Op sleutelposities - Zorgbelang Gelderland

Op sleutelposities
Goed opgeleid in Nederland en bekend met zorg, onderwijs en welzijn weten mensen op
sleutelposities wat er mogelijk is aan vroegtijdige hulp en voorzieningen bij ziekte, beperkingen en
ouderdom. In hun eigen allochtone omgeving wordt hulp van buiten de familiekring vaak nog met
argwaan bekeken. Dilek Günes, PR-medewerker van thuiszorgorganisatie Evital, signaleert echter
dat er toch ook sprake is van een ontwikkeling om buiten de familie om hulp te durven vragen:
“De bereidheid om bij ons aan te kloppen neemt toe”.
Het gezelschap dat zich in de middag van 12 oktober verzamelt in een vergaderruimte van
Zorgbelang Gelderland in Arnhem is divers. Gemeenschappelijke noemer bij de aanwezigen is hun
veelal buitenlandse afkomst en hun werk in zorg of welzijn met mensen uit allochtone culturen.
De centrale vraag: Hoe is het gesteld met de toegankelijkheid van de zorg voor migranten?
De angst voor instanties van buiten zit diep, is de gezamenlijke ervaring van de aanwezigen, vooral
de angst voor Jeugdhulp. Dilek Günes en Melahat Yaldiz zijn beiden werkzaam bij
thuiszorgorganisatie Evital als respectievelijk PR-medewerker en coördinator. Evital is een
zorgorganisatie die zorg in eigen taal en cultuur aanbiedt, op dit moment vooral nog de Turkse
cultuur. Ze zeggen het onomwonden: moeders krijgen wel opvoedondersteuning aangeboden maar
weigeren dat uit angst dat hun kinderen afgepakt worden. Saïd Essatibi, werkzaam als psycholoog en
psychotherapeut in opleiding bij i-psy Lucertis (interculturele kinder- en jeugd GGZ), dat sinds juni
ook een vestiging in Arnhem heeft, zegt hierover: “Ik herken die angst voor Jeugdhulp. Ik zie zelf ook
een ondervertegenwoordiging in de jeugd-GGZ. Dat heeft te maken met missende vroegsignalering,
waardoor er later een oververtegenwoordiging in de forensische zorg is. Wat ook mee speelt is dat
mensen met een diagnose worden getypeerd als ‘gek’ door de omgeving en dat houden ze liever
binnenshuis”.
“Ja, vooral schaamte speelt mee,” vindt Imane El Messaoudi, basis psycholoog bij i-psy Lucertis. Zij
legt de nadruk op de angst voor stigmatisering en sociale controle, een probleem dat overigens in
haar beleving in de grote steden weer minder nadrukkelijk aanwezig is. Yuk Sie Cheung, werkzaam bij
het Inter-Lokaal en gezondheidsmakelaar bij GGD Nijmegen Zuid, vertelt dat zij via het EIF-project1
meewerkt aan vroegsignalering op de school. Allochtone jongeren met problemen kunnen zo eerder
worden gescreend op psychische kwetsbaarheden of een licht verstandelijke handicap. “Daar wordt
niet gelijk met een etiket gewerkt maar meer vanuit de context. Met vroegsignalering valt al veel
winst te behalen. Het is preventief, het kind hoeft niet naar een GGZ-instelling, je maakt het
probleem kleiner en dat sluit aan bij de ouders. Soms zijn vier of vijf sessies genoeg en kan het gezin
de problemen zelf weer de baas”.
1
Europees Integratie Fonds
Morele plicht
Bircan Yildirim vertelt over de zorg voor haar zieke moeder vanuit persoonlijke invalshoek. Bircan is
participatiemedewerker bij Rijnstad, een organisatie voor welzijn en maatschappelijke
dienstverlening in Arnhem. “Toen mijn moeder ziek werd hielpen wij als kinderen. Er kwam hulp van
thuiszorgorganisatie Evital. Ondanks dat bleef er nog steeds een behoorlijke taalbarrière. Ze bleef
afhankelijk van ons als vertalers. En wat vertaal je dan en vertel je haar, en wat niet, wat beslis je
voor haar... Maaltijden van Tafeltje Dekje kon ze niet met smaak eten. Ik voelde me zo overbelast,
ondanks dat we met zes kinderen thuis waren. Want: wat neem je over en waar ligt de grens?”
