ottomaanse Rijk niet. In het Ottomaanse Rijk wonen in die tijd zeer veel Christenen en
dit tast dus de positie van Istanbul ernstig aan. De Krimoorlog breekt uit. Tijdens de
oorlog wordt de Russische vestingstad Sebastopol verwoest door Fransen en Engelsen.
De Zwarte Zee wordt na deze oorlog neutrale zone. Het Ottomaanse Rijk geeft het
toezicht over de geboortekerk te Bethlehem aan Grieks Orthodoxe Christenen, tot woede
van Rusland. Rusland noemt het Ottomaanse Rijk ‘de zieke man van Europa’.
In Roemenië ontstaat na de Krimoorlog een verbond van de regio’s Moldau en Walachei,
dat zich goeddeels losmaakt van het Ottomaanse Rijk.
De staat Piemonte in Italië vecht aan de zijde van Frankrijk mee tegen Rusland in de
Krimoorlog. Koning Vittorio Emanuele krijgt daardoor de volle steun van Frankrijk bij
de Italiaanse eenwording.
1858
In Ierland wordt de Irish Republican Brotherhood opgericht. Deze richt zich op het
verdrijven van de Engelsen. Er wordt nauw samengewerkt met de Fenian
Brotherhood in de USA (zie bij 1846-1850).
74
1859
Zwitserland verbiedt haar burgers om nog langer te dienen in vreemde krijgsdienst. Het
land wordt strikt neutraal. Dit is mede gebaseerd op de angst om betrokken te raken bij de
Italiaanse onafhankelijkheidsoorlog, waarbij Frankrijk Italië steunt tegen Oostenrijk.
1859-1861
Eerste fase van de Italiaanse onafhankelijkheidsoorlog. Samen met Frankrijk vecht de
Italiaanse staat Piemonte tegen Oostenrijk in twee veldslagen, bij Magenta en bij
Solferino. Bij Magenta vloeit er zo veel bloed, dat de naam Magenta vanaf dan wordt
gebruikt als naam voor een kleur rood. Solferino is zo gruwelijk dat de Zwitser Henry
Dunant wordt geïnspireerd om het Rode Kruis op te richten en soldaten te gaan
verzorgen. In de veldslagen zijn de Italianen zelf totaal succesloos, alle inzet moet komen
van Frankrijk. Daarom stopt de Franse Keizer Napoleon de Derde met deze oorlog. De
veldslagen hebben wel tot gevolg dat een deel van Italië zich aansluit bij Piemonte, met
name Toscane. Garibaldi is ondertussen met enkele gekaapte schepen en duizend man
naar Sicilië getrokken. Hij verklaart zich zelf tot machtshebber van Sicilië en belooft de
bevolking gouden bergen. Minister President Cavour van Piemonte en Giuseppe Mazzini
ondersteunen hem hierbij.
Het nieuwe koninkrijk Italië wordt opgericht, bestaande uit Piemonte, Toscane, een deel
van de Kerkelijke Staat en Zuid Italië (Napels en zuidelijker) en Sicilië. Vittorio Emanule
van Piemonte wordt koning hiervan. Turijn wordt hoofdstad. Vittorio Emanuele schenkt
Nizza (Nice) en Savoye aan Frankrijk uit dank voor de bewezen diensten. Een vervalst
referendum in Nice bevestigt deze keuze.
De eenwording is populair bij nationalisten buiten Italië. In het land zelf denkt de
bevolking er anders over en ziet er het nut niet van in.
1860
Kroatië krijgt een nieuwe grondwet. De Habsburgse Keizers laten het gebruik van
Kroatisch als taal voor het eerst toe. De staatsvorming van Kroatië wordt mee
ondersteund door de Katholieke kerk en haar Bisschop Josip Strossmayer.
1861
In Pruisen neemt Willem de Eerste de macht over van zijn overleden broer Frederik
Willem de Vierde. Omdat hij op leeftijd is, zoekt hij een sterke kanselier. Dat wordt Otto
von Bismarck. Willem 1. zegt later over Bismarck dat het niet zo makkelijk is om keizer
te zijn onder deze kanselier.
1861-1863
In en rond Napels verzetten zich volksbrigades tegen de Italiaanse eenwording. Zij zien
de eenwording als een bezetting. Ze zijn kwaad over nieuwe belastingen die veel hoger
zijn dan ze tot dan toe gewend waren onder de Spaanse tak van het huis Bourbon. Het
leger slaat de opstanden hardhandig neer.
75
1861-1865
In de USA woedt een burgeroorlog tussen Noordelijke en Zuidelijke staten. Het Noorden
streeft naar een federaal Amerika, het Zuiden naar een confederatie. Het Noorden wil
tevens de slavernij afschaffen. Dat wil het Zuiden niet. De burgeroorlog wordt gewonnen
door het Noorden en de USA worden een federatie. De slavernij wordt afgeschaft.
In het leger van het Noorden vechten veel Ierse immigranten mee. Ze leren daar het
vak van oorlog voeren, waardoor ze later beter zijn voorbereid op de strijd tegen
Engeland.
1864
Denemarken wil de macht in Schleswig-Holstein. Bismarck en Oostenrijk verklaren de
Denen de oorlog. Denemarken verliest, Schleswig-Holstein komt onder Pruisisch en
Oostenrijks gezag.
1865
Italië verruilt haar hoofdstad Torino voor Firenze (Florence) vanwege de ligging en de
culturele uitstraling. De regering neemt haar intrek in het Paleis Pitti, oorspronkelijk een
paleis van de familie de Medici.
1866
Bismarck verklaart Oostenrijk de oorlog. Hij wil op deze wijze de macht van Habsburg
definitief breken. Bij Königgrätz verslaan de Pruisen de Oostenrijkers verpletterend.
Daarna gaan ze weer met ze samenwerken. Bismarck had geen belang bij een te zwak
Oostenrijk, maar bij een gelijkwaardige partner en dat was nu bereikt. De Duitse Bond
wordt opgeheven en vervangen door de voorloper van het moderne Duitsland, de
Noordduitse Bond onder Pruisisch bestuur. Bismarck sluit met vrijwel alle Duitse staten,
zonder Oostenrijk, een verdrag af, waar in staat dat ze elkaar zullen helpen als ze worden
aangevallen.
Pruisen annexeert vier delen van Duitsland, te weten Frankfurt, Nassau, Kurhessen en
Hannover.
In Oostenrijk gist het daarna. Veel volkeren willen los van Habsburg. Om de gemoederen
te sussen, besluit Keizer Franz Joseph (1848-1916) in te stemmen met een dubbele
monarchie. Hongarije wordt in 1867 een eigen staat, maar heeft de Habsburgse keizer als
koning. Boedapest maakt een grote groei door als hoofdstad. Het is te danken aan de
charmes van keizerin Sissi dat de Hongaren zich niet helemaal afscheiden.
Oostenrijk verliest in 1866 ook Venetië aan Italië. Oostenrijk wilde Venetië vrijwillig
afstaan, maar de Italiaanse generaal la Marmora wil er uit eergevoel en omdat hij beloofd
had de Pruisen te steunen tegen Oostenrijk, per sé om vechten. De Italianen weten de
veldslag niet te winnen en verliezen duizenden soldaten. Oostenrijk trekt zich toch terug
uit Venetië. In de stad vindt een referendum plaats en de bevolking kiest voor Italië.
Prins Karl von Hohenzollern-Sigmaringen wordt koning van het nieuwe Roemenië dat
sinds 1856 autonoom is. Tot dit nieuwe zelfstandige land behoort niet het noordelijk deel.
Dat blijft vooralsnog Hongaars.
76
1866-1890
De inwoners van Sicilië zijn sterk tegen de eenheid van Italië gekant. Hun economie lijdt
ernstig onder de belastingen en de liberalisatie. Als gevolg daarvan komt alleen maar
meer grond terecht in de handen van enkele rijke baronnen. Beloftes gedaan tijdens de
eenwording om het land eerlijker te verdelen, komen de Italianen niet na.
Er zijn weinig bronnen van inkomsten meer. Als in Frankrijk een ziekte uitbreekt aan de
wijnstokken, leeft de economie tijdelijk op. Sicilië kan dan veel wijn uitvoeren. De
Italiaanse minister president Crispi voert echter vanaf 1875 een douane oorlog met
Frankrijk. Daardoor stopt de wijnuitvoer en begeeft de economie van Sicilië het. Er zijn
veel opstanden op het eiland, die worden neergeslagen door de Italianen. Steeds meer
eilandbewoners kiezen voor de emigratie naar Amerika, als laatste redmiddel.
1867
Luxemburg maakt tot 1866 deel uit van de Duitse Bond. Er was in het land een Pruisisch
garnizoen. In 1867 wordt het echter een onafhankelijk Groothertogdom. Nederland raakt
Luxemburg kwijt. In ruil hiervoor gaat Limburg definitief tot Nederland behoren en
maakt het niet langer deel uit van de Duitse Bond.
1867-1870
Garibaldi wil Rome en de Kerkelijke Staat bij Italië halen. Zij leus wordt Roma o Morte !
Deze leus pikt hij op uit de menigte tijdens een speech in 1862 in Palermo. De Fransen
weigeren hem te steunen en beschermen de Paus. Als de Fransen zich in 1870 moeten
terugtrekken vanwege de Frans Duitse oorlog, wordt de stad een gemakkelijk doel.
Garibaldi trekt er binnen en maakt Rome tot hoofdstad van Italië.
Paus Pius de Negende verklaart meteen daarna zijn eigen van God gegeven
onfeilbaarheid. Dit leidt tot woede bij de Italiaanse nationalisten en van de protestanten in
Duitsland. In Duitsland reageert Bismarck hier in de periode 1871-1875 op met de
zogenoemde Kulturkampf, waarbij de vrijheden van de kerken worden beperkt en er
actief toezicht komt op de uitspraken van pastoors en dominees tijdens de Dienst. Het
doen van politieke uitspraken vanaf de kansel wordt in alle kerken tot in 1952 verboden.
Veel Bisshoppen, pastoors en sommige dominees worden gearresteerd. Kloosterordes
worden beperkt tot ordes die maatschappelijk nuttige taken verrichten, waaronder in de
gezondheidszorg. Veel kloosters vertrekken naar elders, vaak naar Limburg.
1868
De Britse liberale premier Gladstone verandert de wet in Ierland. Hij onteigent en
verkoopt alle grond van de protestantse National Church of Ireland. Van deze kerk
zijn slechts 700.0000 Ieren lid. Tevens stopt hij alle staatsbemoeienis met de
Katholieke - en de Presbyterian Church.
77
1870
De Turken geven Bulgarije het recht om kerkelijk weer zelfstandig te worden.
De Britse liberale premier Gladstone bepaalt in de ‘Landact’ dat de rechten van de
Ierse boeren moeten worden versterkt ten opzichte van de landeigenaren. In de
praktijk mislukt dit. Een ‘ landwar’, is er het gevolg van. In dezelfde tijd komt de
protestant Charles Stewart Parnell namens Ierland in het Britse parlement in
Londen. Hij is tevens president van de National Land League in Ierland. Hij is tegen
geweld en voor een boycot van alle onrecht. Als Ierse boeren weigeren om de oogst
binnen te halen van landeigenaar Captain Boycott, ontstaat het woord boycot.
