Aanbeveling Stoppen met Roken

Aanbeveling voor goede medische
praktijkvoering
Stoppen met roken
Aanbeveling Stoppen met Roken
• Deze aanbeveling is een vertaling van
‘Recommandations de bonne pratique: Arrêter de
fumer’. Bruxelles: SSMG, 2005.
Gevalideerd door CEBAM in maart 2005
Auteur: J. Gailly
• Update van de kernboodschappen van de
Aanbeveling
2006 en 2007
Auteur G. Thijs
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Inhoud
• Doelstelling en klinische vragen
• Gezondheidsschade
• De roker “kennen”
• roken als gedrag
• Roken als verslaving
• Rookstop strategie in de praktijk
• Farmacologische Hulpmiddelen
• Samenwerking / Verwijzing
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Doelstelling en klinische vragen
Doelstelling
De aanbeveling heeft tot doel het beste beleid, voor een
huisartsensetting, uit te stippelen voor een volwassen patiënt roker (= vanaf minstens één sigaret per dag).
Klinische vragen waarop de AB een antwoord wil formuleren
• Hoe kan men rokers identificeren?
• Bij welke rokers is een interventie nodig?
• Welke attitudes zijn er nodig om een roker te begeleiden en te
motiveren om te stoppen met roken? Welke impact hebben ze?
• Welke methoden kunnen worden aangewend om rookstop te
realiseren en herval te voorkomen? Hoe doeltreffend en hoe
veilig zijn ze?
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Gezondheidsschade
• 20 000 voortijdige sterfgevallen per jaar in België
• Eén roker op twee sterft aan een pathologie die te
maken heeft met roken en gemiddeld veertien jaar
vroeger dan een niet-roker.
• Iedere gerookte sigaret kost de roker gemiddeld tien
minuten van zijn leven.
• Cardiovasculaire aandoeningen, COPD en
longkanker zijn de voornaamste gevolgen
• Passief roken verhoogt ook het risico. Kinderen zijn
zeer gevoelig hiervoor, zowel tijdens als na de
zwangerschap.
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Oorzakelijk verband….
..tussen roken en
• Kanker van blaas, baarmoederhals, slokdarm, nier en
urinewegen, larynx, acute myeloïde leukemie, long, farynx en
mond, pancreas, maag
• Cardiovasculaire aandoeningen: aneurysma van de
abdominale aorta, atherosclerosis, CVA, coronaire ziekte
• Longaandoeningen: COPD, acute luchtweginfecties en
longontsteking)
• effecten op het voortplantingsstelsel:verminderde
vruchtbaarheid bij de vrouw, vroegtijdig scheuren van de
vliezen, placenta previa, placentascheuring, vroegtijdige
bevalling
• Andere: cataract, halsfractuur, zwakke botdensiteit, mannelijke
impotentie
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Epidemische proporties
WHO- tobacco atlas
• 1 billion smokers
• 5 million people die every year
• This figure will have doubled by
2030
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
World Health Organization. The Tobacco Atlas. http://www.who.int/tobacco/statistics/tobacco_atlas/en
Het goede nieuws: de voordelen van
stoppen met roken
• Korte termijn:
• vermindering van het cardiovasculair risico
• COPD evolutie verbetert binnen het jaar.
• Lange termijn:
• Risicobeperking van alle ziekten
verbonden aan roken
• Des te jonger men stopt met roken, des te meer
voordeel, maar ook op 65 jaar biedt rookstop
gezondheidswinst.
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
ESW (% van de waarde op 25 jaar)
Invloed van het stoppen met roken
op de ESW en de levensverwachting
100
Nooit gerookt of
ongevoelig voor de
effecten van tabak
75
Regelmatig gebruik van
tabak en gevoelig voor
de effecten van tabak
50
Rookstop op 45 jaar
(licht COPD)
INVALIDITEIT
25
Rookstop op 60 jaar
(licht COPD)
DOOD
0
25
30
35
40
45
50
55
60
Leeftijd (jaren)
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
65
70
75
80
Rookstopbegeleiding in de huisartsenpraktijk
doorstaat de kwaliteitscriteria
•
•
•
•
•
•
EBM: de roker motiveren om te stoppen is de meest effectieve
interventie om de gezondheid van de patiënt te bevorderen op korte én
op lange termijn.
Patiëntgericht: de (rokende) patiënt verwacht dat de huisarts de “beste
oplossing” aanbiedt.
Voor iedereen: laagdrempelig contact
Efficiënt: hulpverlening binnen bestaande structuren
94% van de rokers hebben een huisarts en 81% consulteert minimaal
1x pj.
