Zicht op culturele diversiteit

CULTUURNETWERK_ nl
Expertisecentrum cultuureducatie
Zicht op...
Culturele diversiteit
Deze uitgave is een oorspronkelijke uitgave van het voormalige LOKV Nederlands Instituut voor Kunsteducatie.
Cultuurnetwerk Nederland stelt de inhoud van deze publicatie in PDF-formaat beschikbaar.
Inhoud
Vo o r a f
5
Raï is sinds enkele jaren geen muziek meer die
Culturele diversiteit: rijkgeschakeerd maar
jongeren alleen in Marokko of Algerije kennen.
niet eenduidig
Sterren als Khaled en Cheb Mami haalden raï uit
de Magrheb en brachten de muziek in de zalen
9
van Europese steden. Stijlkenmerken uit andere
Literatuur/tijdschriften
culturen werden toegevoegd en zo is raï de
expressie van een migrantencultuur geworden.
18
In Nederland kennen we sinds enkele jaren
Websites
Abdelkader Benali, Hafid Bouazza en Moustafa
Stitou; schrijvers van de jonge generatie
20
Marokkanen. Op de boekenlijsten - én in de
Adressen
uittrekselwebsites - vinden we De reis van de
lege flessen van de Iraanse vluchteling Kader
Abdolah.
Deze voorbeelden geven aan hoezeer onze
maatschappij veranderd is, ook op het gebied
van kunst en cultuur. De culturele wereld is
geen uitsluitend wit bastion meer. Met name
jonge allochtone kunstenaars mogen zich
verheugen in de aandacht van de media: succesverhalen doen het altijd goed. Maar daarmee
wordt de blik op de werkelijkheid vertroebeld.
Want de realiteit laat zien dat allochtone
kunstenaars nog maar mondjesmaat op de
podia of in musea vertegenwoordigd zijn. En de
cijfers tonen aan dat deelname van allochtonen
aan kunst en cultuur achterblijft bij autochtonen.
De overheid wil het er niet bij laten zitten.
Culturele diversiteit is niet meer weg te denken
uit het kunst- en cultuurdebat.
Deze aflevering van Zicht op… besteedt
aandacht aan de verschillende aspecten van het
koepelbegrip ‘culturele diversiteit’: van multiculturele educatie en cultuurparticipatie van
allochtonen tot wereldcultuur.
Naast een inleiding vindt u in deze Zicht op…
een literatuuroverzicht en een aantal webadressen.
Zicht op... Culturele diversiteit
3
De overkoepelende term culturele diversiteit lijkt vooralsnog een veilig, niet beladen begrip te zijn voor een
complex en veelzijdig fenomeen dat multiculturaliteit,
interculturaliteit, wereldcultuur en cultuurparticipatie van
diverse etnische-culturele bevolkingsgroepen omvat.
4
Zicht op... Culturele diversiteit
C ulturele diversiteit:
rijkgeschakeerd maar niet eenduidig
Foto: Frank Dries
In het voorjaar van 1999 legde de staatsecre-
nieuwe publieksgroepen en cultuureducatie.
taris voor cultuur Rick van der Ploeg in twee
Daarnaast kondigde hij het Actieplan
nota’s, Ruim baan voor culturele diversiteit
Cultuurbereik aan waarmee vijftig miljoen
en Cultuur als confrontatie, de bouwstenen
beschikbaar komt voor de verbreding van het
voor een nieuw cultuurbeleid. Dit beleid
cultuuraanbod. Doelstellingen van dit plan zijn
weerspiegelt de veranderingen die de laatste
meer ruimte te scheppen voor cultureel divers
decennia in Nederland hebben plaats gevon-
aanbod, gericht op een breder en meer divers
den. Door migratie, internationalisering en
publiek.