1870-1871
Tussen Pruisen en Frankrijk is een strijd gaande over wie de troonopvolger in Spanje mag
worden. Het Pruisische koningshuis Hohenzollern stemt ermee in, dat dit naar de Fransen
gaat. De Franse ambassadeur vraagt de Pruisische koning Wilhelm, die op kuur is in Bad
Ems, of de belofte wel echt is. Dit gebrek aan vertrouwen en respect leidt tot woede bij
Wilhelm die dit meldt in Berlijn. Bismarck zet het bericht kracht bij door het verkort mee
te delen aan de krant, zonder context. De krant maakt er een publicitaire rel van. Dit leidt
ertoe dat Frankrijk Pruisen de oorlog verklaart. Nu treedt het verdrag van 1866 in
werking, dat als een Duitse staat wordt aangevallen, de andere Duitse staten moeten
helpen. De oorlog wordt gewonnen door een legermacht van Pruisen en alle staten die
met Pruisen verbonden waren in de Noordduitse Bond en de Zollunion. In 1871
verenigen zich deze staten tot het nieuwe Duitse Rijk, zonder Oostenrijk. Wilhelm 1.
wordt in de Spiegelzaal in Versailles uitgeroepen tot Duitse Keizer. Bismarck heeft de
Beieren moeten omkopen om hiermee akkoord te gaan. Met het geld bouwt de Beierse
koning Ludwig zijn kastelen (onder meer Neuschwanstein).
1871
De Fransen moeten 5 miljard Francs schadevergoeding betalen aan het Duitse Rijk. Dit
geld gebruikt Duitsland om de economie te stimuleren. De Gründerzeit start met hoge
groeipercentages. In 1875 volgt een crisis en emigreren veel Duitsers naar Amerika.
In Duitsland krijgen Joden volwaardige burgerrechten. In veel landen is er dan nog
antisemitisme. In Duitsland valt de politicus Von Treitschke op, die de Joden ‘unser
Unglück’ noemt en zo het antisemitisme salonfähig maakt. Sommige hotels en
restaurants zijn ‘nur für Christen’. Er zijn mensen die er anders over denken, maar het
beeld dat de Joden de moordenaars van Christus zijn, leeft voort in Christelijk Europa.
De Paus eist de Kerkelijke Staat terug. Garibaldi is bereid om hem de autonomie over een
deel van Rome te geven. Dit wijst Pius de Negende echter af. Hij weigert Italië als staat
te erkennen en roept de Katholieken op, niet te gaan stemmen. Die volgen dit gebod op
en daardoor is de start van de democratie in Italië problematisch. In het parlement
ontbreekt een bindende kracht. Het is daardoor meer een vereniging van kleine fracties
met eigen belangen. Compromissen en ruzies begeleiden het parlement dagelijks. Soms
wordt geduelleerd om de uitkomst. De bevolking haat het systeem en heeft weinig op met
Italië. Men voelt zich meer thuis in de eigen stad en regio.
78
1874
Op initiatief van de liberalen wordt Zwitserland een basisdemocratie met referenda.
1875
Grote Europese economische crisis. Het Ottomaanse Rijk gaat failliet. Terugvallende
beurzen leiden tot veel faillissementen en een exodus van mensen naar Amerika. In
Duitsland krijgt het socialisme steeds meer aanhang. Bismarck reageert hierop door de
harde aanpak van de kerk achter zich te laten en zich te concentreren op de socialisten. Er
komen in Pruisen Sozialistengesetze, die het socialisme zo goed als verbieden.
Serviërs komen in opstand tegen de Ottomanen. De opstand is het sterkst in Herzegovina.
Hoewel de opstanden worden neergeslagen, is iedereen er zich van bewust dat er iets
moet gaan veranderen. Rusland, dat streeft naar een brede vereniging van alle Slavische
volkeren onder Russische leiding (Panslavisme), staat zeer positief tegenover de
opstanden en ondersteunt ze. Dit tot grote woede van Istanbul.
1876
Bulgaren komen massaal, maar zonder succes, in opstand tegen de Turken.
1877
Rusland voert een oorlog tegen het Ottomaanse Rijk. Doel is de vereniging van Slavische
volkeren vanuit de filosofie van het Panslavisme en verder de verzwakking van het
Ottomaanse Rijk en het verkrijgen van een rechtstreekse toegang tot de zee. Rusland wint
de slag en verzwakt de Ottomanen sterk. Oostenrijk vreest nu voor een te grote macht van
Rusland op de Balkan en vraagt het neutrale Berlijn om bemiddeling. Engeland, dat
vreest haar positie in de Middellandse Zee aan Rusland kwijt te raken, ondersteunt dit.
1878
In Berlijn wordt tijdens een door de Duitse Kanselier Bismarck voorgezeten conferentie,
de macht op de Balkan herverdeeld. Bosnië blijft formeel Ottomaans, maar Oostenrijk
krijgt er het bestuur in handen. Daarmee zijn Bosnië, Kroatië en Slovenië onder bestuur
van de Oostenrijkse Keizers. Bulgarije wordt opgesplitst in een Noordelijk deel, dat
vazallen staat wordt van het Ottomaanse Rijk en een zuidelijk deel, Oostroemelië, dat
volledig Ottomaanse provincie blijft, tegen de zin van Rusland in. Het grootste deel van
Servië en Montenegro wordt, conform de wens van Rusland, autonoom. Een groot aantal
Serviërs woont echter buiten Servië en blijft burger van het Ottomaanse Rijk of
Oostenrijk. Hiermee start een tijd waarin steeds meer Serviërs strijden voor een verenigd
Groot Servië. Rusland ondersteunt ze hierbij. Engeland krijgt in Berlijn het eiland Cyprus
toegewezen. Roemenië (Moldau en Walachei) krijgt de autonome status herbevestigd.
De Italianen worden op het Berlijns Congres niet serieus genomen. Ze doen Pruisen het
voorstel om Oostenrijk te vernietigen en het samen te annexeren. Bismarck wijst erop dat
Duitsland al groot genoeg is. Italië verbindt zich dan uit boosheid met haar historische
aartsrivaal, Oostenrijk. De nieuwe Italiaanse koning Umberto vergroot het Italiaanse
leger naar 400.000 man. Dat is meer dan het Britse leger. Hij verklaart, koloniën te gaan
veroveren.1913
79
1879
Bulgarije krijgt de zeer liberale grondwet van Veliko Tarnovo.
1881
De Britse liberale premier Gladstone verscherpt de Ierse ‘Land Act’. Nu verkrijgen
de boeren duidelijk meer rechten ten opzichte van de landeigenaren. De Britse
koningin Victoria (1837-1901) is het er niet mee eens en noemt Gladstone een
gestoorde oude man. Het maakt haar weinig populair in Ierland.
1887
Oostenrijk voert in Sarajevo de elektrische stroom in en stadsverlichting. Men durft dit
niet in Wenen te doen uit angst dat de paleizen van de Keizer afbranden.
Italië trekt met een leger van 500 man Ethiopië binnen, zonder kaartmateriaal. Het leger
wordt door de Ethiopiërs verwoest. In reactie daarop bezet Italië Eritrea. Ook een tweede
poging, met 6.000 man in 1896 mislukt. Ethiopië verklaart zich zelfstandig.
1888-1896
Het eerste deel van de zogenoemde Bagdad spoorlijn wordt gebouwd en gaat Istanbul
verbinden met Konya.
1888-1918
In het Duitse Rijk regeert Wilhelm 2. Hij is anders dan Wilhelm 1. Zijn ijdelheid is zo
groot, dat hij niet luistert naar anderen en dat hij Bismarck ontslaat. Het netwerk van
goede betrekkingen dat Bismarck had opgebouwd, valt uiteen. Slechts de Ottomanen en
Oostenrijk blijven partners. Als Wilhelm ook een grote vloot bouwt, is Groot Brittannië
woedend. Het sluit in 1904 de entente cordiale, een anti Duits pact met de Fransen.
1893
In Ierland wordt de Gaelic League opgericht. Deze stelt zich ten doel om het Iers,
dat nog slechts 13 procent van de Ieren beheersten, weer de algemene taal te maken.
Via cursussen worden taal en cultuur gepromoot. In 1903 wordt Iers een verplicht
vak op alle Ierse basisscholen.
1896-1897
Theodor Herzl, een Joodse journalist uit Wenen, publiceert zijn boek ‘der Judenstaat,
Versuch einer modernen Lösung der Judenfrage’. Hij pleit ervoor om niet langer de
integratie van de Joden na te streven, maar een eigen Joodse staat. Een congres hierover
vindt plaats in de Zwitserse stad Bazel.
1898-1914
Met Duitse kapitaal wordt de Bagdad Spoorlijn verder gebouwd. In 1914 is ze op 200
kilometer na, klaar.
80
1900
De Italiaanse koning Umberto wordt door een anarchist vermoord. Vittorio Emanuele de
Derde volgt hem op. De nieuwe koning werkt aan meer begrip tussen de Katholieken en
de staat. Veel Katholieken zijn dan bereid om zich alsnog actief in te zetten voor Italië.
De socialistische partij daarentegen wil niets weten van de kapitalistische Italiaanse staat
en verzet zich tegen elk besluit. De problemen die dat met zich mee brengt vormen na de
Eerste Wereldoorlog een basis voor de acceptatie van het regime van Mussolini.
1900-1914
In het Britse parlement wordt uitvoerig gesproken over de toekomst van Ierland. De
meeste parlementariërs opteren voor een ‘homerule’ van Ierland, waarbij het Ierse
parlement veel macht krijgt, maar Ierland binnen het Britse koninkrijk blijft. Een
radicale protestantse minderheid in Ierland (de zogenoemde Unionists) is tegen elke
vorm van onafhankelijkheid van Engeland. Zij organiseren in 1912 een protestmars
in Ulster. Hieraan nemen 500.000 mensen deel. Een andere minderheid is voor
volledige onafhankelijkheid van Ierland. In 1914 komt de homerule er. De
uitvoering wordt echter opgeschort vanwege de Eerste Wereldoorlog.
1907
De Hongaren verklaren het Hongaars tot enige taal in Noord Roemenië, dat nog altijd
onder hun gezag staat. Aangezien de bevolking voor 56 % uit Roemenen bestaat, leidt dit
tot grote weerstanden. Steeds meer mensen willen Hongarije de macht over Noord
Roemenië ontnemen.
1908
Het Ottomaanse Rijk is dusdanig verzwakt, dat Oostenrijk het aandurft om BosniëHerzegovina te annexeren. Dit wekt woede op bij de daar wonende Serviërs en moslims.
In het Ottomaanse Rijk grijpen een aantal jonge officieren, de zogenoemde Jongturken,
de macht.
De Bulgaarse Vorst, Ferdinand van Sachsen Coburg Gotha maakt Bulgarije
onafhankelijk. Hij noemt zich vanaf dat moment Tsaar van Bulgarije.
