Het Groot Dictee 2013 Juryrapport Groot Dictee der Nederlandse

Het Groot Dictee 2013
Hieronder de tekst van Kees van Kooten, het juryrapport dat de spelling en taalfouten toelicht en de
verbeterde taalfouten. Onderstreept zijn de woorden die worden toegelicht, in het geel de
taalfouten. Presentator Philip Freriks heeft bij zin 6 tot tweemaal toe nadrukkelijk voorkeurs-spelling
gezegd, hoewel de correcte spelling ‘voorkeurspelling’ is. Bij de correctie van het Dictee is
voorkeursspelling niet fout gerekend.
Juryrapport Groot Dictee der Nederlandse Taal 2013
Spelregels
Voor het Groot Dictee der Nederlandse taal gelden als norm de leidraad en de woordenlijst van het
Groene Boekje van 2005. Voor woorden die niet in het Groene Boekje staan, geldt de spelling in Van
Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal (14e herziene uitgave van 2005).
De volgende 5 punten gelden als fout:
1. spelfouten
2. het ontbreken van koppeltekens die verplicht zijn en het gebruik van koppeltekens die niet
verplicht zijn;
3. het niet op de juiste manier aaneenschrijven van woorden;
4. fouten tegen het gebruik van accenten, apostrofs en trema's;
5. verkeerd gebruik van hoofdletters en kleine letters.
Voor het Groot Dictee van 2013 geldt de volgende bijzondere regel, op verzoek van de auteur, Kees
van Kooten. De deelnemers schrijven de zinnen op zoals ze worden gedicteerd, maar bij de zinnen 4
tot 8 wordt verwacht dat ze ook verhaspelingen markeren door ze te onderstrepen, zonder ze
evenwel te verbeteren. Met verhaspelingen wordt bedoeld:
1. onjuist gebruik van woorden en uitdrukkingen;
2. grammaticale fouten zoals verkeerd gebruik van verwijzende woorden en voegwoorden,
verkeerde verbuigingen en vervoegingen, verkeerde volgorde van de woorden.
Een przewalskipaardenmiddel – Kees van Kooten
Na koffie gedronken te hebben, begon het Groot Dictee.
Niettegenstaande de taalcriticus Charivarius zijn macedoine ‘Is dat goed Nederlands ?’, die
verrukkelijke thesaurus vol linguïstische bêtises, publiceerde in 1940, zou het journaille
anno hodie een raillerend exposé van onze pennenstrijd alsnog met dit piteuze zinnetje
kunnen initiëren.
Zulke lammenadige anastrofes vernoemde de criticaster naar zijn tante Betje, in wier
postale verbiage een heel aantal zeugmata, polysyndetons en anakoloeten wiewauwde.
‘Een heel aantal’ is de contaminatie van ‘een groot aantal’ en ’heel veel’; vanavond irriteren
wij ons aan spelfouten, mitsgaders aan menig grammaticaal quid pro quo - emendeer mij!
Als men insinueert dat u heimwee heeft naar de leraar Nederlands als feniks, waarmee het
zo is gegaan dat hij werkeloos achter de gerianiums zit, moet u niet paranoia reageren,
aangezien die accusatie een vrijwel cliché is.
Het was veelbetekend hoe elke media onwelwillig reflecteerde op de krankjorume tekst
van het Koningslied, over wiens begeestering de godganse participatiemaatschappij zich
streste.
U hoort ons inziens tot een van het gardekorps Nederlanders die menen dat de
campertiaanse schrijfwijze van het adjectief verrukkelijk - het megafonetische neologisme
vurrukkulluk - als voorkeurspelling te verkiezen had geweest.
Het is niet zozeer een fetisj voor spelling als wel het tot in de finesses breidelen van
grammaticale valstrikken dat ons steeds overnieuw beschermt tegen een Babels imbroglio;
mits dit verifiërende przewalskipaardenmiddel de enige wapening tegen nepmailtjes
concretiseert.
Bijgevolg beseft u zich een pseudobancaire poging tot phishing zorgeloos te kunnen deleten
dan u leest: Er is een inactieve activiteit op dit rekening plaatsgevonden. Want zodan onze
zuiderburen zeggen: Menen ligt dicht bij Kortrijk maar verre van Waregem.
