Duurzaamheid gemeenten doorgelicht

Duurzaamheid gemeenten doorgelicht
Notitie n.a.v. de nationale monitor duurzame gemeenten 2015
1. Inleiding
Duurzaamheid is een complex begrip. Om dit complexe begrip meetbaar te maken heeft het
onderzoeksbureau Telos (Brabants centrum voor duurzame ontwikkeling) een werkwijze ontwikkeld
gebaseerd op de Triple P benadering (People,Planet & Profit), waarin drie ‘kapitalen’ onderscheiden
worden met bijbehorende ‘voorraden’ (Zie figuur 1). Een ontwikkeling wordt als duurzaam gezien
wanneer het ecologisch, sociaal-cultureel en economisch kapitaal zich gelijktijdig en evenwichtig
ontwikkeld. (voor meer informatie wordt verwezen naar de rapportage: Nationale monitor duurzame
gemeenten 2015).
Voor elke voorraad zijn lange termijndoelen geformuleerd en indicatoren ontwikkeld. De mate
waarin deze gerealiseerd zijn worden uitgedrukt in een score, uitgedrukt als % doelrealisatie.
Stapgewijs worden indicatorscores geaggegeerd tot voorraadscores , voorraadscores tot
kapitaalscores en kapitaalscores tot een totale duurzaamheidscore (zie ook bijlage). Voor het
tweede jaar is met deze werkwijze een ‘Nationale monitor duurzame gemeenten 2015’ opgesteld.
Dit jaar is het aantal indicatoren met bijbehorende scores uitgebreid van 90 naar 107.
Figuur 1: Kapitalen en voorraden [Bron: Telos, 2015].
Kapitalen
Ecologisch kapitaal
Sociaal-cultureel kapitaal
Voorraden
Bodem
Maatschappelijke participatie
(thema’s)
Lucht
Economische participatie
Hinder en calamiteit
Kunst en cultuur
Water
Gezondheid
Natuur en landschap
Veiligheid
Energie
Woonomgeving
Afval en grondstoffen
Onderwijs
Economisch kapitaal
Arbeid
Ruimtelijke
vestigingsvoorwaarden
Concurrentievermogen
Infrastructuur en bereikbaarheid
Kennis
In het rapport wordt geconstateerd dat de gemiddelde duurzaamheid van de Nederlandse
gemeenten achteruit is gegaan. (Telos, 2015, blz 15) Hiervoor worden verschillende redenen
genoemd. Als gevolg van economische crisis laten aspecten van zowel het sociaal-cultureel kapitaal
(vooral de economische participatie, veiligheid en woonomgeving) als het economisch kapitaal
(arbeid) een teruggang zien. Daartegenover staat een verbetering van het ecologisch kapitaal (met
name op het terrein van afvalinzameling, enegietransitie en luchtkwaliteit).
In deze notitie zullen we ingaan op de resultaten voor de gemeenten in de regio Zuidoost-Brabant,
die samen de Metropoolregio Eindhoven vormen, om antwoord te vinden op de vraag in hoeverre de
gemeenten in deze regio in balans zijn. Er wordt eerst ingegaan op het ecologisch kapitaal (par 2),
daarna op het sociaal cultureel kapitaal in de regio (par.3) en vervolgens op het economisch kapitaal
(par.4). Tot slot wordt gekeken naar de totaalscore (par. 5).
1
2. Het ecologische kapitaal
Het ecologisch kapitaal bestaat uit een aantal voorraden zoals bodem, lucht, hinder & calamiteit,
water, natuur& landschap en energie.
In de regio scoort de gemeente Waalre op het ecologisch kapitaal het hoogst, met een score van 57.
Ook de twee steden Eindhoven en Helmond doen het niet slecht, resp. 53 en 54. Een aantal
gemeenten in de Peel en Kempen scoren echter relatief laag, met name de gemeente Deurne met
46.
De scores per voorraad variëren nogal. Zo is de realisatiescore voor afval & grondstoffen in de twee
steden het laagst. (blz 59) Het scheiden en recyclen van afval is daar blijkbaar het moeilijkst.
Daarentegen is de realisatiescore in de gemeente Gemert-Bakel zeer hoog. De goede organisatie van
het afvalbeleid in deze gemeente, samen met de omliggende gemeenten buiten de regio, is hier
debet aan, aldus het rapport.
