1-Instructies_Leerkracht

KU Leuven
Faculteit Letteren
Blijde Inkomststraat 21 bus 3301
3000 LEUVEN, BELGIË
Rome en China in
de antieke wereld
Een cultuurschok voor handelaars?
Niels Tavano & Derian Gysels
SLO Geschiedenis, kunst en muziek
Walter Smits
Evelien Boonen
Academiejaar 2014 – 2015
1
1. Leerdoelen ......................................................................................................................................4
Kennis .......................................................................................................................................................................... 4
Vaardigheden ........................................................................................................................................................... 4
Attitude ....................................................................................................................................................................... 5
2. Instap ................................................................................................................................................5
2.1 Werkvorm ............................................................................................................................................... 5
2.2 Benodigdheden ..................................................................................................................................... 6
Wereldkaart .............................................................................................................................................................. 6
Medaillons ................................................................................................................................................................. 6
2 verhalen .................................................................................................................................................................. 7
2.3 Handleiding voor de leerkracht...................................................................................................... 8
3. Keizer: macht .................................................................................................................................9
3.1 Werkvorm ............................................................................................................................................... 9
Groep 1........................................................................................................................................................................ 9
Groep 2...................................................................................................................................................................... 10
Groepsplenum........................................................................................................................................................ 10
Schema van het verloop ..................................................................................................................................... 10
3.2 Benodigdheden .................................................................................................................................. 10
Munt ........................................................................................................................................................................... 10
China .......................................................................................................................................................................... 13
Synthesevragen in de infobundel................................................................................................................... 14
3.3 Leerdoelen ........................................................................................................................................... 15
2.4 Handleiding voor de leerkracht................................................................................................... 15
4. Keizer: het hof ............................................................................................................................ 15
4.1 Werkvorm ............................................................................................................................................ 15
4.2 Benodigdheden .................................................................................................................................. 17
Audiofragment: twee getuigenissen ............................................................................................................. 17
Synthesevragen in de infobundel................................................................................................................... 18
4.3 Leerdoelen ........................................................................................................................................... 20
4.4 Handleiding voor de leerkracht................................................................................................... 20
5. Infrastructuur ............................................................................................................................ 20
5.1 Werkvorm ............................................................................................................................................ 21
5.2 Benodigdheden .................................................................................................................................. 21
Kaart zijderoute .................................................................................................................................................... 23
Werkbundel ............................................................................................................................................................ 23
Teksten: .................................................................................................................................................................... 23
5.4 Handleiding voor de leerkracht................................................................................................... 27
6. Familiestructuur ....................................................................................................................... 27
6.1 Werkvorm ............................................................................................................................................ 27
6.2 Benodigdheden .................................................................................................................................. 28
6.4 Handleiding voor de leerkracht................................................................................................... 32
7. De loopbaan ................................................................................................................................ 32
7.1 Werkvorm ............................................................................................................................................ 32
7.2 Benodigdheden .................................................................................................................................. 32
7.4 Handleiding voor de leerkracht................................................................................................... 34
8. Tips................................................................................................................................................. 34
8.1 Algemeen.............................................................................................................................................. 34
8.2 Instap ..................................................................................................................................................... 35
8.3 Keizer: macht ...................................................................................................................................... 35
8.4 Keizer: het hof .................................................................................................................................... 35
2
8.5 Infrastructuur .................................................................................................................................... 35
8.6 Familiestructuur ............................................................................................................................... 35
8.7 De loopbaan ........................................................................................................................................ 35
3
China en Rome in de antieke wereld
Dit hoekenwerk wil de leerlingen op een actieve manier laten kennis maken met het
Romeinse rijk en het Chinese rijk in de antieke wereld. De opbouw is driedelig (instap, 5
hoeken en conclusie). Het doelpubliek zijn leerlingen uit het eerste jaar secundair
onderwijs. Dit didactisch product beslaat minstens 2 lesuren, en maximaal 3 lesuren.
1. Leerdoelen
Kennis
1. De leerlingen verbreden hun visie op de wereldgeschiedenis in de periode 2de
eeuw v.C. en 2de eeuw n.C.
