Zuidoost-Brabant behoudt voorsprong

Regiovisie Zuidoost-Brabant
Zuidoost-Brabant behoudt
economische voorsprong
 Zuidoost-Brabant behoudt zijn positie als een van de snelst
Economische groei:
groeiende regio’s. Met 2,6% is de economische groei in 2016
ruim bovengemiddeld maar net als in andere regio’s neemt
het groeitempo licht af in 2017.
 In de meeste sectoren is de omzet– en productiegroei in 2017
minder sterk. Dit speelt bijvoorbeeld in de bouw en zakelijke
dienstverlening. Exporterende bedrijven ondervinden last van
internationale onzekerheden waaronder Brexit.
 Technologische vernieuwingen zorgen voor flinke veranderin-
gen in de regionale industrie. Op het gebied van kennis en innovatie heeft de regio een goede uitgangspositie. Het risico
bestaat echter dat de beroepsbevolking onvoldoende mee kan
in de verandering.
ING Economisch Bureau / september 2016
2,6%
2016
Eindhoven
1,8%
2017
Economische ontwikkeling
Regionale economie groeit met ruim 2,5%
Ondanks onzekerheden zijn de economische vooruitzichten gunstig
De economische vooruitzichten voor Nederland zijn gunstig
met een (bbp) groei van 1,8% in 2016 en 1,3% in 2017. Consumenten gaan meer besteden, lastenverlichtingen vormen daarbij dit jaar nog een positieve impuls. Ook de groei
in werkgelegenheid en de lage inflatie zijn in dit kader gunstig. Daar tegenover staat echter wel onzekerheid. Externe
risico’s zijn de zwakkere groei in China en opkomende
markten, onrust door lage olieprijzen, de vluchtelingencrisis, dreigende kortingen op pensioenen en de gevolgen van
een Brexit. Mede hierdoor verwachten we dat de groei in
2017 iets terug zal vallen.
Regionale economie blijft bovengemiddeld groeien
Technologie in DNA van bedrijfsleven
In Zuidoost-Brabant is de verwachte groei van 2,6% in 2016
en 1,8% in 2017 beduidend hoger dan de landelijke groei.
De aanwezigheid van snelgroeiende sectoren en bedrijven
zorgt dat de regionale economie voor het derde jaar op rij
sterker groeit. Binnen de industrie zijn de regionaal goed
vertegenwoordigde high tech- en auto-industrie de snelste
groeiers. ASML is één van de grote aanjagers, mede vanwege de interesse voor de nieuwe generatie chip-machines.
Ook VDL voorziet groei in alle divisies waaronder de automotive tak. Het belang van trager groeiende non-profit sectoren als zorg en overheid is in Zuidoost-Brabant kleiner dan
landelijk.
Naast de bekende multinationals krijgt de economie ook
een impuls vanuit het MKB. De aantrekkingskracht van de
High Tech Campus speelt een grote rol, inmiddels zijn er
circa 150 bedrijven actief. Maar ook buiten de campus staat
technologie centraal binnen snelgroeiende bedrijven als
One of a Kind Technologies, Medtech bedrijven Xeltis en IME
Technologies en een social media dienstverlener als het
Eindhovense Coosto.
Economie Zuidoost-Brabant blijft bovengemiddeld groeien
Groei bbp jaar-op-jaar in %
4%
3%
Zowel in Zuid-Nederland als landelijk ziet een op de tien
ondernemers in het MKB de Brexit als een bedreiging voor
het eigen bedrijf. Het betreft vooral bedrijven in internationale sectoren zoals de agrarische sector, groothandel en
industrie. Die sectoren zijn in de regio van groter belang dan
landelijk maar kennen ook vaak meerdere afzetmarkten. De
voornaamste bedreiging is dat de markt in het Verenigd
Koninkrijk (onze derde handelspartner) na uittreding minder
toegankelijk kan worden. Verder is het bij de lagere koers
van het pond voor Britten ook een stuk duurder geworden
om Nederlandse producten te importeren.
2%
Noord-Brabant
0%
Nederland
-1%
-2%
2013
2014
2015
2016*
Dat het verwachte groeitempo in 2017 terugvalt komt vooral doordat de sterke opleving van grote sectoren als bouw
en zakelijke dienstverlening aan kracht verliest. Voor de
bouw is de terugval in het aantal verleende bouwvergunningen een factor die vooral de woningbouw afremt.
