Iedereen borderline

Iedereen borderline!
PSYCHIATRISCH CONTAINERBEGRIP RUKT OP IN
ASSISEN EN DAARBUITEN


De Standaard - zaterdag 23 oktober 2010
Auteur: Tom Heremans
Els Clottemans en Leopold Storme zijn allebei door de gerechtspsychiaters van hun verdediging
'borderliners' genoemd. Een beetje gek, maar niet knetter, zo laat dat begrip zich in lekentaal
samenvatten. De diagnose is zo ruim dat ze op bijna iedereen van toepassing is. Niets aan de
hand, dus, tot je met het gerecht in aanraking komt.
Voelt u zich soms alleen terwijl u in goed gezelschap verkeert? Hebt u al eens last van een
driftbui? Krijgt u een kick van snel te rijden in de wagen, u eens een stuk in uw kraag te drinken,
lekker van bil te gaan of een keer echt schandalig veel geld uit te geven? Hebt u in uw leven al
erg intense en daardoor instabiele relaties gehad? Bent u bang dat uw huidige partner u zal
verlaten? Overvalt u soms een onbestemd gevoel van leegte? Laat alvast een dwangbuis
aanrukken, de kans is groot dat u niet goed bij uw hoofd bent. U vertoont zes van de negen
symptomen van de psychische aandoening borderline (zie inzet) en vijf volstaan al om de
diagnose te stellen. Het mag een wonder heten dat u nog geen ongelukken hebt begaan.
We stellen het nu wat simplistisch voor, maar toch: borderline is de voorbije jaren een
ongrijpbaar sleutelbegrip geworden in de psychiatrische diagnostiek.
'Meer dan een sleutelbegrip', zegt de psychiater en psychotherapeut Dirk De Wachter, die al
enkele publicaties over borderline op zijn actief heeft. 'Het is een containerbegrip geworden voor
een reeks karakterstoornissen waar men geen blijf mee weet. Waarmee ik niet wil zeggen dat de
aandoening niet bestaat, wel dat de omschrijving ervan zo breed is dat wel heel veel mensen er
zich deels in zullen herkennen. Het is de voorbije jaren dan ook de meest aangevinkte diagnose
geworden op de formulieren van de psychiaters.'
De term 'borderline' is hooguit twintig jaar ingeburgerd, en hij wordt nu al misbruikt, vindt De
Wachter. 'Dat is het lot van veel psychiatrische termen. Aanvankelijk waren hysterie, narcisme en
schizofrenie ook louter objectieve psychiatrische diagnoses, nu zijn het vooral beledigingen aan
de toog. Dat is blijkbaar onvermijdelijk.'
Het wauwgevoel
Volgens De Wachter vertonen zoveel mensen de kenmerken van borderline omdat we nu
eenmaal in een borderlinemaatschappij leven. 'De aandoening is een afspiegeling van onze
samenleving', zegt hij. 'Die is zo prestatiegericht dat kwetsbare mensen sneller met zichzelf in de
problemen komen. Er komen zoveel impulsen op hen af, de verwachtingen zijn op alle vlakken
zo hoog dat er op zeker ogenblik wel ergens een kortsluiting moet ontstaan. Iedereen wil een
stabiele relatie voor het leven, maar die moet dan wel een hechte, intense liefdesrelatie blijven.
De realiteit is vaak anders, en dan loopt het fout. Ook op andere vlakken wordt de grens van het
verlangen steeds verlegd. Als de lat zo hoog ligt dat je voortdurend over alles een “wauwgevoel,
moet krijgen, dan doet zich al snel het omgekeerde voor: een gevoel van leegte. Er wordt van
mensen ook niet meer verwacht dat ze hun verlangens in toom houden. Alleen aan de gevolgen
van dat verlangen wordt nog wat gedaan: de maagring om de eetstoornis tegen te gaan,
bijvoorbeeld.'
Vanuit dat perspectief doet borderline bij volwassenen wat denken aan ADHD bij kinderen. 'Dat
klopt', zegt De Wachter. 'Er is zeker een verband: het zijn om te beginnen allebei diagnoses die
van toepassing zijn op onze maatschappij als geheel en die soms te vlug worden gesteld.
Bovendien blijken veel borderliners als kind ADHD te hebben gehad.'