2. De leerlingen weten dat de keizer in beide rijken een machtig figuur was en dat
hij aan het hoofd stond van elk rijk.
3. De leerlingen zien de veelzijdigheid van het begrip “macht” in.
4. De leerlingen leren dat een keizer nooit echt alleen aan de macht stond. Ze maken
kennis met het begrip “hof” doormiddel van de casestudy over keizerlijke liberti
en Chinese eunuchen.
5. De leerlingen leren het belang van Romeinse en Chinese wegen kennen, en het
belang van Chinese kanalen.
6. De leerlingen beseffen dat de Romeinen anders omgingen met het verdedigen
van de grenzen dan de Chinezen, en de leerlingen weten wat die verschillen zijn.
7. De leerlingen ontdekken enkele manieren van hoe mensen in de oudheid konden
reizen.
8. De leerlingen leren verschillen en gelijkenissen kennen tussen de Romeinse en de
Chinese familiestructuur.
9. De leerlingen leren de positie van de vrouw in beide maatschappijen kennen, en
zien in dat vrouwen niet machteloos waren.
10. De leerlingen leren de sociale hiërarchie in beide rijken kennen.
11. De leerlingen beseffen wat het belang van euergetisme, weldoenerij, was in het
antieke Chinese en Romeinse rijk.
12. De leerlingen ontdekken hoe belangrijk de patroon (overste)-cliënt relatie was in
beide rijken.
Vaardigheden
1. De leerlingen analyseren een wereldkaart uit een historische atlas.
2. De leerlingen hun voorkennis over de tijdsperiode wordt geactiveerd tijdens een
leergesprek aan de hand van gerichte vragen.
3. De leerlingen komen op een interactieve manier in contact met twee tekstuele
antieke bronnen.
4. De leerlingen analyseren en reconstrueren een numismatische bron.
5. De leerlingen werken in twee kleine groepen samen, en brengen nadien hun
opgedane expertise samen tijdens een plenum in de hoek.
6. De leerlingen leren hun opgedane kennis te formuleren in hun eigen woorden.
4
7. De leerlingen lossen de gerichte vragen op in groepsverband en ontwikkelen zo
het vermogen om in gezamenlijk overleg tot een conclusie te komen.
8. De leerlingen luisteren aandachtig naar twee levensverhalen die gebaseerd zijn
op bestaande bronfragmenten (aangepast aan hun leerniveau).
9. De leerlingen kunnen tijdens het luisteren gericht de hoofd- van de bijzaken
onderscheiden.
10. De leerlingen formuleren een duidelijk antwoord op vragen.
11. De leerlingen leren informatie halen uit verhalende teksten.
12. De leerlingen kunnen vanuit verschillende stukken informatie inzicht krijgen in
het geheel.
13. De leerlingen kunnen zich inleven in een oudere persoon vanuit een ander
tijdperk, en van een ander geslacht. En ze proberen vanuit die inleving historisch
correcte antwoorden te geven.
14. De leerlingen leren zelf relevante informatie op te vragen, aan de hand van een
interview. Zo leren ze bronnen gericht te bevragen.
Attitude
1. De leerlingen stellen hun eigen westerse visie op de geschiedenis in vraag: naast
het bekende Romeinse rijk, bestonden er ook nog andere grote rijken en volkeren
op de wereld.
2. De leerlingen luisteren naar elkaar en vullen elkaar aan.
3. De leerlingen proberen zich in te leven in een oudere persoon uit een ander
tijdperk en van een ander geslacht.
2. Instap
2.1 Werkvorm
De leerkracht projecteert één wereldkaart vooraan in de klas met de grote rijken uit de
periode vlak na de heerschappij van Trajanus (117 n.C.). De leerlingen observeren
aandachtig de kaart en beantwoorden de gerichte vragen van de leerkracht:
 Wat voor kaart zien jullie?
 Rond welke periode op de tijdsbalk zag de situatie op wereldvlak er op deze
manier uit?
 Welke rijken herkennen jullie?
 Wat weten jullie over het Romeinse rijk? Wat weten jullie over het Qin/Han rijk?
 Kunnen jullie iets vertellen over de grootte van beide rijken?