moderne communicatiemiddelen heeft de
De drie-procentmaatregel haalde het niet en
verzuilde samenleving van vroeger in toe-
maakte plaats voor het oormerken van subsi-
nemende mate plaatsgemaakt voor een multi-
dies. Het Actieplan Cultuurbereik daarentegen
culturele maatschappij. Culturele diversiteit,
vond de instemming van het Interprovinciaal
zowel in het kunst- en cultuuraanbod als in de
Overleg (IPO) en de Vereniging van Nederlandse
deelname van allochtonen aan kunst en
Gemeenten (VNG).
cultuur, heeft hoge prioriteit in het nieuwe
Het pleidooi van Van der Ploeg heeft inmiddels
cultuurbeleid.
weerklank gevonden bij de Raad voor Cultuur.
Om dit beleid te verwezenlijken kondigde Van
voor de cultuurnota 2001-2004, spreekt de Raad
der Ploeg de drie-procentmaatregel aan. Deze
onomwonden over het toegankelijker maken
omschrijft het percentage van het budget dat
van het cultuurcircuit voor allochtonen.
culturele instellingen moeten aanwenden voor
Instellingen moeten meer rekening houden met
In Van de schaarste ende overvloed, het advies
Zicht op... Culturele diversiteit
5
de etnisch-culturele pluriformiteit in ons land.
etnische-culturele bevolkingsgroepen omvat.
De huidige achterstand vraagt om een inhaal-
Staat multicultureel vaak voor het naast elkaar
slag, zo concludeert de Raad.
bestaan van min of meer geïsoleerde culturen,
intercultureel duidt op samenwerking - contact -
Felle reacties
tussen verschillende culturen waarbij weder-
De reacties in de media op de nota’s van Van
zijdse beïnvloeding mogelijk is. Het hanteren
der Ploeg waren fel: ‘doelgroepenbeleid’,
van deze begrippen is niet geheel zonder waar-
‘welzijnsbeleid’, ‘het primaat van de autonome
deoordeel. In het debat over (al dan niet)
kunst ondergeschikt maken aan de politiek’,
gewenste integratie komen de verschillende
‘onrealistisch’, ‘te hoog gegrepen’; zo om-
begrippen regelmatig terug. De discussie over
schreven tegenstanders het voorgestelde beleid.
het ‘multiculturele drama’ die recentelijk in de
Een neerslag van deze discussie is te vinden in
media en ook in de Tweede Kamer werd
een speciale Knipselkrant die de Raad voor
gevoerd, getuigt hiervan.
Cultuur in 1999 uitgaf.
In Contrast Rijk (?) vinden we de neerslag van
De kritieken richten zich onder andere op het
een debat over de culturele diversiteit in de
verondersteld inruilen van kwaliteit voor de
kunstsector, dat georganiseerd werd naar
smaak van het grote publiek, op het cultuur-
aanleiding van de plannen van de staatssecreta-
relativisme en op de bescherming van de kunst
ris. De artikelen zijn minder politiserend van
tegen de oprukkende massacultuur. De vernieu-
toonzetting dan de reacties in de pers en
wing in de kunsten heeft geen sturing van de
snijden thema’s aan als identiteit, tolerantie,
overheid nodig, menen de critici. Vermenging
kwaliteit in de kunsten en verdeling van de
van politiek-maatschappelijke doelen en kunst
macht en het geld. Het niveau is redelijk
werkt averechts en verlammend op vernieuwing
abstract en filosofisch van aard. In het tweede
in de kunsten, zo meent ook Bart Deuss. In Een
deel van dit boekje komen drie praktijkervarin-
onvoorspelbaar avontuur schrijft hij dat juist de
gen aan bod. Hieruit blijkt dat er verschillende
nieuwe Nederlanders zélf een stimulans kunnen
betekenissen aan culturele diversiteit worden
geven aan het culturele klimaat.
1
toegekend. Zo wordt het Amsterdamse Projekt,
een theaterproject, multicultureel genoemd
Staat multicultureel vaak voor het naast elkaar bestaan
van min of meer geïsoleerde culturen, intercultureel duidt
op samenwerking – contact - tussen verschillende culturen
waarbij wederzijdse beïnvloeding mogelijk is.
