2006/042 - GO! Pro

SECUNDAIR ONDERWIJS
Onderwijsvorm:
ASO
Graad:
derde graad
Jaar:
eerste en tweede leerjaar
SPECIFIEK GEDEELTE
Economie-moderne talen
Economie-wetenschappen
Economie-wiskunde
Vak(ken):
AV Economie
Leerplannummer:
2006/042
4/4 lt/w
(vervangt 2004/047)
Nummer inspectie:
2004 / 49 // 1 / J / SG / 2H / III / / D/
(vervangt 2004 / 49 // 1 / J / SG / 1 / III / / V/06)
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
1
INHOUD
Visie ..........................................................................................................................................................2
Beginsituatie .............................................................................................................................................3
Algemene doelstellingen ..........................................................................................................................4
Leerplandoelstellingen / leerinhouden......................................................................................................6
Pedagogisch-didactische wenken ..........................................................................................................34
Minimale materiële vereisten ..................................................................................................................44
Evaluatie .................................................................................................................................................45
Bibliografie ..............................................................................................................................................46
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
2
VISIE
De lessen Micro- en Macro-economie laten de leerlingen toe na te denken over actuele sociaaleconomische verschijnselen. Zij moeten ertoe komen, de maatschappij waarin wij leven te begrijpen
en te waarderen. Cijfers en gegevens zijn er genoeg, maar de betekenis ervan blijft al te dikwijls
onbegrijpelijk en ontoegankelijk. Het vak Micro- en Macro-economie moet de samenhang duidelijk
maken tussen het beschikbare cijfer- en feitenmateriaal in dagbladen, tijdschriften en het internet en
de theoretische benadering in boeken en cursussen. Het economisch gebeuren en de informatie zal
er transparanter door worden.
De economische wetenschappen kunnen een aanzienlijke bijdrage leveren tot het streven naar
persoonlijkheidsontplooiing en een maatschappelijk engagement.
Bij de opmaak van het leerplan is er zowel rekening gehouden met de specifieke eindtermen
economie als met de omzendbrief “Leerstof bedrijfsbeheer in het secundair onderwijs” (SO 44 van
20/09/2005).
Indien het voornemen van de Minister van onderwijs uitgevoerd wordt om de leerlingen uit de
studierichtingen Economie – wiskunde en Economie – moderne talen het attest bedrijfsbeheer niet
langer automatisch toe te kennen, moet elke school, vooraleer het attest aan deze leerlingen kan
worden uitgereikt, aantonen dat alle leerdoelen uit de meest recente SO 44 (voor de meest recente
versie: zie www.ond.vlaanderen.be/edulex) door de leerlingen gerealiseerd zijn. Deze leerdoelen
kunnen niet in hun totaliteit in het basispakket economie worden aangeboden. Daarom dient de school
de ontbrekende items die (op basis van SO 44 van 20/09/2005) opgenomen zijn in het pakket
“complementair gedeelte – bedrijfsbeheer” aan te bieden in het complementair gedeelte, bij voorkeur
in de derde graad.
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
3
BEGINSITUATIE
De leerlingen komen in hoofdzaak uit de 2e graad Economie. Leerlingen uit andere opleidingen
dienen de attituden doorzettingsvermogen, zin voor zelfstandig werken en een positieve ingesteldheid
te bezitten om hiaten in de voorkennis onder begeleiding van de vakgroep Economie weg te werken.
Met het oog op het toekennen van het attest bedrijfsbeheer werden een aantal items die vermeld zijn
in de omzendbrief “Leerstof bedrijfsbeheer in het secundair onderwijs” (SO 44 van 20/09/2005) in de
2e graad economie behandeld. Het gaat om:
•
Leasingcontract (“6.3.5” leerplan Handelseconomie tweede graad)
•
Aankoop en verkoopverrichtingen (“4.1” en “4.2” leerplan Handelseconomie tweede graad)
•
De verkoopsvoorwaarden (“4.3” leerplan Handelseconomie tweede graad)
•
Betaling en inning (“5” leerplan Handelseconomie tweede graad)
•
Courante kredietvormen (“6” leerplan Handelseconomie tweede graad)
•
De ondernemingsvormen (“2.6” leerplan Handelseconomie tweede graad)
•
Verzekeringen (“7” leerplan Handelseconomie tweede graad)
•
De boekhoudkundige verwerking (leerplan boekhouden tweede graad)
Indien een leerling niet uit de richting Economie komt, gaat de leraar na in welke mate de leerling deze
leerplandoelstellingen reeds gerealiseerd heeft. Indien er leerplandoelstellingen zijn die nog niet
gerealiseerd zijn, zal de leerkracht de leerling in het complementair gedeelte via extra taken en
gedifferentieerd lesgeven deze doelstellingen alsnog aan de leerling aanbieden met het oog op het
uitreiken van het attest bedrijfsbeheer.
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
4
ALGEMENE DOELSTELLINGEN
Via het vak economie maken de leerlingen kennis met het boeiend economisch leven. Het doel van
het vak is de leerlingen inzicht te verschaffen in de economische mechanismen, hun entiteiten en
instellingen.
De leerlingen dienen de volgende vaardigheden te verwerven:
-
analytisch en kritisch vermogen;
-
sociale en communicatieve vaardigheden;
-
vaardigheden in het zien van details;
-
het raadplegen van relevante en actuele informatiebronnen;
-
een argumentatie kunnen opbouwen en verwoorden.
In aansluiting op het Pedagogisch Project van het Gemeenschapsonderwijs wordt van de leerlingen
verwacht dat ze onder begeleiding de volgende attitudes, die gericht zijn op de vereiste
beroepshoudingen, ontwikkelen en nastreven:
-
zin voor samenwerking: willen bijdragen tot een leef- en werkomgeving als gemeenschap van
mensen;
-
leergierigheid: actief zoeken naar situaties om zijn competentie te verbreden en te verdiepen,
zich door middel van actualiteit op de hoogte houden van nieuwe gegevens;
-
resultaatgerichtheid: gedreven naar het einddoel van de activiteit toewerken;
-
zelfstandigheid en zin voor initiatief: zelfstandig aan een taak kunnen werken en problemen
durven aanpakken;
-
ruime en actieve belangstelling tonen voor alle aspecten van economie, de theorie kunnen
toetsen aan de werkelijkheid.
De klemtoon moet liggen op de middelen tot kennisopname en kennisverwerving, op het ordenen en
hanteren van die kennis en op de wervings- en verwerkingstechnieken ervan en dit als voorbereiding
én op het hoger onderwijs én op het professioneel leven.
Naast de kennishouding moeten de leerlingen:
-
adequate attitudes vertonen om hen in staat te stellen actief deel te nemen aan het leven als
individu en als lid van de samenleving en organisaties;
-
de nodige realiteits- en verantwoordelijkheidszin bezitten om uit verschillende
toekomstperspectieven een eigen weg te kiezen;
-
leren nadenken over actuele economische, sociale en culturele verschijnselen om via deze weg
de maatschappij waarin zij leven beter te doorgronden en te waarderen;
-
zelfstandig problemen kunnen aanpakken door het aankweken van onder andere de volgende
attitudes:
o aanpassingsvermogen;
o kritisch-ethische opstelling;
o efficiëntie, productiviteit en zelfwerkzaamheid;
o zin voor afwerking, orde, netheid en nauwkeurigheid (ook op het vlak van talen);
o algemene belangstelling, breeddenkendheid en openheid;
o concentratievermogen, doorzettingsvermogen en beslissingsvermogen;
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
5
o kunnen luisteren, afspraken naleven;
o verantwoordelijkheidszin;
o zin voor objectiviteit, waarheid en eerlijkheid, rechtvaardigheid;
o zin voor bescheidenheid;
o bereidheid eigen fouten te verbeteren.
-
blijk kunnen en willen geven van creativiteit en expressiviteit;
-
actief deelnemen aan een positieve democratische opbouw van een maatschappij met al haar
problemen;
-
leren ontwikkelen en hanteren van een bewuste rationele houding.
Het is essentieel dat het leerplan als een geheel geïnterpreteerd wordt, m.a.w. naast de leerinhouden
en leerplandoelstellingen zijn de pedagogisch-didactische wenken duidende en waardevolle
aanvullingen.
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
6
LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN
MICRO- EN MACRO-ECONOMIE
1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week
DSET
LEERPLANDOELSTELLINGEN
1
DSET 3
DSET 12
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
Deel I: Inleiding en economische modellen
1
Situering van het vak
•
de taak van de economische wetenschap omschrijven;
1.1
Definitie economie
•
welvaart en welzijn begripsmatig omschrijven en het verschil
tussen welvaart en welzijn toelichten via voorbeelden;
1.2
Welvaart en welzijn
•
micro- en macro-economie onderscheiden;
1.3
Onderscheid micro- en macro-economie
•
de in de economische wetenschap aangewende methodes
bespreken en de betekenis van de beperktheid van het
economisch model verklaren (kort).
1.4
Methodes in de economie en economische modellen
2
De economische kringloop en de nationale rekeningen
2
per bijkomende economische agent (gezinnen, bedrijven, overheid
en buitenland):
•
de economische kringloop construeren en bespreken;
•
macro-economische grootheden en deelevenwichten verklaren,
situeren en evalueren;
•
de berekeningwijze van het nationaal product, het nationaal
inkomen, de nationale bestedingen toelichten;
•
relevante informatie afleiden uit de nationale rekeningen op basis
van actueel cijfermateriaal, evoluties schetsen en
becommentariëren.
Per bijkomende economische agent (gezinnen, bedrijven, overheid
en buitenland):
•
Kringloop
•
Evenwicht
•
Nationaal product – nationaal inkomen – nationale
bestedingen
•
Nationale rekeningen
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DSET
DSET 1
7
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
3
Deel II: Marktwerking
3
Consumentengedrag
•
aan de hand van voorbeelden de begrippen nut, preferentie en
indifferentie verklaren, met cijfervoorbeelden komen tot de
grafische afbeelding van een indifferentiecurvenveld;
3.1
Preferentieschaal van de consument en indifferentiecurven
•
het begrip budgetlijn omschrijven en aan de hand van een
cijfervoorbeeld komen tot de grafische afbeelding van de
budgetlijn;
3.2
Budgetlijn
•
de optimale goederencombinatie van de consument grafisch
bepalen, berekenen en verantwoorden, de gevolgen van een
prijsverandering en een inkomensverandering afbeelden;
3.3
Optimale goederencombinatie
•
grafisch komen tot de afbeelding van de individuele en de
collectieve vraagcurve en op basis hiervan de begrippen
individuele en collectieve vraagcurve omschrijven;
3.4
Individuele en collectieve vraag
•
het begrip elasticiteit van de vraag omschrijven, de elasticiteit
van de vraag berekenen en de bekomen elasticiteitscoëfficiënt
interpreteren.
3.5
Elasticiteit van de vraagcurve
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DSET
DSET 1
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
4
8
4
Producentengedrag
•
aan de hand van een cijfervoorbeeld de wet van de toe- en
afnemende meeropbrengsten grafisch voorstellen en verklaren;
4.1
Wet van de toe- en afnemende meeropbrengsten
•
uit de voorgaande wet, door omkering, de variabele
kostenfunctie afleiden, de gemiddelde en de marginale kosten
berekenen, de variabele, vaste en totale kosten omschrijven,
grafisch afbeelden en het verloop bespreken;
4.2
Het kostenverloop
•
de totale opbrengsten, de gemiddelde opbrengsten en de
marginale opbrengsten omschrijven, berekenen, grafisch
afbeelden en het verloop bespreken;
4.3
Het opbrengstenverloop
•
de optimale productiegrootte van de producent begripsmatig
omschrijven, op grafische en analytische wijze afleiden en
verantwoorden;
4.4
Evenwicht op korte termijn
•
de begrippen isoquanten en isokosten verklaren en hieruit het
lange termijnevenwicht afleiden;
4.5
Evenwicht op lange termijn: isoquanten en isokosten
•
de individuele en collectieve aanbodcurve grafisch afleiden en op 4.6
basis hiervan de begrippen individuele en collectieve
aanbodcurve omschrijven;
Individueel en collectief aanbod
•
het begrip elasticiteit van het aanbod omschrijven, de elasticiteit 4.7
van het aanbod berekenen en de bekomen elasticiteitscoëfficiënt
interpreteren.
