Mogelijke oorzaken afwijkend gedrag persoon `x`

Leonie van Drunen 3VTA
Onderzoek ontwikkelingspsychologie
Afbeelding: https://claudiaenliona.wordpress.com/2015/06/18/psychosociale-ontwikkeling/
Morele ontwikkeling; een ethisch dilemma als experiment voor het toetsen van de morele
ontwikkeling (in combinatie met de gewetensvorming) binnen een groep.
Inhoudsopgave
Motivatie ................................................................................................................................................. 3
Inleiding ............................................................................................................................................... 3
Onderzoek ........................................................................................................................................... 3
Hoofdvraag (hoe?)............................................................................................................................... 3
Deelvragen .......................................................................................................................................... 3
Ethisch dilemma .................................................................................................................................. 4
Hoe wordt bepaald of de reactie van de groep ‘’goed’’ is? ................................................................ 4
Plan van aanpak....................................................................................................................................... 5
Mogelijke oorzaken afwijkend gedrag persoon ‘x’ ................................................................................. 5
Conclusie ................................................................................................................................................. 6
Bronnenlijst ............................................................................................................................................. 7
2
Motivatie
Inleiding
Tijdens mijn stage bij MU art-space heb ik veel over het begrip Bio-art geleerd. Mijn visie betreft de beeldende
vakbeschouwing is hierdoor verandert. Deze ervaringen wil ik doorgeven aan een ander, vooral om anderen
(leerlingen) deze manier van denken/beschouwen vroegtijdig mee te geven.
Want het begrip Bio-art kon voor het publiek (heb ik ervaren) confronterend overkomen, met tot gevolg
controversie. Er schuilen ethische vraagstukken rondom het begrip. Want een antwoord op confronterende
vragen was soms moeilijk te geven door de toeschouwer. En antwoorden waren niet unaniem. Soms leidde dit
tot heftige discussies binnen een groep waaraan ik een rondleiding of les gaf. Het kwam vooral neer op
verschillende visies (meningen) van de individuele toeschouwer. Die ieder op zijn/haar beurt mogen worden
geuit (vrijheid van meningsuiting mag graag!). Maar niet elke mening/visie is algemeen sociaal enmaatschappelijk geaccepteerd. En juist dit gaf reden tot heftige discussie. Want het bleek dat onze moralen van
elkaar af kunnen wijken…
Afbeelding 1. https://nl.123rf.com/photo_27135822_portret-van-de-engel-en-de-duivel-meisjes-en-copyspacetussen-hen.html
Onderzoek
Door een proef in de praktijk uit te voeren (een experiment), wil ik nagaan waarom onze moralen zouden
kunnen afwijken.
Hoofdvraag (hoe?)
Naar aanleiding van een proef stel ik de volgende vraag om te achterhalen wat het antwoord is: wat kan de
oorzaak voor een afwijkende reactie/mening binnen een groep, van individu ‘x’ zijn, die het onderlinge
morele verschil binnen een groep aantoont?
Deelvragen
-
3
Hoe komt het dat niet elke mening/visie sociaal en-maatschappelijk wordt geaccepteerd binnen een
groep (zie groepsdruk; hoe wordt bepaald of de reactie van de groep in dit onderzoek ‘’goed’’ is?
Hoe komt het dat de individu met zijn mening, dan toch afwijkt
in zijn/haar mening van de groep?
Waar komt of kan dit afwijkende gedrag vandaan komen
(verschillende oorzaken kunnen van toepassing zijn).
Ethisch dilemma
‘Een ethisch dilemma is een situatie waarbij iemand verschillende keuzen tot handelen heeft die betrekking
hebben op moraliteit. Deze beslissing kan uitmonden in onwenselijke situaties. Een ethisch dilemma bevat altijd
verschillende waarden’.1
Er zijn verschillende vormen van ethiek met verschillende waarden. Goede, ethische handelingen zijn acties
die bijdragen aan het doel.2 De meesten ethische doelen (waarden) voor de mens, zijn gebaseerd op
vgeluk/gelukkige gevoelens (eudaimonia griekse woord voor; blijheid of voorspoed).3 Het geweten (van een
individu) speelt hierbij de belangrijkste rol.4
De waarden die belangrijk zijn voor dit onderzoek zijn de gevolgen naar aanleiding van een normhandeling. Dit
doen we door te kijken of het gevolg (de uitkomst) van een ethisch dilemma, ‘’goed’’ is binnen een groep
leerlingen. Maar hoe bepalen we of het gevolg goed is?