Multicultureel, intercultureel, wereldcultuur:
omdat het in vier Europese landen wordt
verschillende betekenissen van culturele
gemaakt. In Amsterdam is weliswaar actief
diversiteit
gezocht naar spelers met een cultureel diverse
De overkoepelende term culturele diversiteit
achtergrond, maar in de praktijk bleven slechts
lijkt vooralsnog een veilig, niet beladen begrip
twee allochtone spelers over.
te zijn voor een complex en veelzijdig feno-
In een recente theatervoorstelling van Huis aan
meen dat multiculturaliteit, interculturaliteit,
de Amstel – die zich afspeelt in de Bijlmer - zijn
wereldcultuur en cultuurparticipatie van diverse
de spelers van diverse culturele origine (Turks
6
Zicht op... Culturele diversiteit
Foto: Frank Dries
en Nederlands) en bestaat het publiek overwe-
karakter beschreven. Ook hier een ‘waaier aan
gend uit Surinaamse kinderen.
varianten’, zoals de schrijvers zelf aangeven.
Ook in de bundel Buitenbeeld, kunsteducatie en
culturele diversiteit, blijken de betekenissen en
Wereldcultuur
praktijk van culturele diversiteit zeer uiteen-
De aandacht voor allochtonen, minderheden,
lopend te zijn. Van hedendaags kunstonderwijs
etnische groepen - of hoe men ze ook wenst te
voor een multiculturele groep leerlingen, tot
omschrijven - is niet nieuw. Al jaren wordt er
onderwijs in niet-westerse kunst of meng-
veel gesproken, gediscussieerd en geschreven
vormen hiervan. Bovendien wordt de waar-
over de verschillende hoedanigheden van cul-
dering en betekenis van niet-westerse kunst in
turele diversiteit.
de westerse wereld tot onderwerp van culturele
Was het overheidsbeleid eerst gericht om kunst
diversiteit gemaakt.
en cultuur als middel aan te wenden voor het
Susan Legène wijst op het belang van maat-
minderhedenbeleid, in de loop van de jaren
schappelijke en historische invloeden. Volgens
tachtig jaren werd de artistieke waarde van een
haar wint het contact met andere culturen aan
cultureel divers aanbod benadrukt.
diepgang naarmate men meer inzicht heeft in
In One Monkey, no show illustreert Huib
de eigen cultuur. Deze gedachte is geen
Schippers dit met de ontwikkeling van wereld-
gemeengoed: zo ontdoen musea voorwerpen
muziek in Nederland. Aanvankelijk werden
uit niet-westerse culturen nogal eens van hun
cursussen niet-westerse muziek voor specifieke
historische context waardoor de betekenis -
doelgroepen gegeven in muziekscholen; Turkse
bijvoorbeeld de relatie met de koloniale over-
muziek voor Turkse leerlingen, Arabische
heersing - verloren gaat. Ook Liane van der
muziek voor Marokkanen. Later ontstond het
Linden wijst in Culturele diversiteit in
inzicht en de wens om de muziek, de lessen en
Nederlandse musea, op dit verschijnsel van
de leerlingen te integreren en daarmee wereld-
‘decontextualisering’. In deze publicatie worden
muziek een gelijkwaardige plek te geven in de
32 museumprojecten met een multicultureel
muziekscholen. In One Monkey, no show
Zicht op... Culturele diversiteit
7
beschrijft Schippers de verschillen en overeen-
er onderscheid gemaakt tussen autochtonen en
komsten in de overdracht en benadering van
allochtonen in de enquêtes van het Sociaal
westers en niet-westers muziekonderwijs. Hij
Cultureel Planbureau.