Elasticiteit van de aanbodcurve
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DSET
DSET 1
9
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
5
5
Prijsvorming
DSET 14
DSET1
•
de prijsvorming bij volkomen concurrentie en bij onvolkomen
concurrentie (monopolie, monopolistische concurrentie en
oligopolie) grafisch toelichten;
5.1
Prijsvorming bij volkomen concurrentie en onvolkomen
concurrentie
•
de concentratievormen beschrijven en hun gevolgen evalueren;
5.2
Concentratie: vormen, gevolgen
5.3
Effectenbeurs
•
het begrip beurs toelichten;
5.3.1
Begrip
•
de rol van de beurs in de economie bespreken;
5.3.2
Rol
•
de meest courante verhandelde waarden opzoeken in de media;
5.3.3
Verhandelde waarden
•
de prijsvorming op de beurs cijfermatig toelichten;
5.3.4
Prijsvorming
•
oorzaken van schommelingen van een concreet aandeel
becommentariëren.
5.3.5
Oorzaken van schommelingen
6
Vergoeding van de productiefactoren
6
DSET 4
•
het begrip grondrente verklaren en de prijsvorming grafisch
toelichten;
6.1
Natuur: grondrente
•
het begrip kapitaalrente verklaren, de prijsvorming onder de
hypothese van volmaakte concurrentie en in de praktijk (invloed
van de ECB) toelichten;
6.2
Kapitaal: kapitaalrente
•
de prijsvorming op de arbeidsmarkt onder de hypothese van
volmaakte concurrentie en in de praktijk (sociaal overlegmodel)
toelichten;
6.3
Arbeid: loonvorming
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DSET
LEERPLANDOELSTELLINGEN
DSET 14
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
•
het ontstaan van ondernemerswinst als vergoeding voor
organisatie en initiatief toelichten en argumenteren;
10
6.4
Organisatie en initiatief: ondernemerswinst
6.5
Inkomensverdeling en inkomensongelijkheid
•
een personele inkomensverdeling toelichten aan de hand van
actueel cijfermateriaal en grafische voorstellingen;
6.5.1
Personele inkomensverdeling
•
een categoriale inkomensverdeling toelichten aan de hand van
actueel cijfermateriaal en grafische voorstellingen;
6.5.2
Categoriale inkomensverdeling
•
uit het bekomen materiaal een standpunt formuleren in verband
met inkomensverdeling en inkomensongelijkheid.
6.5.3
Ethische overweging
7
Deel III: Marktregulering
DSET 15
7
Het monetair beleid
•
de rol van de Europese Centrale Bank bespreken en de plaats /
taak van de nationale centrale banken duiden;
7.1
De rol van de Europese Centrale Bank / nationale centrale
banken
•
de techniek van de geldschepping en geldvernietiging door de
financiële instellingen en de Europese Centrale Bank op basis
van cijfermateriaal verduidelijken;
7.2
Geldschepping en geldvernietiging
7.3
Inflatie en deflatie
•
de begrippen inflatie- en deflatieverschijnsel toelichten;
7.3.1
Begrippen inflatie en deflatie
•
de oorzaken van inflatie verklaren (o.a. vergelijking van Fisher);
7.3.2
Oorzaken van inflatie
•
de gevolgen van inflatie illustreren;
7.3.3
Gevolgen van inflatie
•
de bestrijdingsmiddelen voor inflatie bespreken;
7.3.4
Bestrijding van inflatie
•
het anti-inflatiebeleid van de ECB kaderen tegenover
stimuleringsmaatregelen van de economie.
7.3.5
Economisch beleid
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DSET
DSET 14
11
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
8
8
Evenwicht in de economie
8.1
De klassieke theorie
8.2
De Keynesiaanse theorie
DSET 15
•
DSET 1
het totstandkomen van het evenwicht in de economie (steunend
op de wet van Say) volgens de Klassieke opvattingen verklaren;
•
de relatie tussen enerzijds inkomen, sparen en consumeren
(inclusief de wet van Engel) en anderzijds de relatie tussen
inkomen en investeren verklaren en grafisch weergeven volgens
de opvattingen van de keynesiaanse theorie;
8.2.1
Evenwicht
•
onder- en overbesteding verklaren, grafisch weergeven en de rol
van de overheid schetsen;
8.2.2
Onder- en overbesteding
•
de werking van de multiplicator verklaren en de multiplicator
berekenen met inschakeling van de consumptiequote en de
spaarquote;
8.2.3
Multiplicator
•
het economisch denken onder Say en Keynes vergelijken met de 8.3
hedendaagse economische politiek in Europa en de VS.
9
Hedendaagse economische politiek
9
Internationale economische relaties
DSET 2
DSET 14
•
de werking van de wisselmarkt toelichten en historisch plaatsen
(vanaf EMS);
9.1
Wisselkoers en wisselmarkt: werking en historische evolutie
•
uit de betalingsbalans relevante informatie afleiden met
betrekking tot de economische toestand, de redenen van
onevenwicht op de betalingsbalans en de middelen tot herstel
ervan bespreken en evalueren;
9.2
Handels- en betalingsbalans: verstoringen en herstel
•
de problemen van de ontwikkelingslanden verklaren met hun
oorzaken en de mogelijkheden ter verbetering.
9.3
Problematiek van de ontwikkelingslanden
DSET 15
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DSET
DSET 13
12
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
10
10
Groei en conjunctuur
10.1
Conjunctuur
10.2
Groei
DSET 14
•
DSET 15
DSET 16
DSET 17
11
het begrip conjunctuur omschrijven, de conjunctuurgolf
voorstellen met beschrijving van de kenmerken van de fasen en
de huidige economische toestand in de conjunctuurgolf situeren
op basis van enkele conjunctuurindicatoren;
•
het begrip economische groei naar absolute en relatieve zin
10.2.1
omschrijven, het onderscheid verklaren tussen nominale en reële
groei;
Begrip
•
enkele groeiindicatoren kritisch beoordelen en vergelijken;
10.2.2
Indicatoren
•
de groeideterminanten aanduiden en verklaren;
10.2.3
Determinanten
•
de mogelijkheden van de overheid (nationaal, Europees en
mondiaal) om de conjunctuur te beïnvloeden, schetsen.
10.3
Conjunctuurpolitiek
een onderzoeksopdracht uitwerken over een zelf te kiezen thema,
naar de suggesties in het hoofdstuk ‘Onderzoekscompetenties’ in de
pedagogisch – didactische wenken:
11
Onderzoeksopdracht
•
voor een gegeven onderwerp onderzoeksvragen
(probleemstelling) formuleren;
11.1
Formuleren van onderzoeksvragen
•
als voorbereiding op de uitvoering van de opdracht een
onderzoeksplan (inclusief methode) opstellen;
11.2
Voorbereiding
DSET 18
Over een economisch thema een onderzoeksopdracht uitwerken met
betrekking tot een zelf te kiezen thema (volgens een stappenplan):
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DSET
13
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
11.3
Uitvoering
•
op basis van geselecteerde bronnen voor een gegeven of
zelfgekozen onderzoeksvraag, op een gerichte wijze informatie
verzamelen (o.a. via elektronische weg), ordenen en verwerken
(grafisch, in tabelvorm, wiskundig / rekenkundig, verbaal);
11.3.1
Verzameling, ordening en verwerking van informatie
•
onderzoeksresultaten interpreteren en conclusies formuleren;
11.3.2
Conclusies
•
over de onderzoeksresultaten en conclusies rapporteren;
11.3.3
Rapporteren
•
de onderzoeksresultaten confronteren met andere standpunten;
11.3.4
Confrontatie met andere standpunten
•
reflecteren over de bekomen onderzoeksresultaten en over de
aangewende methode.
11.4
Reflectie
Opmerking:
Hoewel de onderzoeksvaardigheden in elk vakleerplan zijn
opgenomen, dienen ze niet in elk vak gerealiseerd te worden, maar
afhankelijk van de onderzoeksopdracht gebeurt dit in samenspraak
binnen het geheel van de pool. De concretisering gebeurt op het
niveau van de vakgroep. Met betrekking tot de tweepolige
studierichting zijn geïntegreerde projecten mogelijk. Daarin komen de
onderzoeksvaardigheden uit beide polen aan bod.
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
14
BEDRIJFSBELEID
1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week
DSET
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
De cursief gedrukte leerplandoelstellingen (U) zijn uitbreidingsdoelstellingen en kunnen worden aangeboden wanneer de overige
leerplandoelstellingen zijn gerealiseerd of wanneer de school economie aanbiedt in het complementair gedeelte.
DSET 5
DSET 8
1
1
Situering van onderneming en bedrijf
•
de begrippen onderneming en bedrijf onderscheiden op basis
van concrete voorbeelden en het belang van het winstprincipe
toelichten;
1.1
Onderneming en bedrijf: onderscheid – winstprincipe
•
het begrip organisatie toelichten op basis van haar definitieelementen (hierbij is het van belang te wijzen op de organisatie
als samenwerkingsverband van mensen);
1.2
Onderneming en bedrijf als zelfstandige entiteit: het begrip
organisatie op basis van samenwerkingsverband van
mensen, structuur, levenscyclus
•
aantonen dat naast het winstprincipe een onderneming ook een
verantwoordelijkheidsopdracht heeft m.b.t. zorg voor het milieu,
klantgerichtheid en welbevinden van de werknemer;
1.3
Onderneming en bedrijf in hun omgeving
•
aantonen dat ondernemingen ook andere doelstellingen kunnen
nastreven zoals ethisch en duurzaam ondernemen.
1.4
Ethisch en duurzaam ondernemen
2
Facetten uit de levensloop van een onderneming
2.1
Oprichting
2.1.1
Inleiding: korte herhaling van de belangrijkste
ondernemingsvormen (eenmanszaak, BVBA, NV en CV)
2
•
enkele voor- en nadelen van de belangrijkste
ondernemingsvormen aanduiden;
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DSET
15
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
2.1.2
Juridische criteria
•
aangeven wanneer een persoon rechtsonbekwaam is;
2.1.2.1
Rechtsbekwaamheid
•
het verschil tussen beperkte en onbeperkte aansprakelijkheid
omschrijven en mogelijke gevolgen ervan illustreren;
2.1.2.2
Aansprakelijkheid
•
de meest voorkomende huwelijksvermogensstelsels bondig
omschrijven en het gepaste stelsel in concrete situaties
verantwoorden;
2.1.2.3
Huwelijksvermogensstelsels (bondig)
2.1.3
Fiscale criteria
•
de soorten belastingen omschrijven, indelen en illustreren met
voorbeelden;
2.1.3.1
Soorten van belastingen
•
aantonen dat er een verband is tussen de keuze van de
ondernemingsvorm en het fiscaal regime;
2.1.3.2
Keuze van de ondernemingsvorm en fiscaal statuut
•
de componenten van de fiscale winst van de eenmanszaak, de
BVBA en de NV weergeven;
2.1.3.3
Het begrip fiscale winst
2.2
Beheer en beleid van de onderneming
•
de begrippen management, beheer, beleid, marketing en human
resources management inhoudelijk situeren;
2.2.1
Situering van de begrippen
•
een aantal managementmethoden (zoals MBO, MBWA,
teammanagement) op een eenvoudige wijze omschrijven en
daarbij de kracht van het teammanagement vooropzetten;
2.2.2
Managementmethoden
2.2.3
Marketing
•
het marktonderzoek begripsmatig omschrijven, het nut van een
marktonderzoek aantonen en de werkwijze bij het voeren van
een marktonderzoek omschrijven en toepassen;
2.2.3.1
Marktonderzoek: begrip – nut – werkwijze
•
de noodzaak van de strategische marketing evalueren en
toepassen aan de hand van teksten (o.a. SWOT-analyse);
2.2.3.2
SWOT-analyse
•
een aantal marketingstrategieën voor bestaande producten
analyseren en evalueren op basis van de marketingmix;
2.2.3.3
Uitwerking van de marketingmix
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DSET
16
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
2.2.4
Personeelsbeleid
•
de doelstellingen van Human Resources Management toelichten
vanuit het managementdenken;
2.2.4.1
Human Resources Management: doelstellingen
•
de instrumenten bij selectie bondig omschrijven;
2.2.4.2
Selectie van personeel
•
de instrumenten bij werving bondig omschrijven;
2.2.4.3
Werving van personeel
•
het belang van een degelijke introductie van ‘nieuw’ personeel
aantonen;
2.2.4.4
Introductie van personeel
•
de stelsels van vergoeding van de arbeid omschrijven, onderling
vergelijken (tijd- en stukloon, premiestelsels) en aantonen dat
ook sociale en ethische factoren een rol spelen;
2.2.4.5
Vergoeding van arbeid
•
aan de hand van het organogram van de RSZ de werking van
het systeem weergeven;
2.2.4.6
Sociaal zekerheidsstelsel: situeringsschema m.b.t.