Veilig: garanties voor vakbekwaamheid / kennis van
• individuele gezondheidsbevordering en ziektepreventie,
• samenwerking- en verwijsmogelijkheden
Tijdig/op gepast moment dat pt. er open voor staat
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
World Health Organization. The Tobacco Atlas. http://www.who.int/tobacco/statistics/tobacco_atlas/en
Overzicht
• Doelstelling en klinische vragen
• Roken schaadt de volksgezondheid
• De roker “kennen”
• roken als gedrag
• Roken als verslaving
• Rookstop strategie in de praktijk
• Farmacologische Hulpmiddelen
• Samenwerking / Verwijzing
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
1. Roken is een gedrag
Determinanten van gedrag
• Omgevingsfactoren
• Beschikbaarheid /Gelegenheid
• Familiale gewoonten, uitgangsleven, vrienden
• Motivatiefactoren
• Kennis, Zelf-effectiviteit, veiligheid, belang
• Balans: voordelen van roken/rookstop - nadelen van
roken/rookstop
Gedragsverandering
• Diverse theoretische modellen
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Termination
Maintenance
Relapse
Action
Contemplation
Preparation
Precontemplation
Figure 1: Prochaska and DiClemente’s
Wheel of Change
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Rookstop als gedragsverandering
Aandachtspunten:
• De meeste rokers zitten in de eerste fasen en
zijn niet klaar om een rookstoppoging te
realiseren.
• 40 precont / 40 contempl /20 prepatie
• Een aangepaste begeleiding kan hen
helpen om hun gedrag te veranderen.
• Herval maakt integraal deel uit van het
rookstop proces en weerspiegelt het
chronisch karakter van de afhankelijkheid
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
2. Roken is een verslaving
De afhankelijkheid is fysisch, psychologisch maar ook
gedragsmatig:
• Nicotine is verantwoordelijk voor de fysische
afhankelijkheid
• De aangename sensaties onderhouden het roken via
positieve bekrachtiging. De onaangename sensaties
van onthouding onderhouden het roken via negatieve
bekrachtiging.
• De rookgewoonte die in de loop der jaren tot stand is
gekomen versterkt het rookgedrag nog meer.
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Onthoudingsverschijnselen
De afhankelijke roker zal vooral tijdens de
eerste rookstopweek ernstige tekenen
ondervinden van de fysische onthouding.
Andere symptomen kunnen soms meerdere
maanden aanhouden.
=> problemen die een gevolg zijn van de
psychologische en gedragsmatige
afhankelijkheid, en van eventuele comorbiditeit (voorheen gemaskeerde angst en
depressie)
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Bepalen van de afhankelijkheid
De fysische afhankelijkheid beoordelen: één vraag van
de Fagerströmtest:
«Hoe lang na het ontwaken rookt u uw eerste
sigaret?».
53% minder dan 30 minuten na het ontwaken
=> hoge afhankelijkheid.
Rokers die ’s nachts opstaan om te roken= nood om ‘s
ochtends te roken is verminderd door het nachtelijke
roken
+/- : aantal sigaretten per dag => meer dan 10
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Overzicht
• Doelstelling en klinische vragen
• Roken schaadt de volksgezondheid
• De roker “kennen”
• roken als gedrag
• Roken als verslaving
• Rookstop strategie in de praktijk
• Farmacologische hulpmiddelen
• Samenwerking / Verwijzing
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Rookstop strategie in de praktijk
Doelgroep
• Alle rokers moeten van hun huisarts rookstop advies
en rookstop begeleiding krijgen, zelfs al zijn ze geen
vragende partij en vertonen ze geen klachten die in
verband kunnen worden gebracht met hun
rookgedrag.
• Hoogrisicogroepen hebben nood aan een
dringende en intensieve rookstop begeleiding
(zwangere vrouwen, COPD - patiënten en patiënten
met een hoog cardiovasculair risico).
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Strategie
De begeleiding van rookstop stoelt op dezelfde
principes als van de behandeling van andere
verslavingen:
•
•
•
•
•
Motivatie
Substitutie
Begeleiding
Behandeling van dysthymie
Analyse van de risicosituaties en
hervalpreventie.
Elke verslaving is een chronische ziekte die een
langdurige begeleiding en bewaking vereist.
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Strategie van de 5 A’s
Stap 1 ASK (VRAGEN)
Systematisch de « rookstatus » bepalen en registreren
Stap 2 ADVISE (RAAD GEVEN)
Aan elke roker kordaat aanbevelen om te stoppen met roken
Stap 3 ASSESS (EVALUEREN)
De bereidheid van de patiënt om te stoppen met roken
evalueren en versterken
Stap 4 ASSIST (BIJSTAAN)
De patiënt de nodige ondersteuning bieden
om te stoppen met roken
Stap 5 ARRANGE (ORGANISEREN)
Contacten ter opvolging plannen
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
STAP 1: Vraag ernaar bij elk contact
Doelgroep alle patiënten
ASK
(VRAGEN)
Rookt U?