Gevolgenethiek is een stroming die hierop van toepassing is. Dit wordt ook wel teleologie genoemd. De
oorsprong van dit woord is het Griekse woord Telos, dat doel betekend. Volgens Aristoteles heeft alles in de
wereld een doel. Dit geld niet alleen voor mensen, maar ook voor dieren, planten en stenen. Alles in het
universum is opgericht om een uiteindelijke bestemming te bereiken. Een kastanje ‘wil’ een kastanjeboom
worden.
Afbeelding 2. https://nl.wikipedia.org/wiki/Aristoteles
Aristotelis heeft vele deugden beschreven. Bij veel van deze deugden geldt ‘de gulden
middenweg’. Hij beschrijft deugden als karaktertrekken. Het woord karakter
gebruikte men in vroegere typologieën. Daarin ging men ervan uit dat karakter
voornamelijk een kwestie was van aanleg. Vooral daardoor is het woord in onbruik
geraakt, omdat men nu bij de persoonlijkheidsvorming ook betekenis hecht aan
ervaring en aanleg niet meer wordt gezien als iets wat vastligt. In het spraakgebruik
van nu wordt bij karakter meestal op iemands morele kant gedoeld: ‘Zij heeft een
slecht karakter.’Terwijl je niet kunt zeggen: ‘Zij heeft een slechte persoonlijkheid.’5
Een aantal van de benodigde deugden gaan over je relatie met anderen, bijvoorbeeld
rechtvaardigheid en vrijgevigheid. Hierdoor gaat de Aristoteliaanse gevolgenethiek
niet alleen over het bereiken van je eigen geluk, maar ook dat van anderen! 6
Hoe wordt bepaald of de reactie van de groep ‘’goed’’ is?
De reactie die volgens de norm ‘’goed’’ is blijkt uit de reactie van de (totale) groep zelf. De beslissing die sociaal
en maatschappelijk geaccepteerd is wordt veelal unaniem gekozen. Want het moraal wat voor de meesten als
individu geldt, leidt tot geluk van de hele groep (zie vorige alinea dat tot doel heeft om het geluk te bereiken
van een ander). Het merendeel van de groep (of de hele groep) neemt een beslissing die leidt tot geluk en dat
is vooral eigen belang; om een positief geweten (zie het begrip sociale groepsdruk en geconditioneerde
gewetensvorming op pag. 224 van de Kleine Ontwikkelingspsychologie - gewetensvorming om erbij te horen)7.
Middels deze weg probeer ik te achterhalen wat de oorzaken van een goede, sociaal en maatschappelijk
geaccepteerde reactie is binnen een groep, waardoor de reactie van persoon ‘x’ ook als ‘’slecht’’ wordt gezien.
Persoon ’x’ is een persoon die anders reageert dan de rest van groep. Het gedrag (de reactie), wijkt af van het
wenselijke gedrag. De persoon kan een zwakker geweten hebben.8 Dit heeft consequenties en gevolgen voor
het ‘’geluk’’ van de groep. Wat algemeen en sociaal geaccepteerd wordt door de groep/klas, is voor persoon ‘x’
niet van belang. Hoe komt dat?
1
https://nl.wikipedia.org/wiki/Ethisch_dilemma
http://www.ethische-dilemmas.nl/index.htm?algemeneinfoid=307
3 Classical Utilitarianism from Hume to Mill, pag. 28.
4
Kleine ontwikkelings psychologie – problemen van goed en kwaad (gewetensvorming) pag. 217 t/m 237
5 Kleine ontwikkelingspsychologie pag. 198
6 http://www.ethische-dilemmas.nl/index.htm?algemeneinfoid=307
7 Kleine Ontwikkelingspsychologie – gewetensvorming om erbij te horen pag. 224
8Kleine ontwikkelingspsychologie - zwakker geweten pag. 236
2
4
Plan van aanpak
Een ethisch experiment, waarin ik mij als ‘’bewaker’’ zoveel mogelijk afzijdig opstel van de groep. 9 Een
experiment om erachter te komen hoe het zit met het moraal van de groep. Is er een persoon binnen de groep
die afwijkend gedrag vertoond door een ‘’slechte’’ morele beslissing of zwak geweten te (willen) nemen, een
beslissing die volgens de gevolgenethiek leidt tot minder gelukkige gevoelens binnen de groep?
Naar aanleiding van een lijstje experimenten en dit
artikel: https://www.trouw.nl/home/goudvissen-inblender-mag-in-denemarken~a25ab95a/ kwam ik op het
volgende idee. Een vis in de blender. De vraag voor de
groep is; ‘vind je kunst met dieren kunnen, wie durft/wil
op de knop drukken en de blender aanzetten’?
