In de donkere straten van het oude Rome maakten dieven, gespuis

ROMEINSE RIJK
Rome
by
Night
In de donkere straten van het oude Rome maakten
dieven, gespuis en krankzinnigen ’s nachts de dienst
uit. Toch konden veel Romeinen de verleidingen
van de wijnbars en bordelen niet weerstaan. In de
Romeinse nacht was niets te gek.
ART ARCHIVE/PICTURE DESK & SHUTTERSTOCK
36
Historia 2 • 2015
Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.
Print: tre Status: 815 - PDF PROCES Layout:acRed.sek:np
Seksslaven
Prostituees waren de koninginnen van de nacht
Gokhallen
Rijk en arm verspeelden hun geld in de kroeg
Uitgaansgeweld
In de donkere straten heerste het gespuis – en soms een gekke keizer
Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.
D
e duisternis daalt
langzaam neer over
de hoofdstad van
het Romeinse Rijk.
Het is rond zes uur
De Romeinen hadden
in de avond, en de
sloten die net als
inwoners spoeden
vandaag opengingen
zich naar huis. De hele dag is het zo
met een sleutel.
AKG IMAGES
druk geweest in de nauwe steegjes van
Rome dat je over de hoofden kon lopen.
In Pompeï zijn
Maar nu is het vrijwel uitgestorven op
afdrukken te zien van
straat. Winkeliers zetten hun handelsde schotten die
waar veilig achter slot en grendel voor
winkeliers ’s nachts
ze schichtig huiswaarts keren.
voor hun zaak deden.
De machtigste stad van de oudheid
heeft namelijk geen straatverlichting, en plaats is voor allerlei activiteiten die het
zodra het donker wordt, komt de rijk daglicht niet kunnen verdragen.
geschakeerde Romeinse onderwereld
tot leven. Dieven, rovers en zwendelaars Nacht is een kakofonie
zijn de koningen van de nacht.
Terwijl verreweg de meeste Romeinen,
‘Je wordt gezien als achteloos, een die op het platteland woonden, met de
onbesuisde dwaas, als je je na het avond- kippen op stok gingen om de volgende
eten naar buiten waagt zonder dat je dag weer vroeg uit de veren te komen,
leidden de stedeeerst je testament
hebt opgemaakt,’
lingen in het oude
schreef de dichter
Rome een geheel
Juvenalis in de 2e
ander bestaan.
eeuw n.Chr.
Met zijn miljoen
Maar lang niet
inwoners was er –
alle Romeinen
ondanks de totale
De dichter Juvenalis over de gevaren van de nacht
duisternis waarin
laten zich door de
de straten gehuld
duisternis en de
ongure types afschrikken. De enorme waren – ’s nachts van alles te doen. En
stad slaapt nooit, en sommige inwoners de nachtelijke activiteiten verliepen
verlangen juist naar de nacht, waarin allesbehalve stilletjes.
‘Je wordt gezien als achteloos
als je je naar buiten waagt
zonder dat je je testament
hebt opgemaakt.’
Olie en houtskool gaven licht en warmte
Als de duisternis inviel in Rome,
vormden olielampen – naast de maan
– de belangrijkste lichtbron. De olie
kwam uit geperste olijven, en het
kostte een lieve duit om de lampen
brandend te houden. Een gemiddelde
Romeinse arbeider was bijna een
dagloon kwijt aan een liter olijfolie.
Daarom was het voorbehouden aan
Olielampen waren
van brons of klei en
brandden met een
lange lont.
de rijken om hun huizen ’s avonds
lang te kunnen verlichten.
Er was geen isolatie, en in de
wintermaanden was het ijzig koud in
huizen en appartementen. Slechts
weinig Romeinen konden zich een
kachel veroorloven, en de meesten
stookten houtskool in kolenbekkens
die verplaatsbaar waren.
KO LE NB EK KE N
PICTURE DESK
OL IEL AM P
Draagbare kolenbekkens
gaven goedkope warmte.
SCALA ARCHIVES
38
NIELS-PETER GRANZOW BUSCH
DOOR NIELS-PETER GRANZOW BUSCH
ROMEINSE RIJK
Volgens de bronnen was het in de
avond en nacht een drukte van jewelste.