structuur en werking
•
personeelsbegeleiding versus personeelsbeoordeling plaatsen;
2.2.4.7
Begeleiding en beoordeling
2.3
•
een voorbeeld van reorganisatie aanhalen en de impact ervan op 2.3.1
de stakeholders verduidelijken;
•
het belang aantonen van een gerechtelijk akkoord;
Handelen in crisissituaties
Reorganisatie
2.3.2
Gerechtelijk akkoord
2.4
Einde van de onderneming
•
een aantal redenen van stopzetting aangeven en de sociaaleconomische gevolgen aantonen;
2.4.1
Stopzetting
•
een aantal oorzaken van overname en fusie toelichten en de
sociaal-economische gevolgen (stakeholders) aantonen;
2.4.2
Overname of fusie
•
de belangrijkste oorzaken van faillissement weergeven en de
sociaal-economische gevolgen aantonen.
2.4.3
Faillissement
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DSET
DSET 11
17
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
3
3
Analyse van de jaarrekening
3.1
Vorm en inhoud van de jaarrekening
3.1.1
Balans
•
de structuur van de actiefzijde van de balans verantwoorden en
afleiden uit het rekeningstelsel;
3.1.1.1
Actieve kapitaalstructuur
•
de structuur van de passiefzijde van de balans verantwoorden en
afleiden uit het rekeningstelsel;
3.1.1.2
Passieve kapitaalstructuur
•
uit het rekeningstelsel de resultatenrekening afleiden;
3.1.2
Resultatenrekening
•
een aantal elementen uit de toelichting verduidelijken;
3.1.3
Toelichting
•
gegevens uit de sociale balans interpreteren;
3.1.4
Sociale balans
3.2
Kengetallen
•
de kengetallen winstmarge en bedrijfscoëfficiënt aan de hand
3.2.1
van een formularium berekenen, ze evalueren met het oog op de
ondernemingsdoelstellingen en vergelijken met een andere
onderneming uit de sector;
Winstmarge en bedrijfscoëfficiënt
•
het kengetal bedrijfskapitaal aan de hand van een formularium
berekenen, evalueren met het oog op de
ondernemingsdoelstellingen en vergelijken met een andere
onderneming uit de sector;
3.2.2
Bedrijfskapitaal
•
kengetallen voor liquiditeit aan de hand van een formularium
berekenen, ze evalueren met het oog op de
ondernemingsdoelstellingen en vergelijken met een andere
onderneming uit de sector;
3.2.3
Liquiditeit
•
de omloopsnelheid en omlooptijd (algemeen, van de voorraden,
van de vorderingen, van de leveranciers) aan de hand van een
formularium berekenen, ze evalueren met het oog op de
ondernemingsdoelstellingen en vergelijken met een andere
onderneming uit de sector;
3.2.4
Omloopsnelheid en omlooptijd (algemeen, van de
voorraden, van de vorderingen, van de leveranciers)
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DSET
DSET 6
18
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
•
kengetallen voor solvabiliteit aan de hand van een formularium
berekenen, ze evalueren met het oog op de
ondernemingsdoelstellingen en vergelijken met een andere
onderneming uit de sector;
3.2.5
Solvabiliteit
•
de cashflow aan de hand van een formularium berekenen,
evalueren met het oog op de ondernemingsdoelstellingen en
vergelijken met een andere onderneming uit de sector;
3.2.6
Cashflow
•
het kengetal zelffinanciering aan de hand van een formularium
berekenen, evalueren met het oog op de
ondernemingsdoelstellingen en vergelijken met een andere
onderneming uit de sector;
3.2.7
Zelffinanciering
•
kengetallen voor rendabiliteit aan de hand van een formularium
berekenen, ze evalueren met het oog op de
ondernemingsdoelstellingen en vergelijken met een andere
onderneming uit de sector;
3.2.8
Rendabiliteit
•
de financieringswinst aan de hand van een formularium
berekenen, evalueren met het oog op de
ondernemingsdoelstellingen en vergelijken met een andere
onderneming uit de sector.
3.2.9
Financieringswinst
4
Financiering
4.1
Financieel plan
4.2
Financieringsvraagstukken
4
DEST 7
DSET 9
•
het belang van een financieel plan aantonen en een eenvoudig
financieel plan opstellen;
•
financieringsbegrippen toelichten;
4.2.1
Begrippen
•
de financiering van de vaste en de vlotte activa verduidelijken;
4.2.2
Vaste en vlottende activa
•
een aantal financieringsmogelijkheden onderling vergelijken en
beoordelen
4.2.3
Mogelijkheden
•
de financiële buffers toelichten;
4.2.4
Financiële buffers
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DSET
DSET 9
(U)
19
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
•
aan de hand van een concreet voorbeeld een
investeringsbeslissing op basis van verschillende methoden
(terugverdientijd, gemiddeld rendement - ROI, netto contante
waarde – NPV …) motiveren;
4.3
Investeringsbeslissingen - methoden
•
de noodzaak van budgettering aantonen en de voornaamste
aspecten weergeven.
4.4
Budgettering: noodzaak - voornaamste aspecten
5
Kostprijsberekening
5.1
Begrippen
5
•
een andere indeling van de kosten (kostensoorten) in vergelijking 5.1.1
met het MAR verklaren en hanteren;
Kostensoorten
•
het begrip kostenplaatsen verklaren, het nut aanduiden en het
gebruik ervan illustreren;
5.1.2
Kostenplaatsen
•
het verschil tussen directe en indirecte kosten aantonen;
5.1.3
Directe en indirecte kosten
•
het break-evenpunt, in relatie tot vaste en variabele kosten
berekenen en grafisch voorstellen;
5.1.4
Break-evenpunt
•
5.2
door middel van de intracomptabele (zelfstandige analytische
boekhouding) of extracomptabele (kostenverdeelstaat) werkwijze
het exploitatieresultaat berekenen;
•
het belang van de verstrekkingswijze (o.a. FIFO, LIFO)
verklaren;
5.3
Berekening van het exploitatieresultaat: intra- of
extracomptabel
Voorraadberekening via LIFO- en FIFO-methode, gebruik
van omslagsleutels
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DSET
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
•
•
DSET 16
20
6
de principes, mogelijkheden en beperkingen van twee
calculatiemethodes situeren, evalueren en toepassen;
een voorbeeld bespreken van een methode die een
onderneming toepast om haar productie- of voorraadbeleid te
optimaliseren (bijvoorbeeld JIT).
5.4
Calculatiemethoden: principes, mogelijkheden en
beperkingen; keuze uit (minimum 2):
•
Directe kostenmethode
•
Neutralisering van bezettingsverschillen
•
Differentiële kostprijs
•
Standaardkostprijsmethode
•
Activity based costing
5.5
Productie- en voorraadbeleid
6
Onderzoeksopdracht
DSET 17
DSET 18
Zie "Micro- en macro-economie" hoofdstuk 11 en de pedagogischdidactische wenken.
Het staat de leraar/vakgroep vrij om een keuze te maken waar de
opdracht aan bod komt en eventueel met integratie van andere
vakken.
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
21
COMPLEMENTAIR GEDEELTE: RECHT
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
De cursief gedrukte leerplandoelstellingen (U) zijn uitbreidingsdoelstellingen en kunnen worden aangeboden wanneer de overige
leerplandoelstellingen zijn gerealiseerd of wanneer de school economie aanbiedt in het complementair gedeelte.
(U)
(U)
(U)
1
Deel I: Inleiding tot het recht
1
Algemene begrippen van het recht en de gerechtelijke
instellingen
•
het nut van het recht verklaren;
1.1
Nut van het recht
•
de bronnen van het recht met voorbeelden illustreren;
1.2
Bronnen van het recht
•
de indeling van het recht en de gerechtelijke inrichting situeren
en illustreren.
1.3
Gerechtelijke inrichting
2
Personenrecht
2
•
de begrippen “natuurlijke personen” en “rechtspersonen “
omschrijven en met concrete voorbeelden verduidelijken;
2.1
Natuurlijke en rechtspersoon
•
de begrippen in verband met de staat van een persoon in de
gemeenschap, in de familie en als individu omschrijven en met
concrete voorbeelden verduidelijken.
2.2
Staat van een persoon in de gemeenschap, in de familie,
als individu
3
Zakenrecht
3.1
De goederen
3
•
het juridisch begrip “goed” omschrijven, de indeling van de
goederen met voorbeelden illustreren;
•
het begrip “eigendomsrecht” verklaren, de wijzen van verkrijging 3.2
van eigendom illustreren, het onderscheid tussen “eigendom en
bezit” aantonen.
De eigendom, het bezit
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
22
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
(U)
(U)
4
5
Deel II: Contracten : praktijkgerichte benadering
4
Het koopcontract
•
het begrip “koopcontract “ omschrijven;
4.1
Begrip en terminologie
•
de geldigheidsvereisten omschrijven;
4.2
Geldigheidsvereisten
•
de rechten en plichten van koper en verkoper omschrijven aan
de hand van concrete voorbeelden;
4.3
Rechten en plichten van koper en verkoper
•
de gevolgen van een koopcontract omschrijven aan de hand
van concrete voorbeelden;
4.4
Gevolgen
•
de bewijsmiddelen begripsmatig omschrijven en de waarde
ervan bespreken;
4.5
Bewijsmiddelen
•
de mogelijke oorzaken van tenietgaan van een koopcontract
opsommen en toelichten aan de hand van concrete
voorbeelden.
4.6
Einde
op basis van een drietal contracten:
5
Het huurcontract
•
het begrip “huurcontract” omschrijven;
5.1
Begrip en terminologie
•
de geldigheidsvereisten omschrijven;
5.2
Geldigheidsvereisten
•
de rechten en plichten van huurder en verhuurder omschrijven
aan de hand van concrete voorbeelden;
5.3
Rechten en plichten van huurder en verhuurder
•
de duur van een huurcontract afleiden en de mogelijkheden om
het te beëindigen bespreken.
5.4
Duur en einde
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
23
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
(U)
(U)
(U)
(U)
6
7
op basis van een drietal contracten:
6
Het verzekeringscontract
•
frequent voorkomende begrippen en partijen in een
verzekeringscontract beschrijven;
6.1
Begrip en terminologie
•
de geldigheidsvereisten omschrijven;
6.2
Geldigheidsvereisten
•
de rechten en plichten van de partijen omschrijven;
6.3
Rechten en plichten
•
de meest courante verzekeringen omschrijven en hun belang
aantonen m.b.t. het mogelijke risico;
6.4
Soorten verzekeringen
•
de beëindiging van een verzekeringscontract bespreken.
