Urbaan krachtenspel in Bangkok : enkele voorbeelden voor

Urbaan krachtenspel in Bangkok : enkele voorbeelden
voor ruimtelijke planning
van der Meulen, G.G.
Gepubliceerd: 01/01/1985
Document Version
Uitgevers PDF, ook bekend als Version of Record
Please check the document version of this publication:
• A submitted manuscript is the author's version of the article upon submission and before peer-review. There can be important differences
between the submitted version and the official published version of record. People interested in the research are advised to contact the
author for the final version of the publication, or visit the DOI to the publisher's website.
• The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review.
• The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and page numbers.
Link to publication
Citation for published version (APA):
Meulen, van der, G. G. (1985). Urbaan krachtenspel in Bangkok : enkele voorbeelden voor ruimtelijke planning.
(MANROP-serie; Vol. 75). Eindhoven: Technische Hogeschool Eindhoven.
General rights
Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners
and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.
• Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research.
• You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain
• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ?
Take down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately
and investigate your claim.
Download date: 18. Jul. 2017
•••••
••••••
MANAGEMENT VAN DE RUIMTELIJKE ORDENING EN RUIMTELIJKE PLANNING
MANROP-SERIE NR. 75
George G. van der Meulen
URBAAN KRACHTENSPEL
IN BANGKOK
enkele voorbeelden voor
ruimtelijkeplanning
EINDHOVEN, ARPIL 1985
Technische Hogeschool Eindhoven
Vakgroep Urbanistiek en Ruimtelijke Organisatie
Management van de Ruimtelijke Ordening en
Ruimtelijke Planning (~iROP)
Postbus 513
5600 MB EINDHOVEN
INHOUDSOPGAVE
SAMENVATTING • • • • • •
INLEIDING.
..
....
. . . . . .. ..
. . .. ..
. • • • • • • • • • .. .. • • • • •
INTRA -URBANE VERDICHTINGEN • • • • • •
MEGA-SLUM: HET VOORBEELD KLONG TOEY.
SQUATTING IN DIASPORA. • • • • • • • • •
KWALITEITSVERBETERING VAN DE VOLKSHUISVESTING. • • •
..
URBAAN·RURAAL OVERGANGSGEBIED. • • • • • • • •
STRAATVERKOOP, WINKELHUIZEN EN SUPERMARKTEN •••
KONKLUSIES EN SLOT • • •
• • • •
LITERA.TUUR • • • • • • • • .. • • .. .. • • .. • •
1
2
4
6
9
11
15
18
20
22
SAME NVATT ING
Bangkok toont als een van de miljoenen inwoners
in
de
zgn.
Derde
Wereld
landen
het
toneel
tellende
metropolen
van een aantal zeer
indringende sociale en ruimtelijke processen. Het urbane krachtenspel
manifesteert
zich
onder
andere
via
grondgebruik, ontwikkelingen op het gebied
waaronder
de
veranderingsprocessen
van
werkbezoeken
problematiek
gemaakt
tijdens
een
aan Thailand geven daarvan blijk. De resultaten
van de hierna weergegeven en voor de ruimtelijke
voorbeelden
volkshuisvesting
bewoning van' slumgebieden, en de gang van zaken bij de
voorzieningendistributie. Enkele aantekeningen
aantal
de
in
planning
relevante
zijn echter zodanig dat nadere aandacht vanuit een op de
van
ontwikkelingslanden
planning gewenst en gerechtvaard1gd is.
georienteerde
ruimtelijke
MANROP 75
2
INLEIDING
In landen die in een bepaalde
staan,
bereikt
het
fase
fenomeen
als
van
ontwikkelingslanden
urbanisatie
vrijwel
bekend
overal een
hoogtepunt(verg. v. Ginkel 1977). Veel onderzoekers operationaliseren
dit
in
termen
van
explosieve
groei
en/of primacy-metropolitaine
ontwikkelingen. In Latijns-Amerika gaat het
Mexico
City;
in
daarbij
om
onder
meer
Afrika zijn Dakar en Cairo voorbeelden; en in Azie
kunnen Delhi, Calcutta en Jakarta aangewezen worden (McGee 1976). Ook
Bangkok
hoort
in dit laatste rijtje (van meer dan 5 a 6 ) miljoenen
inwoners tellende
gedefinieerd
built-up
steden
wordt
Bangkok
thuia,
als
and
"the
the
waarbij
disparity
second
'primacy'
between
most
in
dit
geval
the population of
populous
centre
in
onvoldoende.
Een
Thailandfl(Sternstein 1982, p. 107).
Anno 1984/85
dergelijke
is
die
operationalisering
kwantitatieve
'versimpeling'
stellig
brengt
namelijk
uitdrukking de rol die autonome aanpassingsprocessen
van
niet tot
spelen.
Kennis
die processen is wezenlijk om er planmatig mee te kunnen omgaan.