Dossier
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Systematisch de « rookstatus »
bepalen
n
Roker / ex-roker / niet-roker
n
Afhankelijkheid
n
Aantal per dag
n
Beginleeftijd
n
Rookstopdatum bij ex-roker
n
Ervaringen met rookstop
Stap 2: geef rookstopadvies
Doelgroep: alle rokers op consult
ASK
(VRAGEN)
Aan elke roker sterk aanbevelen
om te stoppen met roken
ADVISE
(RAADGEVEN)
n
Een klare, sterke en
gepersonaliseerde taal spreken
«Ik raad u aan te stoppen met roken.
Ik kan u daarbij helpen.»
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Stap 3 : evalueer en versterk de bereidheid
om te stoppen met roken
Doelgroep alle rokers op consult
ASK
(VRAGEN)
Evalueren en versterken van de
motivatie
ADVISE
(RAADGEVEN)
n
ASSESS
(EVALUEREN)
Motiverende gespreksvoering:
why, how and what, when…
Is the patiënt ready, willing
and able to change?
Algoritme
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
The «5 As»
Algoritme voor het peilen naar de motivatiefase
Een patiënt komt bij u op raadpleging
Rookt u?
Ja
nee
Heeft hij reeds
gerookt ?
Wilt u stoppen
met roken?
Ja
Ondersteun
motivatie en
afhankelijkheid
nee
Geef advies
en Informatie
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
ja
Complimenteren,
terugval
voorkomen
nee
Complimenteren,
aanmoedigen
het niet roken
vol te houden
Algoritme
Roker wil stoppen over >6 mnd
• «De roker twijfelt» = nog niet klaar voor de rookstop
• Pas de minimale interventiestrategie toe om de rookstop
motivatie te versterken
<6 mnd tot >1 mnd
• «Roker bereidt zich voor», maar is nog niet “klaar”
• pas de minimale interventiestrategie toe
• Maak gebruik van gedragsbeïnvloedende technieken
Wil stoppen met roken binnen <1 mnd
• «Roker is klaar om te stoppen» => “Assist”
• Maak gebruik van gedragsbeïnvloedende technieken
• Stel een medicamenteuze behandeling voor
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Minimale interventiestrategie
• De minimale interventiestrategie is een kort individueel
motivatiegesprek van tien minuten met de patiënt te voeren in
twee contacten.
• Het motivatiegesprek is een gesprek waarbij de arts door
empathie, actief luisteren en aanmoedigen het vertrouwen van
de patiënt, in zijn mogelijkheden om te veranderen, wil
verhogen.
• De vrije keuze en zicht op alternatieven staat centraal.
• Open vragen stellen, actief luisteren, de redenen om te
veranderen kracht bijzetten, korte samenvattingen maken, zijn
de belangrijkste technieken.
•
Effect: extra rookstoppercentage van 4 % ten opzichte van controlegroepen= een korte interventie bij 25 rokers resulteert in één
extra stopper zonder herval na één jaar. Deze interventie heeft een zeer interessante kosten-batenverhouding. De
doeltreffendheid stijgt met de duur van de individuele begeleiding, maar de kosten-batenverhouding wordt kleiner
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Stap 4: Ondersteun de roker die wil stoppen.
Doelgroep: alle rokers die klaar zijn om te stoppen
ASK
(VRAGEN)
ADVISE
(RAADGEVEN)
ASSESS
(EVALUEREN)
ASSIST
(BIJSTAAN)
ARRANGE
(ORGANISEREN)
als de patiënt wenst te stoppen
n
Een plan opstellen/een datum afspreken
n
Praktische raadgevingen verstrekken /
risicosituaties anticiperen
n
Meedelen dat u beschikbaar bent om
elk onverwacht probleem op te lossen
n
De medewerking van de familiale /
professionele omgeving aanmoedigen
n
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Het gebruik van « doeltreffende »
therapeutische middelen aanbevelen
The «5 As»
ROOKSTOPPLAN Patiënt
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kies rookstop datum : idealiter binnen de twee weken na deze
consultatie.•
Informeer familie, vrienden en collega’s van zijn beslissing en vraag
hun begrip en steun.
Voorzie in een oplossing voor mogelijke moeilijkheden bij het stoppen,
ook voor de effecten van nicotineonthoudingsverschijnselen.
Zorg voor rookvrije omgeving
Vóór de rookstop; vermijd te roken op plaatsen waar je veel komt:
thuis, auto, werk.
Geen enkele trek na de rookstop datum!
Selecteer methoden om het hoofd te bieden aan moeilijkheden.
Alcoholgebruik stoppen of beperken tijdens de rookstop periode
Andere rokers in huis motiveren: stoppen met roken gaat moeizamer
als er thuis andere rokers zijn.
Sociale ondersteuning : partner of echtgenoot, vrienden, collega’s
(vragen om steun).