6.5
Einde
op basis van een drietal contracten:
7
Arbeidscontract
•
het begrip “arbeidscontract” omschrijven en de soorten
toelichten aan de hand van concrete situaties;
7.1
Begrip – soorten
•
het begrip “schorsing” en de oorzaken omschrijven aan de hand 7.2
van concrete situaties;
Schorsing van de uitvoering
•
de wijze van beëindiging van de AO toelichten.
Einde van de arbeidsovereenkomst (AO)
8
9
7.3
Deel III: Fiscale wetgeving
•
de fiscale wetgeving situeren in het geheel van de rechtstakken. 8
•
het belang van het opstellen van een begroting op de
verschillende staatkundige niveaus aantonen en de
samenstelling van één ervan bespreken.
9
Situering van de fiscale wetgeving
De begroting
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
24
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
(U)
(U)
10
10
Directe belastingen
10.1
Personenbelasting
•
vanuit een schematische voorstelling de verschillende
componenten van het belastbaar inkomen, met hun voorheffing
bepalen;
10.1.1
Samenstelling belastbaar inkomen
•
het belang van de voorafbetaling aantonen;
10.1.2
Voorafbetalingen
•
het aangifteformulier aan de hand van documenten invullen;
10.1.3
Aangifteformulier
•
het aanslagbiljet analyseren;
10.1.4
Aanslagbiljet
•
het begrip “vennootschapsbelasting” omschrijven.
10.2
Vennootschapsbelasting: begrip
11
Indirecte belastingen
11.1
BTW
11
•
d.m.v. een bedrijfskolom het systeem van de BTW-heffing
verklaren;
11.1.1
Begrip
•
aantonen dat de BTW een verbruiksbelasting;
11.1.2
Verbruiksbelasting
•
de administratieve verwerking toelichten en de BTW-aangifte
invullen en toelichten;
11.1.3
Administratieve verwerking
11.2
Erfenisrechten
•
het begrip “erfenisrechten” verklaren;
11.2.1
Begrip
•
de tariefstructuur gebruiken, rekening houdend met de omvang
van de erfenis en de graad van verwantschap;
11.2.2
Tariefstructuur
•
fiscale gevolgen van de erfenisrechten toelichten.
11.3
Fiscale gevolgen
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
25
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
(U)
12
Deel IV: Actualiteit
12
een actueel thema via diverse invalshoeken benaderen en situeren. •
•
•
•
•
•
•
•
•
Actueel thema (niet-limitatieve lijst)
Inflatie
Beurs en beleggingen
Faillissement en gerechtelijk akkoord
Fusies en overnames
Concurrentierecht
Wet op de handelspraktijken
Globalisering
Europese Unie
…
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
26
COMPLEMENTAIR GEDEELTE: PROJECT BEDRIJFSSIMULATIE
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
De cursief gedrukte leerplandoelstellingen (U) zijn uitbreidingsdoelstellingen en kunnen worden aangeboden wanneer de overige
leerplandoelstellingen zijn gerealiseerd of wanneer de school economie aanbiedt in het complementair gedeelte.
(U)
1
(U)
2
•
een overzicht geven van haalbare projecten die een bijdrage
kunnen leveren tot hun ervaring in het ondernemerschap en
organisatietalent.
•
(U)
Inleiding
2
Brainstorm
een brainstorm organiseren waaruit een definitieve keuze van
project(en) volgt.
3
•
1
het begrip ondernemingsplan verklaren;
Keuze projecten
3
Ondernemingsplan
3.1
Begrip
3.2
Werkgroep
•
een originele naam bedenken en motiveren alsook een logo
ontwikkelen en motiveren voor hun werkgroep
3.2.1
Naam werkgroep – Logo
•
de missie van de werkgroep invullen
3.2.2
Missie
•
de doelstellingen weergeven om deze missie te realiseren;
3.2.3
Doelstellingen
•
de inhoud van het project of de projecten weergeven en een
planning opmaken (met deadlines) om deze te realiseren;
3.2.4
Inhoud project(en) – planning (deadlines)
•
de omgeving beschrijven waarbinnen ze hun project(en)
moeten realiseren en het belang van hun omgeving inschatten;
3.2.5
Omgeving: vastlegging en belang
•
een organisatiestructuur (organogram) voor de werkgroep
opstellen, functiebeschrijvingen opmaken en een duidelijke
taakverdeling toekennen binnen de werkgroep.
3.3
Organisatie (Organogram / Functiebeschrijvingen
/Taakverdeling)
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
27
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
(U)
4
4
Economische en ondersteunende werkinstrumenten
•
een logboek bijhouden;
4.1
Logboek
•
een vergadering organiseren, waarbij vergadertechnieken
toegepast worden;
4.2
Vergaderen
•
hun prestaties evalueren en bijsturen (= zelfevaluatie);
4.3
Evaluatie
•
een multimediapresentatie samenstellen en demonstreren;
4.4
Multimediapresentatie
•
een SWOT-analyse opstellen en interpreteren;
4.5
SWOT-analyse
•
een marktonderzoek organiseren en de bekomen resultaten
interpreteren;
4.6
Marktonderzoek
•
een marketingmix samenstellen voor hun project(en) en
toelichten;
4.7
Marketingmix
•
een originele publiciteitscampagne bedenken en ten uitvoer
brengen in een vorm (of combinatie) naar keuze (affiche,
website, etalage …);
4.8
Publiciteit (Affiche / Website / Etalage / …)
•
een prijsberekening uitvoeren en toelichten, een
breakevenanalyse opstellen en toelichten;
4.9
Prijsberekening – breakevenanalyse
•
een budget opstellen;
4.10
Budgetbeheer
•
aan de hand van een eenvoudige (boekhouding een toelichting
geven over de financiële prestaties van hun project(en);
4.11
Boekhouding
•
de resultaten van de opdrachten schriftelijk weergeven in de
4.12
vorm van een paper en daarover rapporteren bij minstens 2 van
de 3 publieke presentaties.
Rapport
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
28
COMPLEMENTAIR GEDEELTE: BEDRIJFSBEHEER
DECR. NR.
(U)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
1
•
•
formuleren wie zich als zelfstandige ondernemer (handelaar,
ambachtsman/-vrouw) kan vestigen;
1
De zelfstandige ondernemer
1.1
De zelfstandige ondernemer (handelaar,
ambachtsman/vrouw)
1.2
De voorwaarden om zich te kunnen vestigen
de voorwaarden opzoeken om zich als zelfstandige te kunnen
1.2.1
vestigen (handelaar, ambachtsman/-vrouw) m.b.t. bekwaamheid,
faillissement en bankbreuk en de begrippen hanteren;
1.2.2
Algemene voorwaarden (bekwaamheid,
faillissement, bankbreuk)
Voorafgaande verplichtingen
•
actuele informatie opzoeken over de wettelijke verplichtingen die
vooraf moeten vervuld worden bij het starten van een eigen zaak;
1.2.2.1
Actuele informatie
•
de instellingen noemen waar de formaliteiten moeten vervuld
worden om aan de gestelde verplichtingen te voldoen; informatie
opzoeken m.b.t. reglementering i.v.m. de handelsnaam; het doel
van de kruispuntbank toelichten; het doel van het
ondernemingsloket toelichten; het ondernemingsloket
raadplegen; de voor- en/of nadelen van verschillende
huwelijksstelsels evalueren in functie van het beroep van
zelfstandig ondernemer; opzoeken hoe er kan aangesloten
worden bij een sociale verzekeringskas en een mutualiteit en het
belang ervan verwoorden;
1.2.2.2
Verplichtingen (handelsnaam, Kruispuntbank van
ondernemingen, ondernemingsnummer,
ondernemingsloketten, financieel
rekeningnummer, BTW-inschrijving,
huwelijksstelsel, aansluiting sociale
verzekeringskas, aansluiting mutualiteit)
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DECR. NR.
29
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
1.2.3
Beroepsuitoefeningsvoorwaarden
•
de beroepsuitoefeningsvoorwaarden opsommen en weten hoe
de zelfstandige ondernemer eraan moet voldoen m.b.t. de
vestigingswet;
1.2.3.1
Vestigingswet (vorming, beroepservaring,
vestigingsgetuigschrift, distributieattest)
•
de specifieke beroepsuitoefeningsvoorwaarden (voor de
toekomstige eigen zaak) opzoeken en toelichten;
1.2.3.2
Andere reglementeringen en vergunningen m.b.t.
de toekomstige eigen zaak of sector
•
informatie met betrekking tot de controleorganen opzoeken;
1.2.3.3
Controleorganen (Economische inspectie,
Arbeidsinspectie, Eetwareninspectie)
1.2.4
Vestigingsplaats
•
de keuze van een mogelijke vestigingsplaats motiveren;
1.2.4.1
Keuze van de vestigingsplaats.
•
de voor- en nadelen van een mogelijke vestigingsplaats
beoordelen in een concrete situatie;
1.2.4.2
Voor- en nadelen van een mogelijke
vestigingsplaats
•
de voor- en nadelen afwegen bij het keuzeprobleem: kopen,
leasen of huren van een onroerend goed;
1.2.4.3
Aankoop, huur of leasing van een gebouw of
grond: voordelen en nadelen
•
uit een concreet koopcontract vijf elementen analyseren;
1.2.4.4
Concreet koopcontract
•
uit een concreet huurcontract vijf elementen analyseren;
1.2.4.5
Concreet huurcontract
•
in de wetgeving op de handelsvestigingen de vereisten voor de
eigen vestiging opzoeken;
1.2.4.6
Wet op de handelsvestigingen
•
de rechten van de handelaar omschrijven bij moeilijkheden in het 1.2.5
bedrijf;
Rechten van de handelaar (rechtbank van
koophandel, gerechtelijk akkoord, bescherming
tegen oneerlijke concurrentie)
1.3
Tegemoetkomingen
•
de instellingen (financiële instellingen, beroepsverenigingen ...)
waar startende ondernemers informatie en ondersteuning
kunnen bekomen en waar advies voor starters kan bekomen
worden, opzoeken en omschrijven;
1.3.1
Advies startersdiensten – Instellingen
•
de steunmaatregelen voor startende ondernemers opzoeken
(oprichting van de zaak, aanwerving personeel ...);
1.3.2
Steunmaatregelen voor starters
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DECR. NR.
30
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
1.4
Bijzondere reglementeringen
1.4.1
Milieu en ruimtelijke ordening
•
de wettelijke verplichtingen opzoeken inzake vergunningen,
heffingen en attesten met betrekking tot milieu en ruimtelijke
ordening, waaraan een ondernemer moet voldoen;
1.4.1.1
Verplichtingen (stedenbouwkundige vergunning,
socio-economische vergunning, milieuvergunning
vergunning m.b.t. afvalstoffen, milieuheffingen,
bodemattest)
•
het principe van de terugnameplicht van verpakkingsafval (FOST
PLUS en VAL-I-PAC) verklaren;
1.4.1.2
Terugnameplicht (FOST PLUS en VAL-I-PAC)
•
het principe van de aanvaardingsplicht van elektro verklaren;
1.4.1.3
RECUPEL
•
het milieuloket raadplegen;
1.4.1.4
Elektronisch milieuloket
•
de basisprincipes van de wet op de handelspraktijken en op de
voorlichting en de bescherming van de consument opzoeken;
1.4.2
Wet op de handelspraktijken en op de voorlichtingen
en de bescherming van de consument (prijs- en
hoeveelheids-aanduiding, voorlichting consument,
koopjes, uitverkoop, verkoop met verlies, oneerlijke
handelspraktijken, gezamenlijk aanbod, reclame,
bedenktijd bij aankopen)
•
verwoorden dat er speciale reglementeringen in verband met de
openingstijden bestaan en kunnen deze opzoeken en toelichten;
1.4.3
Openingstijden (wekelijkse rustdag, zondagssluiting,
openingsuren, nachtwinkels)
•
verwoorden dat door de wet op de privacy bestanden moeten
worden aangegeven en formuleren wat men moet doen om aan
de verplichtingen te voldoen;
1.4.4
De wet op de privacy
1.4.5
Auteursrechten
•
formuleren wat de reglementering inhoudt van de wet op de
auteursrechten;
1.4.5.1
Inhoud van de wet
•
de werking van SABAM en Reprobel opzoeken en toelichten;
1.4.5.2
Sabam/Reprobel
•
verwoorden dat er softwarelicenties bestaan en de juiste
betekenis ervan omschrijven.