1911
Italië verovert Libië op de Turken en wordt tot koloniale macht. De Islamitische
Broederschap van Libië verjaagt de Italianen echter snel uit bijna het hele land. Thuis
doen de politici alsof ze overwonnen hebben en creëren een oorlogsroes, die mede de
basis vormt voor het enthousiasme voor de Eerste Wereldoorlog.
1913
Macedonië wordt opgedeeld tussen Servië, Griekenland en Bulgarije. Albanië wordt
onafhankelijk. Griekenland verovert een deel van het Europese deel van het Ottomaanse
Rijk. Bulgarije vecht eveneens tegen de Ottomanen.
81
1913
De socialist James Connolly wijst op de erbarmelijke omstandigheden waarin Ierse
arbeiders leven. In Dublin organiseert hij een grote staking van de tram. De
Engelsen stoppen de staking, maar de hele wereld ziet dat er grote problemen in
Ierland zijn.
1914, 28 juni
De Oostenrijkse troonopvolger Franz Ferdinand bezoekt Sarajevo en wil er militaire
parades bijwonen. Hij doet dit op de nationale feestdag van de Serviers, 28 juni (zie bij
het jaar 1389). Hij negeert de waarschuwingen van zowel de Bosniers als de eigen
Oostenrijkse veiligheidsdiensten. Een lid van de bevrijdingsbeweging ‘Jong Servië’,
Gavrilo Princip, schiet tijdens de rondrit de kroonprins en zijn vrouw dood in hun auto.
Oostenrijk reageert woedend en beschuldigt de staat Servië. Een ultimatum wordt gesteld
aan Servië met 10 punten. Servië voldoet aan al die punten, maar kan bepaling 6 niet
accepteren, waarin staat dat Gavrilo en zijn makkers berecht moeten worden in
aanwezigheid van Oostenrijkse juristen die mee bepalen over de straf. Deze schending
van soevereiniteit gaat Servië te ver. Daarop verklaart Oostenrijk op 28 juli d oorlog aan
Servië. Dit mondt uit in een kettingreactie en daarmee in de Eerste Wereldoorlog. Deze
oorlog kenmerkt zich door fronten die nauwelijks van hun plaats komen. Ze schuiven
heen en weer en de soldaten vegeteren en sterven in loopgraven.
Duitsland volgt Oostenrijk blind in deze oorlog. Wilhelm 2. zegt dat het een frischer und
fröhlicher Krieg wordt. In vier jaar tijd zullen echter 15 miljoen mensen sterven. Aan het
einde moeten zowel de Oostenrijkse keizer als de Duitse keizer afdanken.
Het Ottomaanse Rijk vecht mee aan de zijde van Oostenrijk en Duitsland.
1914
In Ierland wordt de beweging Sinn Feín opgericht. Ze richt zegen tegen deelname
van Ierse soldaten aan de Eerste Wereldoorlog. In totaal 200.000 Ieren nemen deel
als soldaat in het Engelse leger. Sinn Feín is geen radicale politieke beweging, maar
een pacifistische groep. De pers schildert Sinn Feín echter af als een radicale groep.
82
1914-1918
In de legers van Frankrijk en Duitsland vechten in de Eerste Wereldoorlog ook veel
Joden mee. Voor hun inspanningen worden ze vaak niet beloond. In Oostenrijk en
Duitsland krijgen ze soms de schuld toegewezen voor het verlies dat beide landen lijden.
Bulgarije kiest in de oorlog de zijde van Duitsland. Roemenië kiest de zijde van Rusland.
Zwitserland is in de Eerste Wereldoorlog formeel neutraal. Binnen het land ontstaat er
echter een grote tegenstelling tussen de Franstalige Kantons die Frankrijk steunen en de
Duitstalige die achter Oostenrijk en Duitsland staan. Men spreekt van een Röstigraben
door het land, die de twee delen scheidt. Deze wordt zo genoemd naar het beroemde
Zwitserse aardappelgerecht, dat alleen bij de Duitstaligen gegeten wordt.
Bundesrat Hoffmann gaat zo ver om Duitsland openlijk te steunen en krijgt daarvoor veel
kritiek. Hij onderhandelt discreet mee bij de vrede van Brest Litovsk tussen Duitsland en
de kersverse Sovjet Unie. Die vrede is van groot belang voor Duitsland, omdat daarmee
het tweede front weg valt. Tevens laat Zwitserland Lenin, die in Zwitserland verbleef,
naar Rusland vertrekken. Duitsland geeft hem doorreisrecht en zo kan Lenin de Sovjet
Unie oprichten en de oorlog in het Oosten beëindigen. Zwitserland lijdt onder de oorlog,
doordat voedsel krap wordt. Dit leidt tot enkele opstanden en stakingen.
Italië is formeel lid van de Driebond, en vecht met Oostenrijk en Duitsland. In het geheim
heeft men echter meer op met de tegenpartij en in 1916 wisselt men van coalitie. Er
wordt dan vooral gevochten in het Noordwest Italiaanse Friaul. De loopgravenoorlog
daar bestaat uit 12 veldslagen die Italië niet kan winnen en waarbij grote delen van het
Italiaanse leger sterven. Andere soldaten worden in krijgsgevangenschap afgevoerd.
Het is de taak van het leger waar betrokken soldaat uit voort komt, om eten te sturen.
Italië doet dit niet, omdat Rome bang is dat soldaten bewust zullen deserteren en zich
gevangen zullen laten nemen. Hierdoor sterven nog eens 100.000 Italianen in de kampen.
Rusland geeft publicitair veel aandacht aan het feit dat Italië Duitsland en Oostenrijk
heeft verraden. In reactie daarop deserteert vrijwel de hele rest van het Italiaanse leger.
1916
In Ierland ageren veel mensen tegen de Engelsen tijdens de Paasopstanden in
Dublin. De organisatoren zijn nationalisten en socialisten. Het Britse leger slaat de
opstanden bloedig neer en schiet daarbij een groot deel van Dublin kapot. De leiders
van de opstanden worden ter dood gebracht.
Wereldwijd is de verontwaardiging over de Britten groot. De meeste Ieren
radicaliseren en willen nu los van Engeland, op weg naar een Republiek. De
belangrijkste leider van de opstanden, Patrick Pearse, voorzitter van de Irish
Republican Brotherhood, wordt na zijn executie een nationale held en martelaar.
Eén van de leiders, Eamon de Valera, wordt niet ter dood gebracht. Dat is het
gevolg van zijn Amerikaanse nationaliteit. Zijn vader was Amerikaan en zijn
moeder Cubaans. De Valera zal later vele periodes lang president van Ierland zijn.
83
1917
Amerika gaat mee doen met de Eerste Wereldoorlog, nadat een Duitse onderzeeboot het
Amerikaanse schip de Lusitania heeft getorpedeerd.
Op het Griekse eiland Korfu besluiten politici van de Balkan om te gaan samenwerken.
Er komt een Koninkrijk van Serviers, Kroaten en Slovenen. De Kroaten en Slovenen
vrezen enig overwicht van Servië, maar gaan toch akkoord omdat ze bang zijn dat ze
anders na de oorlog weer opgeslokt worden door Oostenrijk en mogelijk ook Italië.
In Rusland vindt de Oktoberrevolutie plaats. Het land wordt communistisch en krijgt de
naam Sovjet-Unie. De Russen streven ernaar om het communisme verder te verspreiden
naar de rest van Europa.
Israel komt onder Brits gezag, generaal Allenby trekt Jeruzalem binnen. In de Engelse
Balfour Declaration wordt opgeroepen om Palestina een zelfstandige Joodse status te
gaan geven. Mede uit angst voor de Arabische reacties durft Groot Brittannië het niet aan.
Steeds meer Joden gaan naar Palestina en volgen zo de oproep van Herzl. Dit leidt tot
spanningen met de Arabieren.
1918
De Eerste Wereldoorlog loopt af met het verlies voor Oostenrijk en Duitsland. De
Amerikaanse President Wilson bedenkt een veertien punten plan waarin hij de volkeren
van Europa het zelfbeschikkingsrecht wil geven. De vredesonderhandelingen starten in
en rond Parijs. Frankrijk stelt zich daarbij agressief op tegen het advies van de USA in.
In Ierland stemmen circa 70 procent van de mensen op Sinn Feín. De Sinn Feín
parlementariërs weigeren echter om naar Londen te gaan en zitting te nemen in het
Britse parlement van Westminster. In plaats daarvan richten ze een parlement in
Dublin op.
1919
Het Koninkrijk van Serviers, Kroaten en Slovenen wordt opgericht. Het omvat het gebied
dat later Joegoslavië gaat heten. Koning wordt Petar de Eerste. De hoofdstad wordt de
Servische stad Belgrado.
In het verdrag van Neuilly wordt Bulgarije bestraft voor deelname aan de Eerste
Wereldoorlog aan Duitse zijde. Het land wordt qua omvang beperkt tot de staat die het nu
ook nog is. Deze beslissing leidt in Bulgarije tot veel onrust. In de jaren erna komen
diverse boeren – en rechts(radicale) partijen aan de macht.
Het verdrag van Versailles maakt een einde aan de Habsburgse dubbele monarchie.
Hongarije wordt zelfstandig maar verliest Slowakije, Kroatië en Noord Roemenië.
Roemenië wordt een zelfstandig, veel groter land. Het Oostenrijkse Tsjechië wordt een
nieuw eigen land samen met Slowakije. Kroatië gaat evenals het Oostenrijkse Slovenië
op in het nieuwe koninkrijk van Serviërs, Kroaten en Slovenen. Oostenrijk verliest ook
alle bezittingen in Italië.
84
Duitsland verliest delen van Polen, dat heropgericht wordt. Duitsland wordt ook
veroordeeld tot het betalen van een oorlogsschuld, die te groot is om op te brengen.
Wilson waarschuwt Frankrijk hier tevergeefs tegen. Frankrijk bezet de gebieden ten
Westen van de Rijn. In Duitsland wordt door communisten een radenrepubliek opgericht.
De sociaal democraten schakelen het leger in om aan die situatie een einde te maken. De
regering trekt zich terug in Weimar en ontwerpt daar de grondwet van Weimar.
Tijdens de besprekingen in Versailles zet zich Italië vrijwel alleen in voor eigen
landgewin. Dit ergert de andere delegaties zeer. Italië wil groter worden met de Alpen als
grens. Als het land zijn zin niet krijgt, trekt het zich terug. Toch verkrijgt Italië alsnog
Zuid Tirol, het gebied rond Trento en Friaul plus Triëst. Friaul en Triëst verkrijgt het ten
koste van het toekomstige Joegoslavië. De Italiaanse regering had thuis net zo gedaan
alsof Italië gewonnen had en er bij beloofd dat grote stukken land Italiaans zouden
worden. Dat blijkt niet zo te zijn en de mensen zijn zwaar teleurgesteld. In reactie daarop
winnen de socialisten de verkiezingen. Zij weigeren echter elke vorm van
verantwoordelijkheid te nemen en willen slechts het kapitalisme omverwerpen. Dit speelt
de dan nog onbekende ex socialist Mussolini in de kaart.