Een ruimtelijke planning die
afgestemd,
heeft
op
waarschijnlijk
versimpelde
weinig
nadrukkelijker dan voorheen tevens in de
operationalisaties
kans
korpus
is
van alagen. Er dient
van
het
uit
zijn
krachten geschoten 'kind' gekeken te worden. Vergelijkingen in termen
van trisomie-21 zijn, om
helemaal
met
zo
de
parallel
door
te
trekken,
misschien
gek nog niet. Doch niet aIle inwendige processen moeten
ziekteverschijnselen
kennishoudingen,
vergeleken
worden;
voor
westerse
dienen ze eerder ala autonome aanpassings-processen
gezien te worden. In dit verband denken we vooral aan:
1. intra-urbane verdichtingsmomenten;
3
MANROP 75
2. squatting (slums) van het mega-type;
3. squatting in diaspora;
4. kwaliteitsverhogende ('upgrading') huisvestingen met aIle
gepaard
gaande
problemen
vandien
van
vergrote
daarmee
werkafstanden,
deprivatie en hernieuwde squatting in geval van verhuizing;
5. stadsrand-inf1ltraties die
V1jfde
Nationale
Plan
van
ondanks
Thailand
zoneringsmaatregelen
en
besluitvorming van de Autoriteiten van de
in
het
de daaruit voortvloeiende
Metropool
Bangkok
plaats
vinden; en,
6. een voorzieningen-vraagstuk waarin de tegenstelling centraal staat
tussen
straatventers
en de min of meer gemonopollseerde warenhuizen
c.q. supermarkten. Die tegenstelling 1s ook
aan
de
orde,
zij
het
minder uitgesproken, tussen de straatventers en de gelegaliseerde (en
dus belasting betalende) w1nkeliers van de 'shophouses'.
We zullen hierna aan elk van deze voorbeelden
aandacht
aangeven hoe bovenbedoelde autonome aanpassingsprocessen
planningsrelevantie bez1tten.
besteden
en
MANROP 75
4
INTRA-URBANE VERDICHTINGEN
In het eerste voorbeeld wil ik enkele
intra-urbane
opmerkingen
ontwikkelings-tendenties,
waarbij
plaatsen
mijn
bij
de
aandacht zich
richt op het door gebouwen in gebruik nemen van grond.
Bangkok, doch vooral Bangkok Metropolitan Area
explosieve groei in inwonertal.
Om
kunnen
gelegd
door
opvangen,
gebouwen,
ondergaat
een
deze mensen alsmede de ekonomische
en/of ruimtelijke aktiviteiten die aan hun
zijn ,te
(BMA)
aanwezigheid
gerelateerd
wordt een ingrijpend beslag op de ruimte
woningen,
infrastruktuur
en
andere
voorzieningen.
Bangkok groeide in de afgelopen decennia snel.
vertoonde
Het
bebouwde
gebied
een navenante uitdijing van eirka 55 km2 in 1945 tot eirka
250 km2 in 1980 (Kanjanaharitai 1981, p. 207).
Dit bebouwde gebied wardt begrensd door een cirka 850 km2
zone
die
de overgang van stad naar platteland, i.e. de 'urban-rural
fringe' (Thadaniti 1983, p. 1). In deze zone is
gesitueerd,
zoals
Nong-Jok,
Lad-Krabang,
Taling-Chan en Nong-Kam. Onder andere
van
de
bewoners
omvattende
een
aantal
Min-Buri,
door
de
suburbs
Bang-Kuthian,
huisvestingspolitiek
National Housing Authority betreffende de herhuisvesting van
van
slum-gebieden,
groeien
deze
suburbs
gestaag.
Dit
groeiproees gaat niet zonder problemen, met name soeiale problemen.
Thadaniti (1982) beschrijft de problematiek die in deze
suburbs
als
gevolg van de plaatsvindende snelle suburbanisatie.
Doeh de snelste grondgebruiksverandering met
speelt
zich
in
de
nog
niet
bebouwde
metropool af. Het is niet uitges!oten
hiervoor
dat
bebouwing
ruimten
een
als
gevolg,
binnen de Bangkok
belangrijke
oorzaak
in de bereikbaarheid van deze gebieden gezocht moet worden.
5
MANROP 75
Bereikbaarheid van bovenbedoelde suburbs laat namelijk (nog)
te
wensen
over.
verklar1ngsfaktor
informele
ik
kom
sektor)
hierop
Toch
ernstig
kan de sociale problematiek een belangrijker
blijken,
waarbij
werkgelegenheid
(in
de
zgn.
waarschijnlijk als hoofdoorzaak aan te merken is;
in
het
gedeelte
over
huisvestingssituatie nog uitgebreider terug.
verbetering
van
de
MANROP 75
6
MEGA-SLUM: HET VOORBEELD KLONG TOEY
Richt Evers van de Universiteit van Bielefeld zijn
stedelijk
grondbezit
het
('low-cost
en
in
het
algemeen
problematiek in het bijzonder. Een
Bangkok
voorbeeld
1982).