1.4.5.3
Softwarelicenties (bestaan, betekenis, bewijs)
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DECR. NR.
(U)
(U)
31
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
2
2
Dubbel boekhouden: BTW
2.1
Belastingplichtigen
•
het begrip BTW-belastingplichtigen toelichten;
•
de gegevens uit de boekhouding afleiden om de BTW-aangifte in 2.2
te vullen;
Aangifte invullen
•
toelichten hoe de aangifte ingediend wordt.
2.3
Aangifte indienen
3
Enkelvoudig boekhouden
3
•
aankoopfacturen en creditnota’s in het aankoopboek registreren; 3.1
Aankoopboek
•
leverancierskaarten opmaken en bijhouden op basis van de
verantwoordingsstukken;
3.2
Leverancierskaarten
•
verkoopfacturen en creditnota’s in het verkoopboek registreren;
3.3
Verkoopboek
•
klantenkaarten opmaken en bijhouden op basis van de
verantwoordingsstukken;
3.4
Klantenkaarten
•
verrichtingen met de kas, bank en Bank van de Post in het
financieel dagboek registreren op basis van de
verantwoordingsstukken;
3.5
Financieel dagboek
3.6
BTW
•
de verrekening van de BTW registreren;
3.6.1
Verrekening
•
aan de hand van het aankoopboek en het verkoopboek een
kwartaalaangifte invullen (eenvoudig);
3.6.2
Kwartaalaangifte
•
aan de hand van de klantenkaarten een klantenlisting opstellen.
3.7
Klantenlisting
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DECR. NR.
(U)
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
4
32
4
Werken als zelfstandige of als werknemer
4.1
Sociaal statuut
•
de belangrijkste sociale rechten en verplichtingen van de
zelfstandige (in hoofd- en bijberoep, helper, echtgeno(o)t(e)help(st)er) opzoeken en formuleren;
4.1.1
Zelfstandige in hoofd- of bijberoep, helper,
echtgeno(o)t(e) – help(st)er
•
het sociaal statuut van een werknemer (arbeider / bediende)
situeren ten opzichte van het sociaal statuut van een
zelfstandige;
4.1.2
Verschil werknemer (arbeider/bediende) zelfstandige
•
de diensten van een sociale verzekeringsmaatschappij
opzoeken;
4.1.3
Sociale verzekeringsmaatschappij
4.2
Fiscaal statuut
•
de belangrijkste fiscale verplichtingen en rechten van een
zelfstandige (in hoofd- en bijberoep) opzoeken;
4.2.1
Zelfstandige in hoofd- of bijberoep
•
de inkomstencategorieën toelichten;
4.2.2
Inkomstencategorieën
•
het systeem van voorafbetalingen toelichten;
4.2.3
Voorafbetalingen
•
het systeem van voorheffingen toelichten;
4.2.4
Voorheffingen
•
een eenvoudige, ingevulde belastingaangifte toelichten;
4.2.5
Belastingaangifte
•
uit een aanslagbiljet relevante informatie afleiden;
4.2.6
Aanslagbiljet
•
de diensten die een fiscaal raadgever (onder andere een
accountant) kan vervullen, opzoeken;
4.2.7
De fiscaal raadgever
4.3
Tegemoetkomingen bij aanwerving van personeel
•
opzoeken en toelichten waarvoor men bij aanwerving van
personeel beroep kan doen op een sociaal secretariaat;
4.3.1
Adviesmogelijkheden sociale secretariaten
•
steunmaatregelen noemen en de nodige inlichtingen opzoeken
bij de aanwerving van personeel.
4.3.2
Steunmaatregelen bij aanwerving
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
DECR. NR.
(U)
(U)
33
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
5
5
De handelsverrichtingen
5.1
Het koopcontract
•
het begrip koopcontract omschrijven;
5.1.1
Begrip
•
in een koopcontract de geldigheidsvereisten terugvinden en
toelichten;
5.1.2
Geldigheidsvereisten
•
voor een koopcontract de vormvereisten aanduiden en
toelichten;
5.1.3
Vormvereisten
•
in een koopcontract de rechten en plichten van koper en
verkoper terugvinden en toelichten;
5.1.4
Rechten en plichten van koper en verkoper
•
mogelijke bewijsmiddelen in verband met een koopcontract
opzoeken en concretiseren;
5.1.5
Bewijsmiddelen
•
het tenietgaan van een koopcontract concretiseren;
5.1.6
Einde
•
de specifieke aankoopkanalen (groothandel, gezamenlijke
aankoop, tussenpersonen, invoer, franchising) voor een
bepaalde sector opzoeken en omschrijven.
5.2
Aankoopkanalen
6
Informatica
6.1
Informaticatoepassingen binnen de zeer kleine
onderneming
6
•
voor enkele concrete problemen in een onderneming het
voordeel van informaticatoepassingen omschrijven (bijvoorbeeld
met betrekking tot tekstverwerking, gegevensbeheer,
elektronische rekenbladen, e-mail …);
•
aspecten van elektronische handel omschrijven en illustreren met 6.2
een voorbeeld (bijvoorbeeld e-commerce, e-business, emarketing …).
Enkele technische begrippen
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
34
PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
1
ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
ICT
Wat?
Onder ICT verstaan we het geheel van computers, netwerken, internetverbindingen, software,
simulatoren ... Telefoon, video, televisie en overhead worden in deze context niet expliciet meegenomen.
Waarom?
De recente toevloed van informatie maakt levenslang leren een noodzaak voor iedereen die bij wil blijven.
Maatschappelijke en onderwijskundige ontwikkelingen wijzen op het belang van het verwerven van ICT.
Enerzijds speelt het in op de vertrouwdheid met de beeldcultuur en de leefwereld van jongeren.
Anderzijds moeten jongeren niet alleen in staat zijn om nieuwe media efficiënt te gebruiken, maar is ICT
ook een hulpmiddel bij uitstek om de nieuwe onderwijsdoelen te realiseren. Het nastreven van die
competentie veronderstelt onderwijsvernieuwing en aangepaste onderwijsleersituaties. Er wordt immers
meer en meer belang gehecht aan probleemoplossend denken, het zelfstandig of in groep leren werken,
het kunnen omgaan met enorme hoeveelheden aan informatie ...
In bepaalde gevallen maakt ICT deel uit van de vakinhoud en is ze gericht op actieve beheersing van
bijvoorbeeld een softwarepakket binnen de lessen informatica. In de meeste andere vakken of bij het
nastreven van vakoverschrijdende eindtermen vervult ICT een ondersteunende rol. Door de integratie
van ICT kunnen leerlingen immers:
−
het leerproces in eigen handen nemen;
−
zelfstandig en actief leren omgaan met les- en informatiemateriaal;
−
op eigen tempo werken en een eigen parcours kiezen (differentiatie en individualisatie).
Hoe te realiseren?
In de eerste graad van het SO kunnen leerlingen onder begeleiding elektronische informatiebronnen
raadplegen. In de tweede en nog meer in de derde graad kunnen de leerlingen “spontaan” gegevens
opzoeken, ordenen, selecteren en raadplegen uit diverse informatiebronnen en –kanalen met het oog op
de te bereiken doelen.
Er bestaan verschillende mogelijkheden om ICT te integreren in het leerproces.
Bepaalde programma’s kunnen het inzicht verhogen d.m.v. visualisatie, grafische voorstellingen, simulatie, het opbouwen van schema’s, stilstaande en bewegende beelden, demo ...
Sommige cd-roms bieden allerlei informatie interactief aan, echter niet op een lineaire manier. De leerling
komt via bepaalde zoekopdrachten en verwerkingstaken zo tot zijn eigen “gestructureerde leerstof”.
Databanken en het internet kunnen gebruikt worden om informatie op te zoeken. Wegens het grote
aanbod aan informatie is het belangrijk dat de leerlingen op een efficiënte en een kritische wijze leren
omgaan met deze informatie. Extra begeleiding in de vorm van studiewijzers of instructiekaarten is een
must. Om tot een kwaliteitsvol eindresultaat te komen, kunnen leerlingen de auteur (persoon,
organisatie ...) toevoegen alsook de context, andere bronnen die de inhoud bevestigen en de
onderzoeksmethode. Dit zal het voor de leraar gemakkelijker maken om het resultaat en het leerproces te
beoordelen.
De resultaten van individuele of groepsopdrachten kunnen gekoppeld worden aan een mondelinge
presentatie. Een presentatieprogramma kan hier ondersteunend werken. Men kan resultaten en/of
informatie uitwisselen via e-mail, blackboard, chatten, nieuwsgroepen, discussiefora ... ICT maakt immers
allerlei nieuwe vormen van directe en indirecte communicatie mogelijk. Dit is zeker een meerwaarde
omdat ICT op die manier niet alleen de mogelijkheid biedt om interscolaire projecten op te zetten, maar
ook om de communicatie tussen leraar en leerling (uitwisselen van cursusmateriaal,
planningsdocumenten, toets- en examenvragen ...) en leraren onderling (uitwisseling lesmateriaal, …) te
bevorderen. Sommige programma’s laten toe op graduele niveaus te werken. Ze geven de leerling de
nodige feedback en remediëring gedurende het leerproces (= zelfreflectie en -evaluatie).
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
35
VOET
Wat?
Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelstellingen, die – in tegenstelling tot de vakgebonden eindtermen – niet gekoppeld zijn aan een specifiek vak, maar door meerdere vakken of
onderwijsprojecten worden nagestreefd.
De VOET worden volgens een aantal vakoverschrijdende thema's geordend: leren leren, sociale
vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie en muzisch-creatieve
vorming.
De school heeft de maatschappelijke opdracht om de VOET volgens een eigen visie en stappenplan bij
de leerlingen na te streven (inspanningsverplichting).
Waarom?
Het nastreven van VOET vertrekt vanuit een bredere opvatting van leren op school en beoogt een
accentverschuiving van een eerder vakgerichte ordening naar meer totaliteitsonderwijs. Door het
aanbieden van realistische, levensnabije en concreet toepasbare aanknopingspunten, worden leerlingen
sterker gemotiveerd en wordt een betere basis voor permanent leren gelegd.
VOET vervullen een belangrijke rol bij het bereiken van een voldoende brede en harmonische vorming en
behandelen waardevolle leerinhouden, die niet of onvoldoende in de vakken aan bod komen. Een
belangrijk aspect is het realiseren van meer samenhang en evenwicht in het onderwijsaanbod. In dit
opzicht stimuleren VOET scholen om als een organisatie samen te werken.
De VOET verstevigen de band tussen onderwijs en samenleving, omdat ze tegemoetkomen aan
belangrijk geachte maatschappelijke verwachtingen en een antwoord proberen te formuleren op actuele
maatschappelijke vragen.
Hoe te realiseren?
Het nastreven van VOET is een opdracht voor de hele school, maar individuele leraren kunnen op
verschillende wijzen een bijdrage leveren om de VOET te realiseren. Enerzijds door binnen hun eigen
vakken verbanden te leggen tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET, anderzijds door
thematisch onderwijs (teamgericht benaderen van vakoverschrijdende thema's), door projectmatig
werken (klas- of schoolprojecten, intra- en extra-muros), door bijdragen van externen (voordrachten,
uitstappen).
