Gz-psychologie en ouderen: een jong en dynamisch

GZ-PSYCHOLOGIE
EN OUDEREN:
EEN JONG VELD
ANNE MARGRIET POT
WORKSHOP
Introductie: Wie is wie? Programma en Vragen vooraf
| Basisinformatie over ontwikkelingen in:
|
a)
b)
c)
d)
|
demografie
psychische problemen
psychologische hulpverlening: bereik en vormen
(post)initieel scholingsaanbod
Beantwoorden vragen / Casus
2
WIE IS WIE?
gz-psychologen/ klinisch psychologen/ basis
psychologen?
| 1e, 2e, 3e lijn?
| ervaring met ouderen?
|
3
WORKSHOP
Introductie: Wie is wie? Programma en Vragen vooraf
| Basisinformatie over ontwikkelingen in:
|
a)
b)
c)
d)
|
demografie
psychische problemen
psychologische hulpverlening: bereik en vormen
(post)initieel scholingsaanbod
Beantwoorden vragen / Casus
4
DEMOGRAFIE (1)
Figuur 1: Aantal 65- en 80-plussers, 1950-2012 (meetpunt 1
januari) en prognose aantal 65- en 80-plussers, 2013-2060 (Bron
RIVM: CBS Bevolkingsstatistiek; CBS Bevolkingsprognose voor
2013-2060).
5
DEMOGRAFIE (2)
Figuur 2: Grijze druk a, 1950-2012 (meetpunt 1 januari) en
prognose grijze druk, 2013-2060 (Bron RIVM: CBS
Bevolkingsstatistiek; CBS Bevolkingsprognose voor 2013-2060).
6
FEITEN EN CIJFERS
| In
2040 4,5 miljoen 65-plussers
| Dubbele vergrijzing en grijze druk
| Maar een klein deel van deze groep
wonend in zorginstelling
| Steeds meer ouderen blijven langer thuis
wonen
| Steeds groter beroep op
mantelzorg
OUDEREN: OVER WIE HEBBEN WE HET?
| Mensen
op latere leeftijd die functioneren
als jongere volwassenen
| Mensen op latere leeftijd met aan
leeftijdsfase gerelateerde problematiek
(o.a. rouw, dementie, omgaan met
toenemende
zorgafhankelijkheid/lichamelijke
aandoeningen)
MEESTE VOORKOMENDE STOORNISSEN
1.
2.
3.
4.
¾
Angststoornis
Depressieve stoornis
Dementie
Alcoholmisbruik?
Niet zozeer andere risicofactoren dan bij
volwassene maar bepaalde risicofactoren
komen bij ouderen meer voor
PSYCHISCHE PROBLEMEN
In de algemene bevolking:
| Ongeveer 256.000 mensen dementie, waarvan 12.000 jonger
dan 65 (=> 9% 65+)
| 1:4 mantelzorgers naar schatting depressieve stoornis (en
angststoornis)
|
|
|
Depressie: 2% major 55+, 10% minor, 13% depressieve
klachten; in verzorgingshuizen 4%, 4% en 13%; in som.
verpleeghuizen 8,1%, 14,1% en 24,0%; bij dementie 20%
Angst: bevolking 8%; in verpleeghuizen 5,7%, 4,2% en 20%, bij
dementie 21%
Hulpvragen i.v.m. alcohol: tussen 2002 en 2011 met 90%
gestegen (3.564 - 8.406). Int. onderzoek: 5% 14 E of meer
10
PSYCHOLOGISCHE HULPVERLENING (1)
Eerstelijn
|
In huisartspraktijk:
In 2010 16% ouderen => psychisch probleem;
Geen toename t.o.v. 2002 (angst/overspannenheid minder; dementie meer)
Doorverwijzing: 4% 2e lijns GGZ; 3% 1e lijns GGZ; 1% 1e lijns psycholoog
(Veerbeek et al., Trendrapportage GGZ 2012. Utrecht: Trimbos: 2013)
|
Eerstelijnspsychologen:
In 2011 5% van cliënten (N= +/- 53.000) zijn ouderen (gepensioneerd); was in
2009 4%
Dit is 0,00098% van alle ouderen!
Beweging gaande van ouderenpsychologen die in eerste lijn gaan werken
eerstelijnszorg gaan leveren vanuit de V&V sector
= onvoldoende!