Dit kwam doordat dictator Julius Caesar
in 44 v.Chr. bij wet vrijwel alle verkeer
van personen en goederen tussen zonsopgang en de namiddag had verboden
in een poging om verkeersopstoppingen
in de smalle straten tegen te gaan.
Het gevolg was dat de nacht vervuld
was van het lawaai van paardenhoeven,
zweepslagen en houten wielen, die met
hun metalen rand piepten en knarsten
op de hobbelige kasseien. De geluiden
weerkaatsten tussen de gebouwen en
hielden de bewoners van de 50.000
huurkazernes in hun kleine, goedkope
appartementen uit hun slaap. Volgens
Juvenalis was het kabaal zo hevig dat
het levens kostte: ‘Hier sterven velen
doordat ze ziek geworden zijn van slaapgebrek. Toon me een appartement waar
slapen mogelijk is! De wagens die door
de krappe straatjes denderen met het
gevloek van lastdragers die vastzitten in
het verkeer kan de meest doezelige ziel
wekken – of een keizer!’
Slechts de welvarende Romeinen, die
op de heuvels woonden in afgezonderde
villa’s omringd door enorme tuinen en
beschermende muren, maakten volgens
Juvenalis kans om de hele nacht door te
slapen zonder onderbrekingen.
Het lawaai was echter niet de enige
nachtelijke plaag voor de Romeinen. Op
windstille dagen waren de straten in een
dikke rook gehuld van de gigantische
badhuizen en van de duizenden kolenbekkens waar de inwoners hun huizen
mee verwarmden en op kookten.
Wie het zich kon veroorloven stookte
met houtskool, maar de armen waren
veroordeeld tot gedroogde mest, wat tot
verstikkende rookwolken boven de stad
leidde. Regelmatig sprongen vonken
van de vele open vuurplaatsen over op
het houtwerk van de huizen – met
Historia 2 • 2015
Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.
Louche wijnbars trekken tuig aan
Keizer Augustus riep een brandweerkorps in het
leven, dat ’s nachts branden bluste en levens redde.
E
lke dag braken er volgens onderzoekers zo’n 100 branden uit in
Rome, waarvan zeker 20 ernstig. Veel branden ontstonden
’s avonds, wanneer er overal in de stad olielampen aangestoken
werden. In de 1e eeuw v.Chr. richtte de rijke Marcus Crassus het
eerste brandweerkorps van Rome op. De 500 brandweerlui rukten uit
naar een brandend gebouw, waarna Crassus de eigenaar een bod
deed op het huis. Hoe langer het in brand stond, hoe lager het bod.
Pas als de eigenaar het bod aanvaard had, werd de brand geblust.
Keizer Augustus zette later een staatskorps op, dat tot 7000
brandweerlui of vigiles
uitgroeide. Ze waren in
zeven kazernes en 14
Pomp zette water onder druk
onderafdelingen verdeeld.
De brandweer had een slimme pomp die
Een groot deel van het
water uit de dichtstbijzijnde bron haalde.
korps patrouilleerde
3: Het water
’s nachts en nam ook
spuit in een
krachtige
politietaken op zich, zoals
straal uit de
het ingrijpen bij diefstal en
1: Water loopt
pomp.
in de pomp
vechtpartijen. Groepen
2: De druk
dankzij
brandweerlui liepen de
stuwt het
onderdruk in de
water van
cilinder.
hele nacht door de straten
de tweede
met emmers en bijlen
cilinder naar
de spuit.
terwijl de rest stand-by
was op de kazerne.
©MAN/RAÚL FERNÁNDEZ RUIZ & CLAUS LUNAU/HISTORIA
Niet heel Rome was verduisterd als de
zon weg was. In enkele straten stonden
olielampen voor etablissementen die
’s avonds volstroomden. Deze lampen
maakten reclame voor de zogeheten
popinae – wijnbars – die vooral in de
arme wijken gevestigd waren. Hoeveel
er in Rome waren weten we niet, maar
in Pompeï, dat in 79 n.Chr. onder een
laag as bedolven werd, zijn er meer dan
100 aangetroffen. Het veel grotere
Rome moet duizenden van dergelijke
uitspanningen hebben geteld.