 Is het niet vreemd dat jullie meer weten over het Romeinse rijk, terwijl dat het
antieke Chinese rijk minstens even groot en invloedrijk is geweest? Hoe komt
dat?
De bedoeling is dat de leerlingen gezamenlijk tot de conclusie komen dat we met een
heel Westers gerichte geschiedenis werken in de klas. Het is daarom nodig om ook eens
buiten onze comfortzone te treden. De Chinese keizerrijken in de Antieke periode zijn
daarom ideaal om te onderzoeken.
Vervolgens volgt de inleiding op het specifieke lesdoel: een globale vergelijking tussen
het Antieke Rome en het Chinese rijk tussen 2de eeuw v.C. en 2de eeuw n.C.
5
 Verhaal over 2 gezantschappen, gebaseerd op bronteksten van Luccius Annaeus
Florus (leefde tussen 74 en 130 n.C., schreef een werk over de stichting van Rome
tot en met de sluiting van de Januspoort door Augustus in 25 v.C.) en het boek
Hou Hanshou (een officieel staatsdocument over de geschiedenis van de Han in
de 1ste eeuw n.C. in 120 volumes).
De leerkracht laat beide verhalen als audiofragmenten horen ter inleiding. Zo zien de
leerlingen in dat beide grote rijken van elkaars bestaan afwisten.
 De leerlingen worden nu ook ingedeeld in gezantschappen (medaillons die ze
rond hun nek moeten dragen), groepjes van 4 personen. Zij moeten, net zoals de
gezantschappen uit beide bronteksten, de twee grote rijken gaan verkennen om
hun handelsrelaties en winstpotentieel te vergroten. Ze gaan dat doen in hun
eigen gezantschap, telkens op een ander niveau van beide rijken:
o Keizer: macht
o Keizer: hof
o Infrastructuur
o Sociale mobiliteit
o De familie
De centrale vraag van de vergelijking blijft: krijgen de gezantschappen te maken met een
cultuurschok? Of vallen de verschillen tussen beide rijken nog wel mee?
2.2 Benodigdheden
Wereldkaart
Medaillons
5 gezantschappen, elk gezantschap heeft een specifiek product waarin zij handel drijven:
 Graan
 Wijn
 Kruiden
 Zilver
 Zijde
6
2 verhalen
Bronteksten:
 Florus, Epitome Rerum Romanorum, 2, 34.
o vertaling:
http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Florus/Epitome/
2I*.html#XXXIIII
 Hou Hanshu, 88, 12.
o vertaling:
https://depts.washington.edu/silkroad/texts/hhshu/hou_han_shu.html#s
ec12
Florus
Hou Han Shu
“Hallo allemaal, ik heet Lucius Annaeus
Florus en ik ben een Romeins senator.
Tijdens mijn vrije uren, want die kan ik me
namelijk veroorloven gezien mijn status,
heb ik een boek geschreven over de
geschiedenis van mijn vaderland: Rome.
Daarbij heb ik grondig onderzoek gedaan
naar de periode tussen de stichting van
het rijk door de grote koning Romulus tot
de grote vrede onder de vergoddelijkte
Caesar Augustus.”
“Ni hao, gegroet allen, mijn naam is Ban Gu
en ik werk aan het hof van de goddelijke
keizer in de hoofdstad van ons rijk. In
opdracht van de keizer, heb ik samen met
mijn broers een lijst opgemaakt van alle
belangrijke gebeurtenissen die er hebben
plaatsgevonden vanaf het veroveren van
de barbaren door de grote Han Gaozou.
Hopelijk beschikken jullie over een open
geest en luisteren jullie aandachtig naar
wat ik één van de ongelofelijkste passages
vind uit mijn werk. Ik lees het jullie voor.”