Zin 1.
Na koffie gedronken te hebben, begon het Groot Dictee.
Niettegenstaande de taalcriticus Charivarius zijn macedoine ‘Is dat goed Nederlands ?’, die
verrukkelijke thesaurus vol linguïstische bêtises, publiceerde in 1940, zou het journaille
anno hodie een raillerend exposé van onze pennenstrijd alsnog met dit piteuze zinnetje
kunnen initiëren.
Groot Dictee: twee hoofdletters omdat het om een evenement gaat.
Charivarius is Gerard Nolst Trenité (1870-1946), schrijver van schoolboeken en van een
taalrubriek in De Groene Amsterdammer. Het Franse woord charivari betekent ´geschreeuw´
of ´opschudding´.
macedoine zonder accent, want in het Nederlands laten we de accenten meestal weg. Dit
woord voor groentemengsel of vruchtensalade kan ook ‘een letterkundig mengelwerk’
betekenen, een boek met allerlei soorten teksten of onderwerpen.
thesaurus met th en au zoals in het Latijn. Het betekent ‘schatkamer’, ook gebruikt voor
een woordenboek waarin de woorden niet alfabetisch maar volgens de betekenis bijeen
staan.
bêtises, ‘onnozelheden’, met een accent, omdat dat nodig is om de uitspraak weer te geven.
journaille is een ander woord voor ‘persmuskieten’. Woorden die eindigen op –aille hebben
vaak een negatieve betekenis.
anno hodie is Latijn voor ‘op de dag van vandaag’ betekent. Het Nederlandse heden is
afgeleid van hodie.
raillerend met ai en dubbele l is ‘spottend’
exposé zoals in het Frans, met s en é.
pennenstrijd met tussen-n zoals alle samenstellingen die beginnen met pennen-.
piteuze schrijven we met z (zie ook: serieuze, religieuze); het is de verbogen vorm van piteus,
‘deerniswekkend, erbarmelijk’.
initiëren met enkele n is letterlijk ‘beginnen’. Gewoonlijk betekent het ‘invoeren’ of
‘inwijden’.
Zin 2.
Zulke lammenadige anastrofes vernoemde de criticaster naar zijn tante Betje, in wier
postale verbiage een heel aantal zeugmata, polysyndetons en anakoloeten wiewauwde.
lammenadige met dubbele m en enkele n – dit woord heeft een onzekere oorsprong, maar
je hoort er misschien lamenteren in. Het betekent ‘ellendig, beroerd’.
anastrofes met enkele n zoals in anachronisme en anagram; niet met ph maar met f; het zijn
uitingen met een ongebruikelijke woordvolgorde. Bijvoorbeeld: het kindeke klein.
criticaster met tweemaal een c, hoewel we kritiek met k schrijven.
tante Betje is de benaming geworden van zinnen met een foutieve volgorde van onderwerp
en werkwoord (inversie). Bijvoorbeeld: Met verbazing lees ik dat je ziek bent geworden,
maar hoop ik dat je gauw beter wordt. Sommige mensen gebruiken Tante Betje met twee
hoofdletters als benaming voor de wc. In ons dictee gaat het om een tante die Betje heet en
dus heeft tante geen hoofdletter nodig, denk ook aan mijn zus Annie, waar zus zonder
hoofdletter is.
postale verbiage betekent ‘omhaal van woorden per post’, dus het sturen van veel lange
brieven.
Dan volgen de namen van bijzonder of foutief taalgebruik:
zeugmata zijn zinnen waarin een woord een gekke dubbelrol speelt zoals Zij droeg het hart
hoog en bloemen in het haar; Hier zet men koffie en over. Het enkelvoud is zeugma.
polysyndetons met tweemaal een y; het zijn zinnen met veel (poly) voegwoorden. Een
voorbeeld: We eten aardappelen en groente en vlees en eieren en fruit.
anakoloeten: met enkele n, met k en met oe; ontsporende zinnen; het einde past niet bij
het begin. Hugo Brandt Corstius geeft als voorbeeld: de ‘anakoloet’ is de zin die niet op de
juiste manier hoewel hij misschien aantoont dat de regels niet in alle gevallen voorzien en er
eentje op te schrijven niet meevalt hoewel je ze ik tenminste voortdurend uitspreek.