Door internationale onzekerheden en de beperkte groei van
de consumentenbestedingen zijn er (nog) geen andere sectoren die als echte aanjager gaan fungeren.
Brexit voor 1 op de 10 MKB’ers bedreiging
Zuidoost-Brabant
1%
Groeivertraging bouw en zakelijke dienstverlening
2017*
Bron: CBS, *raming ING Economisch Bureau
ING Economisch Bureau
2
Regiovisie Zuidoost-Brabant / september 2016
Arbeidsmarkt
Werkloosheid daalt verder
Werkloosheid in Zuidoost-Brabant daalt verder
Sinds begin 2014 neemt het aantal het aantal werkzame
personen weer toe en halverwege 2016 is het landelijke
werkloosheidspercentage gedaald tot 6,1%. De werkloosheid in Zuidoost-Brabant beweegt zich de afgelopen jaren
rond het landelijk gemiddelde. In Eindhoven en Helmond
ligt de werkloosheid nog boven de 7%, de andere gemeenten zitten daar ruim onder. Onze verwachting is dat de regionale werkloosheid in 2016 gemiddeld 6% is. Dit komt
mede doordat de toename van het aantal banen sterker is
dan de groei van de beroepsbevolking.
Meer werkgevers op zoek naar personeel
Vanaf medio 2015 is de aanwas van nieuwe vacatures in
een hogere versnelling gekomen. In Zuidoost-Brabant ligt
het gemiddeld aantal nieuwe vacatures per maand in 2016
circa 25% boven het niveau van vorig jaar. Als gevolg van
de flexibiliserende arbeidsmarkt gaat het in veel gevallen
om vacatures voor flexibele/uitzendbanen, bijvoorbeeld om
in de extra vraag vanuit de bouw te kunnen voorzien. Ook
bij de overheid wordt een groter deel van het ambtenarenapparaat flexibel ingevuld. Hiervan profiteren onder andere
de detacheringsbedrijven in de regio.
Werkloosheid zet daling voort
2014
2015
2016*
Zuidoost-Brabant
7,3%
6,7%
6,0%
Noord-Brabant
7,1%
6,5%
5,7%
Nederland
7,4%
6,9%
6,2%
Aanwas van nieuwe vacatures vanaf medio 2015 naar hoger niveau
Aantal nieuwe vacatures per maand (op basis van 3-maands gemiddelde)
8.000
6.000
4.000
2.000
0
2014
2015
2016
Bron: UWV, bewerking ING Economisch Bureau
Negatieve impact van Brexit op werkgelegenheid
Naar verwachting raakt de Brexit de werkgelegenheid bij
bedrijven die exporteren naar het Verenigd Koninkrijk. Van
de Brabantse export (exclusief wederuitvoer) ging in 2015
ruim 7% naar het VK. Dit betreft vooral machines, transport
- en voedingsmiddelen. DAF zette in 2015 ruim 1 miljard
om in het VK en ook voor Bavaria is het een belangrijke
afzetmarkt. De goederenstroom maakt het VK ook voor
Brabantse transporteurs en logistiek dienstverleners een
belangrijke bestemming. Voor deze en andere bedrijven is
de daling van het pond ongunstig. Dat maakt hun producten en diensten relatief duurder tenzij ze in staat zijn
om verkoopprijzen te verlagen. Doorgaans betekent dat
echter ook lagere marges. Ook in bijvoorbeeld het toerisme
kan de Brexit impact hebben op de werkgelegenheid. Die
impact is echter veel kleiner dan in de Randstad. In NoordBrabant zijn Britten naar verhouding een kleine doelgroep,
een op de tien buitenlandse hotelgasten in de provincie is
Brits tegenover bijna twee op de tien in de Randstad.