Het is een opdracht van de school om via een planmatige en gediversifieerde aanpak de VOET na te
streven. Ondersteuning kan gevonden worden in pedagogische studiedagen en nascholingsinitiatieven,
in de vakgroepwerking, via voorbeelden van goede school- en klaspraktijk en binnen het aanbod van
organisaties en educatieve instellingen.
Begeleid zelfgestuurd leren
Wat?
Met begeleid zelfgestuurd leren bedoelen we het geleidelijk opbouwen van een competentie naar het
einde van het secundair onderwijs, waarbij leerlingen meer en meer het leerproces zelf in handen gaan
nemen. Zij zullen meer en meer zelfstandig beslissingen leren nemen in verband met leerdoelen,
leeractiviteiten en zelfbeoordeling.
Dit houdt onder meer in dat:
−
de opdrachten meer open worden;
−
er meerdere antwoorden of oplossingen mogelijk zijn;
−
de leerlingen zelf keuzes leren maken en verantwoorden;
−
de leerlingen zelf leren plannen;
−
er feedback wordt voorzien op proces en product;
−
er gereflecteerd wordt op leerproces en leerproduct.
De leraar is ook coach, begeleider.
De impact van de leerlingen op de inhoud, de volgorde, de tijd en de aanpak wordt groter.
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
36
Waarom?
Begeleid zelfgestuurd leren sluit aan bij enkele pijlers van ons PPGO, o.m.
−
leerlingen zelfstandig leren denken over hun handelen en hierbij verantwoorde keuzes leren
maken;
−
leerlingen voorbereiden op levenslang leren;
−
het aanleren van onderzoeksmethodes en van technieken om de verworven kennis adequaat te
kunnen toepassen.
Vanaf het kleuteronderwijs worden werkvormen gebruikt die de zelfstandigheid van kinderen stimuleren,
zoals het gedifferentieerd werken in groepen en het contractwerk.
Ook in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer de nadruk gelegd op de zelfsturing van het leerproces in welke vorm dan ook.
Binnen de vakoverschrijdende eindtermen, meer bepaald “Leren leren”, vinden we aanknopingspunten
als:
−
keuzebekwaamheid;
−
regulering van het leerproces;
−
attitudes, leerhoudingen, opvattingen over leren.
In onze huidige (informatie)maatschappij wint vaardigheid in het opzoeken en beheren van kennis
voortdurend aan belang.
Hoe te realiseren?
Het is belangrijk dat bij het werken aan de competentie de verschillende actoren hun rol opnemen:
−
de leerling wordt aangesproken op zijn motivatie en “leer”kracht;
−
de leraar krijgt de rol van coach, begeleider;
−
de school dient te ageren als stimulator van uitdagende en creatieve onderwijsleersituaties.
De eerste stappen in begeleid zelfgestuurd leren zullen afhangen van de doelgroep en van het moment in
de leerlijn “Leren leren”, maar eerder dan begeleid zelfgestuurd leren op schoolniveau op te starten is
“klein beginnen” aan te raden. Vanaf het ogenblik dat de leraar zijn leerlingen op min of meer zelfstandige
manier laat
−
doelen voorop stellen;
−
strategieën kiezen en ontwikkelen;
−
oplossingen voorstellen en uitwerken;
−
stappenplannen of tijdsplannen uitzetten;
−
resultaten bespreken en beoordelen;
−
reflecteren over contexten, over proces en product, over houdingen en handelingen;
−
verantwoorde conclusies trekken;
−
keuzes maken en verantwoorden
is hij al met een of ander aspect van begeleid zelfgestuurd leren bezig.
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
37
ONDERZOEKSCOMPETENTIE
Wat?
In de specifieke eindtermen voor de verschillende polen in het ASO komt er telkens een onderdeel
onderzoekscompetentie voor. Het onderdeel onderzoekscompetentie wordt geconcretiseerd in drie
specifieke eindtermen (SET):
•
zich oriënteren op een onderzoeksprobleem door gericht informatie te verzamelen, te ordenen en te
bewerken;
•
een onderzoeksopdracht voorbereiden, uitvoeren en evalueren;
•
de onderzoeksresultaten en conclusies rapporteren en confronteren met andere standpunten.
Deze drie SET kunnen vertaald worden naar een aantal onderzoeksvaardigheden die samen een
onderzoekscyclus uitmaken.
Waarom?
Het ontwikkelen van onderzoeksvaardigheden sluit aan bij het PPGO, waarbij we “streven naar de totale
ontwikkeling van de persoon: kennisverwerving, vaardigheidsontwikkeling, attitudevorming met
bijzondere aandacht voor een kritische en creatieve ingesteldheid ten aanzien van mens, natuur en
samenleving”.
Het nastreven van onderzoeksvaardigheden sluit aan bij de noodzaak om lerenden efficiënt en effectief te
leren omgaan met de veelheid aan informatie. Meer en meer is men genoodzaakt om die informatie te
kunnen omzetten van beschikbare naar bruikbare kennis.
Het werken aan onderzoeksvaardigheden ontwikkelt het probleemoplossend vermogen van leerlingen.
Het werken aan onderzoeksvaardigheden is een aanzet tot een wetenschappelijke attitude, nodig voor
het vervolgonderwijs.
Naast een kennismaking met elementaire onderzoeksvaardigheden van een bepaald
wetenschapsdomein dient maximale transfer van deze vaardigheden naar andere contexten nagestreefd
te worden.
In het kader van de vakoverschrijdende eindtermen kan het een aangewezen sluitstuk zijn van de leerlijn
“leren leren” over de drie graden heen en tevens een belangrijke bijdrage leveren aan “sociale
vaardigheden”.
Het werken aan onderzoeksvaardigheden geeft de school mogelijkheden om aan begeleid zelfgestuurd
leren te doen.
Hoe te realiseren?
Samenwerking tussen leraren
Om de studielast van de leerlingen en de planlast van de leraren beheersbaar te houden, zijn afspraken
en samenwerking met betrekking tot een aantal aspecten onontbeerlijk.
Studielast van leerlingen, bijv.:
•
afspraken rond het aantal en de spreiding van de onderzoeksopdrachten;
•
transfer van vaardigheden (zie onderzoekend leren in de eindtermen van de basisvorming, bepaalde
deelvaardigheden zoals verslaggeving, informatieverwerving en -verwerking, bibliografische
verwerking …);
•
voortbouwen op verworven kennis en vaardigheden;
•
coöperatief leren;
•
…
Planlast van de leraren, bijv.:
•
afspraken over wie welke deelvaardigheden realiseert;
•
gelijkgerichte didactische visie;
•
ontwikkelen van
zelfevaluatie …;
bepaalde
begeleidings-
en
evaluatiemodellen,
bijv.
portfolio,
logboek,
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
•
efficiënt gebruik van bepaalde lokalen, materialen en werkingsmiddelen;
•
afspraken over wie wat wanneer begeleidt;
•
…
38
Een gestructureerde aanpak: het OVUR-schema
Om de SET te realiseren in de verschillende polen van het ASO kan het OVUR-schema (Oriënteren,
Voorbereiden, Uitvoeren en Reflecteren) een goede leidraad zijn.
In dit schema kan de onderzoekscyclus in een aantal stappen worden uitgewerkt.
Stappen
1 Oriënteren
Oriënteren op het onderzoeksprobleem
Formuleren van onderzoeksvragen
2 Voorbereiden
Maken van een onderzoeksplan
3 Uitvoeren
Verwerven van informatie
Verwerken van informatie
Beantwoorden van vragen en formuleren van conclusies
Rapporteren
4 Reflecteren
Eigen evaluatie van het onderzoeksproces en het onderzoeksproduct.
De onderzoeksopdracht als proces
Het werken met onderzoeksopdrachten biedt mogelijkheden om procesmatig aan de ontwikkeling van
onderzoekscompetentie te werken.
Een onderzoeksopdracht is een (begeleid) zelfstandig onderzoek binnen een onderzoeksthema dat
aansluit bij één of meerdere vakken van de pool.
Hoewel de onderzoeksvaardigheden in elk vakleerplan zijn opgenomen, dienen ze niet in elk vak
gerealiseerd te worden, maar afhankelijk van de onderzoeksopdracht gebeurt dit in samenspraak binnen
het geheel van de pool. De concretisering gebeurt op het niveau van de vakgroep.
Met betrekking tot de tweepolige studierichtingen zijn geïntegreerde projecten mogelijk. Daarin komen de
onderzoeksvaardigheden uit beide polen aan bod.
Evaluatie
Bij de evaluatie van onderzoekscompetentie gaat het om de mate waarin de leerling de hierboven
vermelde eindtermen heeft gerealiseerd. Hierbij kan de leraar het stappenplan als leidraad gebruiken. Bij
elke stap zal een aantal beoordelingscriteria moeten opgesteld worden.
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
2
SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
MICRO- EN MACRO-ECONOMIE
NR.
PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
1
In de tweede graad werden een hele reeks begrippen aangebracht. In de derde graad
ligt de nadruk op het inzicht in die begrippen, het kunnen verbanden leggen tussen
deze begrippen.
2
Het is aangeraden elk onderwerp te beginnen met een korte herhaling van deze
begrippen, zeker wanneer er leerlingen in de klas zitten die de tweede graad niet in een
economische richting gevolgd hebben. Voor hen is het zinvol deze basisbegrippen toch
te herhalen of te laten opzoeken en toepassen via bijvoorbeeld een ICT-taak. In het
bijzonder moet hierbij gedacht worden aan de omvang en de kenmerken van de
beroepsbevolking, de werkgelegenheid en de werkloosheid (onder andere de
verschillende vormen van werkloosheid).
3
Het is aangeraden de leerstof te benaderen vanuit een actualiteitsvisie. De begrippen
én de verbanden worden regelmatig besproken in de media. Er is bijgevolg materiaal
genoeg voorhanden dat kan bijeengezocht worden door de leerkracht of de leerlingen.
Vanuit de actualiteit of aan de hand van actuele onderwerpen kan de theorie afgeleid
worden.
4
De leerstof wordt telkens opgebouwd van eenvoudig naar meer complex, dikwijls via
modellen. Zo leert de leerling stilaan abstracter te redeneren.
Bij de didactische aanpak is het aangewezen een variatie van werkvormen te hanteren
in functie van de leerinhoud en doelstellingen. Daartoe rekenen we het
onderwijsleergesprek, het groepswerk en de opdrachtvorm (al dan niet in een open
leercentrum) op basis van tekst, cijfermateriaal, grafieken ...
5
Deze werkvormen bevatten de principes van leerlingenmotivatie, aanschouwelijkheid en
actieve participatie aan het lesgebeuren.
6
Gezien de snelle ontwikkelingen in de elektronische mediawereld wordt verondersteld
dat de leerkracht de interesse voor het leervak bevordert via de zelfwerkzaamheid van
de leerlingen (opzoeken van actuele gegevens en uitwerken van opdrachten via het
internet).
7
Aansluitend leveren goed voorbereide didactische uitstappen een waardevolle bijdrage
tot de praktijkgerichte kennis. De leerlingen worden actief betrokken bij de organisatie
ervan, zowel vóór, tijdens als na de uitstap. Tevens kunnen gastsprekers uitgenodigd
worden om actuele thema’s te behandelen.
8
Jaarplanning: op voorgaande pagina’s werd een graadsplan voorgesteld. Het staat de
leerkracht vrij de verschillende onderwerpen in een alternatieve maar verantwoorde
volgorde te behandelen. Wanneer de voorgestelde volgorde gevolgd wordt, zou de
leerstof van de eerste vijf hoofdstukken kunnen behandeld worden in het eerste jaar
van de derde graad. De volgende vijf hoofdstukken worden dan in het laatste jaar
behandeld.
Het biedt pedagogisch een meerwaarde als dezelfde leraar voor dit vak aangeduid
wordt in het eerste jaar en in het tweede jaar. Indien verschillende leraars optreden, is
samenspraak binnen de vakgroep noodzakelijk.