(ISP-Bangkok
uitgestrektheid
huisvestings-vraagstuk
de slums- of squattinghiervan
is
de
Klong
van
deze
slum,
Galet
op
ruimtelijke
de
zal van 'mega-squatting' gesproken
worden.
In geval van de mega-slum Klong
bewoners
van
deze
slum
aan
Toey
grenst
aan
is
een
.
translokatie
van
de
de orde in verband met de voorgenomen
uitbreiding van de aan die lokatie
slum
het
een in het zuidoosten langs de rivier Chao Phraya gelegen slum
Toey,
in
op
1984), Van Nederlandse (universitaire)
(Evers
zijde bestaat vooral belangstelling voor
housing')
aandacht
grenzende
havenaktiviteiten.
De
een lange muur die zich uitstrekt langs het gehele
komplex van de Port Authority of Thailand op deze plek
aan
de
Chao
Phraya riviera
Na de definitief wording van een translokatie
van
de
bewoners
van
(eem deel van) de slum KLong Toey zijn drie partijen van belang:
1. SMA, de Bangkok Metropolitan Authority, de plannende en
managende
autoriteit;
2. NEA, de National Housing Authority, de organisatie die zorg draagt
v~~r
het aanbieden van nieuwe woongelegenheid; en,
3. de lokale bevolking die met een nieuwe woning c.q. met een
totaal
nieuwe sociale situatie gekonfronteerd wordt.
Korrekter is misschien de Klong Toey problematiek
niet
te
verengen
tot het aanreiken van een nieuwe lokatie; doch veeleer deze in breder
7
MANROP 75
verband
plaatsen
te
bevolkingskategorie
waarbij
centraal
staan.
Dit
terdege nagegaan dient te worden of de
Thailand,
geen
andere
voor
konsekwenties
de
neemt
PAT,
niet
de
Port
weg
deze
dat ook
Authority
of
uitbreidingsrichting had kunnen kiezen. Doch
dat is op dit moment #oude koek# en de onderhandelingen
tussen
PAT,
NHA en bevolking hebben reeds een nieuwe gebiedsallokatie opgeleverd.
V~~r
ander
een deel van de te
deel
zal
translokeren
bevolking
althans.
V~~r
een
de translokatie over grotere afstand zijn; voor een
klein deel waarschijnlijk naar de intermediaire zone, of --en dat zal
als
derde
kategorie in prinCipe een omvangrijke zijn-- naar een van
de suburbane kernen zoals Min-Bburi, Non Jok, Lad Krabang, etc.
Onderzoek
naar
·getranslokeerde
het
weI
en
wee
van
daarmee
te
vergel1jken
bevolkingsgroepen na hun verhuizing ten opzichte van
voor hun verhuizing, roept zoveel vraagtekens op dat
het
ruimtelijk
beleid zich nog uitgebreid achter de (flap?)oren mag krabben alvorins
translokatie over grote afstand als een
socio-ruimtelijke
voor
stimuleren.
dergelijke
megaslum-bewoners
uitgebreider op terug daar
waar
de
te
upgrading
van
oplossing
Ook hier kom lik
de
hUisvest~ng
I
centraal staat.
i
Het zal in dat verband duidelijk zijn dat plannings-gerlcht onderzqek
I
dat
aan
planvoorstellen
voor
nieuwe
woonlokaties vooraf dient Ite
i
gaan, enerzijds het vraagstuk van leefstijl aan de orde moet stel11n,
doch
anderzijds
het
hele
akUviteiten-
patroon
c.q.
!bestaanspatroon ruimtelijk (etc.) in beschouwing dient te nemen.
,
Of het nu om deze of om andere mega-slums gaat, (blijkbaar) doet
eens
het
i
z~ch
moment voor waarop het in zijn voortbestaan bedreigd wo dt
of waarop geen verder voortbestaan om welke reden dan ook mogelijk is
(spoorveiligheid en verdrinkingsgevaar voor de bewoners,
8
MANROP 75
uitbreidingsbehoeften van andere stedelijke funkties,
grondeigendomsproblemen).
In
die gevallen gaat de problematiek, een
fase van uitwaaiering, van migratie naar andere urbane lokaties
zijn
intrede doen. Overigens moet men zich bedenken dat "about one-quarter
of the city's population lives
city"
in
slums
scattered
throughout
the
(Burunasiri 1983, p. 121). In Sternstein (1976, p. 112) is een
kaart opgenomen waarin de
staat weergegeven.
ruimtelijke
spreiding
van
dit
fenomeen
MANROP 75
9
SQUATTING IN DIASPORA
in
In veel gevallen impliceert die uitwaaiering squatting
diaspora,
ergens een nieuw plekje v1nden. Dit kan vele vormen aannemen, het kan
op een veelheid van lokat1es in het
Welke
faktoren
daarbij
zoal
vinden.
plaats
lichaam
urbane
een rol spelen, hangt stellig van een
aantal primaire kondities af.