Medische ondersteuning verzekeren waar nodig en gewenst
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Stap 5: Volg rookstop actief op
Doelgroep alle gestopte rokers
ASK
(VRAGEN)
Contacten ter opvolging plannen
ADVISE
(RAADGEVEN)
n
ASSESS
(EVALUEREN)
ASSIST
(BIJSTAAN)
ARRANGE
(ORGANISEREN)
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
De frequentie van contacten
vastleggen
Ø
eerste contact: na één week
Ø
tweede contact: binnen de maand
Ø
volgende contacten: naargelang
de situatie
3- 6 -12maanden
The «5 As»
Stap 5: Volg de rookstop actief op
Doelgroep: alle gestopte rokers
ASK
(VRAGEN)
Contacten ter opvolging plannen
ADVISE
(RAADGEVEN)
n
ASSESS
(EVALUEREN)
ASSIST
(BIJSTAAN)
ARRANGE
(ORGANISEREN)
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Tijdens elk contact:
Ruimte voor de positieve en
negatieve ervaringen
Ø Bekrachtig de vooruitgang
Ø Adviseer op maat
Ø Anticipeer nieuwe uitdagingen
Ø Ga de doeltreffendheid van de
behandeling na / pas aan
Ø registreer
Ø
The «5 As»
Hervalpreventie
n
Bij iedere lange termijn ex-roker:
Ø feliciteren voor iedere behaalde overwinning
Ø hem sterk aanmoedigen om zijn inspanningen
voort te zetten
n
Bij iedere recente ex-roker:
Ø Door middel van open vragen de patiënt uitnodigen
zich in positieve termen uit te drukken over:
t De voordelen op KT en LT verbonden met rookstop
t Alle behaalde sucessen: aantal dagen rookstop,
vermindering van de ontwenningsverschijnselen,
enz.
t Alle getrotseerde problemen of geanticipeerde
angsten om de rookstop vol te houden: depressie,
gewichtstoename, alcoholgebruik, omgeving
die rookt, enz.
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Hervalpreventie
Concrete raadgevingen verstrekken over de problemen
of specifieke angsten die de patiënt aangeeft (‘verhaalt’)
tijdens zijn inspanning om de rookstop vol te houden:
n
afwezigheid van steun/aanmoediging
Ø depressieve stemming
Ø ernstige of langdurige ontwenningsverschijnselen
Ø gewichtstoename
Ø afname van de motivatie
Ø
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Overzicht
• Doelstelling en klinische vragen
• Roken schaadt de volksgezondheid
• De roker “kennen”
• roken als gedrag
• Roken als verslaving
• Rookstop strategie in de praktijk
• Farmacologische hulpmiddelen
• Samenwerking en verwijzing
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Farmacologische hulpmiddelen
• Aanvullend wordt een medicamenteuze behandeling
aanbevolen bij alle gemotiveerde rokers die klaar
zijn om een rookstop poging te ondernemen.
• Nicotinesubstitutie (NST) preparaten zijn
doeltreffend en worden goed verdragen: eerste
keuze bij alle nicotineafhankelijke rokers (tenzij
contra-indicatie).
• Welke vorm: wens van de patiënt.
• Praktische gebruik uitleggen
• Het nut van gecombineerde NSTpreparaten is
onderwerp van discussie. Zulke combinatie zal enkel
worden overwogen bij rokers die hervallen zijn met
één.
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Farmacologische hulpmiddelen
• Bupropion is doeltreffend. De arts zal deze
behandeling overwegen ingeval een goed ingestelde
behandeling met voldoende gedoseerde NST faalt
• De associatie van bupropion met NST heeft tot op
heden geen betere doeltreffendheid kunnen
aantonen dan bupropion alleen.
• Nortriptyline zou een interessante molecule kunnen
zijn in de behandeling van rookstop.
• Varenicline: kan gebruikt binnen een
gedragsondersteunend programma bij volwassen
rokers die willen stoppen (maar onafhankelijk
onderzoek wenselijk + lange termijn effect).
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Samenwerking en verwijzing
•
•
•
•
www.rookstopcoach.be
Tabakstoplijn 0800 111 00
[email protected]
Tabacologen = hulpverleners, al dan niet artsen, die
een specifieke vorming hebben gevolgd om rookstop
te begeleiden => inlichtingen bij VRGT,
Eendrachtstraat 56, 1050 Brussel.
Telefoon: 02 510.60.90.
Verwijzing kan in elke fase van het rookstop proces,
hetzij omdat de arts of de patiënt dit zelf wenst, hetzij
omdat de rookstop problematiek zo hardnekkig is dat
ze een specialistisch advies vraagt.
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Samenwerken regionaal
Vlaamse Logo’s
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs
Bedankt voor uw aandacht!
Aanbeveling Stoppen met roken presentatie 10/2008 Gabie Thijs