Al vanaf de late namiddag kwamen
de burgers in groten getale naar deze
allesbehalve deftige wijnbars om er te
eten, te drinken en plezier te maken.
Volgens de Romeinse bronnen trokken
deze louche etablissementen het schuim
der natie aan: zeelieden, dieven, doodskistenmakers, weggelopen slaven en
ezeldrijvers. Geen respectabele burger
liet zich er dan ook zien: ‘Evenmin als
ik onder een beul wens te wonen, wil
ik een wijnbar naast me hebben,’
schreef de vermaarde filosoof
Seneca rond 50 n.Chr.
Kenmerkend voor de bars
was dat het eten er goedkoop
en eenvoudig was. De gasten
konden brood, eenpansgerechten
en pap krijgen. De pap zat in grote vaten
onder de toonbank. Hier stond ook de
wijn, die in verschillende kwaliteiten
verkrijgbaar was. De goedkoopste wijn
kostte één Romeinse as per glas, terwijl
de duurste, de beroemde falernerwijn,
maar liefst vier as kostte.
De Romeinen lengden hun wijn aan
met water – als je dat niet deed was je
een barbaar. Maar het was een publiek
geheim dat de uitbaters van de wijnbars
hun wijn te veel verdunden om er meer
aan te verdienen. Om die reden is de
hoofdpersoon Trimalchio uit de bekende
satirische roman Satyricon ervan overtuigd dat elke uitbater in het teken van
de Waterman geboren is.
De Romeinse keizers zagen de bars
met hun twijfelachtige clientèle met
lede ogen aan. Het waren potentiële
broeinesten van onrust en opstand. Ze
probeerden dan ook regelmatig het aantal popinae aan banden te leggen door
de verkoop van bepaalde etenswaren te
verbieden. Zo verbood keizer Tiberius
De twee cilinders zorgden voor
een constante waterstraal.
Niet alleen de
armen in de grote
huurkazernes werden
door branden
getroffen, maar ook
de rijken in hun villa’s.
BRIDGEMAN
Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.
Print: tre Status: 815 - PDF PROCES Layout:acRed.sek:np
rampzalige gevolgen, want er waren
geen brandtrappen. De dood lag altijd
op de loer in het oude Rome.
7000 brandweerlui
liepen wacht
ROMEINSE RIJK
Armen aten uit,
rijken aten thuis
Anders dan nu gingen in het oude Rome vooral de armen uit eten in
een restaurant, terwijl de rijken thuis copieuze diners organiseerden.
H
et verschil tussen de eetgewoonten
van de armen en de rijken was
enorm. Rijken woonden in een groot huis
en hadden een legertje slaven in dienst.
Zij nodigden vaak vrienden en kennissen
uit voor het avondmaal, de zogeheten
cena. Het diner werd bereid door slaven
en de vele gerechten werden opgediend
terwijl de heer des huizes en zijn gasten
op banken of klinai lagen.
De avondmaaltijd van de armen verliep
totaal anders. Zij woonden in kleine,
spartaans ingerichte appartementen
zonder keuken. Als ze iets anders dan
brood wilden eten, moesten ze de stad
in om dat te kopen. De Romeinse
restaurants waren dan ook toegespitst op
een arm publiek. Het eten was eenvoudig
en goedkoop, net als de inrichting van
de uitspanningen. Er waren geen fraaie
klinai om op te liggen – de armen
moesten genoegen nemen met een
stoel, zodat er veel meer gasten in het
restaurant konden. Rijke Romeinen
haalden het dan ook niet in hun hoofd
om uit eten te gaan.
wij hebben
op het menu:
Geheime boodschap
Restaurants maakten
reclame met hun menu op de
muur. Dit menu lijkt sprekend
op een speelbord. Dit was een
geheime boodschap aan de
klanten. Zo wisten ze dat er hier
gegokt kon worden, hoewel dat
tegen de Romeinse wet was.