Ook het beeld t.a.v. energiegebruik en –transmissie is divers. Eindhoven scoort zoals veel andere
steden relatief hoog, mede als gevolg van de hoge bebouwingsdichtheid en de invloed hiervan op
het energiegebruik per huishouden. Ook wat betreft de inzet van zonne-energie lopen gemeenten in
deze regio mee voorop. Wat de inzet van windenergie betreft past de regio in het landelijke beeld:
naarmate men verder naar het oosten komt, wordt er minder energie op deze wijze opgewekt.
Zoals reeds gesignaleerd scoren een aantal gemeenten in de Peel en de Kempen laag. Dit heeft met
name te maken met de deelscores op de voorraden water en bodem. Zo scoort Reusel-De Mierden
zeer laag op de indicator water (doelrealisatie: 23%); een andere gemeente in de regio scoort juist
2
heel hoog (Geldrop Mierlo: doelrealisatie met 72%). Ook op de indicator bodem (sanering, belasting
met meststoffen) scoren een aantal landelijke gemeenten laag (bijv. Someren 17,7%).
Op de voorraad luchtkwaliteit scoren bijna alle gemeenten in de regio matig, met uitzondering van
Cranendonck. Waar het gaat om hinder en calamiteiten (geluid, risico aardbevingen en/of
overstroming, e,d.) scoren de meeste gemeenten in deze regio juist hoog.
3.1 Het sociaal cultureel kapitaal
Het sociaal-cultureel kapitaal bestaat niet alleen uit voorraden als economische en maatschappelijke
participatie, gezondheid, veiligheid en kwaliteit woonomgeving, maar ook uit onderwijs en kunst en
cultuur.
Het algemene beeld is dat de twee grote gemeenten laag scoren, gevolgd door veel Peelgemeenten.
De randgemeenten en de Kempen scoren daarentegen hoog.
De economische participatie indiceert zaken als besteedbaar inkomen, bijstand, langdurige werkloosheid e.d. Bijna alle grotere steden in Nederland scoren hier relatief laag: Eindhoven en Helmond
vormen hierbij geen uitzondering.
Op de aan gezondheid gerelateerde indicatoren scoren alle regio-gemeenten matig tot goed.
Gezondheid correleert veelal met economische participatie.
Veiligheidsproblemen doen zich vooral in de twee steden voor. Gemeenten als Nuenen, Bergeijk en
Someren scoren opvallend goed (klasse 65-75).
De maatschappelijke participatie wordt gemeten met indicatoren als deelname verkiezingen,
mantelzorg, vrijwilligerswerk en sociale cohesie. Hier scoort Helmond opvallend laag, gevolgd door
Eindhoven en Valkenswaard. De Kempen -gemeenten scoren beter dan de Peelgemeenten.
3
De voorraad onderwijs betreffen indicatoren zoals het lager en voortgezet onderwijs,
studievertraging en jeugdwerkloosheid. Ook hier scoren de meeste gemeenten middelmatig.
De scores voor kunst & cultuur zijn in het hele land weinig gunstig. Monumenten, musea en erfgoed
zijn blijkbaar schaars. Hier vormt de regio geen uitzondering op. Veel gemeenten zitten in de laagste
categorie (0-25).
3.2. De woonomgeving nader bezien
De voorraad Woonomgeving is gebaseerd op een zevental indicatoren: afstand (grote) supermarkt,
bevolkingsontwikkeling, tevredenheid winkels en tevredenheid woonomgeving, verhuissaldo,
woningtekort en WOZ waarde.
Het hoogst scoren de randgemeenten Waalre (63), Son en Breugel (64) en Best (62) , maar ook
Laarbeek, Someren en Bladel laten hoge realisatiepercentages zien. De twee grote gemeenten
Eindhoven en Helmond scoren resp 56 en 57. Ook gemeenten als Valkenswaard en Reusel- De
Mierden scoren in de klasse 53-58. Asten, Bergeijk, Eersel en Geldrop-Mierlo scoren minder dan 53.
De gekozen indicatoren zijn hier mede debet aan.
4
4. Het economisch kapitaal
Het economisch kapitaal is zoals we zagen samengesteld uit de vijf voorraden: arbeid, ruimtelijke
vestigingsvoorwaarden, concurrentievermogen, infrastructuur / bereikbaarheid en kennis.