Haar dilemma blijkt herkenbaar voor de overige aanwezigen. “Vanuit je achtergrond is het een
morele verplichting om te helpen”, knikt Saïd Essatibi. Zijn collega Fatma Yildiz, als orthopedagoog
eveneens werkzaam bij i-psy Lucertis, beaamt dat bij Turkse ouderen die meer zorg nodig hebben,
men doorgaans eerst naar hulp van de kinderen kijkt. Haar ouders besloten echter anders en
verhuisden naar een seniorenappartement. Fatma: “De kennissen zeiden tegen mijn ouders: ‘Wat
erg dat je kinderen niet helpen’ terwijl het hun eigen beslissing was. Maar later bleek dat zij wel een
voorbeeld waren voor anderen die nu ook die stap gaan nemen en tussen “de oudjes” zijn gaan
wonen. Fatma: “Wat anderen doen en vinden speelt een belangrijke rol in het accepteren van hulp
maar ook in het nemen van beslissingen”.
Verwachtingen
Mahin Jankie is in figuurlijke zin drager van vele petten en hij kan, bij wijze van spreken, gaan
kwartetten met zijn verschillende visitekaartjes. Ooit werkzaam in de weg- en waterbouw is hij nu,
naast zijn lidmaatschap van de Raad van Advies van Zorgbelang Gelderland, ook bestuurslid van
Branchevereniging Kleinschalige Zorg en voorzitter van Multidag, voor cultuursensitieve zorg. Én hij is
voorzitter van de Vereniging Oudere Surinamers. Hij heeft ervoor gekozen om in de laatstgenoemde
functie aanwezig te zijn bij de bijeenkomst van Zorgbelang. De vele visitekaartjes van Mahin Jankie
vormen het bewijs dat je er bewust voor kunt kiezen om een sleutelpositie in te nemen. Toch is dat
niet altijd zo geweest, vertelt hij. “Mijn vader was nierpatiënt. Vanuit Suriname werd hij naar
Nederland gebracht voor behandeling. Wij waren als kinderen op zich wel bekend in Nederland,
maar niet met ziekenhuizen en zorg en dergelijke. We werden geacht een sleutelfiguur voor hem te
zijn maar konden niets voor hem betekenen omdat wij ook niet wisten hoe het zat.”
Er blijken dus al dan niet onuitgesproken verwachtingen te zijn als het om de rol van sleutelfiguren
gaat. Zowel van de kant van zorgvragers als bij de sleutelfiguur zelf. Soms zijn die verwachtingen niet
realistisch. Pede Saya, tot voor kort werkzaam bij Zorgbelang als projectcoördinator
laaggeletterdheid en diversiteit, stelt dan ook: “Een sleutelfiguur kán niet alles regelen. Als
zorgvrager moet je die verwachting ook niet hebben en als sleutelfiguur moet je daar eerlijk over
zijn”. Enerzijds kan een sleutelfiguur de poort openen naar die ‘buitenwereld’. Anderzijds kan hij
echter ook een rol spelen bij het (te) laat inschakelen van professionele hulp. Het gaat dus om een
positie die vragen oproept.
De sleutelfiguur als brugfunctie: voor- en nadelen
Sara Akkar is basispsycholoog bij i-psy Lucertis. Ze vraagt zich af hoe je sleutelfiguren uit de
migrantengemeenschap op een goede manier kunt aanspreken en inzetten om mensen te bereiken:
“Is het verantwoord om dergelijke mensen in een wijkteam een plaats te geven? En zou je ze niet
moeten toerusten met een opleiding?” Theo Tetelepta, tot voor kort opbouwwerker in Winterswijk,
vraagt zich af of het voor de sleutelfiguur op die manier niet nog lastiger wordt, omdat de
sleutelfiguur dan een functie wordt en geen (relatief) vrijblijvende positie waar hij nee tegen kan
zeggen. Toch is hij zich ervan bewust dat inzet van sleutelfiguren in zorg en welzijn onontbeerlijk is
om mensen te bereiken. In zijn werk met Somalische vluchtelingen bleek dat een sleutelfiguur niet
alleen een informerende rol heeft, ook de introductie van de persoon zelf die achter de voordeur
komt, rust op de schouders van de sleutelfiguur. De sleutelfiguur geniet dus veel vertrouwen van
zowel de allochtone als de autochtone gemeenschap. Saïd Essatibi: “Ik hecht veel waarde aan
samenwerking met sleutelfiguren. Ze blijken krachtbronnen te zijn in een gemeenschap. Je kunt ze
goed informeren in de moskee en andere ontmoetingsruimten”. Theo Tetelepta concludeert: “In
feite word je als sleutelfiguur een stukje leiderschap toegedicht. De vraag is of je die last wel wilt en
kunt dragen. Want je mag geen misstap maken. Ook moet je er voor waken dat je niet overvraagd
wordt door de organisatie waar je voor werkt”.