In Ierland ontstaat de Irish Republican Army (IRA). Ze komt vooral voort uit de
groepen die de Paasopstanden van 1916 hadden georganiseerd. De IRA opereert in
kleine onherkenbare cellen, die terreuraanvallen plegen. In totaal telt ze 3.000 leden.
1919-1923
Het Ottomaanse rijk gaat ten onder aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. In het
verdrag van Sèvres verliest het de Europese bezittingen. Verder wordt bepaald dat het
Westen van het huidige Turkije Grieks wordt, het Oosten Koerdisch en Armeens.
Istanbul komt onder internationale controle. Eén van de Jong Turkse officieren, Mustafa
Kemal (Attatürk) leidt het verzet hiertegen. Hij verjaagt de Grieken en richt de Turkse
Republiek op, een seculiere staat. Het huidige Turkije krijgt onder hem in het verdrag van
Lausanne in 1923 haar nieuwe grenzen en een nieuwe hoofdstad, Ankara. Er komt geen
Koerdische staat en slechts een kleinere Armeense staat. De overige Ottomaanse
gebieden vallen uiteen aan diverse staten. In 1921 wordt de staat Irak heropgericht.
Bulgarije wordt definitief autonoom.
1920
De Volkerenbond wordt opgericht. Zwitserland richt deze bond mee op en wordt er ook
lid van. Het hoofdkantoor komt in Genève.
De Britten zetten ex militairen uit de Eerste Wereldoorlog in om de IRA te
bestrijden. Deze troepen treden zo hard op, dat het conflict in Ierland escaleert.
Men spreekt al snel van de Irish War. Op zwarte zondag 21 november schiet een
groep Britse soldaten in een stadion op spelers en burgers. Dit leidt tot een verdere
escalatie.
85
1920-1928
Het Koninkrijk van Serviers, Kroaten en Slovenen leidt een moeilijk bestaan. Nadat
duidelijk is geworden dat de rol van Oostenrijk in 1918 uitgespeeld is, hebben Slovenen,
maar vooral ook Kroaten veel meer de neiging om zich tegen Servië af te zetten. De
Kroaten doen dit via hun eigen Boeren Partij onder de leiding van Radic.
1921
Het Anglo – Iers verdrag wordt getekend. Daarin leggen de Britten en de Ieren vast
dat Ierland wordt gedeeld in Noord en Zuid. Zuid wordt een zelfstandig Dominion
binnen het Britse Rijk. Noord blijft direct onder Engelse heerschappij.
In het Noorden breken heftige rellen uit tussen katholieken (33 procent van de
bevolking) en pro Britse protestanten.
In het Zuiden komt er vooreerst geen rust, maar gaat het IRA terrorisme door tot in
1923.
1922
Hoewel hij slechts 22 zetels heeft in het parlement, eist Mussolini de macht op in Italië.
De socialisten hadden een staking uitgeroepen die grote angst veroorzaakte bij bedrijven
en machtige Italianen. Mussolini kondigt een mars op Rome aan. De Italiaanse koning
wordt door de regering opgeroepen om dit te verbieden via een noodwet. De koning
weigert echter om die te tekenen. Zo kan een groep van een paar duizend man Rome
binnen trekken en er de macht overnemen. Mussolini zelf loopt niet mee, maar neemt de
avond erna de nachttrein van Milaan naar Rome. Mussolini neemt de macht over en
bouwt langzaam maar zeker een dictatuur op en laat tegenstanders arresteren en
verbannen naar onder meer Sicilië.
1922-1923
De Duitse economie stort volledig in en er komt hyperinflatie. Een US Dollar is 73
miljard Rijksmark waard.
1922-1935
Eerste fase van de regering van Mussolini. Italië wordt stevig geregeerd, maar Mussolini
laat wel veel ruimte voor kunstenaars, journalisten en auteurs. Hij kiest niet voor het
antisemitisme. In de internationale betrekkingen wisselt hij steeds van partij. Hij wil van
Italië het nieuwe Romeinse Rijk maken en investeert in historische gebouwen, vooral in
Rome. In Zuid Tirol stelt hij zich anti Duits op en hij stuurt er veel Italianen heen, zodat
de taal van de meerderheid in steden als Bolzano Italiaans wordt. Onderwijs in de
vreemde talen, zoals Duits en Sloveens mag niet meer. In het Zuiden richt Mussolini zich
zonder succes tegen de maffia. Het lukt evenmin om het Zuiden welvarend te maken,
hetgeen tot een negatieve reactie van de bevolking leidt.
Als Mussolini in 1929 met de Paus het verdrag van Lateranen tekent, maakt hij zich
populair bij de Italiaanse Katholieken. De Paus wordt nu staatshoofd in zijn eigen mini
staat, het Vaticaan.
86
1923
Volksuitwisseling tussen Turkije en Griekenland. Meer dan één miljoen Turken moeten
verhuizen van Griekenland naar Turkije en idem meer dan één miljoen Grieken van
Turkije naar Griekenland. Beide landen houden daarmee op, multicultureel te zijn. Alleen
in Istanbul wonen er dan nog 250.000 Grieken.
Zwitserland sluit een tolunie met Liechtenstein
1925
Hitler roept in zijn boek ‘Mein Kampf’ ertoe op, om de Judenfrage op te lossen. Hij geeft
de Joden de schuld van de problemen in Duitsland. Hitler wil in Duitsland een nieuwe
oplossing. Niet meer sociaal of liberaal, maar sociaal en nationaal. Zijn nieuwe partij, de
NSDAP, staat voor dit principe. In de bevolking is hiervoor vrij veel sympathie, mede
vanwege de woede naar Frankrijk over de economische schade door het verdrag van
Versailles. Het feit dat met de geallieerden wordt afgesproken dat Duitsland minder
schulden hoeft te betalen, komt te laat om de mensen nog te kalmeren.
1928
Attatürk voert een aantal hervormingen door in Turkije. De Koran wordt voortaan
gelezen in het Turks en niet meer in het Arabisch. Er komt een volledige scheiding tussen
staat en godsdienst. Attatürk moderniseert ook de staat en voert vrouwenkiesrecht in.
Seculiere Turken kunnen de hervormingen zeer waarderen, maar religieuze inwoners zijn
vaak minder tevreden. Ze voelen zich in hun rechten beperkt.
Tijdens een tumultueuze zitting van het parlement in Belgrado wordt de leider van de
Kroatische Boerenpartij, Radic, doodgeschoten door een Montenegrijn. Dit leidt tot grote
onrust in het koninkrijk.
1929
Op de beurs in New York storten de koersen in. Een enorme wereldcrisis neemt een
aanvang. In Duitsland, dat net enigszins was hersteld, stort de economie in. Er komen 6
miljoen werklozen. Hitler en de communisten winnen hierdoor stemmen.
Koning Alexander de Eerste verandert het Koninkrijk van Serviers, Kroaten en Slovenen
in Joegoslavië (Zuid Slavië). Hij heft de deelstaten op en vervangt ze door provincies die
niet meer direct gekoppeld zijn aan de etnische afkomst van de volkeren die er wonen. De
Sovjet Unie juicht dit toe, omdat hiermee een Panslavistische aanpak gekozen wordt, die
de samenhang van alle Slavische volkeren benadrukt. De koning verklaart zich zelf tot
opperste heerser. Het land is daarmee de facto een dictatuur.
1930-1940
Joegoslavië is ondanks de dictatuur nog altijd vrij onrustig. In Kroatië ontstaat een
fascistische beweging onder leiding van Ante Pavelic. Italië steunt deze beweging,
evenals Hitler Duitsland vanaf 1933.
87
1932
Hongarije gaat met Duitsland samen werken en vanaf 1933 ook met Hitler.
1933 (tot 1945)
Hitler neemt de macht over in Duitsland. Nadat de Rijksdag in brand is gestoken
(misschien door een Nederlander, Van der Lubbe, misschien ook door de
Nationaalsocialisten zelf), komt Hitler met een Ermächtigungsgesetz dat hem en zijn
NSDAP alle macht geeft. De democratie wordt afgeschaft en heel Duitsland krijgt te
maken met de ‘Gleichschaltung’. Politieke tegenstanders verdwijnen in gevangenissen en
later in kampen als Dachau en Oranienburg. In die kampen worden ook anderen
opgesloten die het Rijk niet welgevallig zijn, zoals homoseksuelen, zigeuners en mensen
van Slavische afkomst.
Joden worden buitengesloten. Ze moeten een gele ster dragen en een keppeltjesbelasting
betalen. Ze mogen niet in zwembaden en parken komen, mogen niet met Ariërs trouwen
en worden als ambtenaar ontslagen. Als ze Duitsland willen verlaten, moeten ze belasting
betalen over hun vermogen. Deze belasting loopt op van 40 procent in 1933 naar 96
procent in 1939. In totaal verkrijgt het Rijk zo 60 % van alle Joodse vermogens. Op 1
april wordt een grote boycot actie tegen Joodse winkels georganiseerd. ‘Deutsche kauft
nicht bei Juden’, is het devies. Veel Joden verlaten Duitsland nu het nog kan.
1934
Koning Alexander van Joegoslavië wordt in Marseille vermoord. Zijn zoon Petar de
Tweede is nog minderjarig. Diens oom Paul neemt vooreerst als regent zijn taken waar.
Attatürk maakt van de Hagia Sophia in Istanbul een museum.
In Bulgarije wordt een koningsdictatuur ingesteld.
1935-1939
Tweede fase van de regering van Mussolini in Italië. Mussolini kiest er nu voor om Italië
als nieuw Romeins Imperium in oorlog te voeren. In 1935 versterkt hij de greep op Libië.
In 1936 bezet hij Ethiopië. In 1937 neemt hij deel aan de Spaanse burgeroorlog tegen de
Spaanse, linkse regering. Bij Guadalajara verliest hij de strijd van een Italiaanse Brigade
‘Garibaldi’ die met de Spaanse regering mee vocht. Dit was uiterst pijnlijk, omdat
Mussolini zich zelf als de nieuwe Garibaldi ziet. In 1938 schaart Mussolini zich achter
Hitler en neemt hij diens antisemitische koers deels over.
1936
Hitler voert proeven door met het vergassen van mensen. In dit geval gaat het om
geestelijk beperkte mensen die hij ziet als ‘unnützes Leben’. Ook gehandicapte kinderen
worden vergast in vrachtwagens.
Tijdens de Olympische Spelen in Berlijn laat Hitler een prachtig Duitsland aan de wereld
zien. Alle vervolgingen en beperkingen zijn opgeheven of onzichtbaar gemaakt.
88
1937
In Roemenië grijpt de ultrarechtse groep, ‘Legioen van de Aartsengel Gabriël’ de macht.
Deze groepering is ultra Christelijk. De koning grijpt echter in en vormt een
koningsdictatuur.
Onder Leiding van de Ierse president Eamon de Valera komt een nieuwe grondwet
tot stand. Deze maakt de scheiding van Groot Brittannië definitief. Noord Ierland
blijft hier buiten en blijft onder Engels gezag.