Tot slot: wiewauwen schrijven we met au; het is een klanknabootsend werkwoord dat
‘krioelen’ betekent. Er staat dus dat er ‘foute zinswendingen krioelden’ in de brieven van
tante Betje.
Zin 3.
‘Een heel aantal’ is de contaminatie van ‘een groot aantal’ en ’heel veel’; vanavond irriteren
wij ons aan spelfouten, mitsgaders aan menig grammaticaal quid pro quo - emendeer mij!
contaminatie: nog een soort taalfout. Het gaat om het vermengen van twee woorden of
uitdrukkingen met dezelfde betekenis. Bijvoorbeeld: wij irriteren ons is een contaminatie
van wij ergeren ons en het irriteert ons. Contaminatie schrijven we met c.
mitsgaders is een verouderd voegwoord dat alsook betekent. Het komt van met en gader,
waarin we vergaderen en vergaren herkennen. Oorspronkelijk betekende het dus ‘samen
met’.
quid pro quo is Latijn, met de betekenis ‘het ene voor het andere’. Gewoonlijk het principe
dat je iets krijgt in ruil voor iets anders, dus een tegenprestatie. Vandaar de betekenis hier:
een ‘verwisseling’. Net zoals andere Latijnse uitdrukkingen, bijvoorbeeld pro Deo en de facto,
schrijven we dit zonder streepje.
emendeer mij: met e en enkele m; van het werkwoord emenderen dat ‘verbeteren’
betekent. Ook het werkwoord amenderen bestaat, maar dat is hier niet voorgelezen. Ook
amenderen betekent verbeteren.
Zin 4.
Als men insinueert dat u heimwee heeft naar de leraar Nederlands als feniks, waarmee het
zo is gegaan dat hij werkeloos achter de gerianiums zit, moet u niet paranoia reageren,
aangezien die accusatie een vrijwel cliché is.
feniks schrijven we op z’n Nederlands met f en ks; het is een mythologische vogel die uit zijn
as herrijst. De benaming wordt ook gebruikt voor iemand die een meester is in zijn vak.
accusatie met dubbele c betekent ´beschuldiging´.
De eerste fouten die u moest markeren:
waarmee moet met wie zijn, want dit woord verwijst naar een persoon. In gesproken taal
maken sommige mensen dat onderscheid niet meer, maar dat keuren we hier niet goed.
gerianiums: de bloemen heten geraniums, maar oudere mensen worden hier vaak mee
geassocieerd, vandaar de stiekeme verwijzing naar geriatrie.
paranoia is de naam van een ziekte, dus een zelfstandig naamwoord. Hier had moeten
staan: paranoïde reageren. Er staan geen puntjes op de i van paranoia omdat die als een j
wordt uitgesproken. In paranoïde is het een aparte lettergreep en daarom gebruiken we een
trema. Paranoïde betekent ‘overdreven achterdochtig’.
in een vrijwel cliché is het bijwoord vrijwel gebruikt alsof het een bijvoeglijk naamwoord is.
De volgorde moet anders: vrijwel een cliché.
Zin 5.
Het was veelbetekend hoe elke media onwelwillig reflecteerde op de krankjorume tekst
van het Koningslied, over wiens begeestering de godganse participatiemaatschappij zich
streste.
reflecteerde: met c.
krankjorume met een onbeklemtoonde lettergreep um en daarom een enkele m.
Koningslied met een hoofdletter, want het gaat om de naam van het lied. Hier is het woord
geen soortnaam.
godganse zonder hoofdletter, want het gaat niet om een heilig begrip.
participatiemaatschappij: wordt hier gebruikt als ander woord voor
participatiesamenleving. Dat is het woord van het jaar van het Genootschap Onze Taal
geworden nadat koning Willem-Alexander het had gebruikt in zijn eerste troonrede.
streste is de verleden tijd van het werkwoord stressen. De vervoegde vormen volgen dan de
gewone schrijfregels, en dus verliest stress zijn derde s.