Als borderline een aandoening van deze tijd is, en zoveel mensen beantwoorden aan de diagnose
(of toch aan minstens vijf van de negen criteria), dan kun je je afvragen waarom niet meer
mensen psychologische of psychiatrische bijstand nodig hebben. 'Veel mensen bij wie je met wat
goede wil de diagnose borderline kunt stellen, functioneren perfect', zegt De Wachter. 'In dat
verband pleit ik overigens graag voor het oprekken van de diagnose “normaal,. (lacht) Een
voorwaarde voor de echte diagnose van borderline is toch een zekere mate van disfunctioneel
zijn. Automutilatie, bijvoorbeeld, of suïcidale trekken.'
Stigma voor het leven
Els Clottemans, pas veroordeeld voor de moord op Els Van Doren, en Leopold Storme, die nu
voor assisen staat voor de moord op zijn ouders en zus, zijn allebei borderliners, volgens de
psychiaters die door de verdediging zijn ingeschakeld. Volgens andere psychiaters zijn ze allebei
nog wel meer: psychopathisch in het geval van Clottemans, schizofreen in het geval van Storme.
De verdediging had in beide gevallen goede redenen om het bij borderline te houden: bij
Clottemans omdat borderliners hun agressie tegen zichzelf richten, niet tegen derden. Bij Storme
omdat borderliners zelden of nooit worden geïnterneerd, en dat is precies wat zijn advocaten
beoogden (in eerste instantie omdat hij anders geen assisenproces zou krijgen, in tweede instantie
omdat geïnterneerden minder kans maken vervroegd vrij te komen na een veroordeling). Er zijn
ook tal van assisenzaken geweest waarin het openbaar ministerie of de burgerlijke partijen de
kaart van de borderline-diagnose trokken, net om de beschuldigde in een slecht daglicht te
stellen. 'Ik kan me over specifieke rechtszaken niet uitspreken', zegt De Wachter, 'maar het toont
nog maar eens aan dat borderline zo'n rekbaar begrip is dat het zich uitstekend leent tot misbruik,
op allerlei manieren.'
Je kunt uit de recente gebeurtenissen ook concluderen dat wie als een borderliner geboekstaafd
staat, sneller de pineut is als hij met het gerecht in aanraking komt of anderszins in de problemen
raakt.
'Dat is het tragische', zegt De Wachter. 'Als je borderline breed interpreteert, dan is er bij iedereen
wel een draadje los. Maar als er iets misloopt in je leven, dan wordt het meteen een pathologie.
Wie psychiatrische hulp zoekt en een diagnose krijgt, sleept dat stigma voor de rest van zijn leven
mee, ook als hij niet meer psychische problemen heeft dan de doorsnee burger. Het is een
boutade, maar als je gaat solliciteren, kun je een gat van zes maanden in je cv beter verklaren met
een zware operatie dan met een depressie, want dat laatste wekt bij elke werkgever argwaan.'
DOE DE TEST: HOE BORDERLINE BENT U?
1. U probeert verwoed werkelijke of ingebeelde verlating te voorkomen.
2. U vertoont een patroon van instabiele en intense persoonlijke relaties, waarbij idealisatie
en minachting elkaar afwisselen.
3. U hebt een identiteitsprobleem: een aanhoudend sterk instabiel zelfbeeld of een sterk
negatieve eigenwaarde.
4. U bent impulsief op minimaal twee terreinen die mogelijk zelfbeschadigend zijn
(bijvoorbeeld met geld smijten, seks, drugs- of alcoholmisbruik, gevaarlijk rijden, te veel of
te weinig eten).
5. U vertoont geregeld suïcidaal of automutilerend gedrag of dreigt hiermee.
6. U bent affectief instabiel door wisselende stemmingen (bijvoorbeeld intense episoden van
woede, irritatie of stress, die meestal enkele uren duren en zelden langer dan een paar
dagen).
7. U hebt chronische gevoelens van leegheid.
8. U hebt intense woedeaanvallen of problemen om de woede te beheersen (bijvoorbeeld
regelmatige driftbuien, aanhoudende woede of herhaaldelijke vechtpartijen).
9. U hebt door stress veroorzaakte paranoïde ideeën of ernstige dissociatieve verschijnselen.