9
De vermelde doelstellingen zijn minimumdoelstellingen. De leerkracht kan naar eigen
inzicht bepaalde onderdelen grondiger behandelen of uitbreiden, onder andere via
onderzoeksopdrachten.
10
Het gebruik van ICT bij het opstellen van grafieken (in bijvoorbeeld hoofdstuk 8) levert
een behoorlijke tijdswinst op en is duidelijker en realistischer. Dit neemt niet weg dat de
leerlingen nog steeds in staat moeten zijn manueel een grafiek te construeren.
39
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
40
BEDRIJFSBELEID
NR.
PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
1
Ook hier geldt dat begrippen die in de tweede graad aangebracht werden, herhaald
worden, vooral wanneer er leerlingen in de klas zitten die uit een niet-economische
richting komen.
2
Het actualiteitsprincipe is zeer belangrijk. Het aanleggen van een actualiteitsmap kan
ondersteunend werken. Enkele leerstofitems kunnen perfect opgebouwd worden,
vertrekkende vanuit een actueel onderwerp of case, bijvoorbeeld ‘marketing’ of
‘gerechtelijk akkoord’.
3
Het onderdeel marketing moet zoveel mogelijk praktisch aangepakt worden, het kan
heel goed via een onderzoeksopdracht. De leerlingen kunnen ook zelf de marketingmix
van een bepaald product of dienst opzoeken en daarvan een presentatie maken.
4
Voor de analyse van de jaarrekening verdient het aanbeveling te starten met een
herhaling van de balansstructuur en de resultatenrekeningen en de berekening en de
analyse van de kengetallen aan te leren d.m.v. een bestaande jaarrekening. Het is
noodzakelijk dat er een ‘formularium’ opgesteld wordt dat de leerlingen steeds kunnen
gebruiken om de kengetallen te berekenen. In een later stadium kan gebruik gemaakt
worden van een boekhoudpakket voor de analyse.
5
Bij het deel ‘Kostprijsberekening’ kan de leerkracht zelf bepalen of de uitbreiding
Voorraadberekening d.m.v. LIFO- en FIFO-methode behandeld wordt of niet,
afhankelijk van de beschikbare tijd.
Bij de didactische aanpak is het aangewezen een variatie van werkvormen te hanteren
in functie van de leerinhoud en doelstellingen. Daartoe rekenen we het
onderwijsleergesprek, het groepswerk en de opdrachtvorm op basis van tekst,
cijfermateriaal, grafieken ...
6
Deze werkvormen bevatten de principes van leerlingenmotivatie, aanschouwelijkheid en
actieve participatie aan het lesgebeuren.
7
Jaarplanning: op voorgaande pagina’s werd een graadsplan voorgesteld. Het staat de
leerkracht vrij de verschillende onderwerpen in een alternatieve maar verantwoorde
volgorde te behandelen. Wanneer de voorgestelde volgorde gevolgd wordt, zou de
leerstof van de eerste twee delen kunnen behandeld worden in het eerste jaar van de
derde graad. De volgende drie delen worden dan in het laatste jaar behandeld.
Het biedt pedagogisch een meerwaarde als dezelfde leraar voor dit vak aangeduid
wordt in het eerste jaar en in het tweede jaar. Indien verschillende leraars optreden, is
samenspraak binnen de vakgroep noodzakelijk.
8
We wijzen er op dat de vermelde doelstellingen minimumdoelstellingen zijn. De
leerkracht kan naar eigen inzicht, bepaalde onderdelen grondiger behandelen of
uitbreiden, eventueel via onderzoeksopdrachten. Voor onderzoeksopdrachten wordt
steeds een vaste procedure gevolgd.
TIMING
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
COMPLEMENTAIR GEDEELTE: RECHT
NR.
PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
1
Indien de school kiest voor economie in het complementair gedeelte of wanneer de
overige leerplandoelstellingen zijn gerealiseerd, kan de leraar kiezen voor of inspiratie
halen uit de aangeboden leerstofitems. Andere items en / of projecten zijn steeds
mogelijk.
2
Wanneer er een klas (groep) is van uitsluitend leerlingen uit niet-economische
richtingen, kunnen leerstofonderdelen van de eerste 11 hoofdstukken korter gezien
worden en in de vrijgekomen tijd kan ingegaan worden op actuele thema’s of items uit
het leerplan Economie (fundamenteel gedeelte).
3
De leerstof onderdelen worden zoveel mogelijk praktisch benaderd. Het leerplan leent
er zich toe. In geen geval wordt uitsluitend klassikaal lesgegeven. De leraar zal gebruik
maken van wisselende werkvormen in functie van de leerinhoud en de doelstellingen en
de zelfwerkzaamheid van de leerlingen stimuleren.
4
Het actualiteitsprincipe is zeer belangrijk. Enkele leerstofitems kunnen perfect
opgebouwd worden, vertrekkend vanuit een actueel onderwerp of case.
5
Tijdens evaluatiemomenten zal de leraar zorg dragen dat er een spreiding is in de aard
van de vragen (kennis, inzicht, synthese, toepassing). Bovendien zullen ook attituden
en vaardigheden geëvalueerd worden.
6
Het is aangewezen de leerlingen een documentatiemap te laten samenstellen met
informatie over de verschillende leerinhouden en de bedrijfseconomische actualiteit.
7
Het laten samenstellen van een documentatiemap door de leerlingen geeft een
meerwaarde aan de verschillende leerinhouden.
41
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
COMPLEMENTAIR GEDEELTE: PROJECT BEDRIJFSSIMULATIE
NR.
PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN
1
De minionderneming, ondersteund door de Kamers van Handel en Nijverheid, is
bijzonder geschikt en geniet de voorkeur om als invulling te dienen van dit project.
Scholen die echt niet in de mogelijkheid zijn om een minionderneming op te starten
(bijvoorbeeld te beperkt aantal leerlingen), kunnen (uitzonderlijk) een gelijkwaardig
project formuleren. Dit mag een schooljaarvullend project zijn of een combinatie van
enkele kleinere projecten (bijvoorbeeld sportdag, quizavond, tentoonstelling,
debatavond, opendeurdag, restaurantdag). Elk project is slechts aanvaardbaar als er
duidelijk een economisch karakter bestaat, zodat er telkens een kostprijs kan berekend
worden, een boekhouding kan gevoerd worden, met geld kan omgegaan worden …
2
De voorziene lestijden per week dienen optimaal aangewend te worden voor het (de)
project(en). In geen geval mag de beschikbare tijd onrechtmatig gebruikt worden voor
andere vakken, tenzij bij hoge en gemotiveerde uitzondering.
3
Voorzie duidelijke taakverdeling (verantwoordelijke, penningmeester, secretaris ...)
4
Waak erover dat efficiënte vergaderingen georganiseerd worden: uitnodiging – agenda
– taakverdeling – verslag – afspraken – evaluatie
5
Las regelmatig evaluatiemomenten in. Attituden zijn zeer belangrijk en kunnen
geëvalueerd worden d.m.v. schalen voor attitudemeting (bijvoorbeeld SAM-schaal
aangepast aan het onderwijs)
6
Organiseer minstens 2 openbare vergaderingen buiten de klasomgeving. Een mogelijk
publiek kan zijn: leerlingen, leerkrachten, directie, ouders …
Maak
bij
de
presentatie
gebruik
van
actueel
multimediapresentatie, film/video, transparanten, micro …
7
didactisch
materiaal:
Het is aangewezen dat de leerkracht voor zijn activiteiten m.b.t. het project bijkomende
ondersteuning krijgt. Veel activiteiten zullen immers toch nog buiten de lessenrooster
plaatsvinden. Deze hulp kan zich situeren op allerlei gebied: hulp van collega's (zeker
de vakgroep, maar ook daarbuiten); de leraar klasvrij maken voor één of meer uren;
vrijstelling van vervangingen en toezichten; niet opnemen als klastitularis;
ondersteuning bij verplaatsingen ...
42
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
43
COMPLEMENTAIR GEDEELTE: BEDRIJFSBEHEER
Nr.
1
Pedagogisch-didactische wenken
Om te kunnen garanderen dat de programmavereisten van het bedrijfsbeheer volledig
worden behandeld en om overheidscontrole hierop mogelijk te maken, zal de
onderwijsinstelling een zogenaamde "checklist" opstellen. Deze checklist, waarvan de
vorm vrij wordt gelaten (maar waarvoor de omzendbrief SO 44 of het leerplan
Toegepaste economie/bedrijfsbeheer inspirerend kunnen werken), moet aantonen
enerzijds waar de diverse leerinhouden worden gegeven en anderzijds dat de leerstof
evenwichtig is verdeeld (jaarplanning).
De leraar en de vakgroep waken er over dat voor het uitreiken van het attest van
bedrijfsbeheer de meest recente omzendbrief SO 44 in aanmerking wordt genomen. De
omzendbrief is te raadplegen op www.ond.vlaanderen.be. Eventuele wijzigingen en / of
aanvullingen in vergelijking met SO 44 van 20/09/2OO5 zullen eveneens via de website
van de Pedagogische Begeleidingsdienst van het Gemeenschapsonderwijs worden
aangegeven.
Nuttige informatie kan bekomen worden op de websites en/of in de tijdschriften van de
beroepsverenigingen, de Kamers van Koophandel en van Ambachten en Neringen,
economisch georiënteerde ministeries …
Eventueel kan leerstof aangebracht worden via een gevallenstudie, via gerichte studieuitstappen of via gastsprekers (bijvoorbeeld voor oprichting, inrichting van
bedrijfslokalen, specifieke wetgeving, notarisaangelegenheden, sociaal secretariaat,
financiële instellingen …).
2
Een aantal van de doelstellingen uit bedrijfsbeheer kunnen ook gerealiseerd worden via
het project bedrijfssimulatie. Het is daarom mogelijk de beide componenten gelijktijdig in
het complementair gedeelte te realiseren.
Timing
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
44
MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN 1
Een uitgerust leslokaal met bord, prikbord of magneetbord, kast (voor en met documentatie en
tijdschriften, documenten, naslagwerken en boeken) en overheadprojector. Het lokaal wordt zodanig
"aangekleed" dat het geheel het uitzicht heeft van een "economische leeromgeving". Daarnaast is er een
leerboek, werkschrift of cursus. De leerlingen leggen een documentatiemap aan voor aanvullende
informatie en voor de opdrachten. Er wordt gestreefd naar de aanwezigheid van computermateriaal in het
vaklokaal. De leerlingen hebben alleszins toegang tot een informaticalokaal met internetaansluiting.
1
Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing:
-
Codex
ARAB
AREI
Vlarem.
Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.:
-
de uitrusting en inrichting van de lokalen;
de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel.
Zij schrijven voor dat:
-
duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn;
alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen;
de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden;
-
de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist.
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
45
EVALUATIE
De evaluatie dient te passen binnen het eigen evaluatiebeleid dat de school heeft uitgewerkt. Het staat de
school vrij om te kiezen voor om het even welke vormen van evaluatie, zoals permanente evaluatie.
Daarnaast zal de vakgroep afspraken maken en nakomen binnen de krijtlijnen van dit coherent
evaluatiebeleid.
Een goede evaluatie vertrekt vanuit de leerplandoelstellingen.
De evaluatie zal vooral dienen om de leerlingen een spiegel voor te houden m.b.t. de mate waarin ze in
staat zijn de leerplandoelstellingen te realiseren.
Problemen met betrekking tot de leerinhouden en doelstellingen worden gedurende het schooljaar
deskundig opgevolgd en geremedieerd.
In aansluiting op het Pedagogisch Project wordt van de leerlingen verwacht dat zij de vermelde attitudes
ontwikkelen en/of nastreven.
Indien het programma bedrijfsbeheer wordt gespreid over meer dan één jaar, dan steunt de
delibererende klassenraad van het jaar waarin uiteindelijk over de toekenning van het aanvullend
getuigschrift wordt beslist, op schriftelijke bevindingen die zijn aangebracht door de delibererende
klassenraad, fungerend in het voorafgaand jaar of jaren, eventueel over de onderwijsinstellingen heen bij
schoolverandering door de leerling.