Mogelijke oorzaken afwijkend
gedrag persoon ‘x’
‘De morele ontwikkeling is de ontwikkeling van het
verschil tussen goed en kwaad. Het wordt ook wel
de gewetensontwikkeling genoemd. De morele
ontwikkeling verschilt per leeftijdsfase.
Bij de morele ontwikkeling speelt de interactie
tussen de opvoeder en het kind een grote rol.
Daarnaast heeft de opvoeder een voorbeeldfunctie.
Hij kan wel vertellen wat goed is, maar als hij er niet
naar handelt komt het niet geloofwaardig over.
Het is belangrijk dat kinderen leren om hun eigen
handelen te waarderen in het licht van
overtuigingen. Ook is het van belang dat kinderen
zich intrinsiek verbonden voelen met waarden als
eerlijkheid, rechtvaardigheid en betrouwbaarheid’.
De morele ontwikkeling is een van de vier
ontwikkelingsgebieden, samen met de sociaalemotionele ontwikkeling, de cognitieve
ontwikkeling en de motorische ontwikkeling.10
Wat valt onder persoonlijkheid?
• emoties die mensen bevangen;
• normen die zij hanteren;
• motieven die hen drijven;
• houdingen die zij aannemen;
• opvattingen die zij verdedigen;
• gewoonten die zij volhouden.
Maar
• niet hun intelligentie;
• niet hun uiterlijk.
9
http://www.alletop10lijstjes.nl/10-beroemde-psychologische-experimenten/
http://wij-leren.nl/morele-ontwikkeling.php
10
5
Conclusie
Tijdens het experiment was er een persoon ‘x’ die daadwerkelijk op de knop wilde drukken om de blender aan
te zetten. Hij stond op van zijn stoel… er brak paniek uit binnen de klas. Als docent en toezichthouder heb ik dit
acuut tegen gehouden. Ook mijn geweten zei duidelijk: ‘ik kan dit niet toelaten’. Deze persoon ‘x’ verklaarde:
‘het is toch hypocriet, dat we vlees en vis eten en dat het zielig is om die vis te vermoorden. En zolang ik er
geen band mee heb, zou ik een hond ook zijn nek omdraaien’. Want het ene dieren leven is mij niet meer
waard dan het ander. Een andere leerling reageerde: ‘maar er is toch een verschil, een dier wordt dood
gemaakt wordt met of zonder (waardig) doel. Voedsel is anders, kunst heeft voor mij andere doelen/waarden
maar daar hoeft voor mij zeker geen dierenleed aan te pas te komen’.
Waarom week het gedrag van persoon ‘x’ af tijdens mijn experiment?
Het moraal van persoon ‘x’ ligt duidelijk anders dan bij zijn klasgenoot. Dit heeft alles met het ethische begrip
te maken en hoe de persoon hierin staat. Het zou daarbij zo kunnen zijn dat persoon ‘x’ een andere manier van
opvoeden heeft gehad waarbij niet contant werd gewezen op: ‘dat mag niet’. Hierdoor kan het geweten van
persoon ‘x’ laag zijn. Hij zegt niet tegen zichzelf dat het niet mag, als kind heeft hij dit niet geleerd. Daarbij is
het voor de leerling niet van belang/geen prioriteit om sociaal en maatschappelijk geaccepteerd te worden
binnen de groep. En zijn klasgenoot hecht aan sociale normen en waarden, waarschijnlijk toch meer belang.
Natuurlijk kunnen er nog veel meer redenen voor deze reacties zijn (ook m.b.t. het morele geweten). Dit kan
ook te maken hebben met andere levensgebeurtenissen of levensloop. Maar dit is verrassend vaak terug te
leiden naar de jeugd en/of opvoeding! Dit onderzoek kan altijd nog uitgebreid worden en langer worden
gemaakt. Maar ik denk dat mijn onderzoek, wel een antwoord geeft op de hoofdvraag.
6
Bronnenlijst
1.
2.
Rosen, F. (2006) Classical Utilitarianism from Hume to Mill. Taylor & Francis ltd
Kohnstamm, R. (2009) Kleine ontwikkelingspsychologie. Houten: Bohn Stafl eu van Loghum
Websites:
1. http://www.ethische-dilemmas.nl/index.htm?algemeneinfoid=307 Ethische dilemma’s, geraadpleegd op; 02-032016
2. https://nl.wikipedia.org/wiki/Ethisch_dilemma Wikipedia z.d., hulpbron definitie woord ethiek, geraadpleegd op;
23-02-2016
Afbeeldingsbronnen:
Afbeelding 1.
https://nl.123rf.com/photo_27135822_portret-van-de-engel-en-de-duivel-meisjes-en-copyspace-tussen-hen.html
Afbeelding 2.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Aristoteles
7