Bron: CBS, *raming ING Economisch Bureau
ING Economisch Bureau
3
Regiovisie Zuidoost-Brabant / september 2016
Consumentenbestedingen
Groei in detailhandel, horeca en toerisme
De detailhandel groeit, maar faillissementen zorgen
voor lege plekken in de winkelstraat
Profiteren door sterke positie in binnenlands toerisme uit te nutten
De broekriem bij consumenten lijkt iets losser te kunnen nu
de koopkracht en werkgelegenheid toenemen. In 2016 en
2017 zal de consumptie, mede dankzij lastenverlichtingen,
verder stijgen. De toename in bestedingen is positief voor
winkeliers. De detailhandel herstelde in 2015 met een groei
in omzet van 1,4%. Deze stijgende lijn zet in 2016 en 2017
door. Binnen de non-food zijn het vooral de winkels in woninginrichting en doe-het-zelf zaken die meeliften op de
aantrekkende huizenmarkt. Toch blijft het herstel over de
gehele breedte bescheiden en is de sector door de crisis en
de gestage opkomst van e-commerce in transitie. Dit
kwam eind 2015 en begin 2016 tot uiting in faillissementen
van diverse grote winkelketens.
Veel meer dan de detailhandel weet de horeca te profteren
van de groeiende uitgaven van huishoudens. In 2015 lag de
groei in omzet in deze sector op 4,6%. Voor 2016 zijn de
verwachtingen iets lager, maar met een toename van 3%
nog altijd relatief hoog. Ook in het toerisme gaat het goed.
Landelijk stijgt het aantal overnachtingen van buitenlandse
toeristen en ook het binnenlands toerisme neemt toe.
Dit laatste segment is het belangrijkst voor Noord-Brabant,
3 op de 4 verblijfstoeristen in de provincie is Nederlands. De
verdere groei van Eindhoven Airport blijft voor het aantal
buitenlandse bezoekers aan de regio een stimulans. Op
basis van het aantal overnachtingen is Noord-Brabant de
afgelopen jaren echter wel wat marktaandeel verloren ten
opzichte van andere provincies (zie ook de publicatie Toerisme groeit in meeste provincies). Leisure en toerisme is
mede daardoor ook een speerpunt van het provinciebestuur.
Eindhoven in trek bij internationale ketens
Ondanks het wegvallen van V&D en de daarmee samenhangende stijging van de leegstand profiteert de Eindhovense binnenstad ook van nieuwe impulsen. In veel gevallen zetten internationale retailers daarbij de toon. De laatste jaren streken onder andere Primark, Inditex met haar
ketens Zara en Bershka, TKMaxx en Decathlon in het centrum neer. Voor het aantal passanten pakt dit positief uit
en de Demer is inmiddels de drukstbezochte winkelstraat
van het Zuiden.
ING Economisch Bureau
Ruim 12% van overnachtingen in eigen land
vindt plaats in Noord-Brabant
Aandeel van Noord-Brabant binnen het totale aantal
overnachtingen in Nederland in 2015
12,1%
6,8%
Nederlandse toeristen
Buitenlandse toeristen
Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau
4
Regiovisie Zuidoost-Brabant / september 2016
Huizenmarkt
Huizenmarkt trager dan in rest Nederland
Toenemende activiteit op Brabantse huizenmarkt
In 2015 zijn in Noord-Brabant ruim 25.000 woningen verkocht. De
groei van het aantal verkopen in de provincie was in 2015 met
13,5% nog wel wat lager dan de landelijke ontwikkeling (+16%).
Ook wat betreft de verkoopprijzen gaat het regionale herstel
minder rap dan landelijk. Prijzen van koopwoningen in Nederland
namen in 2015 met gemiddeld 2,8% toe tegen een gemiddelde
prijsstijging van 2,3% in Noord-Brabant.
Activiteit op woningmarkt Noord-Brabant terug op hoog niveau
Aantal verkochte woningen in de provincie
Ruim 25.000 woningen verkocht in 2015...
29.294
...en fors meer woningen verkocht in eerste deel 2016
25.304
2016 goed van start
Door de lage hypotheekrente en inkomensstijging van huishoudens houdt de stevige groei van de verkoopaantallen aan. In
Noord-Brabant zijn in de eerste helft van 2016 ruim 21% meer
woningen verkocht dan in dezelfde periode een jaar eerder. Landelijk was de groei 24%. Ook de prijzen in de regio herstelden
verder (jaar-op-jaar met 3,5%). Desondanks liggen de prijzen
begin 2016 nog altijd 18% onder de piek van 2008.