1938
Tijdens de Reichskristallnacht verwoesten de Nazis Joodse synagogen en winkels.
Attatürk overlijdt. In de periode 1938-2002 is Turkije een kruising tussen een democratie
en een verlichte militaire dictatuur. Religieuze Turken voelen zich dan nog steeds sterk
beperkt in hun rechten. Zo mag men in openbare gebouwen geen hoofddoek dragen. Het
leger grijpt regelmatig in als partijen afwijken van de Attatürk lijn.
Hitler sluit Oostenrijk aan bij Duitsland. Hongarije krijgt van Hitler de omvang terug van
voor 1919.
1939
Van de 500.000 Duitse Joden zijn er nog circa 250.000 over. Er emigreren er nog 90.000
zodat er 160.000 over blijven.
1939-1945
De Tweede Wereldoorlog begint in 1939 met de Duitse aanval op de Poolse stad Gdansk.
In het Hitler Stalin pakt hadden Duitsland en de Sovjet-Unie afgesproken, elkaar niet aan
te vallen en Polen onderling te verdelen. Engeland verklaart Duitsland de oorlog. In 1940
valt Hitler het Westen (België, Nederland, Frankrijk) aan.
Turkije blijft neutraal, maar solidariseert zich in 1945 met Amerika.
Zwitserland is opnieuw neutraal, maar wordt toch 77 keer getroffen door
bombardementen die verkeerd gericht worden. Schaffhausen wordt in 1944 verwoest.
Veel vluchtelingen gaan naar Zwitserland en worden er meestal goed opgevangen.
Zwitserland accepteert echter geen vluchtelingen op basis van ras, zoals de Joden.
Daarom voert Duitsland op verzoek van Zwitserland de J van Jude in het persoonsbewijs
in, in 1939. Toch worden 25.000 Joodse vluchtelingen gehuisvest in het land.
1940
Bijna alle landen, ook de VS, hebben de immigratie van Joden sterk aan banden gelegd.
Hitler komt met het voorstel om Madagaskar tot Joods reservaat te maken. Groot
Brittannië houdt dit tegen.
Roemenië is neutraal in de oorlog, maar verliest het Noorden wel aan Hongarije. Vanaf
1941 kiest het land de zijde van Duitsland.
De Bagdad spoorlijn is gereed.
89
1939-1945
Ierland blijft in de Tweede Wereldoorlog neutraal. Het aanbod van Churchill om
Noord Ierland met Ierland te verenigen, als Ierland mee doet in de oorlog, wordt
verworpen door de Ieren. Ze willen neutraal zijn. Ondanks dit feit gaan 200.000
Ieren in Engeland werken waar ze in de industrie de plekken vullen die Britse
soldaten hebben laten vrijvallen. 50.000 Ieren vechten mee met de geallieerden.
Noord Ierland wordt een belangrijk legersteunpunt voor de Engelsen en voor de
USA. De Duitsers nemen wraak en bombarderen Belfast, waarbij 56.000 huizen
verloren gaan.
1940-1945
Derde fase van de regering van Mussolini in Italië. Zijn weifelende houding maakt hem
tot onbetrouwbare partner. In 1940 valt hij Frankrijk aan, hoewel Frankrijk dan al
verslagen is door Duitsland. Toch verliest Mussolini van de Fransen. Hitler adviseert
Mussolini om Egypte aan te vallen, maar hij verkiest de strijd tegen Griekenland en
verliest ook daarvan. Nu valt hij alsnog de Britten aan in Egypte. De Britten hebben in
Egypte een oorlogsvloot die 10 % van de Italiaanse is. Toch verliest Mussolini alweer.
Dan werpt hij zich op als agent op de Balkan, zie bij 1941.
In 1943 rukken de Duitsers naar Noord Italië op, terwijl de Britten Sicilië bezetten. De
Italiaanse koning zet Mussolini af. Hij wordt bevrijd door de SS en vecht nog een tijdje
met de Duitsers mee en hij richt met Duitse steun de Noord Italiaanse Republiek van Saló
op. In 1945 pakken communistische partizanen hem op en executeren hem.
1941
Joegoslavië tekent een neutraliteitsverdrag met Duitsland. Dit gebeurt door regent Paul.
Dit leidt tot grote woede in Joegoslavië. Paul treedt af en maakt plaats voor de jonge
Petar de Tweede. Petar zegt het verdrag op en Hitler bombardeert uit wraak Belgrado in
april 1941. Joegoslavië is in oorlog. Dit derde oorlogsfront zal Duitsers en Italianen zo
veel energie kosten, dat mede daardoor Hitler de Tweede Wereldoorlog niet kan winnen.
Kroatië wordt een eigen staat met volle steun van Hitler en Mussolini. Hier regeert de
faschistische Ustasha partij van Ante Pavelic. Een aanzienlijk deel van de Kroaten staat
niet (langer) achter deze partij en neemt steeds meer deel aan het verzet. Ook de leider
van het communistisch verzet, Tito, is een Kroaat. Toch vestigt deze situatie een beeld
van Kroatië dat niet positief is. De rest van Joegoslavië wordt opgedeeld in een Italiaanse
zone en een Duitse zone.
Hitler breekt de afspraken uit het Hitler Stalin Pakt en valt de Sovjet-Unie binnen. Het
Sovjet leger past net als in de tijd van Napoleon, een tactiek van verbrande aarde toe.
90
1941-1945
Het verzet in Joegoslavië is ongekend sterk. Er zijn twee hoofdgroepen. Aan de ene kant
vechten de Cetniks, koningsgetrouwen, die de Duitsers trachten te bestrijden. Een veel
harder verzet komt van de communistische partizanen. De Communistische Partij is de
enige in Joegoslavië die altijd de eenheid van Joegoslavië is blijven benadrukken. Soms
vechten de Cetniks en Partizanen ook tegen elkaar. Met name het verzet van de
Partizanen maakt het voor het leger van Hitler levensgevaarlijk op de Balkan.
Bulgarije staat aan de Duitse zijde in de Tweede Wereldoorlog, maar Tsaar Boris de
Tweede weigert in 1943 toch de uitlevering van 50.000 Joden.
1942-1945
Het antisemitisme ontaardt in de Holocaust door Hitler. Tijdens de Wannsee Konferenz
op 20 januari 1942 besluit men tot de stelselmatige ‘Ausrottung’ van 5 a 6 miljoen Joden.
Men hanteert hiervoor het begrip ‘Endlösung der Judenfrage’. De Joden worden
vermoord met gas in de kampen of met massa executies of met ‘Auslösung durch Arbeit’.
De grootste groep bestaat uit Joden uit Oost Europa.
In Jeruzalem roept de Groot Moefti, de voorganger van Arafat, op om de Joden die daar
wonen eveneens uit te roeien. Hij werkt met Nazi Duitsland samen.
In Jasenovac, een plek ten Zuiden van Zagreb, richt de fascistische Ustasha regering van
Kroatië een vijftal kampen in. Hier worden Serviërs, Moslims, Kroatische tegenstanders
van het regiem en Joden opgesloten en vermoord. Er heerst een barbaars regiem, dat de
Serviërs de Kroaten nooit meer zullen vergeven. Zelfs de Nazis ergeren zich over de
onmenselijkheid. Soms worden er wedstrijden gehouden onder de bewakers, wie de
meeste mensen kan doden in 1 nacht.
Tijdens de oorlog in de Sovjet-Unie verliest Duitsland grote hoeveelheden soldaten. De
meest gruwelijke slag is die bij Stalingrad in de bittere kou.
Roemenië dat mee vecht met Duitsland verliest eveneens veel mensen. De regering wijst
veel zigeuners en Joden uit die in de Duitse kampen vermoord worden.
1943
In de stad Jajce organiseert de leider van de communisten, Joseph Broz Tito een
conferentie over de toekomst van Joegoslavië. Dit gebeurt uiterst geraffineerd in het hol
van de leeuw bijna onder het toeziend oog van de bezetters. Besloten wordt dat er een
republiek komt. In de republiek zal een socialistisch systeem worden ingevoerd met
vormen van arbeiders zelfbestuur. De deelstaten keren terug, waarbij recht wordt gedaan
aan de verschillende bevolkingsgroepen. Belgrado blijft hoofdstad.
1944
Hitler bezet Hongarije. Nu worden de Joden alsnog afgevoerd.
Roemenië kiest alsnog de zijde van de Sovjet Unie.
De Britten en Amerikanen beginnen de bevrijding van West Europa in Normandië.
91
1945
De Tweede Wereldoorlog eindigt met 60 miljoen doden. In Berlijn Karlshorst tekent
Duitsland de capitulatie. Tijdens de Conferentie van Potsdam wordt Duitsland gedeeld in
4 zones (Sovjet, Frans, Engels, US) en Berlijn in 4 dito sectoren. Ook Oostenrijk en
Wenen worden op die wijze gedeeld. De Sovjet Unie krijgt de controle over Midden en
Oost Europa.
Tito richt definitief de socialistische Republiek Joegoslavië op. Het wordt een staat
waarin de deelstaten Slovenië, Kroatië, Bosnië, Servië en Macedonië een bescheiden
eigen rol spelen. De centrale macht bevindt zich in Belgrado, het Servische centrum. Tito
maakt een ronde door het land om uit te leggen dat alleen de eenheid Joegoslavië een
goede toekomst kan bieden. Dat wordt breed ondersteund.
Tito verzoekt de Britten om naar Oostenrijk gevluchte aanhangers en kampbewaarders
van het fascistische Kroatische Ustasha regiem terug te willen sturen. Tegen de wens van
Amerika in, doen de Britten dit en sturen 50.000 mensen terug door de treinen simpelweg
de verkeerde kant op te laten rijden. In Joegoslavië worden zij gedood of op een lange
mars gestuurd met meestal hetzelfde effect.
Ter vervanging van de Volkerenbond worden de Verenigde Naties opgericht. Een
belangrijk kantoor blijft in Genève, maar Zwitserland wordt er toch geen lid van. Als
neutraal land verzorgt Zwitserland wel veel conferenties voor westerse landen en het
bemiddelt soms discreet bij conflicten.
1945-1957
Tussen Engeland en Ierland woedt een handelsoorlog. De hoge tol op de producten
blijkt vooral nadelig voor Ierland. Het land verarmt. Veel Ieren, vooral vrouwen,
emigreren naar Engeland en de USA. De bevolking daalt tot onder de 3 miljoen
inwoners.
1946
Bulgarije wordt een communistische Volksrepubliek naar Sovjet voorbeeld. In de
daaropvolgende jaren gebeurt dit ook in de andere staten van Midden en Oost Europa,
waaronder Hongarije en Roemenië
Na de oorlog bevinden zich in totaal 60.000 Joden in Duitsland. 12.000 Duitse Joden en
bijna 50.000 uit hoofdzakelijk Polen, waar het antisemitisme nog door blijft gaan. De
Joden willen het liefst vertrekken naar Palestina of Amerika, maar krijgen officieel nog
meestal geen toestemming. Als Groot Brittannië een schip met Joden terug stuurt naar
Duitsland, is internationaal de verontwaardiging groot.