maakt duidelijk dat (ook) niet-westerse muziek
Sandra Trienekens analyseert in Kunst, cultuur
dynamisch is en invloeden uit de moderne
en allochtonen - Cultuurparticipatie van alloch-
wereld krijgt. Tevens bevat het boekje een stap-
tonen onderzoeken uit Groningen en Utrecht
penplan voor wereldmuziekaanbod.
en concludeert daarin ook dat er nog veel
De geschiedenis van werelddans aan centra
kennis ontbreekt over cultuurparticipatie door
voor de kunsten wordt beschreven in Tussen
allochtonen. Culturele activiteiten die plaats-
rasa en redoble. Auteur Laurien Saraber gaat in
vinden buiten het gesubsidieerde circuit blijven
op de verschillen in methodieken en overdracht,
onbelicht. Ook wordt er geen onderscheid
en op de impulsen die werelddans kan geven
gemaakt tussen eerste en tweede generatie
aan het traditionele dansonderwijs. De uitgave
allochtonen.
bevat een stappenplan voor een werelddans-
In Vrijetijdsbesteding van de 1e en 2e generatie
school en geeft korte beschrijvingen van niet-
Turken, Marokkanen en Surinamers laat Margit
westerse dansstijlen.
Jókövi zien dat de tweede generatie ook open-
In beide publicaties beperken de schrijvers zich
staat voor de Nederlandse cultuur.
voornamelijk tot het buitenschoolse muziekonderwijs. Wereldcultuur in het reguliere onder-
Het debat over culturele diversiteit en de onder-
wijs komt in deze publicaties nauwelijks aan
zoeken naar cultuurparticipatie maken duidelijk
bod.
dat de cultuureducatie met de invalshoek
‘culturele diversiteit’ een rijkgeschakeerd, veel-
Cultuurparticipatie
omvattend thema heeft gekregen. Met het
Een terugkerend thema in het debat over cultu-
nieuwe cultuurbeleid in aantocht kunnen we
rele diversiteit is de deelname van allochtonen
nog een stroom aan publicaties verwachten.
aan kunst en cultuur. In Het bereik van de
Meer informatie, visies en praktijkvoorbeelden
kunsten, een rapportage van het Sociaal
die hopelijk tot meer inzicht en kennis leiden.
Cultureel Planbureau, blijkt dat culturele instel-
Wordt vervolgd.
lingen weinig belangstellenden uit allochtone
kring trekken. Ook beoefenen allochtonen
In dit artikel heb ik me beperkt tot een aantal
minder vaak een kunstvak in vergelijking met
min of meer recente publicaties. Deze zijn terug
autochtonen. Maar er zijn nogal wat verschil-
te vinden in de literatuurlijst van deze Zicht
len in deelname te onderscheiden. Mensen van
op...
Nederlands-Indische of Molukse afkomst bezoe-
Meer titels over culturele diversiteit vindt u in
ken bijvoorbeeld vaker populair podiumaanbod
de bibliotheekcatalogus, die ook via internet
en galeries dan autochtonen. Turken en
(www.lokv.nl) te raadplegen. U kunt ons ook
Marokkanen nemen minder deel aan podium-
benaderen voor een specifieke literatuurlijst.
kunsten en Indische en Molukse mensen doen
minder aan beeldende vakken. Turken,
Guy Miellet
Marokkanen, Surinamers en Antillianen vinden
Teammanager Informatie en documentatie
minder vaak de weg naar centra voor de
LOKV
kunsten dan autochtonen. Ook amateurverenigingen trekken weinig allochtonen.
In algemene zin is er dus sprake van een
achterstand in cultuurdeelname onder allochtonen. Enige nuancering is echter gewenst. Uit
het SCP-rapport blijkt dat we nog maar weinig
weten over de feitelijke cultuurdeelname van
1 Zie ook www.nrc.nl en in de themamap Culturele diversiteit,
de verschillende groepen. Pas sinds 1995 wordt
in te zien bij de LOKV-bibliotheek
8
Zicht op... Culturele diversiteit
Link naar literatuur en websites Zicht op... jeugd en cultuur