Aanbod van koopwoningen is in Eindhoven flink gedaald
Sinds de markt aantrekt, is het woningaanbod in Eindhoven sterk
gedaald. In 2,5 jaar tijd halveerde het aantal te koop staande
woningen. In Helmond is het aanbod inmiddels 20% lager dan in
2014. Ondanks het verschil in aantal inwoners ligt het totale huizenaanbod in Eindhoven en Helmond dicht bij elkaar. De toenemende schaarste in Eindhoven zorgt dat woningen gemiddeld
sneller verkopen. In Eindhoven en omstreken ligt de gemiddelde
verkooptijd daardoor een stuk lager dan in de rest van ZuidoostBrabant. Verder speelt mee dat in Eindhoven een kwart van de
verkochte woningen een appartement is tegen ruim 12% in Zuidoost-Brabant. Naar verhouding verkopen appartementen sneller
dan de vrijstaande woningen die in de omliggende gemeenten
een groot aandeel in de woningvoorraad hebben.
ING Economisch Bureau
7.264
Q4
7.257
Q3
7.181
5.817
5.927
4.966
2007
2009
2011
2013
2015
2015
Q2
Q1
2016
Bron: CBS, bewerking ING Economisch Bureau
Gemiddelde verkoopprijs en verkooptijd in tweede kwartaal 2016
Gemiddelde
verkoopprijs
Prijsstijging
'16 vs '15
Gemiddelde
verkooptijd (dagen)
Eindhoven en omstreken*
€ 232.000
3,7%
70
Overig Zuidoost-Brabant**
€ 248.000
6,6%
170
Nederland
€ 234.000
5,6%
90
Bron: NVM o.b.v. cijfers zuiver kwartaal
*o.a. Best, Nuenen, Veldhoven, Valkenswaard, Waalre, o.a. Helmond, Asten, Deurne, Someren, Heeze/Leende, Bladel, Eersel
5
Regiovisie Zuidoost-Brabant / september 2016
Vooruitzichten
Complexiteit veranderingen hoog in Brabant
Innovatiekracht Brabantse industrie getest
Sectoren zien belangrijke veranderingen op zich afkomen.
In het ING-rapport ‘Hightech meets business’ staan zeven
technologieën, die individueel of in combinatie de komende
tien jaar kunnen leiden tot disruptie. Deze ‘Big 7’ bestaat uit
robotica, internet of things, computing power (chips/
sensoren), big data, alternatieve energie, nieuwe materialen en 3d printing. De industrie, en met name de maakindustrie, zal sterk worden beïnvloed door meerdere van de ‘Big
7’ technologieën. Industriële bedrijven en hun medewerkers
zullen zich dus moeten bekwamen in meerdere nieuwe
technologieën. Zuidoost-Brabant is in dat opzicht bij uitstek
de plek waar de toepassingen van nieuwe technologie ontstaan die ook ver buiten Brabant tot groei van arbeidsproductiviteit kunnen leiden.
Vooral buiten de Randstad is de impact van technologische innovatie, en daarmee gepaard gaande complexe
verandering, voelbaar
Alertheid geboden in Zuidoost-Brabant
Vanwege de grote impact van nieuwe technologie op het
regionale bedrijfsleven is alertheid in Zuidoost-Brabant geboden. De sectoren die de grootste veranderingen doormaken (waaronder de high tech industrie) zijn namelijk bovengemiddeld aanwezig. Niet voor niets hamert scheidend
burgemeester Rob van Gijzel op aandacht voor onderwijs
en internationale kennisuitwisseling. Het vermogen van
bedrijven om zich aan te kunnen passen en van instellingen
als de BOM om te sturen, bepaalt of de technologische verandering zich ontwikkelt tot kans of bedreiging. De transformatie van Philips, het succes van spinoffs vanuit de Technische Universiteit en de multinationals en het binnenhalen
van vooruitstrevende research zijn voorbeelden van het
succesvol opnieuw uitvinden. Toeleveranciers in de regio
zien zich vervolgens genoodzaakt om mee te evolueren.