In een referendum sturen de Italianen de koning naar huis. Ze kiezen een parlement
waarin de Christendemocraten onder leiding van de Gasperi de grootste partij worden.
De Paus ondersteunt dit van harte en heeft zijn afkeer van de Italiaanse staat en politiek
opgegeven. Amerika geeft Italië veel hulp en de economie begint te groeien. De Gasperi
zet zich in voor meer welvaart in zijn land, een zoveel mogelijk autonome
Christendemocratie, die niet te dicht bij de kerk staat en voor de samenwerking binnen
Europa.
92
1948
De Verenigde Naties besluiten dat er een Joodse staat moet komen. Voor de Palestijnen
moet een tweede staat gesticht worden op de Westbank. Groot Brittannië trekt zich terug
maar laat alle ruimte aan de Arabieren om Israel te bezetten. David Ben Gurion richt nu
officieel de Joodse staat op. De Arabische landen vallen Israel aan en Ben Gurion moet
met hen een hard gevecht voeren om Israel definitief op de kaart te zetten. Jordanië bezet
de Westbank, Jeruzalem wordt gedeeld. Palestijnen verlaten op advies van de Arabische
landen massaal Israel, terwijl ze dit van de Israëliërs niet hoeven. Nog altijd verblijven
enkele miljoenen Palestijnse vluchtelingen in Arabische landen, vaak onder slechte
omstandigheden.
Tito breekt met de Sovjetunie. Er was al langer wrijving met dat land omdat Tito te veel
zijn eigen koers wilde bepalen. Joegoslavië wordt nu het blokvrije land tussen Oost en
West en daarmee zeer belangrijk. De angst dat Stalin toeslaat wordt niet bewaarheid.
Mogelijk komt dit omdat Stalin te druk is in Berlijn.
In het Westen van Duitsland worden de US en de Britse zone verenigd tot Bizone. Men
voert de nieuwe munt, de D Mark, met groot succes in. De economie herstelt voor het
eerst weer.
Ierland wordt officieel ‘the Republic of Ireland’.
1948-1950
Christelijke kerken erkennen het Jodendom als een volwaardige voorloper binnen hun
geloof en beschouwen de Joden niet meer collectief als de moordenaar van Christus.
1948-1970
Israel wordt in hoge mate ingericht als socialistische staat. De Kibboets wordt een
populaire vorm van landbouw bedrijven. Iedereen is zich bewust van de gevaren die de
staat loopt en de diensplicht voor mannen en vrouwen wordt dan ook breed ondersteund.
1949
Duitsland valt uiteen in twee staten. In het Westen de Bondsrepubliek bestaande uit de
Britse, US en Franse zones. In het Oosten de DDR, bestaande uit de Sovjet zone. De
grens tussen de twee landen gaat stapsgewijze dicht. De DDR wordt een staat naar Sovjet
model.
Berlijn wordt eveneens gedeeld. De Sovjetsector komt bij de DDR, de rest leidt een
eilandbestaan als West Berlijn.
1950
Turkije voert een meerpartijensysteem in. Het leger ziet er scherp op toe dat niet wordt
afgeweken van de staatsprincipes van Attatürk.
1950-1980
Zwitserland beleeft een hoogconjunctuur. De welvaart stijgt sterk en de industrie groeit.
Men haalt veel vakkrachten uit het buitenland.
93
1952
De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal ontstaat, als voorloper van de EG, mede
op aandringen van de Italiaanse regering onder De Gasperi.
Turkije wordt lid van de NATO.
1953
Opstanden in de DDR worden door de partij en de Sovjet-Unie hard neergeslagen.
1954
Oostenrijk wordt herenigd en volledig zelfstandig. Het krijgt de status van neutraal land.
1956
Tijdens de Suez crisis is Israel in oorlog met Egypte. Israel wint, de Sinaï wordt bezet en
komt voor ruim 20 jaar onder Israelisch bewind.
Tijdens de Korea crisis vechten de Turken aan Amerikaanse zijde mee.
In Hongarije tracht de regering het communisme wat menselijker te maken. De Sovjet
Unie wil het niet en grijpt in. De mensen propberen dit tevergeefs tegen te houden. Velen
verlaten als vluchteling het land.
In West Europa starten Frankrijk, Duitsland, de Benelux en Italië de samenwerking die
later zal leiden tot de EU.
1957
Na een referendum moet Frankrijk het in 1945 geannexeerde Saarland terug geven aan
Duitsland.
De verdragen van Rome leiden tot het ontstaan van de Europese Economische
Gemeenschap. Italië is één van de zes oprichters, naast Frankrijk, Duitsland en de
Benelux staten. In die tijd beleven zowel West Duitsland als Italië een
Wirtschaftswunder. Beroemde merken als Olivetti en Fiat zetten Italië op de
internationale kaart. In Duitsland groeit de industrie ten koste van de landbouw. In Italië
gaat dit proces nog sneller. Het land behoort in 1986 tot de vijf sterkste economieën van
de wereld, en staat boven het Verenigd Koninkrijk. Ook in het Zuiden groeit de welvaart
sterk, hoewel de verhouding tot het Noorden 1:2 blijft.
1959
De Republiek Ierland gooit economisch het roer om. Tolmuren verdwijnen en er
wordt fors geïnvesteerd in onderwijs. De economie begint hard te groeien.
1960
De Europese Vrijhandelsassociatie ontstaat met Zwitserland als mede oprichter.
94
1960-1975
Joegoslavië maakt een mini ‘Wirtschaftswunder’ door, mede door toenemende steun
vanuit China. De welvaart groeit en de toeristen komen in steeds grotere aantallen. Tito
wordt wereldwijd gezien als de man die een ander socialisme voorstaat met meer
vrijheid. Hij krijgt een leidende rol binnen de blokvrije staten en speelt in 1975 ook een
grote rol bij het tot stand komen van de besluiten op de conferentie over samenwerking
tussen Oost en West in Helsinki.
1960-1980
Bulgarije wordt zeer snel een geïndustrialiseerd land.
1961
De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) ontstaat met
Zwitserland als mede oprichter.
Het aantal burgers dat vanuit de DDR naar de Bondsrepubliek vlucht, stijgt tot 50.000 per
maand. Men is ontevreden over de beperkte welvaart, het collectieve systeem en de
politieke druk. De route gaat meestal via Berlijn, waar de grens nog min of meer open is.
Partijleider Ulbricht besluit om een muur te bouwen tussen Oost en West Berlijn. Dit
gebeurt op 13 augustus 1961.
1961-1970
Turkije kent een beperkte welvaart. Daarom emigreren veel Turken naar West Europa. Ze
worden deels actief geronseld. Berlijn wordt na Istanbul en Ankara de derde Turkse stad.
1965
In Roemenië komt Nicolae Ceausescu aan de macht. Intern regeert hij met zeer harde
hand. Zijn Securitate politie is berucht. Naar buiten toe neemt hij afstand van de Sovjet
Unie. Het Westen ziet dit graag en ondersteunt hem. Mede daardoor kan hij zijn
terreurregiem verder opbouwen.
1967
Tijdens de 6 daagse oorlog verslaat Israel de Arabische legers. De West Bank, de Golan
en Gaza komen onder Israëlisch bestuur. Jeruzalem is weer herenigd en de Klaagmuur
weer bereikbaar voor de Joden.
1968
Hongaarse en DDR troepen helpen de Sovjet Unie om de opstanden in Tsjechoslowakije
neer te slaan en de relatief liberale leiders af te zetten.
1970Israel verlaat steeds meer het socialisme en wordt een kapitalistisch land naar voorbeeld
van de USA.
1971
De Zwitserse mannen keuren in een referendum het vrouwenkiesrecht goed.
95
1972
Palestijnse terroristen vermoorden een deel van de Israelische sportdelegatie tijdens de
Olympische Spelen van München.
Zwitserland sluit met de EEG een vrijhandelsakkoord.
80 Procent van de Ieren in de Republiek stemmen voor toetreding tot de EEG.
In Noord Ierland schieten Britse soldaten op burgers. Daaruit resulteert een open
conflict tussen de Britten en de IRA. De Britten nemen alle gezag over Noord
Ierland in eigen handen.
1972-1974
Onder de Westduitse kanselier Willy Brandt wordt de relatie met de DDR verbeterd. Er
komen meer mogelijkheden om naar de DDR te reizen en ook het transiet verkeer naar
West Berlijn wordt vereenvoudigd.
1973
Israel wordt aangevallen door een verenigde Arabische strijdmacht tijdens de Jom
Kippoer Oorlog. De gevechten zijn heftig en worden gewonnen door Israel. De staat
Israel blijft qua omvang ongewijzigd.
1974
Op het eiland Cyprus plegen de Grieken met steun van Athene een staatsgreep. Ze richten
zich tegen de Turkse inwoners van het eiland. Turkije reageert hierop met militair
ingrijpen. Het eiland is sinds 1974 verdeeld in een Grieks en een Turks deel. De
bevolking wordt uitgewisseld en zo eindigt het multiculturele karakter van het eiland.
Tito voert in Joegoslavië een nieuwe Grondwet in. De deelstaten krijgen meer macht. De
Bosnische Moslims mogen vanaf 1974 bij hun ‘etnische afkomst’ aangeven dat ze
Bosniak zijn. Dat was tot 1974 niet toegestaan. Men moest aangeven dat men Serviër was
of Kroaat of Moslim. Dat wordt nu Bosniak en bij religie geeft men dan desgewenst
Moslim aan. Dit versterkt de positie van de Bosniaken als eigen groep.
1977
Israel sluit vrede met Egypte. Israel trekt zich daarna stapsgewijze terug uit de Sinaï.
1979
Het tweetalige Kanton Bern wordt gesplitst in het Duitstalige Bern en het Franstalige
Jura. Daarmee heeft Zwitserland 26 Kantons, 6 halve en 20 volle.
96
1980
Tito sterft. De wereld is bezorgd over de toekomst van Joegoslavië. Al snel nemen de
nationalistische gevoelens weer toe. Daar komt bij dat de economie in Joegoslavië het
steeds minder goed doet en dat er forse inflatie is. De bevolking wordt ontevreden.
Roemenië is door dictator Ceausescu zo sterk ingericht met zware industrie dat het aan
andere producten ontbreekt. Alles, vooral voedsel, gaat op de bon. De dictator verklaart
dit tot een actie in het belang van de gezondheid van de Roemenen.
Rode Brigades vermoorden in Italië Aldo Moro, de leider van de Christendemocraten.
Moro was bereid om te gaan regeren met de communisten die in Italië zeer gematigd zijn
en veel stemmen winnen. Radicaal linkse groepen willen dat niet en stoppen dit proces
met de moord. De communistische leider Enrico Berlinquer ontwikkelt een zeer
gematigde vorm van Eurocommunisme, dat religie en consumptie accepteert en kritisch
staat tegenover de Sovjet Unie. In 1984 halen de communisten bij de verkiezingen voor
het Europese Parlement de meeste stemmen. Ook in veel steden zijn ze machtig, onder
meer in Bologna.
1980-2000
De relaties van Israel met Jordanië verbeteren, de grenzen gaan open.