“In mijn rijksgeschiedenis heb ik nota
genomen van verschillende mondelinge
getuigenissen, die mij ter ore zijn gekomen
tijdens de vele gesprekken die ik voerde
met mijn mede-senatoren. Zo heb ik ooit
eens een persoonlijke kennis van mij
horen vertellen over de Seres, een vreemd
“Er gaan verhalen de ronde over een groot
rijk, op een groot aantal li hiervandaan,
voorbij het Westen van de zee. Dat rijk van
de Da Qin of de Romeinen heeft een
enorme hoofdstad! Met een groot paleis
helemaal uit kristal. De heerser doet in dat
7
volk dat achter de zon leeft. Een
voorganger van mij, Plinius de oudere,
heeft hen zelfs beschreven in zijn grote
boek. Ik was zo onder de indruk van dat
verhaal, dat ik het zeker moest opnemen
in mijn notities!”
paleis aan politiek, alsof hij geen hulp van
god krijgt! Ongelofelijk! De inwoners daar
zijn zo rijk als de zee diep is: ze hebben
goud, zilver, stoffen en graan in overvloed.
Hun kledij wordt naar het schijnt gemaakt
van een dier vol haar dat op het water
leeft, maar daar geloof ik niet in. Zij
“Het schijnt, zo zei mijn vriend, dat die bezitten alles wat waarde heeft en
Seres of het zijdevolk, zoals het Plebs hen verkopen het aan hun buurvolkeren.”
ook wel noemt, enkele jaren voordien een
gezantschap van rijke handelaars naar ons “Het is zelfs zo dat, in het negende jaar van
rijk had gestuurd. Dat gezantschap moest yanxi of 166 n.C., de keizer van de Da Qin,
de vriendschap tussen het grote Rome en Andun, een gezantschap stuurde naar ons
hun rijk benadrukken. Waarschijnlijk magnifieke rijk. Het schijnt dat die
waren die vreemde mannen zo onder de mannen
neushoorns,
schildpadden
indruk van onze beschaving, dat ze zeker schilden en olifanten slagtanden als
met ons handel wilden drijven! Ik cadeau mee brachten. Onze grote
vermoed dat zij grote en waardevolle goddelijke keizer zal hier zeker niet onder
geschenken bij zich hadden. Mijn vriend de indruk van zijn geweest! Wij bezitten
was er wel helaas niet zeker van of dat minstens even veel rijkdom en goederen
kleurrijke gezelschap ooit Rome zelf had als die vreemde mannen uit het Westen! Al
bereikt. Wel wist hij 100% zeker dat ze zou ik er wel veel voor doen om eens zo
contact met ons hadden gezocht, wat ik een afgezant te ontmoeten, dat moet een
niet meer dan normaal vind! Welk volk wil leerrijke ervaring zijn geweest!”
ook geen deel uit maken van het grootste
en machtigste rijk ooit!?”
2.3 Handleiding voor de leerkracht
De leerkracht maakt ter voorbereiding van de les:
 5 enveloppen (1 per hoek) die een inleiding voor de leerlingen, een
instructieblad, de benodigdheden voor de opdracht en een conclusie bevatten.
 1 medaillon per leerling (alle leerlingen ingedeeld in 5 handelsgezantschappen)
 Een PPT voor de projectie van de kaart en de algemene instructies voor het
hoekenwerk.
De leerkracht, tijdens de instap:
 Leidt het onderwerp in door middel van de projectie van de wereldkaart.
 Stelt gerichte vragen naar de klasgroep over de wereldkaart.
 Stuurt het klasgesprek over de wereldkaart.
 Maakt de leerlingen attent op goede opmerkingen en stuurt bij, bij foutieve
opvattingen (daarbij baseert de leerkracht zich op zijn eigen actieve kennis en de
informatiebundel over het onderwerp).
 Zorgt voor een overgang tussen de wereldkaart en de twee verhalen over
handelsgezantschappen (vb. door een inleiding op de bronnen te doceren).
 Laat de leerlingen de twee audiofragmenten beluisteren.
 Maakt de leerlingen het opzet van de les duidelijk aan de hand van een PPT.
 Overloopt de vragenbundel samen met de leerlingen.
8
Doorschuifsysteem hoekenwerk: beginsituatie
Keizer: macht
Wijn
Keizer: hof
Graan
Infrastructuur
Zilver
De loopbaan
Specerijen
Familiestructuur
Zijde
Na 15 minuten schuiven de leerlingen door. De leerkracht laat dit weten door één
minuut voor het einde het Chinese fluitsignaal te laten horen en zegt erbij dat ze nog één
minuut hebben. Na 15 minuten laat de leerkracht de Romeinse trompetten horen en
zegt tegen de leerlingen dat ze moeten doorschuiven.