11
ER LIGT EEN GROOT TERREIN BRAAK!
Ouderen met (neuro)psychiatrische aandoeningen en
psychische problemen vinden hun weg nog maar
mondjesmaat naar psychologische hulpverlening.
12
CASUS
Complexe diagnostiek in het
verpleeghuis: Mevr. de Zwart
Mevr. Bogers: thuis met dementie
Voer voor eerstelijnspsychologen
Andere vormen van
psychologische behandeling: life
review
13
CASUS DEMENTIE EN MANTELZORG
|
Mevrouw Bogers: videofragment
Welke hulp zou nodig zijn voor Mevr. Bogers en
haar familie?
| Welke rol zouden eerstelijnsGGZ/
eerstlijnspsychologen hierbij kunnen spelen?
|
14
COMPLEXE DIAGNOSTIEK IN HET
VERPLEEGHUIS: MEVR. DE ZWART
Mv. De Zwart, 82 jr, CVA-li, na kortdurende
opname in zkhs in vphs ter revalidatie
| Krachtsvermindering-re (arm en been), lichte
dysartrie, chronische nierinsufficiëntie
| 1e maand opname: enorm doorzettingsvermogen,
maar beperkte vooruitgang, tegen de verwachting
in niet op korte termijn naar huis
| MDO na 6 weken: vergeet afspraken; klaagt over
vermoeidheid, ‘s ochtends in de war; slaapt
slecht; eet slecht; lusteloos
| Mw de Zwart: “staan en lopen lukken me niet
door moeheid. Ik lijk ook nog dement te worden,
van mij hoeft het zo niet langer”
| Verzorgenden kunnen zich haar somberheid goed
voorstellen
|
FACTOREN DIE HERKENNING
EN
DIAGNOSTIEK BEMOEILIJKEN
Ziekte (depressie) gerelateerd
y Veel verschillende symptomen
y A-specifieke symptomen
y Geen goed extern criterium
Patiënt (oudere) gerelateerd
y Comorbiditeit
y Attributiefout
y Niet over psychosociale problemen praten
Hulpverlener gerelateerd
Angst voor stigmatisering
‘Ageism’ (of ‘nursinghomeism’)
Gebrek aan tijd
Gebrek aan expertise en ervaring
Professionele overtuigingen en attitudes
SPECIFIEKE BEHANDELVORMEN VOOR
OUDEREN: LIFE-REVIEW
PSYCHOLOGISCHE INTERVENTIES BIJ
OUDEREN: AANDACHTSPUNTEN!
-
-
Deze aandachtpunten hebben te maken
met:
Ouder worden en ouderen (o.a.
veranderingen op sensorisch, emotioneel,
cognitief gebied en toenemende
kwetsbaarheid)
Veranderingen in de leefomgeving
Levensgeschiedenis
Therapeutische werkrelatie
SPECIFIEKE INTERVENTIES OUDEREN
| Life-review
therapie
| Persoonsgerichte benaderingswijzen bij
dementie
| Cognitieve revalidatie
| Mediatieve therapie
| Teambegeleiding
| Familiebegeleiding
ONDERZOEK NAAR PSYCHOLOGISCHE
INTERVENTIES BIJ OUDEREN
| Psychologische
interventies bij ouderen
zijn effectief bewezen, echter:
¾ hier zijn vaak niet de kwetsbare ouderen
in meegenomen
Er is meer onderzoek naar interventies bij
kwetsbare ouderen nodig!
REMINISCENTIE OF LIFE-REVIEW?
| Reminiscentie:
(Positieve) persoonlijke
herinneringen ophalen
| Life-review: Naast het ophalen van
herinneringen ook evaluatie, verwerking en
inzicht verkrijgen
| Life-review therapie: Wanneer life-review zich
richt op de behandeling van psychische
klachten/stoornissen
21
FUNCTIES VAN HERINNERINGEN OPHALEN
Functies kunnen worden onderverdeeld in
drie clusters:
- 'Positieve zelf' cluster
- 'Negatieve zelf' cluster
- Sociaal cluster
Relatie geestelijke gezondheid:
'Negatieve zelf' cluster is gecorreleerd met
angst en depressie
'Positieve zelf' cluster is gecorreleerd met
psychologisch welbevinden
22
INTERVENTIES
| Levensboeken
| Reminiscentiegroepen
| Cursus
'Levensboek'
| De verhalen die we leven
| 'Op zoek naar zin'
| Dierbare herinneringen
23
WAT IS "OP ZOEK NAAR ZIN"?
| Groepscursus
voor ouderen met depressieve
klachten
| 12 bijeenkomsten aan de hand van thema's
| Combinatie verbale en non-verbale
opdrachten
| Duur: 1,5-2 uur
| 5-10 deelnemers
| 2 begeleiders
24
THEMA'S
1.