Mijn aandacht voor het vraagstuk van de squatting in
niet
diaspora
begon
zozeer door de konfrontatie met een verspreide, veelsoort1ghe1d
in siumelementen. Waardoor ik in aanvang
anders,
en
getroffen
werd,
was
iets
weI een tweeledige. Terugkerende uit het noordwesten van
Thailand, uit de regio Chang Mai, met de nachttre1n ontwaarde
ik
in
de vroege ochtenduren naar buiten kijkend, een vorm van megasquatting
die als langgerekte verschijningsvorm min of
spoorlijn
gesitueerd
was.
In
de
tweede
meer
parallel
plaats
aan
de
ontwaarde ik een
panorama waarin voetgangers tot in de knieen in het water, voorwaarts
gingen.
Waarschijlijk,
doordat ik als grootstedeling opgegroeid ben
en geleerd heb mij bijna nergens meer over te verbazen, heb
niet
ogenblikkelijk
het
fototoestel
ik
toen
gegrepen en die beelden in de
camera obscura vastgelegd. Doch twee dagen later overkwam mij na
een
bezoek aan het cirka veertig kilometer noordelijk van Bangkok gelegen
Asian Institute of Technology in feite hetzelfde, aIleen stond ik
toen
tot
er
nabij de knieen in het water; het was avond, een wolkbreuk
meldde zich en enkele ogenblikken later stond cirka een
halve
meter
water op het wegdek. Ook nu ontbreken foto's; helaas.
Deze hoeveelheden water
zijn
lokale
In
gebeurtenissen.
niet
geheel
orde. "Wie het centrum van Bangkok in
incidenteel.
evenmin
zijn
het
Bangkok zijn ze periodiek aan de
de
regentijd
bezoekt,
waant
10
MANROP 75
zich
in
een
moderne
sprookjesstad
waar
oprijzen uit het water tussen ko1ossale
sprookje
(),
maar
jaarlijks in
de
een
trieste
regentijd
oude
tempels en pagoden
moderne
gebouwen.
werkelijkheid
gedurende
weken,
van
soms
een
()
Geen
stad
die
maanden,
wordt
geinundeerd" (Douwes Dekker en Qualerij 1984, p. 44).
Ook a1 mocht ik deze bee1den niet op
vastleggen,
voor
de
de
fotografiche
kunnen
Thaise regering bood deze waterrijke zomer van
1983 voldoende aangrijpingspunten om in te grijpen
van
plaat
in
de
realiteit
mijn eerste ochtendse ontwaringen, namelijk de langgerekte slums
lange de spoorlijn.
Uit een oogpunt van huisveeting
huisvesting
drastisch
en
volkegezondheid
werd
aan
deze
een einde gemaakt. Vandaar, dat ik deze slums
niet tegen kwam, toen ik er ultimo 1984 tijdens
een
werkbezoek
aan
Squatting in diaspora is stellig voor de bewoners van deze slums
het
Bangkok een dia·reportage van wilde maken.
gevolg geworden.
Squatting in diaspora is voor
grljpbaar;
op
zijn
minst
aantal varianten inventief
daarvan
zljn
(zie
ook
buitenstaanders
kost
en
altijd
wat
moeilijk
het meer tljd. Doch dan blljkt het
Indrukwekkend
te
zijn.
Voorbeelden
bijgaande foto's): onder bruggen en buizen,
tussen huizen, maar evenzeer op de daken van gebouwen ••••••
11
MANROP 75
KWALITEITSVERBETERING VAN DE VOLKSHUISVESTING
Mijn vierde voorbeeld, wordt bepaaid door de kans
verbetering.
Sij
sanering
c.q.
'slum
van
huisvestings-
clearance'
zijn
veelal
organisaties aktief op het gebied van (sociaIe) huisvesting,
bepaalde
gevallen,
als
aanbod
aksepteren,
komen
aanbieden.
Zij
die
in een van de nieuwe, meer suburbaan
gesitueerde, woonbuurten terecht. Doch daarmee is
niet
in
men zulks al wenst, verhuizingen naar nieuw
gerealiseerde ('koop') woningen als alternatief
dat
die
v~~r
hen
de
kous
af(gedaan). Zij behoorden en behoren tot de lagere c.q. laagste
inkomensgroepen, wier inkomen in hoofdzaak verworven wordt in hetgeen
weI als informele sektor wordt aangeduid. Hun woonadres is gewijzigd,
hun arbeidslokatie of beter: hun arbeidslokaties (!) ook?
Hoe
staat
het
en
vooral
huisvesting? Hoe ziet de stand van financiele afhankelijkheid
eruit;
met
zowel
hun
kosten
voor
levensonderhoud,
reizen
wat betreft het gewoon geleende geld (voor hun televisie) doch
vooral voor die van hun hypotheek? Of algemener kan de vraag
worden
gesteld
naar de overlevingskans van deze gerelokeerde families, juist
vanwege het feit dat veelal de aanieiding tot hun translokatie er een
van (overheids-) dwang is geweest.