Verhaspelingen:
veelbetekend moet veelbetekenend zijn. Veel betekend bestaat wel als twee woorden,
bijvoorbeeld ‘Het heeft veel betekend voor mij’, maar dat past niet in deze zin.
elke media is net zo ongrammaticaal als elke kranten omdat media een meervoud is. Het
moet elk medium zijn.
onwelwillig is een contaminatie van ongewillig en onwelwillend.
wiens kun je alleen gebruiken om naar een mannelijke persoon te verwijzen. Hier slaat het
op tekst ofwel op Koningslied. In elk geval niet op een mens en dus moet je over welks
zeggen of je maakt een heel nieuwe zin met waarvan.
zich moet weg, want stressen is een onovergankelijk werkwoord; we zeggen iedereen streste
of iedereen was aan het stressen, en niet iedereen streste zich.
Zin 6.
U hoort ons inziens tot een van het gardekorps Nederlanders die menen dat de
campertiaanse schrijfwijze van het adjectief verrukkelijk - het megafonetische neologisme
vurrukkulluk - als voorkeurspelling te verkiezen had geweest.
gardekorps moet met een k. Corps met een c bestaat ook, maar dat spreken we op z’n Frans
uit als ‘koor’ en dat is de verkorte vorm van studentencorps. Het gardekorps was een
elitegroep in het leger van Napoleon en bij de Pruisen.
campertiaanse is afgeleid van Remco Campert. Afleidingen van eigennamen schrijven we
niet met een hoofdletter.
megafonetisch is een nieuwvorming van mega- en fonetisch, dat ‘naar de klank’ betekent.
Het woord is gevormd naar analogie van megahip, megalief enz. Geen koppelteken. Er is
geen reden dat woord als taalfout aan te merken, omdat het helemaal volgens de
Nederlandse woordvormingsregels is gemaakt. Dat je in het woord ook de megafoon hoort,
is een fijne woordspeling.
vurrukkulluk is de manier waarop Campert het woord schreef in zijn beroemde boek ‘Het
leven is vurrukkulluk’. De jury vindt dat dit woord een zodanige symboolwaarde heeft, dat u
het goed moest schrijven.
voorkeurspelling wordt in het Groene Boekje met één s in het midden geschreven.
Toelichting bij de taalfouten:
ons inziens moet onzes inziens zijn. Een versteende vorm met een naamval die nog
gesproken en geschreven wordt. We zeggen ook mijns of haars inziens.
Hij hoort tot een van de ... is een ‘klassieke misser’. Het is een contaminatie van: horen tot
een groep en een zijn van een groep.
had geweest: het werkword zijn wordt vervoegd met zijn. Hier dus: het was geweest.
Zin 7.
Het is niet zozeer een fetisj voor spelling als wel het tot in de finesses breidelen van
grammaticale valstrikken dat ons steeds overnieuw beschermt tegen een Babels imbroglio;
mits dit verifiërende przewalskipaardenmiddel de enige wapening tegen nepmailtjes
concretiseert.
zozeer: een bijwoord dat we als één woord schrijven.
fetisj op z’n Nederlands, zonder accent op de e en met -sj aan het eind. De meeste woorden
met –sj komen uit het Hebreeuws of het Arabisch, maar dit fetisj komt via het Frans uit het
Portugees.
als wel: twee woorden.
breidelen met een korte ei. Er had ook beteugelen of intomen kunnen staan, want breidel is
een oud woord voor het leidsel van een paard.
Babels verwijst naar Babel, waar God verwarring onder de volkeren heeft gesticht.
Afleidingen van aardrijkskundige namen met een hoofdletter.
imbroglio komt uit het Italiaans en betekent ‘verwarring’. przewalskipaardenmiddel:
przewalskipaard was een dicteewoord in het allereerste Grote Dictee. In de loop der jaren is
het uitgegroeid tot het dicteewoord bij uitstek.
Toelichting bij de taalfouten:
een fetisj is een voorwerp van verering, een mascotte, een afgod of een gelukspoppetje. Je
kunt wel zeggen dat iets een fetisj is, maar niet dat iemand een fetisj heeft voor spelling.
overnieuw is een contaminatie van opnieuw met over. Volgens Van Dale is het gewestelijk,
zeg maar: dialect. Beter is: steeds opnieuw of steeds weer.
mits betekent ‘als’ of ‘indien’ en drukt een voorwaarde uit. Maar het gaat in deze zin om een
reden en dus had er omdat of aangezien moeten staan. Een degelijke kennis van het
Nederlands wapent ons tegen nepmailtjes en beschermt ons op die manier tegen
verwarring.
