pgo-leidraad leven – evolutie ~ Mirthe

PGO-leidraad Algemene NatuurWetenschapen
module
voorzitter:
Overige
Groepsleden
notulist:
(max. 4)
Artikel (titel)
De voorzitter leidt de groep door de verschillende stappen van de
zevensprong en is verantwoordelijk voor de verwerking van de leerstof
door de groepsleden. In de eerste les moet stap 1 t/m 5 verwerkt worden,
in de tweede les stap 6 en
7. De notulist vult dit blad in en is verantwoordelijk voor de rapportage
aan de docent.
1. Verhelder onduidelijke termen en begrippen
Evolutie = ontwikkeling, aanpassing
Primaat = orde van zoogdieren (o.a. mensen, apen, halfapen)
Fossielen = Alle resten en sporen van planten en dieren die geconserveerd zijn in gesteente.
Ardipithecus ramidus = (uitgestorven) geslacht van de geslachtengroep Hominini (mens behoort daar ook toe)
Hominini is een geslachtengroep van de hominiae (bestaat uit de mens en pan (=Chimpansee))
Paleoantropoloog = Persoon die (uitgestorven) Mensachtigen bestudeert.
Mensaap = (Hominoidea) zijn een superfamilie binnen de primaten (mens behoort daar ook toe)
Hominiden = (Mensachtigen) familie binnen de primaten (bevat o.a. de mens, grote mensapen)
Homo Sapiens = de mens als soort, onderverdeeld in Homo sapiens diluvialis, Homo sapiens idaltu en Homo
sapiens sapiens (moderne mens).
Obsidiaan = Natuurlijk vulkaanachtig glas
Puimsteen = Vulkaanachtig gesteente met veel poriën
Bouriformatie = gebied in Ethiopië met veel homo en fossielen van de Australopithecus en Ardipithecus.
Homo erectus = uitgestorven menssoort
Ardipithecus = uitgestorven vroeg geslacht van de geslachtengroep Hominini
Australopithecus = uitgestorven geslacht van Mensachtigen
Out of Africa theorie = alle mensen stammen af van een populatie mensen die 200.000 jaar geleden in Afrika
leefden
2. Definieer het centrale probleem / vraag van het artikel
Bestaat er een ontbrekende schakel tussen de moderne mens en mensapen en is deze met
Ardipithecus ramidus (‘Ardi’) gevonden. Hoe zijn de Mensachtigen in de loop der tijd
geëvolueerd van Ardi naar homo sapiens sapiens.
Mirthe Levels
1
3. Analyseer het artikel / de rode draad
Door een unieke samenwerken van geologische krachten zijn fossielen in het Arafbekken in Ethiopië
goed bewaard gebleven en komen ze weer aan het oppervlakte. De evolutie van de mens kan hier in
verschillende fasen bestudeerd worden. De vondst van fossielen zoals het 4,4 miljoen jaar oude skelet
‘Ardi’, ‘Lucie’ die 3.5 miljoen jaar oud is of ook de recentere 150.000 jaar oude ‘Herto schedel’ helpen
hierbij.
De evolutie van de mens is in fasen te onderscheiden: Ardipithecus, Australopithecus en Homo
waartoe de moderne mens behoort.
De mensachtige evolutie begon met de Ardipithecus, een primitieve, (soms) rechtop lopende hominide
met kleine kiezen. De Ardipithecus leefde in een (relatief klein) bosrijk gebied, en was zowel in staat om
rechtop te lopen, als in bomen te klimmen.
Daarna volgde de tijd van de Australopithecus. De Australopithecus was tweebenig en liep bijna altijd
rechtop. Hij (zij) had een beperkte herseninhoud en leefde niet alleen in een bosrijk gebied maar ook op
open vlaktes in heel Afrika.
Het is nog niet met 100% zekerheid vast te stellen of de Australopithecus geëvolueerd is uit de
Ardipithecus. De paleoantropologen onderzoeken dit nog.
Na de tijd van de Australopithecus kwam de tijd van de ‘Homo’, deze hadden een grotere herseninhoud
die gepaard ging met een grote calorie inname. Deze grotere herseninhoud zorgde ervoor dat het soort
‘homo’ innovatiever was dan andere. Speciaal homo sapiens sapiens (moderne mens) is erg innovatief.
Voorbeelden van ‘homo’ zijn de homo sapiens, Daka (Homo Erectus), Bodo (Homo Heidelbergensis,
tussen homo erectus en homo sapiens in) en Herto (Homo sapiens Idaltu, met dezelfde
hersencapaciteit als de homo sapiens, maar minder innovatief).
Mirthe Levels
2
4. Orden de ideeën uit de analyse van het probleem
1. De fossielen in het Arafbekken zijn door de geologie van het Awash gebied goed bewaard
gebleven.
2. In de Grote Afrikaanse Slenk in Ethiopië kun je lopend een ‘reis door de tijd’ maken. Je ‘wandelt’
van vindplaats naar vindplaats steeds naar oudere periodes in de menselijke ontwikkeling.
3. De mensachtige evolutie begint met de Ardipithecus, een primitieve hominide met kleine
kiezen. Hij leefde in een klein gebied in bosrijke omgeving en was viervoetig in de bomen en
tweevoetig op de grond.
4. Daarna volgde de tijd van de Australopithecus. De Australopithecus liep rechtop, heeft grotere
kiezen, had een beperkte herseninhoud en leefde in bosrijk gebied en op open vlaktes door heel
Afrika.
o Het is nog niet met 100% zekerheid vast te stellen of de Australopithecus geëvolueerd is
uit de Ardipithecus.
5. Na de tijd van de Australopithecus kwam de tijd van de ‘Homo’, deze hadden een grotere
herseninhoud die gepaard ging met een grote calorie inname.
6. De grotere herseninhoud zorgde ervoor dat het soort ‘homo’ innovatiever was dan andere.
Voorbeelden van ‘homo’ zijn de homo sapiens, Daka (Homo Erectus), Bodo (Homo
Heidelbergensis, tussen homo erectus en homo sapiens) en Herto (Homo sapiens Idaltu, zelfde
hersencapaciteit als de homo sapiens).
7. De term ‘ontbrekende schakel’ is niet goed gekozen. Deze term veronderstelt dat er iets was
wat qua ontwikkeling midden tussen de moderne mens en de chimpansee zit . Het is beter te
zeggen dat mensapen en mensen in het verre verleden een voorouder hebben gehad die op
geen van beiden lijkt. Daarna hebben mensen en mensapen zich langs aparte lijnen ontwikkeld.
5. formuleer leerdoelen
1. Hoe hebben de Mensachtigen zich ontwikkeld.
2. Is er een ‘ontbrekende schakel’ tussen Mensen en de chimpansee gevonden. (Waarom ja / nee)
3. Wat is het verschil tussen Homo, Australopithecus en Ardipithecus.
-Leefgebied
-Herseninhoud / Fysieke kenmerken
-Gebruiksvoorwerpen
4. Waarom zijn de fossielen zo goed bewaard gebleven in Middle Awash (o.a. Bouri Formatie)
procescontrole docent
(punten, datum)
5. Stamt de Australopithecus van de Ardipithecus af?
 