1985
Onder leiding van de Engelse premier Margret Thatcher tekent Groot Brittannië
een akkoord met Ierland. Voortaan werken de Britten met de Republiek Ierland
samen.
1989
De Servische leider Milosevic herdenkt op 28 juni in de Servische provincie Kosove, de
slag bij Kosove Polje (Slag op het Merelveld). Deze veldslag vond plaats in 1389. Een
relatief klein leger Serviers vocht toen tegen een Ottomaanse overmacht. Zij verloren die
slag, maar doodden de Sultan en verzwakten het Ottomaanse leger. Dit wordt sinds 1389
in Servië als heldendaad herdacht. 28 juni is dan ook de nationale feestdag. Milosevic
waarschuwt dat de deelstaten van Joegoslavië niet moeten denken, dat ze onafhankelijk
worden. Daardoor versterkt hij nationalistische gevoelens in Kroatië, Slovenië en Bosnië.
Tijdens een Paneuropese picknick in het Hongaarse grensgebied trachten veel
Oostduisters naar het Westen te gaan. De Hongaarse grenspolitie krijgt de opdracht om
de grens te openen. Op de achtergrond speelt de familie Habsburg een grote rol om dit te
bewerkstelligen. De DDR kan nu de mensen niet meer ‘vast houden’. Op 6 november
opent het land haar grenzen. De muur valt.
In Roemenië worden Ceausescu en zijn vrouw door een groep boze mensen gedood.
97
1990
Het communistische regiem in Bulgarije wordt vervangen door een democratie.
Op 3 oktober wordt Duitsland herenigd. Het land doet tevens afstand van haar vroegere
bezittingen in Polen. Helmut Kohl wordt kanselier van het verenigde Duitsland.
Het Hanzeverbond van handelssteden in Noord en West Europa wordt heropgericht als
Hanse der Neuzeit. Men werkt nu vooral samen op gebieden als toerisme.
Het welvaartsniveau in Ierland is zo hard gegroeid dat het de Ieren beter gaat dan
de Engelsen. Goed onderwijs en het lidmaatschap van de EG hebben daartoe
bijgedragen. Tevens hebben de Ieren hun staatsfinanciën op orde gebracht.
1990-1991
Tijdens de Golfoorlog wijst Koeweit 350.000 Palestijnen uit. Hun leider Arafat had zich
solidair verklaard met Irak. Het vele geld dat deze Palestijnen elke maand naar huis
overmaakten, valt weg. Daarmee verdwijnt de economische basis onder de Palestijnse
gebieden. Turkije dient tijdens de oorlog als militaire basis voor de USA. De Arabische
staten ondersteunen de Amerikanen. Afgesproken is dat de Amerikanen in ruil daarvoor
de Islamitische bevolking in Joegoslavië zullen ondersteunen.
1990-2000
Zwitserland neemt veel vluchtelingen op. Hoewel delen van de bevolking hierover soms
klagen, slaagt geen enkele referendum dat zich daartegen richt.
1990-2000
Economische crisis in de Zwitserse zware industrie. Delen van het land worden weer
groener en agrarischer zoals Graubünden.
1991
In Italië vormt zich een nieuwe politieke kracht, de Lega Nord. Zij wil het land
federaliseren. In Zuid Tirol, op Sicilië en Sardinië bestaan er dan reeds autonome regio’s.
Dat wil de Lega Nord in het hele land doorvoeren. Ze wil eveneens een einde maken aan
de betalingen van Noord naar Zuid. Ze geven aan dat Garibaldi Italië niet heeft verenigd,
maar Afrika heeft gedeeld. Hun eigen Noorden noemen ze Padania. Ze richten zich tegen
buitenlanders. Koffiebrander Illy deelt niet hun hele mening, maar ondersteunt wel hun
economische visie. Volgens hem gaat er te veel geld naar het Zuiden en naar de staat
waardoor Italiaanse bedrijven niet kunnen concurreren met andere staten, zoals Slovenië
en Oostenrijk.
98
1991-1995
Slovenië, Kroatië en Bosnië stappen uit Joegoslavië. Slovenië wordt daarbij stevig
ondersteund door Duitsland, dat de nieuwe staat direct erkent. Het Joegoslavische leger
grijpt kortstondig in, maar trekt zich terug. Anders is dit in Kroatië. Omdat hier veel
Serviërs wonen, wil Joegoslavië hier per sé geen onafhankelijke staat. Aangezien het land
ook verder weg ligt van de rest van West Europa, lijkt het voor het Joegoslavische leger
eenvoudiger om in te grijpen. Er ontstaat een bloedige oorlog die gaandeweg verandert in
een oorlog Servië-Kroatië.
Ook in Bosnië grijpt het Joegoslavische leger in. Er ontstaat hier eerst een stevige oorlog
tussen Bosniaken (Moslims) en Kroaten (Rooms Katholieken) enerzijds en Serviërs
(Orthodox Christelijken) anderzijds. Deze oorlog slaat later om in een oorlog tussen
Bosniaken en Kroaten. Daarbij schieten Kroaten de brug in Mostar kapot. Mede onder
druk van de internationale gemeenschap gaan Kroaten en Bosniaken weer samen werken.
Ondertussen zitten de mensen in Sarajevo gevangen in hun stad. Slechts een tunnel
verbindt ze nog met de buitenwereld.
1993
In Oslo wordt geprobeerd om de relaties van Israel met de Palestijnen te verbeteren.
Afgesproken wordt dat er autonome gebieden komen. Omdat Arafat later echter weigert
om de doelstelling op te geven dat Israel als land moet verdwijnen, komt hier niet al te
veel van terecht. Er komen weliswaar autonome zones, maar Israel houdt de controle
over haar hele gebied, inclusief alle buitengrenzen.
De grenzen in Europa vallen weg voor alle goederen. Tevens treedt het verdrag van
Maastricht in werking en komt de EU tot stand.
Italië krijgt een nieuwe grondwet, waarin overwegend wordt uitgegaan van het
districtenstelsel.
1994
De Milanese ondernemer en voetbalmagnaat Berlusconi richt in Italië de politieke partij
Forza Italia op. Het begrip Forza / voorwaarts ontleent hij aan het Milanese voetbal. De
partij trekt veel voormalige kiezers van de Christendemocraten aan. Hij wint de
verkiezingen en herhaalt dat nog eens in 2001 en 2008. Zijn regering slaagt erin om het
begrotingstekort weg te werken en Italië rijp te maken voor de Euro. De overige beloftes,
zoals meer groei en lagere belastingen, maakt hij niet waar. Zijn macht ontleent
Berlusconi aan zijn geld, zijn TV station Mediaset en de politieke controle over de
publieke zenders. Via intimidatie en 18 wetten die zijn eigen persoon moeten
beschermen, overleeft hij tal van ernstige crises. Hij is een vrouwenjager en Italië
accepteert dat lang van hem. Pas in 2011 en 2012 eindigt zijn macht en wordt hij
veroordeeld en onttroond.
99
1994-2002
Diverse opstanden en vormen van terrorisme van Palestijnen brengen de staat Israel ertoe
om een muur te bouwen rond de Westbank. De bouw start in 2002.
1995
De oorlog in Joegoslavië wordt beëindigd en de akkoorden van Dayton komen tot stand.
Joegoslavië bestaat alleen nog uit Servië met de provincies Kosove en Montenegro.
Daarnaast zijn er de autonome staten Slovenië, Kroatië, Bosnië-Herzegovina en
Macedonië. Bosnië-Herzegovina bestaat uit twee deelrepublieken: de Republika Srpska,
waar overwegend Serviërs wonen, en de Federatie Bosnië-Herzegovina waar Kroaten en
Bosniaken wonen. Om recht te doen aan de verschillen tussen de 2 bevolkingsgroepen,
wordt de federatie verder opgedeeld in 10 kantons.
Het verdrag van Schengen treedt in werking. Personencontroles worden afgeschaft tussen
Spanje, Portugal, Frankrijk, Duitsland en de Benelux landen. In de jaren die erop volgen
wordt het Schengengebied stapsgewijze uitgebreid.
Oostenrijk wordt lid van de EU.
1995-2012
Joodse families vestigen zich steeds vaker in Palestijnse gebieden. Hoewel ze betalen
voor de grond, zet dit veel kwaad bloed. Het onderwerp van de nederzettingen is een
permanent probleem bij vredesonderhandelingen. De regering grijpt soms in, maar niet
altijd omdat daarmee ook religieuze gevoelens worden aangetast.
1998
Het Goede Vrijdag akkoord tussen de Republiek Ierland en Groot Brittannië maakt
een einde aan het geweld in Noord Ierland. De Britse premier Tony Blair heeft
hieraan veel bijgedragen.
1999
De Zwitsers willen geen lid worden van de EU, omdat ze dan niet meer neutraal zouden
zijn. In plaats hiervan keurt de bevolking in een referendum de bilaterale verdragen met
de EU goed. Hiermee wordt Zwitserland toch sterk verbonden met de EU.
2002
De Euro wordt ingevoerd in 12 landen van de EU. Later zullen steeds meer staten volgen.
In Ierland komt de Euro er, maar alleen in de Republiek. In Noord Ierland blijft
het Pond.
Er komt een einde aan de macht van de militairen in Turkije. De AKP, de partij van
Recep Erdogan gaat regeren. De volledige naam van de partij is ‘Partij voor
Rechtvaardigheid en Ontwikkeling’. De partij staat voor sociaal conservatisme. Nieuw
voor Turkije is dat ze haar principes mede baseert op de Islam. Sommigen zien daarin een
afwijking van de seculiere lijn van Attatürk.
100
2003-2013
De Turkse economie boomt. Groeicijfers van 8 procent per jaar laten de welvaart snel
stijgen. Steden groeien, Istanbul gaat naar 16 miljoen inwoners. Enorme
infrastructuurprojecten worden opgepakt, waaronder hogesnelheidslijnen voor de
spoorwegen.
2004
Slovenië en Hongarije worden lid van de EU.
Bulgarije en Roemenië worden lid van de NATO.
2005
Turkije start officieel de toetredingsonderhandelingen tot de EU. Omdat nogal wat EU
landen hier terughoudend op reageren, zit er weinig schot in. Economisch zijn de grenzen
vrijwel open, maar verder niet. Dit leidt ertoe dat Turkije teleurgesteld raakt en steeds
vaker de samenwerking zoekt met Arabische landen.
2006
Montenegro wordt onafhankelijk. Het scheidt zich af van Servië.
Enorme overstromingen van de Donau richten grote schade aan in onder meer Roemenië.
2007
Slovenië en Hongarije worden lid van de Schengen groep en openen de grenzen met
Italië, Slowakije en Oostenrijk. Tevens voert Slovenië de Euro in.
Bulgarije en Roemenië worden lid van de EU.
In Zwitserland wint de conservatieve partij, de Schweizer Volkspartei, veel stemmen. Ze
richt zich onder meer tegen buitenlanders. Haar leider, Blocher, wordt Budesrat. De
harmonie binnen de Bundesrat lijdt hieronder. In 2011 verliest de SVP de meeste
stemmen weer en komt er opnieuw een regering zonder SVP.