3. Keizer: macht
3.1 Werkvorm
De leerlingen lezen eerst aandachtig de inleiding, die in de enveloppe zit. Daarin krijgen
ze een globale uitleg over hoe zij als handelsgezantschap handel zullen moeten drijven
onder het alziend oog van een keizer. Daarbij wordt de nadruk gelegd op het verband
tussen de vlotte handel en het weten wat een keizer is.
Vervolgens lezen de leerlingen aandachtig het instructieblad luidop. Daarna maken ze de
leerkracht of de begeleider duidelijk dat ze klaar zijn voor de volgende stap.
De leerlingen in de hoek worden door de leerkracht in twee subgroepen ingedeeld. Één
groep werkt rond een denarius (zilveren munt) van keizer Trajanus, de andere groep
werkt rond een Chinees opschrift over de eerste keizer van de Qin dynastie.
Groep 1
Deze groep krijgt de opdracht om de tekst op een zilveren denarius opnieuw te
reconstrueren. Daarvoor hebben ze een sjabloon van de munt, kaartjes met de
verschillende onderdelen van de tekst en een uitlegblad bij de termen ter beschikking.
De leerlingen leggen de kaartjes in juiste volgorde rondom het sjabloon. Per kaartje
moeten ze de uitleg op het blad (over de termen) aandachtig lezen. Op die manier
kunnen de leerlingen achteraf de link tussen macht van de keizer en titulatuur duidelijk
maken.
9
Groep 2
Deze groep krijgt de opdracht om een opschrift in Chinese tekens in het Nederlandse
alfabet om te zetten. Daarvoor hebben ze het opschrift zelf, een lijst met Chinese tekens
en hun Nederlandse equivalent en een schema ter beschikking. De leerlingen verbinden
het Chinese teken met de juiste letters in het Nederlands. Ze vullen het schema op hun
vragenblad aan. Daardoor komen ze tot een juiste transcribatie van het Chinese Huang
Di, in het Nederlands.
Vervolgens dienen de leerlingen de betekenis van deze twee titels op te zoeken op het
internet (tablet, computer, laptop, smartphone, …). Op die manier kunnen de leerlingen
achteraf de link tussen macht van de keizer en titulatuur duidelijk maken.
Groepsplenum
Als beide groepen klaar zijn met hun eigen observatie, worden met de hele groep de
antwoorden op het vragenblad ingevuld. Daarbij gaan beide groepen elkaar moeten
aanvullen op basis van hun opgedane kennis. Het is de bedoeling dat de hele groep alle
antwoorden weet te vinden. Beide groepen gaan als het ware als expert binnen hun
domein, hun kennis mededelen aan de andere groep.
Schema van het verloop
Inleiding en instructie (hele groep)
Groep 1 (Munt)
Groep 2 (China)
Plenum (synthese)
3.2 Benodigdheden
Munt
Sjabloon en/of Munt
10
Kaartjes
IMP
TRAIANO
AUG
GER
DAC
PM
TRP
COS V
PP
SPQR
OPTIMO
PRINC
Uitlegblad
IMP = is de afkorting voor IMPERATOR. Dat is een titel die een keizer kreeg wanneer hij
11
veel overwinningen had gehaald in oorlogen met vreemde volkeren. Letterlijk vertaald,
wil de titel “heerser” zeggen.
TRAIANO = is de eigennaam van de keizer. In dit geval gaat het om keizer Marcus
Ulpius Traianus.
AUG = is de afkorting van AUGUSTUS. Dat is de titel die de eerste keizer van het
Romeinse keizerrijk heeft gekregen van het volk als dank voor zijn goede daden.
Letterlijk vertaald, wil deze titel “de verhevene” zeggen. Het volk wilde die eerste
keizer, door het toekennen van zo een titel, bedanken voor zijn voortreffelijke of
verheven daden. Later wordt deze titel een vaste waarde in de hele naam voor de
keizers.