Zij die er financieel de nek op breken, zullen dus noodgedwongen naar
een
situatie
(sociaal en
van
squatting
financieel)
armer
moeten
dan
terugkeren,
tevoren.
doch ongetwijfeld
Terug,
maar
dan
in
onder
de
diaspora.
'Upgrading' en de
omstandigheden
fenomeen.
daarmee
van
Overheden
volkshuisvesting
een
die
gepaard
gaande
ontwikkelingsland
zich
tot
taak
problemen
een
is
bijzonder
stellen
om
relevant
in
de
kwaliteitsverbeteringen aan te brengen, zullen zich
MANROP 75
12
rekenschap dienen te geven van de gevolgen die dat voor de
betrokken
bevolking met zich meebrengt alsmede in welke mate dat het geval is.
Buranasiri(1983, p. 124) onderscheidt een drietal
vormen
van
slum-
verbetering, te weten:
1. kwaliteitsverbetering als/tot
permanent
woongebied:
daartoe
is
nodig dat openbare voorzieningen worden aangebracht, er gezorgd wordt
voor
een
verbetering
van
kondities
socio-ekonomische
de
en
wijzigingen in het grondbezit;
2.
kwaliteitsverbeteringen
waardoor
het
tijdelijk
gebied
als
woongebied kan (blijven) fungeren; en,
3. een aanwijzing om het gebied te
het
gebled
vrijkomt
voor
saneren
nieuwe
('clearance'),
bebouwing
of
.
waardoor
ontwikkelings~
programma"'s.
Zodra in mega-squatting situaties wordt ingegrepen in de zin
bewoners
uit
het
dat
de
betreffende slumgebied moe ten vertrekken, dan zet
daarmee een proces in dat voor de bewoners veelal slechts twee kanten
uit kan gaan. De eerste is dat men zich (opnieuw) een heenkomen zoekt
en zelfstandig weer een optrekje bij elkaar
vindt
nieC
en
een
bouwsel
uitgesloten
dat
scharrelt,
een
Iokatie
opricht dac als woning gaat fungeren. Het is
deze
kategorie
verhoudingsgewijs
onder
de
huidige socio-ruimtelijke omstandigheden het beste af is. Zij blijven
waarschijnlijk in de buurt van het gebied waarin hun aktiegedrag zich
voorheen ook afspeelde; hun kosten nemen nagenoeg niet toe, ze hoeven
geen nieuwe schulden aan te gaan en zij bIijven deel uitmaken van
de
informele sektor, die geen belasting betaalt, min of meer ongrijpbaar
is, en zij bIijven 'free enterprisers'.
De tweede betreft het aIleen of tesamen met de andere
een
bewoners
naar
nieuwe woonsituatie verhuizen; deze verplaatsingen worden in het
13
MANROP 75
algemeen voorbereid en verzorgd door de National
Deze
woonsltuatle
is
mag
namelijk
dit
met
aIle
gevolgen
maken.
huisvesting
In
om
de
vandien.
worden dat de meerderheid van de verhuisde
huishoudens in sociaal en ekonomisch opzicht een
moe ten
Authority.
in de meeste gevallen relatief ver verwijderd
van de woonbuurt die men verlaat;
Aangenomen
Housing
eerste
duurdere
gaat
plaats
of
huurwoningen
flinke
het
op
bij
stap
terug
deze
nieuwe
hypothekaire
basis
aangeschafte koopwoningen. Weliswaar helpt de NHA deze huishoudens om
opzo akseptabel mogelijke wijze een hypothekaire verplichting aan te
gaan,
doch daar staat tegenover dat deze mensen voordien vaak in het
geheel geen (huur-)kosten voor
hun
akseptabele
waarschijnlijk
regeling
financiele
geraken
moeilijkheden.
huishoudens
moet
De
woning
hadden.
beslissing
voortvloeien,
is
veel
die
opnieuw
En
ondanks
de
huishoudens
in
daaruit
voor
die
te verhuizen. Intussen
uiteraard armer dan tevoren, voor de vorige verhuizing.
Het hulshouden zal zlch opnleuw ergens in
'stekkie'
moeten
het
urbane
slagveld
een
bemachtigen en zal daartoe stellig onkosten moeten
maken •• en dus een verdere verarming ondergaan.
De meeste slumbewoners zijn werkzaam in de informele
arbeidslokatie
ligt
stellig
gehuisvest zijn. Zodra
zij
in
naar
of
een
nabij
ver
het
weg
sektor
gebied
en
hun
waar
zij
gesitueerde
woning
verhuizen, verandert er veel. Zij wonen verder weg en moeten dus meer
reistijd
en
arbeidslokatie
reiskosten
te
gaan
bereiken.
maken
Dergelijke
om
(oorspronkelijke)
hun
arbeidsmogelijkheden in de
informele sektor ontbreken waarschijnlijk in hun
nieuwe
(suburbane)
woonsituatie. Ook voor een reeks andere en andersoortige aktiviteiten
is deze problematiek aan de orde. In elk geval gaan
verhoogde
financiele
offers;
in
bepaalde
ze
gepaard
met
gevallen tevens met een
MANROP 75
14
verlies van arbeidsplaats
sociale
en
het
wegvallen
van
een
of
meerdere
en/of ru1mtel1jke kontakten. Het 1s du1del1jk dat deze onder
meer financ1eel toch al marg1nale bevolkingskategorieen daardoor meer
dan proport1oneel getroffen worden.