kip
en vis
BRIDGEMAN
het serveren van brood
en gebak, terwijl keizer
Claudius het probleem
met wortel en tak wilde
uitroeien: ‘Hij sloot de
kroegen waar de mensen
bij elkaar kwamen om te
drinken,’ aldus de schrijver Cassius Dio. blikken, werd illegaal gegokt. Gokken
De wijnbars gingen echter al snel was bij wet verboden, maar daar trok
weer open, want
niemand zich iets
kennelijk begreep
van aan: ‘Veel
Claudius ook wel
leden van de lage
dat het niet mogeklassen zitten de
hele nacht in de
lijk was om de
wijnbar. Er wordt
zeer populaire uitgedobbeld dat het
spanningen te verDe dichter Martialis over een inval in een gokhal
een aard heeft, en
bieden. Er was
de spelers drukken
namelijk meer te
krijgen dan brood en wijn. Veel klanten hun neusgaten dicht en maken vieze
kwamen om heel andere redenen.
geluiden door lucht door hun neus te
zuigen,’ schreef de historicus Ammianus
Marcellinus in de 4e eeuw.
Bars zijn gokhallen
Dobbelen was een geliefd tijdverdrijf
In de achterkamertjes van vrijwel alle
kroegen, verborgen voor nieuwsgierige onder alle sociale klassen van Rome, en
‘De dronken gokker,
verraden door het gerammel
van zijn beker, smeekt de
ambtenaar om genade.’
40
varken en
fazant
de beste klanten
Venatores waren plaatselijke soldaten,
die blijkbaar stamgasten waren.
er gingen elke nacht enorme sommen
geld in om. Elke denarius die op tafel
werd gelegd, stond gelijk aan het dagloon van een gemiddelde arbeider. Zelfs
slaven gokten er lustig op los met het
geld dat hun eigenaar ze toevertrouwd
had. De Romeinse politicus Marcus
Cicero vroeg zich af of iemand die in
slaven handelde niet zou moeten vermelden dat zijn ‘artikel’ een ‘gokker,
zwendelaar, dronkenlap of dief’ was.
Invallen zijn voor de vorm
De autoriteiten wisten drommels goed
dat er illegale dobbelspelen in de wijnbars waren, en de ambtenaren van de
stad lieten af en toe invallen uitvoeren.
Historia 2 • 2015
Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.
Print: tre Status: 815 - PDF PROCES Layout:acRed.sek:np
Avondeten was de
belangrijkste maaltijd
AR ME LU I
goedkoop fastfood: Brood en pap
Arme Romeinen aten vooral brood en een
pap genaamd puls van tarwe, water, zout en vet.
romeinse ketchup: Vissaus gaf smaak
Garum – vissaus – was gemaakt van gegiste vis en
makreelingewanden en was geliefd bij rijk en arm.
BOVE NK LA SS E
voorgerecht: Ei en oesters
De Romeinen aten niet
met mes en vork. Het
eten werd in hapklare
brokken gesneden
en met de hand of met
een lepel gegeten.
MARY EVANS/SCANPIX & AKG IMAGES
Welgestelden aten doorgaans drie of meer
gangen. Het voorgerecht bestond vaak uit
eieren of schelpdieren als oesters, opgediend
met met honing gezoete wijn.
hoofdgerecht: Fazant, slak en muis
Als hoofdgerecht aten rijke Romeinen fazant
of varken. Als bijgerecht was er geroosterde
hazelmuis met honing. Een andere delicatesse
waren op melk gekweekte slakken.
nagerecht: Druiven en noten
De Romeinse dichter Martialis beschreef
hoe het er bij zo’n inval aan toeging: ‘De
dronken gokker, verraden door het
gerammel van zijn geliefde dobbelbeker,
smeekt de ambtenaar om genade nadat
hij kort tevoren uit de een of andere
louche wijnbar is gesleept.’
Dit was echter een uitzondering, en
geen enkele keizer lijkt het bestrijden
van het gokken hoog op de politieke
agenda te hebben gezet – wellicht omdat
de meeste keizers zelf ook gokverslaafd
waren. Zo schrijft Augustus in een brief
aan zijn schoonzoon Tiberius zonder
enige schaamte of spijt dat hij tijdens
een religieus festival 20.000 sestertiën
– een enorm vermogen – kwijtgeraakt is
bij een dobbelspel: ‘We speelden alle
dagen. Het speelbord werd nooit koud.’