Yuk Sie Cheung kiest ervoor om sleutelfiguren die aanzien genieten in hun gemeenschap, te vragen
zich preventief in te zetten. Via hen kunnen problemen achter de voordeur bespreekbaar worden
gemaakt voordat allerlei instanties erbij betrokken raken.
Netwerken en groepen
Kan een sleutelfiguur die angst voor het contact met de zorgorganisaties wegnemen? Allon Cheng is
manager bij Resto van Harte, een sociale onderneming die met maaltijden de samenhang tussen
buurtbewoners wil bevorderen. Zijn ervaring is dat sleutelfiguren binnen een gemeenschap ook tot
scheuring kunnen leiden. Het bewust benaderen en inzetten van sleutelfiguren heeft dan ook niet
zijn directe voorkeur. “Soms stoot de ene sleutelfiguur een andere groep weer af. Ik geloof meer in
netwerken. En in vindplaatsen, bijvoorbeeld waar vrouwen samen theedrinken.” Bircan Yildirim
knikt. Ja, de subgroepen: herkenbaar. Met groepen kun je echter ook je voordeel doen. Het
aanspreken van allochtone ouders in groepsverband werkt op zich goed is haar ervaring: “Want
allochtone ouders spreken graag samen over bijvoorbeeld opvoeding”. Dilek Günes beaamt dit: ‘’de
bereidheid om bij ons aan te kloppen neemt toe. Evenals het aanvaarden van psychische begeleiding
en dan vooral in groepsverband”.
Cultuursensitiviteit en interculturalisatie
Hoe kunnen ‘witte’ organisaties de allochtone doelgroepen beter bereiken? Gespreksleider Ineke de
Jonge, sinds enkele maanden in dienst bij Zorgbelang Gelderland als projectleider, vraagt of het een
drempel is voor allochtone zorgvragers om bij een zorgorganisaties met voornamelijk ‘witte’
medewerkers aan te kloppen. Of is sowieso meer cultuursensitiviteit bij medewerkers van reguliere
organisaties een oplossing? Sara Akkar zegt peinzend: “Idealiter zou i-psy niet moeten bestaan als
alle professionals cultuursensitief werken. Maar cultuursensitief werken is iets waar je pas sinds kort
in kan worden geschoold. Ik was één van de eersten die daar tijdens mijn master onderwijs in kon
volgen aan de VU”. Durka Mahendram is directeur van Evergreen GGZ, een instelling voor jeugd-GGZ
voor begeleiding van mensen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond. Bondig stelt hij: “Een
opleiding cultuursensitiviteit werkt niet; dat moet je in je hebben. Sommigen hebben die feeling,
anderen niet”.
En interculturalisatie? Dus meer gekleurde Nederlanders in dienst? Pede Saya: “Ik heb daar jaren
voor gepleit. Ik ben opgeleid in een tijd dat daar meer aandacht voor was. Nu heeft dat geen
prioriteit meer. Ik kreeg bij Zorgbelang alle ruimte voor het onderwerp diversiteit. Een
weerspiegeling van diversiteit in het personeelsbestand is niet per se nodig. “Gekleurd personeel
biedt geen garantie voor kwalitatieve diversiteit. De centrale vraag is: ben je nieuwsgierig genoeg
naar de ander”.
De aandacht voor toegang tot de zorg voor migranten in Nederland staat niet meer op de politieke
agenda. Mensen die én bekend zijn met de zorg én zelf van andere etnische afkomst zijn, hebben een
belangrijke, maar soms lastige sleutelpositie zolang de zorg voor hun achterban op afstand staat.
Het thema van de bijeenkomst was “Toegang tot de zorg in Nederland voor migranten”. Gehouden
op 12 oktober 2015 op initiatief van Zorgbelang Gelderland.
Jellie Kiefte / Tekstenzorg.nl, Ineke de Jonge /Zorgbelang Gelderland/Utrecht