Meer woonkosten, meer reiskosten en meer sociale kosten (inherent aan
een
verbeterde
woonsituatie)
leggen een zware last op de schouders
van deze huishoudens. Squatting-in-diaspora
een
groot
is
waarschijnlijk
voor
deel van deze huishoudens onafwendbaar en daarmee zijn ze
in feite in een neergaande spiraal terecht gekomen.
Een opmerkel1jk resultaat dus voor een goed
bedoelde
maatregel
een oogpunt van volkshu1svesting en ru1mtelijke planning.
uit
15
MANROP 75
URBAAN-RURAAL OVERGANGSGEBIED
Het vijfde voorbeeld sluit op de door de National
van
Thailand
nieuwe
ondersteunde
woongebieden
translokaties
komen
in
Housing
aan.
aanmerking
V~~r
de
Authority
allokatie van
intermediaire.
zich
dynamisch ontwikkelende metropole zones, alwaar de suburbs gesitueerd
zijn. en de gebieden met vaak relatief goedkope grondprijzen, de zgn.
urban-rural
kunnen
fringe.
Of wij dit met het Nederlandse begrip stadsrand
vergelijken,
Nederlandse
betwijfel
situatie
meestal
ik
enigszins.
de
direkt
aansluitende rand bedoeld wordt. Met name
betreft
het
een
zone
Temeer
in
op
de
het
daar
in
bebouwde
Bangkokse
de
kom
geval,
die zeker 10 km. verwijderd ligt van wat als
bebouwde kom zou kunnen worden aangeduid. Die 10 km. zone is hiervoor
al als intermediare metropolitane zone aangeduid.
Ontwikkelingen in de urban-rural fringe hebben overigens niet
te
maken
met
huisvestings-projekten
van
de
National
Authority, doch deze zone vormt de werkvloer voor
een
aIleen
Housing
gekompliceerd
en politiek gevoelig proces c.q. spel van geven en nemen, en naar het
laat aanzien, te zijner tijd van weggeven.
Als niet-ingezetene van Bangkok ben je niet 'rechtstreeks'
bij
allerlei
grondgebruik in
Vakmatig
kan
geleidelijke
de
die
zgn.
betrokken
en/of schoksgewijze veranderingen in het
urban-rural
fringe
van
deze
grootstad.
betrokkenheid er eventueel weI zijn. De processen
die zich daar afspelen, zul je dan herkennen, doch op zich
zijn
die
wordt
dit
niet spektakulair.
Interessanter
vanuit
een
standpunt
van
vakbeoefening
fenomeen, wanneer uit het (Vijfde) Nationale Plan van Thailand blijkt
dat de overheid zich
tegen
invasies
van
deze
zone
opstelt.
Nog
16
MANROP 75
interessanter
wordt
de
situatie
wanneer
voorts
blijkt
Gouverneur voor Bangkok zelfs een besluit neemt waardoor in
elke
dat
de
principe
grondgebruiks- verandering in die zone verboden wordt. In feite
behelst diens besluit de ins telling van een zgn. green belt.
boeren
betekent
dit
overigens
ook
dat
zij
hun
V~~r
vrijheid
de
van
grondgebruik kwijt raken.
Halaas is de Gouverneur niet door
de
Bangkokse
bevolking
gekozen,
doch in die funktie aangewezen en aangesteld door de Thaise nationale
overheid; over centralisme gesproken!
Uiteraard is
'exploding
de
druk
op
metropolis'
de
urbaan-rurale
ongewis
groot
overgangszone
en
indringend.
van
een
Enerzijds
vermoedt men daarom dat de Bangkokse Gouverneur zijn verbod,
kader
in
in
het
het Zesde Nationale Plan zal moetan intrekken. Anderzijds
gaan de ontwikkelingen in deze zone in de tussentijd --verbod of geen
verbod--
onverwijld
voort. Dat betekent overigens veel meer dan dat
er (enkele of meerdere) woningen, gebouwen, kantoren en/of
fabrieken
worden opgericht. Het omvat een proces waarin een krachtenspel aan de
orde is
bevolking
waarin
ter
bevindt.
ener
Zij
zijde
zich
de
oorspronkelijke
boeren-
hebben kleine, doch zeer vruchtbare stukjes
grond ter beschikking, maar als gevolg van de verbodsbepalingen weten
zij niet meer wat ze moeten of kunnen doen.
Ter andere zijde bevinden zich de 'invaders' die
in
het
begin
als
zgn.
absentee-landlords
stukjes grond bijeen garen, die ze later te
baat
maken.
en
veranderingen
Daardoor
in
gang
daarmee
worden
de
grondgebruiks-
gezet en verschijnen urbane artefakten in de
urbaan-rurale overgangszone.