GER/DAC = afkortingen van titels die de keizer heeft gekregen na het overwinnen van
een specifiek volk (hier: de DACiërs en de GERmanen). Via deze titels wil de Romeinse
keizer zijn grote macht over deze volkeren duidelijk maken.
PM = afkorting van PONTIFEX MAXIMUS. Dat was de Latijnse naam voor de
opperpriester of de priester met het meeste aanzien in het Romeinse rijk. De keizer
krijgt ook deze functie en is daarmee, naast de baas over de politiek, ook de baas over
de Romeinse godsdienst.
TRP = deze afkorting maakt duidelijk dat de keizer regeert in opdracht van het volk.
COS V = staat voor consul, het hoofd van de senaat (het Romeinse parlement). Elk jaar
werd de keizer opnieuw tot consul benoemt. Daardoor kreeg hij het hoogste
zeggenschap binnen de politiek. Vandaar ook het Romeinse cijfer V in dit geval (5),
omdat de keizer in zijn vijfde ambtstermijn zat op het moment van de muntslag.
PP = is da afkorting van PATER PATRIAE. Wie wat Latijn kent, weet dat dit “vader van
het vaderland” wil zeggen. Met deze titel werd duidelijk gemaakt dat de keizer aan het
hoofd stond van zijn rijk, net zoals een vader aan het hoofd staat van zijn gezin. De
keizer wilde, net zoals een vader, zijn volk beschermen.
SPQR = deze afkorting duidt op de goedkeuring van het volk voor de macht die de
keizer had.
OPTIMO PRINC = Letterlijk vertaald uit het Latijn, wil deze afkorting zeggen: “de beste
en hoogste burger tussen de andere burgers”. Dankzij deze titel werd voor het volk
duidelijk dat de keizer geen alleenheerser wilde zijn. Hij deed zich voor als een gewone
12
burger, die net iets beter was dan de andere burgers. PRINCEPS wordt de standaard
aanspreking voor latere keizers (“princeps” = keizer).
China
Opschrift
Woordenlijst
勇敢
高明
哥哥
男人
人
始
天堂
上帝
狗
木
强
杰
帝
虔
父
猫
Dapper
Slim
Broer
Man
Mens
Begin/Start/Eerste
Hemel
God
Hond
Boom
Kracht/Sterkte
Heldhaftig/Held
(Goddellijke) keizer
Vroom
Vader
Kat
13
骄傲
龙
皇
明智
月
道
日
虎
王
胜利者
Trots
Draak
Heerser
Wijs
Maan
De weg
Zon
Tijger
Koning
Overwinnaar
Synthesevragen in de infobundel
1. Een koning regeerde heel streng en duldde geen tegenstand van het volk. Kan je
uit de titels van de Romeinse keizer afleiden wat het verschil was tussen de
macht van een keizer en een koning? Leg uit.
Een keizer had de goedkeuring van het volk nodig om te regeren en
liet zich omringen door allerhande raadgevers om aan politiek te
doen. Een koning had een gehele alleenheerschappij.
2. Leid uit de twee bronnen minstens 3 domeinen af waarop de keizer macht had.
Politiek, oorlog, religie, volk, leger, economie, …
3. De Romeinse keizer en de Chinese keizer stonden allebei aan het hoofd van een
groot rijk. Door middel van duidelijke titels en namen maakten zij allebei aan hun
volk duidelijk hoe zij hun macht wilden tonen. Geef hier 2 voorbeelden van?
Huang duidt op de macht die de keizer wilde tonen als heerser van
zijn rijk over zijn volk.
Optimo princeps, als eerste burger wil de keizer zich niet
onderscheiden van zijn gewone burgerschap, maar hij wil wel
optreden als leider voor zijn onderdanen (zich niet als god hoger
stellen dan zijn volk).
Ea.
4. Zoek de twee gelijkenissen tussen de titel van een Romeinse keizer en tussen de
titel van een Chinese keizer.
Di <> Imperator
Augustus <> Huang
14
3.3 Leerdoelen
Subdoelen
1. De leerlingen vergelijken de titulatuur van een Romeinse keizer met de titulatuur
van een Chinese keizer.