2008
Kosovë scheidt zich af van Servië.
Tegenstanders willen de regerende Turkse partij AKP laten verbieden via het
Constitutionele Hof. De reden is dat ze vinden dat de AKP de scheiding tussen staat en
religie niet voldoende handhaaft. Dit wordt afgewezen. De partij laat zien dat ze niet wil
afwijken van de scheiding tussen staat en religie. Ze kan enigszins worden vergeleken
met de conservatieve Christelijke partijen in Nederland en Duitsland in de periode 19501970. Ze staat het gebruik van religieuze symbolen in openbare gebouwen weer toe, zoals
hoofddoekjes. Deze lijn wordt door veel religieuze Turken toegejuicht.
Zwitserland wordt lid van Schengen en opent de grenzen.
101
2009
Netanyahu wordt opnieuw premier van Israel. Hoewel zijn kabinet mede gesteund wordt
door orthodoxe Joden, beperkt hij hun macht. Zo wordt niet langer aanvaard dat ze geen
dienstplicht hoeven te vervullen. Een deel van de orthodoxe Joden erkent de staat Israel
niet en wacht eerst op de Messias. Daarom wil men ook geen werk voor de staat doen.
De Hongaarse economie kwakkelt ernstig. De munt, de Forint, verliest aan waarde. Het
land schuift politiek op naar rechts. Antisemitisme in het parlement doet de wereld
schrikken.
De bankencrisis die uit de USA komt overgewaaid, doet zich stevig voelen in Europa.
Italië lijdt er sterk onder en de economie krimpt.
De Ierse Republiek lijdt zwaar onder de bankencrisis. 5 Banken dreigen om te
vallen. Geheel op eigen kracht lossen de Ieren het probleem op, onder meer met
banken steun en mega bezuinigingen. Tot verbazing van veel economen is Ierland er
binnen enkele jaren weer bovenop.
2010
Het visumvrije reisverkeer tussen alle voormalige deelrepublieken van Joegoslavië,
Albanië en de EU komt tot stand.
In Italië daalt het geboortecijfer naar 1,18 kind per vrouw, de helft van wat nodig is, om
de bevolking op peil te houden. De voorspelling is dat het land rond 2150 vrijwel leeg is.
2011
De Turkse AKP behaalt bijna 50 % van de stemmen.
2013
Kroatië wordt EU lid. De EU voert ook toelatingsgesprekken met Servië en Montenegro.
De economische groei in Turkije valt terug en de munt, de Lira verliest aan waarde. Via
een rentestijging corrigeert men een deel van die ontwikkeling.
In Istanbul gaat Marmaray in gebruik, de spoorlijn onder de Bosporus. Vooreerst rijden
hier stadstreinen. Vanaf 2015 gaan er ook Hogesnelheidstreinen rijden van Edirne via
Istanbul naar Ankara en Konya.
In een referendum stemmen de Zwitsers nipt tegen een onbeperkte arbeidsmigratie met
de EU.
102
2014
De Turkse AKP behaalt bij de gemeenteraadsverkiezingen 45 % van de stemmen, tegen
39 % in 2009. Deze winst wordt behaald ondanks het feit dat de oppositie de regering van
corruptie beschuldigt.
De Zwitsers stemmen in een referendum tegen het voorstel van een groep conservatieve
Groenen om de immigratie te beperken. Zwitserland kent circa 30 % inwoners die geen
Zwitserse Bürgerort status hebben. Dit is het hoogste percentage buitenlanders van heel
Europa.
Karel de Grote is 1000 jaar dood. In Aken en daarbuiten wordt er veel aandacht aan
besteed. Aken richt hiertoe de Route Charlemagne en een Centre Charlemagne in.
Martin Schultz wordt herbevestigd als voorzitter van het Europees parlement. Dat hij uit
Eschweiler komt, op enkele kilometers van Aken, is toeval, maar 1000 jaar na Karel de
Grote staat de regio Aken daarmee wel opnieuw op de kaart.
103
104
Religieuze achtergrond informatie
De religieuze boeken
TANACH
=
TORA (5 BOEKEN VAN Mozes)
 Genesis
 Exodus
 Leviticus
 Numeri
 Deuteronomium
Plus
NEWIIM (vroege geschiedenis Israel)
KETUWIM (psalmen, profeten, geschriften)
BIJBEL
=
Plus
TANACH (Oude Testament)
Nieuwe Testament
KORAN
=
Islamitisch geloof in verzen, impliciet mede gebaseerd op kennis
van Joodse en Christelijke geschriften. Belangrijke eisen aan de
moslims: Geloofsbelijdenis, gebed, pelgrimstocht, vasten en
aalmoezen geven. Dit zijn de 5 zuilen van de Islam.
Belangrijkste profeten / aartsvaderen
Joden
Christenen
Islamieten
Abraham
JA
JA
JA
Mozes
JA
JA
JA
Jezus
NEE
JA
JA *
Mohammed
NEE
NEE
JA
*
Niet als zoon van God. Dat zou in strijd zijn met het monotheïsme
105
Meer achtergrond bij religie
God
Machtig, straffend en belonend naar volk van Israel op basis van hun collectieve gedrag.
Beoordeelt ook individueel gedrag, maar maakt niet kenbaar op welk moment dat
gebeurt. Is bereid te praten via de Profeten en aartsvaderen met het volk en geeft soms
toe. Maakte zich (deels) zichtbaar aan Mozes. Heeft de schepping in 6 dagen voltooid.
Nu is het volk aan zet met zijn hulp.
Machtige maar barmhartige Vader in de Hemel, maakt zich zichtbaar via zijn zoon Jezus.
Hij beloont en bestraft individueel. Hij heeft de schepping in 6 dagen voltooid. Nu zijn de
mensen aan zet. Augustinus: Wij zijn de tijd, zoals wij zijn, zo zullen de tijden zijn. Bij
Calvijn is God meer almachtig in die zin dat hij de mensen voorbestemt, predestineert.
Almachtige God. Voor niemand zichtbaar. Heeft de schepping niet voltooid en werkt nog
steeds door (daarom is in de Islam de 7 e dag, de vrijdag geen vrije dag).
Profeet en Schrift, zie vorige pagina
Wet
De schrift is gelijk aan de wet. De mensen mogen haar interpreteren en toepassen in lijn
met de tijd waarin ze leven, maar moeten zich houden aan de 613 Mitzwot, 365 verboden
en 248 geboden, waaronder de 10 Geboden.
De schrift is de wet binnen de kerk, zo ontstaat het Kanonisch Recht. Buiten de kerk is de
schrift vaak wel leidraad, maar de staat maakt gescheiden daarvan wetten.
De Koran is tevens de wet. Islam geleerden interpreteren haar steeds naar de tijd waarin
we leven. God werkt door en schept zo nieuwe inzichten. Dit mag niet leiden tot
vernieuwing, wel tot voorzichtige interpretaties.
Rechtspraak
Oorspronkelijk door een Leviet (priester) en een burger samen zodat God en de mensen
samenwerken. In Israel is er een wereldlijke rechtbank. Religieuze zaken beslist echter
het Opperrabbijnaat.
Door een onafhankelijke staatsrechter, echter binnen de kerk door de geestelijkheid. In
kloosters door de oversten.
Door een Ulema, een College van Rechtsgeleerden, dat de Koran vertaalt in richtlijnen
voor de rechtspraak. Lokaal wordt recht gesproken door een Kadi, een Islamitische
rechter. In veel Islamitische landen zijn er echter wereldlijke rechtbanken voor niet
religieuze aangelegenheden.
106
Priesters
Oorspronkelijk was de stam van de Levieten uitverkoren als priester. Ze vormden een
eigen klasse. Nadat de Joden uit Israel zijn verdreven, zijn er Rabbijnen. Zij zijn leraar en
onderscheiden zich formeel niet van ieder ander, behalve door hun enorme kennis.
Aparte, ingezegende groep, met eigen status en opleiding. Hiërarchische opbouw met
pastoor en bisschop. In de kerk van Calvijn is dit niet het geval. Daar worden de priesters
(Dominee) benoemd door de Gemeente.
De Imam is iemand die is ingevoerd in de Koran en goed Arabisch beheerst. Verder
onderscheidt hij zich niet van andere mensen.
Volk
Voor God is iedereen gelijk. Het Joodse volk worden extra verplichtingen opgelegd.
Daarmee is het een uitverkoren volk. God beoordeelt bij de Joden vooral het volk als
totaal. Daarnaast wordt de individuele mens beoordeeld.
Formeel is iedereen gelijk. In de praktijk zijn er zowel binnen de kerk (priesters,
kloosters) als daarbuiten rangen en standen. Binnen de kerk van Calvijn is dit laatste niet
het geval.
Alle mensen zijn gelijk, er zijn geen rangen en geen standen.
Staat
Oorspronkelijk zag God liever geen staat en geen koning. Later is dat veranderd. Het
principe waarbij de stamoudsten min of meer regeerden is daarmee vervallen. Er bestaat
via Orthodoxe partijen een band tussen de religie en de staat. Deze is complex omdat de
zeer orthodoxe Joden de staat Israel niet erkennen. Ze wachten eerst nog op de Messias.
Staat in de Rooms Katholieke kerk apart van kerk. In de vroege middeleeuwen deels niet,
maar in de loop van de tijd wel. In de Orthodox Christelijke landen, staat de staat juist
niet los van de kerk. De Lutherse kerk is via de bisschoppen sterk gebonden aan de staat.
De kerk van Calvijn is geheel onafhankelijk.
De Islam is een sterke tegenstander van een staat. De wet komt van God en de mensen
moeten onderling zien het eens te worden, meestal via de stamoudsten. Er bestaan nu wel
staten, maar niet van harte.
107
KERK
Bestaat als zodanig formeel niet bij de Joden. De synagoge is een plaats van samenkomst.
Er is nauwelijks een formele organisatie. Oorspronkelijk was dit anders, toen was er de
tempel met de klasse van de priesters. Nu kent men nog wel het Opper Rabbijnaat.
Eigen instituut met hiërarchie. Staat los van de staat maar is bij de Katholieken een
instituut met de paus aan het hoofd. Ook bij de Orthodoxen is de kerk een organisatie,
echter onder leiding van de Patriarch en de staat. Bij Luther en Calvijn is er de kerk als
instituut. De Lutherse kerk kent een hiërarchie met bisschoppen. Bij Calvijn is de
gelovige kerkgemeente haar eigen baas.
De Islam kent geen kerk. De Moskee is slechts de plek om je neer te leggen om te bidden.
Dat betekent het begrip Moskee. Er is nauwelijks een centrale organisatie. Ooit waren er
de Soennietische kaliefen in Bagdad. Toen het Ottomaanse Rijk Irak op Iran veroverde in
de zestiende eeuw, ging hat Kalifaat over naar de Sultan. Met de ondergang van het
Ottomaanse Rijk in 1923 verdampte dit instituut goeddeels. In het Sji’ietische Iran is de
Ayatollah een geestelijk leider. Hij staat echter niet aan het hoofd van een
kerkorganisatie, want die bestaat niet.
108