Ook de gestoorde keizer Caligula was
volgens de Romeinse bronnen een groot
gokker en zou zelfs met dobbelstenen
hebben gesjoemeld om te winnen. De
geschiedschrijver Cassius Dio meldt
echter dat de keizer niet altijd won. Toen
hij tijdens een spel door zijn geld heen
was, vroeg hij om de belastinglijsten van
de provincie Gallië en beval hij dat de
rijksten gedood moesten worden en
hun bezit in beslag genomen. Daarna
richtte hij zich tot zijn tegenspelers en
zei: ‘Jullie spelen om een paar nietige
SHUTTERSTOCK
Het diner, dat uren kon duren, werd
afgesloten met een dessert van vruchten als
zoete bessen, druiven, dadels of vijgen, en
verschillende soorten noten.
denariën, terwijl ik in de tussentijd zo’n
150 miljoen denariën heb verdiend.’
Een van de goklustige keizers was de
rijke Didius Julianus, die in 193 de troon
had gekocht. Nog in de nacht nadat hij
tot keizer was uitgeroepen, betrok hij
het paleis op de Palatijnheuvel en begon
hij, in de woorden van Cassius Dio,
Romeinen gokten met
dobbelstenen en botten
Tali werd gespeeld
met vier botten. Op
elk stond een 1, 3,
4 en 6 en ze werden
geworpen als een
dobbelsteen. De
hoogste waarde
won. Alle vier de
cijfers, een Venusworp, overtrof alles.
Dobbelen werd
gespeeld met drie
dobbelstenen die
op de huidige
leken. Net als bij
tali ging het om de
hoogste totale
waarde. De beste
worp was dan ook
drie zessen.
SCALA ARCHIVES & PICTURE DESK
Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.
ROMEINSE RIJK
De Romeinen zagen het niet
als echtbreuk als een man een
prostituee bezocht. Vrijwel
alle mannen gingen dan ook
naar het bordeel.
BRIDGEMAN & PICTURE DESK
Van luxe-escort
tot tippelaarster
De Romeinen hadden meer dan 50 woorden voor
prostituee, want de vrouwen van plezier hadden
verschillende werkterreinen en technieken om klanten
te werven. De prijs voor hun diensten liep wijd uiteen.
★★★★★★★
i Deluxevriendin
zogeheten amicae – vriendinnen – verkeerden alleen in
de bovenklasse. Ze kregen geen geld, maar dure ‘cadeaus’.
callgirl ★★★★★★★
ii Rijke
Romeinen die niet in een bordeel gezien wilden worden, lieten
escortmeisjes naar hun huis komen. Die konden ook zingen en dansen.
★★★★★★★
iii hoteldame
Klanten die in een herberg logeerden, konden tegen betaling een meisje mee
naar hun kamer krijgen. Zij werd van straat gehaald en bleef de hele nacht.
kroegmeisje ★★★★★★★
iv Kroeggangers
konden tegen betaling in een achterkamertje seks hebben met het
vrouwelijke personeel. Deze vrouwen heetten blitidae, naar goedkope wijn (blitum).
★★★★★★★
v bordeelhoer
De vrouwen in de bordelen werden prostibula genoemd – zij die voor het
bordeel staan. Klanten kwamen na een paar minuten alweer naar buiten.
★★★★★★★
vi Degrafprostituee
bustuariae verdienden hun geld als klaagvrouw op begrafenissen. Soms vulden
ze hun inkomen aan door seksuele diensten te verlenen op de begraafplaats.
★★★★★★★
vii tippelaarster
De laagste klasse bestond uit vrouwen die op straat liepen en geen ruimte hadden
om de klant mee naartoe te nemen. Zij heetten circulatrix – zij die rondloopt.
‘uitgebreid te eten en te dobbelen met
zijn makkers, terwijl het lijk van zijn
voorganger nog warm was.’