Eindhoven met 58% scoort op het economisch kapitaal het hoogst, gevolgd door Best (55%), Nuenen
(55%) en Son en Breugel (51%). Maar ook Bladel en Reusel-De Mierden scoren hoog ( 52 en 51%.)
Laag scoren Helmond (43), Deurne en Asten (beiden 44) en Bergeijk en Valkenswaard (44 en 43).
In de voorraad arbeid scoort de westelijke helft van de regio iets beter dan het oostelijke deel. Waar
het de infrastructuur en bereikbaarheid betreft scoren de gemeenten Eindhoven, Best, Waalre en
Nuenen in de regio het best. Wat concurrentievermogen betreft zitten steden als Eindhoven bij de
middenmoot. Waar het om de voorraad kennis gaat, opgebouwd uit de indicatoren ‘aandeel
hoogopgeleiden’, ‘capaciteit WO/HBO’, ‘creatieve industrie’ en ‘high & medium tech bedrijven’
scoort Eindhoven zeer hoog: 73% . Ter vergelijking, Amsterdam en Utrecht scoren resp 76 en 78%.
5. Balans
Op basis van alle drie kapitalen en bijbehorende voorraden en indicatoren is een totaalscore
opgesteld. Het patroon is duidelijk. De randgemeenten rond Eindhoven en Veldhoven laten de
hoogste scores zien. Waalre, Nuenen, Son en Breugel, Best, Oirschot, Bladel en Eersel hebben een
score van 52 of meer. Eindhoven scoort ook relatief hoog, mede als gevolg van haar hoge score voor
het economische kapitaal.
5
Helmond en de peelgemeenten Deurne en Asten scoren gemiddeld gezien het laagst. Dit geldt in
mindere mate voor het aangrenzende Someren en Geldrop-Mierlo. Voor de disbalans van Helmond
wordt in het rapport de volgende verklaring gegeven. Naarmate het aantal inwoners stijgt, wordt de
score voor het economisch kapitaal hoger. Kleinere gemeente zijn vooral sociaal-cultureel in het
voordeel. Middelgrote gemeenten profiteren van het een noch van het ander (blz 84). Gesteld wordt
dat de middelgrote gemeenten (50-100.000 inw.) in een lastige positie verkeren doordat ze niet de
economische voordelen van 100.000 plus gemeenten hebben, maar wel vergelijkbare nadelen op
sociaal-cultureel gebied, waarvoor gezien de geringe economische kansen minder perspectief tot
verbetering bestaat. Voor deze gemeenten is meer nodig dan de gebruikelijke economische
impulsen.
6
Vraag is of regionalisering niet ook dergelijke impulsen kan geven. Door samen te werken met
andere gemeenten en door te ‘lenen van de buren’ ontstaat voldoende schaal voor een meer
evenwichtige economische en sociaal culturele ontwikkeling. Het ecologisch kapitaal lijkt iets minder
gevoelig voor schaal en inwoneraantal. In een aantal gemeenten in onze regio is met name de
kwaliteit van water en bodem voor verbetering vatbaar.
Jos Smeets & Marieke Leussink
En met dank aan Ruben Smeets werkzaam bij Telos, Brabants centrum voor duurzame ontwikkeling, voor de
aanvullende informatie over de ‘woonomgeving’ en zijn commentaar bij een conceptversie.
Bijlage: kapitalen per gemeenten
Gemeente
Asten
Bergeijk
Best
Bladel
Cranendonck
Deurne
Eersel
Eindhoven
Geldrop- Mierlo
Gemert- Bakel
Heeze Leende
Helmond
Laarbeek
Nuenen
Oirschot
Reusel de -Mierden
Someren
Son en Breugel
Valkenswaard
Veldhoven
Waalre
Ecologisch
kapitaal
48
50
48
48
54
46
53
53
53
55
54
54
52
52
47
47
47
54
55
53
57
Sociaal cultureel
kapitaal
50
53
53
55
49
49
43
43
47
50
55
40
54
55
60
53
53
52
46
53
58
7
Economisch
kapitaal
44
44
55
52
50
44
58
58
47
48
49
43
50
55
50
51
45
51
43
47
48
Totaal score
47
49
52
52
51
47
53
51
49
51
53
45
52
54
52
50
49
52
48
51
54