De
vruchtbare
situatie
van
bijvoorbeeld
Min-Buri
moge
uit
het
fotomateriaal blijken. Het geeft een doorsnede door deze suburb weer,
MANROP 75
17
door khlongs (dit zijn kanalen), rijstvelden met voldoende
water
en
kleurrijk pronkende boomgaarden.
Vroeger waren de khlongs rechtstreeks op
door
Bangkok
aangesloten,
doch
het aanleggen van een dam is dat niet meer het geval en zijn de
bootverbindingen verbroken. In plaats daarvan is de
bus
gekomen
en
een nu in aanleg zijnde autobaan.
Als buitenstaander en ruimtelijk planner vraag je je in
af
of
dit
verband
het niet mogelijk is een meer gerichte beslu1tvorming in gang
te zetten. De krachten die op de urbaan-rurale
uitgeoefend,
zijn
stellig
overgangszone
worden
te groot om het besluit van de Bangkokse
Gouverneur, hoe verstandig zijn besluit ook is, op de langere termijn
stand
te kunnen doen houden. Er is dus meer nodig. In mijn naiviteit
zou ik dat een
grondgerelateerct
metropolitane
gebied
kwantitatieve
behoeften
gebieden
gezocht
en
noemen,
op
struktuurplan
waarin
de
gelet
kortere
#gefixeerd'
en
worden,
ontwikkelingen zich kunnen en mogen richten.
voor
op
de
het
Bangkokse
te
realiseren
langere
waarop
termijn,
de
die
ruimtelijke
18
MANROP 75
STRAATVERKOOP, WINKELHUIZEN EN SUPERMARKTEN
Een laatste voorbeeld waaraan ik aandacht wil besteden,
speelt
af
al
in
de
('supply'),
voorzieningen-sektor
indrukwekkend
maatschappelijk-ruimtelijk
distributieplanologische
modelvorming
een
op
het
evenzeer
westerse
Voor
toneel.
zich
intra-urbane
niveau
stellig geen sinekure om er greep op en struktuur in te krijgen.
die
struktuur
er
beslist
is,
blijkt weI uit de min of meer vaste
standplaatsen van zelfs de (ambulante)
ieder
elkaar
geval
manden met
vrouw
formaat
door
gebracht
misschien
shophouses
en
eendekuikens
afgewisseld
straatventers.
Duidelijk
in
is een struktuur in de shophouses: na een 10 a 20 naast
staande
verschillend
Dat
even
kant-en-klare
kleur,
worden.
.
voIgt
'etaleren'
winkels
zo
met
en
doodskisten
van
een
reeks winkels die aIle
die
op
hun
beurt
worden
waar tafel-trapnaaimachines aan de man of
Laatstgenoemde
goed
winkels
winkels
met
overigens
hadden
bontgekleurde chinese houten
huistempeltjes kunnen zijn.
Prijs en peil van de voorzieningen voor zowel
dagelijkse
als
niet-
dagelijkse gebruiksgoederen worden in Bangkok op niveau gehouden door
een krachtenspel
winkelhuizen
van
straatverkopers/-venters
vendors'),
('shophouses') en supermarkten. Van deze partijen staan
vooral de straatverkopers en de (breed
tegenover
('street
elkaar.
De
georganiseerde)
supermarkten
straatverkopers zijn er de oorzaak van dat de
gemonopoliseerde
prijsposities
supermarkten
willen
bewerkstelligen,
geen
dwingen
tot
lagere
pr1jsstellingen; in ieder geval bieden zij hun produkten voor
lagere
kans
die
de
krijgen.
Zij
prijzen aan.
Een belangrijk deel van de
winkels
onder
de
kategorie
shophouses
19
MANROP 75
sluit
op
een dergeIijke prijsindicering aan, waarbij deze kategorie
mede van belang
is
voor
gebruiksgoederen
van
bet
meer
duurzame
karakter.
Dat de kans op bet verdwijnen van de straatventers
gering
is,
moge
blijken ui t:
1. de belangrijke prijszettende rol die z1j bebben (voor rijk en
arm
zogezegd! ) ;
2. er niet voorzien kan worden in
vervangende
werkgelegenheid
voor
deze zeer omvangrijke kategorie die een quasi-arbeidsplaats bezetten;
3. de rol die een deel van de Bangkokse politie in
deze
schijnt
te
vervullen, namelijk die van marktmeester. Dat wil zeggen dat zij geld
opbalen bij de venters en daarmee enerzijds de
aktiviteiten
van
de
venters dulden en anderzijds ter eigener voordeel regulerend optreden
(Thaitakoo 1984); en,
4.
de
aanvullende
rol
die
voorzieningenaanbod
via
de
de
straatventers
vervullen
in
het
sbophouses, gelet op de vraagstellingen
uit bet publiek.