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
46
BIBLIOGRAFIE
De onderstaande bronnen zijn in hoofdzaak bedoeld als achtergrondinformatie voor de leerkracht. Bij
gebruik in de klas dient de leraar er over te waken dat de informatie op het niveau van de leerlingen wordt
aangeboden.
Uitgeverijen
www.pelckmans.be
Pelckmans
www.deboeck.com
Deboeck
www.woltersplantyn.be
Wolters Plantyn
www.novum.be
Novum
www.kluwer.nl
Kluwer
www.denarend.be
Den Arend
Onderwijs
www.ond.vlaanderen.be
Departement onderwijs
www.gemeenschapsonderwijs.be
Gemeenschapsonderwijs
www.ond.vlaanderen.be/edulex
Wetten, decreten en omzendbrieven voor het Vlaamse
onderwijs
www.ond.vlaanderen.be/dbo
Dienst beroepsopleiding van het departement
onderwijs
www.ond.vlaanderen.be/adiovwww
Automatisch documentatie- en informatiesysteem voor
onderwijs in Vlaanderen
www.onderwijsinspectie.be
Onderwijsinspectie
www.vlor.be
Vlaamse Onderwijsraad
www.vl-leonardo.be
Europese projecten
www.viabo.be
Vlaams Instituut voor Advies in Bedrijfsbeheer en
Opleiding
www.klasse.be
Tijdschrift klasse
Federale -, Europese - en Vlaamse overheid
www.fgov.be
Portaalsite van de federale overheid
www.vlaanderen.be
Portaalsite van de Vlaamse overheid
www.fed-parl.be
Federaal parlement
www.vlaamsparlement.be
Vlaams parlement
www.staatsblad.be
Het Belgisch staatsblad
www.europa.eu.int
Europese Unie
www.europarl.eu.int
Europees parlement
Internationaal
www.imf.org
IMF
www.worldbank.org
Wereldbank
www.oecd.org
OESO
www.ryckevelde.be
Internationaal vormings- en informatiecentrum
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
Kranten en tijdschriften
www.krantenkoppen.be
Artikels uit de belangrijkste kranten
www.destandaard.be
De Standaard
www.tijd.be
De Tijd
www.hbvl.be
Het Belang van Limburg
www.hln.be
Het Laatste Nieuws
www.gva.be
Gazet van Antwerpen
www.demorgen.be
De Morgen
www.hetvolk.be
Het Volk
www.nieuwsblad.be
Het Nieuwsblad
www.freemetro.be
Metro
www.knack.be
Knack
www.trends.be
Trends
www.trends.be/trendsopschool
Trends op school
www.test-aankoop.be
Testaankoop
www.vacature.com
Vacature
www.jobat.be
Jobat
www.econict.be
Didactisch tijdschrift
Bedrijfsleven, bedrijfseconomie en bedrijfsbeheer
www.mineco.fgov.be
Ministerie van economische zaken
www.banvlaanderen.be
Business angels netwerk
www.ondernemen.vlaanderen.be
Ondernemend Vlaanderen
www.startersservice.be
Startersservice van UNIZO
www.unizo.be
UNIZO
www.vbo.be
VBO
www.lvz.be
Liberaal verbond voor zelfstandigen
www.voka.be
Vlaams netwerk van ondernemingen
www.kmobizz.be/
Portaalsite voor de ondernemer
www.dvo.be
De Vlaamse ondernemer
www.europages.com
Gids voor bedrijven
www.acv-csc.be
ACV
www.abvv.be
ABVV
www.aclvb.be
ACLVB
www.marketing.pagina.nl
Portaalsite over marketing
http://marketing.startkabel.nl/
Portaalsite over marketing
www.stichtingmarketing.be
Stichting marketing
www.marketing-online.nl
Website over marketing
http://management.pagina.nl/
Portaalsite over management
www.pouseele.be
Actuele bedrijfsinformatie
47
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
Verzekering, bank en beurs
www.abb-bvb.be
Belgische Vereniging van Banken
www.assuralia.be
Beroepsvereniging van verzekeringsondernemingen
www.febelfin.be
Belgische federatie van financiewezen
www.bnb.be
Belgische Nationale Bank
www.ecb.int
Europese Centrale Bank
www.ethias.be
Ethias
www.kbc.be
KBC
www.fortis.be
Fortis
www.dexia.be
Dexia
www.ing.be
ING
www.axa.be
Axa
www.euronext.com
Euronext
Economie en ethiek
www.dirkbarrez.be
Economie en ethiek
www.menscentraal.nl
Economie en ethiek
Sociaal recht
www.inami.fgov.be
RIZIV
www.onprvp.fgov.be
Rijksdienst voor pensioenen
www.svmb.be
Sociaal zekerheidsfonds voor zelfstandigen
Economie
www.meta.fgov.be
Ministerie van tewerkstelling en arbeid
www.mineco.fgov.be
Ministerie van economische zaken
http://ecodata.mineco.fgov.be/
Ecodata
www.statbel.fgov.be/
Nationaal instituut voor de statistiek
www.plan.be
Federaal planbureau
www.begroting.be
Ministerie van begroting
www.serv.be
SERV
www.vdab.be
VDAB
http://economie.pagina.nl
Portaalsite economie
http://www.xs4all.nl/~mkalk/economie.htm
Portaalsite economie
http://economie.2link.be/
Portaalsite economie
http://nu.nl/rubriek.jsp?n=99&c=30
Economische artikels
http://home.wanadoo.nl/econworld/index.ht Economische artikels
m
www.mesotten.be
Portaalsite voor economie
48
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
Burgerlijk – en handelsrecht
http://www.cass.be/
Portaalsite van de rechtbanken
www.notaris.be
Belgisch notariaat
www.advocaat.be/
Orde van Vlaamse balies
www.just.fgov.be
Federale overheidsdienst justitie
www.notaris-moyson.be/
Juridische sites
www.gerechtsdeurwaarders.be
Nationale kamer van gerechtsdeurwaarders
Fiscaal recht
www.fiscalcedities.be
Actuele bedrijfseconomische en fiscale informatie
www.fiscalnet.be
Actuele informatie over fiscaliteit
www.taxtoday.be
Actuele informatie over fiscaliteit
www.hamburg-mannheimer.be
Actuele informatie over fiscaliteit
www.dvv.be/taxweb
belastingprogramma
www.finform.fgov.be
Ministerie van financiën
www.taxup.com
Actuele informatie over fiscaliteit
Toerisme
http://www.ping.be/~tori0060/Toerisme_Ve Portaalsite voor toerisme
rkeer.htm
www.toervl.be
Toerisme Vlaanderen
www.belgie-toerisme.net
Tourisme Wallonie-Bruxelles
Kantoor
www.managementsupport.nl
Secretariaat
http://kantoor.startkabel.nl/
Portaalsite voor kantoorbenodigdheden
http://users.online.be/~sk002697/
Het virtuele kantoor
Virtuele leeromgevingen
www.openleerhuis.be
Digitale toepassingen voor economie
www.digikids.be
E-learning
www.smartbit.be
E-learning
www.digitaledidactiek.nl
E-learning
www.leerhof.be
Centrum voor levenslang leren
http://web.uvic.ca/hrd/hotpot/
Hot patatoes
Lerarenverenigingen
www.vlew.be
VLEW
www.vecon.nl
VECON
www.vvl-onderwijs.be
VVL
49
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
Didactiek
www.cito.nl
Instituut voor toetsontwikkeling
www.lweo.nl
Werkgroep economie-onderwijs
http://leerkrachten.start.be
Portaalsite voor leraren
http://www.docentenplein.nl/
Portaalsite voor leraren
http://klascement.net
Onderwijssite voor leraren
www.pienternet.be
Onderwijssite voor leraren
www.bin.be
Belgisch Instituut voor Normalisatie
http://www.o-twee.be/o2/attitude.asp
Sam-schaal
http://www.spelinfo.be/
Educatieve spelen
http://www.motherearth.org/bulletin/01_10/
gec.htm
Educatieve spelen
http://www.vecon.nl/software/lijst_software. Educatieve spelen
html
Projecten
www.vlaamse-jongeondernemingen.be
Vlaamse jonge ondernemingen
www.rys.be
Responsible young starters
www.vives-comito.be
Onderwijs en ondernemen
Tijdschriften
Macro-Micro, Tijdschrift van de vereniging voor leraren in de economische wetenschappen
Trends Op School
Premium, Assuralia, Brussel
Budget en Recht
Test Aankoop
Bedrijfssimulaties
Actief ondernemen, Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2005
Jieha!, VLAJO, Kapeldreef 60, 3001 Heverlee, www.vlajo.org
Bizzkidz, http://bkinschr.bitpresseducatie.nl/be/
Bizzgames, http://www.bizzgames.be/
Top Team Starters, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005
Teddytronic, http://www.kuleuven.ac.be/alo-etew/ttartikel.htm
Bedrijfssimulatie ING, www.futuris.be
50
ASO – 3e graad – Economie – wiskunde; Economie-wetenschappen; Economie – moderne talen
AV Economie (1e jaar: 4 lestijden/week, 2e jaar: 4 lestijden/week)
51
Boeken
De Cnuydt, I., e.a., “Economie vandaag”, Gent, Academia Press
Lernhout, B., e.a., “Economische Topper 5 – Algemene economie”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005
Smekens, K., e.a., “Economische Topper 6 – Algemene economie”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen,
2005
Hoye, T., e.a., “Economische Topper 5 – Bedrijfswetenschappen”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005
Bulcmans, D., e.a., “Economische Topper 5 – Bedrijfswetenschappen”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen,
2005
Beliën, V., e.a., “Economix 5 – Algemene economie”, Uitgeverij Pelcmans, Kapellen, 2005
Beliën, V., e.a., “Economix 6 – Algemene economie”, Uitgeverij Pelcmans, Kapellen, 2005
Beliën, V., e.a., “Economix 5 – Bedrijfswetenschappen”, Uitgeverij Pelcmans, Kapellen, 2005
Beliën, V., e.a., “Economix 6 – Bedrijfswetenschappen”, Uitgeverij Pelcmans, Kapellen, 2005
Coppieters, André, e.a., "Economie on Line – 1e jaar van de 3e graad", Uitgeverij Wolters Plantyn,
Mechelen, 2005
Coppieters, André, e.a., "Economie on Line – 2e jaar van de 3e graad", Uitgeverij Wolters Plantyn,
Mechelen, 2005
“Syllabus Economische Theorie”, Universiteit Leiden, http://www.let.leidenuniv.nl/history/res/eco/
Carton, Geert, e.a., “Voor eigen rekening – Bedrijfsbeheer 1”, Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2005
Carton, Geert, e.a., “Voor eigen rekening – Bedrijfsbeheer 2”, Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2005
Verberckt, Frank, e.a., “Bedrijfsbeheer”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005
Smekens, Koenraad, e.a., “Bedrijfsbeheer”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005
Govaerts, An, e.a., “Praktisch basisboek bedrijfsbeheer”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005
Debbaut, D., “Bedrijfsbeheer voor het beroepsonderwijs”, Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005
De Troyer, W., “Bedrijfsbeheer”, Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen, 2005
Bouckaert, B., e.a., “Beginselen van het handelsrecht”, Uitgeverij Novum
Van Rompaey, Marcel, “Burgerlijk - en handelsrecht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005
Hertveldt, Frans, e.a., “Wetgeving – Sociaal en fiscaal recht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005
Van Rompaey, Marcel, “Handelsrecht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005
Van Rompaey, Marcel, “Wetgeving – Inleiding tot het recht en burgerlijk recht”, Uitgeverij de boeck,
Antwerpen, 2005
Hertveldt, Frans, e.a., “Wetgeving – Sociaal recht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005
Van Rompaey, Marcel, “Wetgeving – Fiscaal recht”, Uitgeverij de boeck, Antwerpen, 2005