Zin 8.
Bijgevolg beseft u zich een pseudobancaire poging tot phishing zorgeloos te kunnen deleten
dan u leest: Er is een inactieve activiteit op dit rekening plaatsgevonden. Want zodan onze
zuiderburen zeggen: Menen ligt dicht bij Kortrijk maar verre van Waregem.
pseudo zonder koppelteken, pseudo schrijven we vast aan het tweede deel.
phishing is het hengelen naar gegevens om vervolgens iemand te kunnen oplichten. Met ph
om het woord te onderscheiden van gewoon vissen.
zorgeloos zonder tussen-n omdat het een afleiding is, geen samenstelling.
dicht bij met een spatie, want het gaat om een voorzetsel, bij, dat hoort bij het volgende
woord, Kortrijk. In Kortrijk is dichtbij schrijven we deze woorden wel aan elkaar vast.
plaatsgevonden is één woord omdat het werkwoord plaatsvinden in de betekenis
‘gebeuren’ één woord is.
Toelichting bij de taalfouten:
beseffen is geen wederkerend werkwoord; er kan alleen een onderwerp en een lijdend
voorwerp bij staan, dus iemand beseft iets. realiseren is wel wederkerend: iemand realiseert
zich iets.
dan moet als zijn en zodan moet zoals zijn. Ik speel hier met de verwarring die bij veel
mensen bestaat over dan en als. Ze zeggen bijvoorbeeld groter als ik of even groot dan ik.
De onzinboodschap van de internetfraudeurs verbeteren we niet, maar dit is onzin:
dit rekening moet deze rekening zijn. Aan dit soort rare taalfouten kun je zien dat een brief
of mailtje nooit van een serieuze bank kan komen.
inactieve activiteit is onzin.
Is plaatsgevonden moet natuurlijk zijn: heeft plaatsgevonden of is gebeurd.
Toelichting bij het spreekwoord:
Menen ligt dicht bij Kortrijk maar verre van Waregem.
Wie goedgelovig is (iets meent), kan denken dat rijkdom dichtbij is, maar de waarheid kan
veraf liggen. De steden Menen en Kortrijk liggen dicht bij elkaar; Waregem ligt ook in WestVlaanderen, maar meer naar Gent toe.
Het ‘foute’ dicteegedeelte herschreven
Zin 4: 4 fouten te verbeteren
Als men insinueert dat u heimwee heeft naar de leraar Nederlands als feniks, met wie het zo
is gegaan dat hij werkeloos achter de geraniums zit, moet u niet paranoïde reageren,
aangezien die accusatie vrijwel een cliché is.
Zin 5: 5 fouten te verbeteren
Het was veelbetekenend hoe alle media onwillig reflecteerden op de krankjorume tekst van
het Koningslied, over welks begeestering de godganse participatiemaatschappij streste.
Alternatieve verbeteringen: elk/ieder medium reflecteerde; onwelwillend; zich opwond
Zin 6: 3 fouten te verbeteren
U hoort onzes inziens tot het gardekorps Nederlanders die menen dat de campertiaanse
schrijfwijze van het adjectief verrukkelijk - het megafonetische neologisme vurrukkulluk - als
voorkeurspelling te verkiezen was geweest.
Alternatieve verbetering: u bent onzes inziens een van het gardekorps
Zin 7: 3 fouten te verbeteren
Het is niet zozeer een fascinatie voor spelling als wel het tot in de finesses breidelen van
grammaticale valstrikken dat ons steeds opnieuw beschermt tegen een Babels imbroglio; en
wel omdat dit verifiërende przewalskipaardenmiddel de enige wapening tegen nepmailtjes
concretiseert.
Zin 8: 3 fouten te verbeteren buiten de nepboodschap
Bijgevolg beseft u een pseudobancaire poging tot phishing zorgeloos te kunnen deleten als u
leest : “Er is een inactieve activiteit op dit rekening plaatsgevonden.” Want zoals onze
zuiderburen zeggen: Menen ligt dicht bij Kortrijk maar verre van Waregem.
Alternatieve verbetering: realiseert u zich