Hoerenlopers gelokt met olielampen
De nacht was de uitgelezen tijd om geld
te verdienen voor een bijzondere klasse
vrouwen: de prostituees. De Romeinen
beschouwden hen als eerloos, net als
gladiatoren en acteurs, maar het was
volkomen geaccepteerd om gebruik te
maken van hun diensten, ook onder de
gegoede burgerij van Rome.
Volgens een satirisch geschrift zag de
beroemde, aartsconservatieve politicus
Cato op een dag een beschaafde man uit
een bordeel komen. Cato
prees hem meteen, want
volgens hem was het
gezond om je behoeften
te bevredigen. Toen de
politicus de man hierna
telkens opnieuw uit
hetzelfde bordeel zag
komen, voelde hij zich
echter genoodzaakt
om hem de les te
lezen: ‘Jongeman,
ik prees je omdat
je hier af en toe
naar binnen ging,
niet omdat je hier
woont!’
De bekendste
rosse buurt van
Rome lag in de
wijk Subura, waar
de absolute onderklasse woonde. Een
prostituee was hier te
koop voor twee as, de prijs
van een goedkoop glas wijn in de
kroeg. Om klanten te lokken zaten of
stonden de vrouwen voor hun bordeel
in het schijnsel van een olielamp, die
vaak de vorm van een fallus had. Ze
droegen een doorzichtig gewaad en een
korte tunica. Hun gezicht was van een
dikke laag make-up voorzien en hun
goedkope parfum was voor potentiële
klanten van verre te ruiken.
Volgens de Romeinse bronnen lieten
ze zien wat ze konden door ‘met hun
dijen te schudden en met hun heupen
te wiegen’. Hierna werd er over een
prijs onderhandeld, en vervolgens ging
de klant mee naar binnen.
Prostitutie is gereguleerd
Verreweg de meeste prostituees in
Rome waren slavinnen die door hun
Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.
SCALA ARCHIVES
BRIDGEMAN
‘Met een blonde pruik op
gaat ze een bordeel binnen,
waar het stinkt naar oude,
vieze lakens.’
Volgens Juvenalis kende het
tuig op straat geen genade.
Tuig wilde alleen
maar vechten
De dichter Juvenalis beschreef
rond 110 n.Chr. hoe het eraan
toeging als je in het donker op
straat werd overvallen.
‘Het is het voorspel van een
strijd, als je het een strijd kunt
noemen, waarbij een van ons
uithaalt, en de ander, ik, een
pak slaag krijgt. Hij staat op je
pad en beveelt je te stoppen, en
je moet wel gehoorzamen. Wat
kun je doen als je een bevel
krijgt van een idioot, die veel
sterker is dan jij? “Waar kom je
vandaan?” roept hij. “Spreek of
ik schop je lens.” Het maakt niet
uit of je iets zegt of weg probeert
te komen. In elkaar geslagen
word je toch wel.’
50 jaar later meldde Juvenalis dat er
helemaal niets veranderd was. Grote
groepen edelen trokken nog door de
nacht op zoek naar slachtoffers: ‘Weet je
wat de vrijheid van de arme man is? De
vrijheid om, na bont en blauw geslagen
te zijn, te smeken om naar huis te mogen
gaan met nog maar een paar tanden in
zijn mond,’ aldus Juvenalis.
Ondanks het geweld ging het nachtleven gewoon door. De meesten waren
bereid de gevaren te trotseren voor de
geneugten van de duisternis.
Lees ook
Karl-Wilhelm Weeber: Nachtleben im alten Rom, Primus
Verlag, 2004 ● Alberto Angela: A Day in the Life of Ancient
Rome, Europa Editions, 2009 ● Lionel Casson: Everyday Life
in Ancient Rome, The Johns Hopkins University Press, 1998
●
Historia 2 • 2015
43
Dit pdf-bestand is voor privégebruik. Daarom mogen er geen kopieën aan derden worden verstrekt en mag de link niet op internet (bijvoorbeeld in een e-mail of op Facebook) worden gedeeld. © Copyright Historia/Bonnier Publications - www.historianet.nl.