Mirthe Levels
3
6. Beantwoord je leerdoelen
1. De mensachtigen evolutie begint met Ardipithecus, een hominide die zowel viervoetig als
tweevoetig was. Deze werd opgevolgd door de Australopithecus die tweevoetig was. Daarna kwam
de homo erectus die zich ontwikkelde tot de homo sapiens sapiens – de moderne mens.
2. De ontbrekende schakel is een verwarrend begrip. Mensen bedoelen hiermee dat er een mensdier
is tussen de chimpansee en de mens. Dat is er niet. Wel is het zo dat de mensapen en de mens een
gemeenschappelijke voorvader hebben die lijkt op de mens en op deze aapachtige. Deze oudste
voorvader wordt Ardipithecus genoemd.
3. De Ardipithecus leefde in een relatief klein leefgebied met veel bomen. Hij had een kleine
herseninhoud van ca 400 cc en was zowel vier- als tweevoetig. Hij was omnivoor en had kleine
hoektanden. Ook gebruikte hij geen werktuigen.
De Australopithecus liep rechtop, had grote kiezen en een groot leefgebied. Ook hij had een kleine
herseninhoud van ca 400 cc. Hij leefde in heel Afrika, en gebruikte net als de Ardipithecus geen
werktuigen. De latere soorten zoals de Australopithecus Garhi gebruikten stenen werktuigen.
De Homo Erectus heeft een groot brein van 1450 cc. Hij heeft kleine tanden en kaken en gebruikte
intensief werktuigen. Hij leefde in een groot gedeelte van de wereld.
4. Door een samenspel van vulkanisme, aardbevingen en langdurige sedimentatie zijn beenderen in
de loop van de tijd in de aarde weggezakt om uiteindelijk als fossiel weer tevoorschijn te komen.
5. Het is waarschijnlijk waar dat de Australopithecus van de Ardipithecus afstamt, maar omdat er een
miljoen jaar tussen de Ardi en het oudst bekende skelet van de Australopithecus (Lucy) zit en er
nauwelijks iets gevonden is in deze miljoen jaar, is het nu nog niet met 100% zekerheid te zeggen.
7. Schrijf een korte samenvatting van de 'oplossing' van dit probleem
De vraag naar een ‘ontbrekende schakel’ is niet goed gekozen. Deze moet anders gesteld worden,
namelijk: ‘heeft de mens en de mensaap een gemeenschappelijke voorouder en hoe lang geleden leefde
deze?’
Het antwoord op deze vraag is dat de gemeenschappelijke voorouder gevonden is in de Ardipithecus
ramidus. Deze leefde circa 5 miljoen jaar geleden in de buurt van waar nu Ethiopië ligt.
procescontrole docent
(punten, datum)
 
Indeling
Hominoidea
Hominidae
Homininae
Hominini
Gorillini
Homo Pan
Gorilla
Mirthe Levels
Hylobatidea
Ponginae
Pongo
Hoolock
Hylobates
Nomascus
Symphalangus
4