2. De leerlingen leiden de overeenkomsten in titulatuur af:
 Imperator <> Di
 Verhevene (augustus) <> Huang
3. De leerlingen koppelen de titulatuur van de keizer (in beide rijken) met de macht
van de keizer: de titel van een persoon is een uiting van deze zijn macht.
2.4 Handleiding voor de leerkracht
De leerkracht wacht op het teken van de leerlingen. Dan verdeelt de leerkracht de
leerlingen in twee subgroepen. Het is belangrijk dat de leerkracht nog eventjes de groep
opvolgt, totdat beide subgroepen goed gestart zijn met hun opdracht.
Na de twee opdrachten, dient de leerkracht bij het plenum ook eens te polsen of het
samenwerken vlot. Daarnaast beantwoordt hij vragen indien die er zijn van de
leerlingen.
4. Keizer: het hof
4.1 Werkvorm
De leerlingen lezen in groep, luidop, aandachtig de inleiding bij deze hoek. Daarin wordt
duidelijk dat de keizer niet alleen een persoon was waarmee de leerlingen als
handelsgezantschap in contact zouden komen. Ze gaan ook rechtstreeks handel moeten
drijven met de dienaren van de keizers (= het hof). Daarom is het belangrijk dat zij, als
handelaars, ook die mensen leren kennen.
De leerlingen lezen aandachtig het instructieblad en maken de leerkracht of de
begeleider duidelijk wanneer ze daarmee klaar zijn. De leerkracht helpt hen vervolgens
bij het opstarten van de audiofragmenten.
De leerlingen beluisteren twee getuigenissen (aangepast aan het leerniveau van de
leerlingen) via cd-speler of laptop. Daarbij dienen ze goed te luisteren en te letten op
bepaalde aspecten uit de verhalen. Bij de luisterteksten krijgen de leerlingen een
duidelijke richtlijn over hoe ze naar de verhalen moeten luisteren en op wat ze expliciet
moeten letten.
Na het beluisteren van de twee verhalen, lossen de leerlingen in groepsverband de
vragen in de infobundel op. Daarbij kunnen ze gezamenlijk overleggen en elkaars
antwoorden aanvullen.
De twee getuigenissen zijn gebaseerd op reële personages:
 Rome: Narcissus, de libertus van keizer Claudius
o Passages over Narcissus in de antieke historiografie:
15
 SUETONIUS, De vita Caesarum, Claudius, 28. < beschrijft hoe
keizer Claudius de speelbal was van zijn vrouwen en zijn
vrijgelatenen. Suetonius maakt duidelijk dat Narcissus rijk
geworden was door plundering (onrechtmatig bezit). De ondertoon
van het verhaal is zeer sterk negatief, Suetonius, als senator en
schrijver kon het niet hebben dat een voormalige slaaf zoveel
invloed heeft gehad. Uit de beschrijving blijkt wel dat Narcissus één
van de belangrijkste vrijgelatenen was onder de regering van
Claudius (dat een historiograaf zoveel aandacht aan één bepaald
persoon schenkt, die dan ook nog een voormalig slaaf was, zegt
genoeg).
 CASSIUS DIO, Historia Romana, LX, 14.3, 15.5, 16.2, 5, 19.2. <
Dio vermeldt Narcissus steeds in het kader van de problemen die
Claudius had met zijn derde vrouw Messalina. Het lijkt dat Dio
Narcissus aangeeft als de ontdekker van de samenzwering en dat
het Narcissus was die het bevel gaf voor het uit de weg ruimen van
Messalina. Het was ook Narcissus die ervoor zorgde dat Claudius
met zijn voormalige tweede vrouw hertrouwde. Dat wijst op de
enorme invloed die de vrijgelatene had op de keizer. Ook het feit
dat Agrippina, de vierde vrouw van Claudius, Narcissus meteen laat
gevangen nemen na de moord op de keizer, duidt op de angst die
zij (en de rest van het hof) had voor de macht en invloed van de
Narcissus. Het nadeel van Dio is dat hij meer dan 100 jaar na de
feiten heeft geschreven.
o Passages over Narcissus in de moderne literatuur:
 BUNSON, M., Encyclopedia of the Roman Empire. Infobase
Publishing, 2009, 381.