Bron: ING Economisch Bureau
ING Economisch Bureau
6
Regiovisie Zuidoost-Brabant / september 2016
Vooruitzichten
Aanpassingsvermogen verdient aandacht
Hoe scoort het aanpassingsvermogen van ZuidoostBrabant?
Het aanpassingsvermogen van regio’s kan aan de hand van
een aantal factoren worden berekend. In de ‘ING Innovatie
Index’ zijn hiervoor 5 factoren gebruikt. Met name de Randstad provincies komen hierbij naar voren als regio’s met
een relatief groot aanpassingsvermogen. Op het vlak van
innovatieve investeringen zijn Brabant en Zuidoost-Brabant
koploper. Vanwege een gemiddeld wat oudere en minder
hoogopgeleide beroepsbevolking scoort Zuidoost-Brabant
op jeugd-potentieel en competenties iets lager dan andere
kernregio’s als Amsterdam en Utrecht zijn. De bedrijfsdynamiek is gemiddeld. Wel kent de regio meer snel groeiende
bedrijven dan het landelijk gemiddelde. Het aandeel zelfstandigen is regionaal lager, wat ook te maken heeft met
de minder prominente rol van de dienstverlening.
Aanpassingsvermogen van Zuidoost-Brabant vergeleken
Jeugdpotentieel
Competenties
Bedrijfsdynamiek
Flexibiliteit
Innovatieve
investeringen
1,33
35,3%
0,19
15,5%
3.367
Noord-Brabant
1,29
33,5%
0,19
15,8%
1.161
Provincie met hoogste score
1,44
46,1%
0,24
18,9%
1.161
Provincie met laagste score
1,05
25,5%
0,16
14,6%
86
Groot-Amsterdam
1,71
47,7%
0,24
20,3%
236
Utrecht
1,44
46,1%
0,21
17,2%
207
Zuidoost-Brabant
Vergelijking met provincies
Vergelijking met andere kernregio’s
Inzetten op het jeugdpotentieel
De economische positie van Zuidoost-Brabant is de afgelopen jaren sterker geworden maar de vergelijking van het
aanpassingsvermogen biedt ook aanknopingspunten voor
verbetering. Met het oog op de snelle economische veranderingen en de vergrijzing is het behouden en aantrekken
van jongeren en kenniswerkers een absolute noodzaak. De
aandacht bij beleidsmakers voor de randvoorwaarden van
een goed leef– en woonklimaat is dan ook gerechtvaardigd.
Dat de gemeenten in Zuidoost-Brabant goed vertegenwoordigd zijn in de jaarlijkse lijst van economische toplocaties in Elsevier is een steun in de rug.
ING Economisch Bureau
Bron: voor de berekening van het aanpassingsvermogen is data gebruikt van
Bedrijfsdynamiek = verhouding oprichtingen en opheffingen vestigingen
het CBS, bewerkingen en berekeningen door ING Economisch Bureau.
gedeeld door totaal aantal vestigingen bedrijven (hoger cijfer is meer dynamiek) in 2013.
Jeugpotentieel = binnen werkzame beroepsbevolking verhouding 15-45
Flexibiliteit = aandeel zelfstandigen binnen werkzame beroepsbevolking in
jarigen vs 45+ (hoger cijfer is relatief jongere beroepsbevolking) in 2015.
2015.
Competenties = binnen werkzame beroepsbevolking percentage hoog
Innovatieve investeringen = patentaanvragen per 1 miljoen inwoners in
opgeleid in 2015.
2011 en 2012 samen o.b.v. european patent office data en eurostat .
7
Regiovisie Zuidoost-Brabant / september 2016
Meer weten?
Kijk op ing.nl/economie en volg ons op Twitter
Of neem contact op met:
Thijs Geijer
Regio-econoom
Noord-Brabant
06 13 37 97 43
Han Gasseling
Paul van Vuuren
Rayondirecteur MKB
Oost-Brabant
06 21 82 32 40
Regiodirecteur GB&I
Zuid-Oost
06 54 31 26 74
Disclaimer
De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en)
was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die
aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uit oefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar
cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging
tot koop of verkoop van enig financieel instrument. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. ING
Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten
tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft
geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder
enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid
voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en
staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 23 september 2016.
ING Economisch Bureau
8
Regiovisie Zuidoost-Brabant / september 2016