2.
3.
4.
5.
6.
De eigen naam
7.
Geuren van vroeger
8.
Het huis waar je woonde 9.
(H)erkennen van eigen
hulpbronnen
10.
Handen
11.
Foto's
12.
Vriendschap
Balans
Levenslijn en
keerpunten
Verlangen
De toekomst in mij
dichtbij
Identiteit
25
CREATIEVE OPDRACHT 'KEERPUNTEN'
NCVG
06-04-2011
26
CREATIEVE OPDRACHT 'HANDEN'
NCVG
06-04-2011
27
DOELGROEPEN
| 'Op
-
-
-
zoek naar zin’ is ontwikkeld voor drie
verschillende doelgroepen:
Thuiswonende ouderen met depressieve
klachten
Ouderen met een chronisch
psychiatrische aandoening
Bewoners van verpleegen verzorgingshuizen
28
RCT: THUISWONENDE OUDEREN
Afname depressieve klachten, ook op lange termijn
| Afname angstklachten, geen verschil met
controlegroep
| Toename van zingeving na interventie, niet op lange
termijn
| Een toename van zingeving na de cursus leidde later
wel tot een afname in depressieve klachten
| Geen effect op ervaren gezondheidstoestand en gevoel
van controle over het leven
|
PILOTSTUDIE: CHRONISCHE PSYCHIATRIE
| Na
de cursus waren de deelnemers significant
meer tevreden met hun leven dan daarvoor
| Geen verandering in depressieve klachten en
gevoel van controle over het leven
| Deelnemers met ernstige depressieve klachten
profiteren vooral als het gaat om de beleving
van het ouder worden
| Aandachtpunt: deelnemers met een
psychotische stoornis voelden zich wat
eenzamer na de interventie
NCVG
06-04-2011
30
OUDEREN IN DE V&V-SECTOR
|
Problematiek: Filmpje
|
Hoe vonden ze de cursus? Filmpje
|
Wat hebben ze er aan gehad? Filmpje
PILOTSTUDIE: OUDEREN IN V&V
| Gunstige
invloed op depressieve klachten
| Psychisch welbevinden neemt toe
| Houding ten opzichte van het ouder worden
verbetert
| Ontevredenheid over eenzaamheid neemt af
| Agitatie neemt af
| Ervaren gezondheidstoestand blijft hetzelfde
32
CITAAT DE HEER DE BONT
"Ik vond de opdrachten stuk voor stuk leuk. Wat
me erg verbaasde was de opdracht over
keerpunten in je leven. Bij het verbeelden van
een keerpunt had ik mijn scheiding genomen.
Dat was absoluut geen leuke tijd. Toen ik begon
met uitbeelden kwamen er veel positieve
gedachten naar boven, vooral over dat ik na
mijn scheiding zoveel uit het leven ben gaan
halen."
33
WANNEER GEEN LIFE-REVIEW THERAPIE?
| Depressieve
stoornis of andere
psychiatrische problematiek
| Mensen die een traumatische gebeurtenis
hebben meegemaakt?
| Mensen die het verleden teveel blijven
verheerlijken
(POST)INITIEEL SCHOLINGSAANBOD
VU klinische psychologie in hele opleiding
aandacht voor ouderen + BaMa keuzevakken
| GZ-opleiding accent Ouderen
| Profielopleiding Ouderenpsychologie
| Nascholingsaanbod: o.a.
www.ouderenpsychiatrie.nl; www.pgdexpertise.nl;
www.gerion.nl
|
35
VRAGEN?
hoofd programma ouderen Trimbos
hoogleraar ouderenpsychologie
[email protected]
Twitter: ampot1
Dank voor jullie aandacht!
36