Vandaar dat deze kategorie die zijn
verkoopt
zowel
in
het
distributie-pianologische
blijven spelen.
waren
maatschappelijk
overwegingen,
op
en
Iangs
de
straat
leven als in het kader van
een
belangrijke
rol
zal
20
MANROP 75
KONKLUSIES EN SLOT
V~~r
(slechts) ankele
relevante
aspekten
vraagstukken
in
van
Derde
voor
de
ruimtelijke
Wereldlanden,
planning
in dit geval in de
kontekst van Groot-Bangkok, in het Thais "Krung Thep Maha Nakhon", de
hoofdstad
van
Thailand
weergegeven die ik tijdens
(voorheen:
enkele
Siam),
zijn
werkbezoeken
aantekeningen
aan
dit
land
heb
vastgelegd.
Thailand c.q. Bangkok kan zich gelukkig prijzen dat het in het
van
allerlei
vormen
kader
van ontwikkelingssamenwerking, vrij uitgebreid
aandacht krijgt en onderwerpen voor studie en planning oplevert.
De
"Dichtigkeit
des
Geshehens"
is
in
deze
miljoenen
stad
zo
nadrukkelijk aan de orde, dat enerzijds het aantal relevante aspekten
voor
het
oprapen
ligt,
doch
anderzijds
juist
door
omvang
en
frekwentie ervan voor onderzoek en planning een ontoegankelijk geheel
dreigt te worden.
De hier naar voren
bedoeld
voor
een
gebrachte
onderdelen
metropolitane
zijn
situatie
vooral
van
illustratief
die
omvang
komplexiteit. Op grond van deze voorbeelden kan gekonkludeerd
en
worden
dat:
a. verklarend onderzoek relevant en ondersteunend
v~~r
de ruimtelijke
planning is;
b. besluitvormingsprocessen stellig niet altijd
parallel
lopen
aan
gewenste ruimtelijke processen;
c. maatschappelijke
(sub-)kategorieen
ruimtelijke
processen
sterk
kunnen beinvloeden;
d. interventies via deskundigheid van ruimtelijke planners zinvol
effektief (schijnen te) zijnj
en
21
MANROP 75
e. gelet op de
zeer
aktief
literatuur~verwijzingen
bezig
zijn,
zowel
in
Thaise
ruimtelijke
planners
het algemeen als in termen van
ruimtelijk sociale aktivisten (pleitplanologen?) in het bijzonder.
22
MANROP 75
LITERATUUR
Buranasiri(l983), P.:
programs
in
"Urban
Bangkok",
growth,
housing.
and
slum-upgrading
in: Y.M. Yeung (ed.): "A place to live: More
effective low-cost housing in Asia", IDRC-20ge, Ottawa 1983, pp. 121131.
Douwes Dekker(1984), D.M., enL. de Qualerij: IIBangkok
bedreigt
door
verdrinking", in: De ingenieur nr. 4, april, pp. 44-47.
Evers(l984), H.D.:
southeast
Asian
"Urban
cities",
landownership,
in:
ethnicity
International
and
Journal
class
in
of Urban and
Regional Research, Vol. 8, Nr. 4, Arnold, London, pp. 481-495.
Ginkel(1977), J.A. van, O.
Veldman:
"Zicht
Verkoren,
G.
Mik,
G.
de
Rijk
en
j.
op de stade Sociaal-geografische beschouwingen over
steden en stedengroei", Unieboek BV., in:
"De
wereld
in
stukken",
Bussum.
rSP-Bangkok(1982): "Plan for the development of Klong
Toey
slum.
A
proposal It , Final report, appendices, Delft.
Kanjanaharitai( 1981),
P.:
Honjo(ed):
development theory", United Nations Centre for
"Regional
"Bangkok:
City
of
angels",
in:
M.
Regional Development, Nagoya.
McGee(l967), T.G.: "The southeast Asian city", Bell, London.
Sternstein(l97 6), L.: "Thailand. The environment
of
modernisation It ,
McGraw-Hill, Sydney.
Sternstein(1982), L.: "Portrait of Bangkok", published to commemorate
the
Bicentennial
Metropolitan
of
the
Administration,
capital
of
April
B.E.
Thailand
2525!A.D.
by
the
Bangkok
1982,
Allied
Printers Limited, Bangkok.
Thadaniti(1982). 5.: IILand use policy in an outer suburb of
Bangkok:
23
MANROP 75
A case study for a tentative plan of Lad Krabang", paper presented in
First international symposium on soil, Geology and Landforms· Impact
on land use planning in developing countries, Bangkok, Thailand.
Thadaniti(l983), 5.: "Land use policy of the fringe area of Bangkok",
paper
presented
in Second World Congress on Land Policy, Cambridge,
Massachusetts, USA, 21-24 June.
Thadaniti(1984), S.: "Impacts of shophouses on Bangkok
paper
environment",
presented at the International Conference on Thai Studies, 22-
24 August.
Thaitakoo(1984), D.: "KlongToey: a
study
of
economic
and
social
integration in housing planning". study report, Institute for Housing
Studies BIE, Rotterdam.