Print: tre Status: 815 - PDF PROCES Layout:acRed.sek:np
eigenaar werden gedwongen om geld te een lichtekooi in een bordeel: ‘Met een
verdienen door hun lijf te verkopen. De blonde pruik op, die haar eigen haar
filosoof Seneca beschrijft een markt verbergt, gaat ze een bordeel binnen,
waar vrouwen aan een pooier werden waar het stinkt naar oude, vieze lakens.
verkocht: ‘Ze stond naakt op het strand, Ze betrekt een leeg kamertje en verkoopt
tot genoegen van de koper. Elk deel van zichzelf. Later, als de pooier zijn dames
weggestuurd heeft,
haar lichaam werd
vertrekt zij ook –
uitgebreid betast.’
een afschuwelijk
Soms moesten
wezen met een
ook vrije vrouwen
smerig gezicht van
seksuele diensten
het zwarte roet
verrichten wegens
van de lamp.’
geldgebrek. Maar
Juvenalis heeft
Juvenalis over de vrouw van keizer Claudius
zij dienden zich te
dit ongetwijfeld
melden bij degene
die verantwoordelijk was voor de rust en uit z’n duim gezogen, maar het geeft
orde. Deze ambtenaar schreef hun naam wel een beeld van de omstandigheden
op een lijst, zodat ze niet aangeklaagd waaronder prostituees werkten.
zouden worden wegens ontucht of echtbreuk als ze met een getrouwde man in Gespuis lag op de loer
bed werden aangetroffen. In 40 n.Chr. Na middernacht gingen de kroeggasten
gaf keizer Caligula het beroep een nog op huis aan, de meesten in beschonken
grotere legitimiteit door belasting van toestand. Maar hun wachtte een tocht
de prostituees te innen, ter hoogte van vol gevaren. Volgens de bronnen trokken
de betaling van één klant per dag.
bendes jonge, vaak adellijke Romeinen
De meeste klanten wisten precies door de straten op jacht naar weerloze
waar ze de prostituees konden vinden. slachtoffers, die ze overvielen en voor
De goedkoopste hadden geen kamertje, de lol in elkaar sloegen.
maar stonden bij theaters, tempels en
Een van de beruchtste bendeleiders
wedrenbanen. Andere bevonden zich was niemand minder dan keizer Nero,
in de kroegen en herbergen van de stad, die zich volgens de geschiedschrijver
of verbleven in de bordelen, waar de Tacitus graag als slaaf verkleedde om
klanten meegenomen werden naar met zijn kameraden eenzame nachtpeeskamertjes met alleen een matras.
wandelaars te overvallen.
De dichter Juvenalis beschrijft in een
‘Julius Montanus, een senator, kwam
satire hoe Messalina, de beruchte vrouw op zeker moment de prins (Nero, red.) in
van keizer Claudius, naar verluidt elke het donker tegen en sloeg diens aanval
nacht naar buiten sloop om te leven als af. Toen hij even later degene die hem
overvallen had herkende, smeekte hij
om genade, maar hij werd gedwongen
zelfmoord te plegen,’ schreef Tacitus.
Hij meldt dat Nero zich omringde met
soldaten en gladiatoren op zijn strooptochten. Zij stortten
Pikante plaatjes
zich op de slachtoffers
Boven de ingang van
van de keizer als ze te
elke kamer stonden
veel tegenspartelden.
erotische scènes.
Toen Nero een paar
jaar later vermoord werd, haalden veel
Romeinen opgelucht adem – vooral
de nachtbrakers onder hen. Maar Nero
kreeg navolging. Zijn
Bed was keihard
opvolger, keizer Otho,
In de kamers stond een bed
zou er ook van hebben
van klei. Uit de afdrukken
genoten om de straat
blijkt dat de klanten
op te gaan om mensen
hun schoenen aanhielden.
in elkaar te slaan. Met
zijn makkers dwong hij zijn slachtoffers
om op een uitgespreide mantel te gaan
In Pompeï hebben archeologen een
liggen, waarna ze tot groot plezier van de
bordeel opgegraven met peeskamertjes
keizer hoog in de lucht gegooid werden.
voor de prostituees en hun klanten.