 IRVIN OOST, S., “The Career of M. Antonius Pallas”, The American
Journal of Philology, 2 (1958), 113 – 139.
 China: Zhao Gao, een eunuch aan het hof van de eerste Qin-keizer
o Voor een Engelse samenvatting van het levensverhaal van Zhao Gao:
SCHEIDEL, W., Rome and China: Comparative Perspectives on Ancient
World Empires, Oxford, 2009, 89.
During the Qin Dynasty (221–206 b.c.e.), more eunuchs were employed to serve the
ambitious empire builder Qin Shihuangdi, who was believed to have kept more than
three thousand concubines in his palace and established a new agency called
Zhongchangshi for the sole purpose of managing the ever increasing number of
court eunuchs. In 210 b.c.e. the emperor died on a routine inspection tour. Immediately, concerns were raised about who should succeed him to the throne, and an
attendant eunuch by the name of Zhao Gao suggested that the news of the emperor’s death be kept from the public and even from the emperor’s eldest son and heir
apparent Fu Su, until troops could safely be moved to the capital city Xianyang.
Secretly, Zhao Gao, together with the emperor’s youngest son Hu Hai, ordered the
construction of a special coffin to slow down the decomposition of the emperor’s
corpse and to conceal its odor. They pitched a tent for the emperor and brought in
meals as if the emperor were still alive. In the meantime, the eunuch Zhao Gao, the
Prime Minister Li Si, and the emperor’s youngest son successfully plotted to kill Fu
Su, the heir apparent, and to make Hu Hai the next emperor of the Qin Dynasty.
16
Zhao Gao was promoted to head the eunuch agency Zhongchangshi. On his
recommendation, the young emperor ordered all of his father’s consorts who had
not given birth to sons to follow the dead emperor to the grave; all the artisans who
had worked on the terracotta figurines and the tomb went the same way. After
winning the young emperor’s confidence, Zhao Gao felt that the Prime Minister Li Si
knew more than he was supposed to about their secrets and had now become the
biggest threat to the new court. With the young emperor on his side, Zhao Gao
replaced Li Si while callously but methodically purging Li’s associates. However,
popular discontent mounted and within only a few months, rebellions broke out all
over the empire. During the early autumn of 206 b.c.e., when the rebels began to
march into the Wei river valley, Zhao Gao murdered the Second Emperor Hu Hai.
But a month later, the army led by Liu Bang, founder of the Han Dynasty, crushed
the Qin defenders. Zhao Gao, the first really powerful eunuch in Chinese history,
eventually became a casualty of this conflict
Ondanks het grote tijdsverschil van bijna 200 jaar tussen de twee personages, kunnen
de leerlingen grote paralellen ontdekken tussen het statuut van een keizerlijke libertus
in Rome en een Eunuch aan het Chinese hof. Daarbij zien ze ook het verschil in bij een
vergelijking tussen het statuut van de Romeinse keizer en dat van de Chinese keizer.
4.2 Benodigdheden
Audiofragment: twee getuigenissen
Narcissus
Zhao Gao
“Ave beste luisteraars, tot u spreekt
Tiberius Claudius Narcissus. Tot enkele
jaren geleden was ik een slaaf aan het hof
van de grote vergoddelijkte Claudius, de
vorige keizer van het imperium Romanum.
Ik zou jullie graag wat meer vertellen over
enkele speciale gebeurtenissen die ik
tijdens mijn leven heb meegemaakt.
Luisteren jullie mee?”
“Luister goed, ik heb niet veel tijd! Mijn
naam is Zhao Gao, en ik ben op de vlucht
voor het leger van de keizerlijke
opvolger! Ik wil dat jullie goed onthouden
wat ik te vertellen heb! Zo kan iedereen
zien dat ik met mijn daden niets verkeerd
heb gedaan!”
“Als zoon van een slavin aan het hof van
de vorige keizer, ben ik opgegroeid als
kind tussen de keizerlijke familie.
Claudius, die later keizer werd, was één
van mijn speelkameraadjes! Één van onze
favoriete spelletjes was om samen de
soldaten, die de keizer bewaakten, met
steentjes te bekogelen… Boos dat die toen
werden!”
“Het zit zo, ik was één van de duizenden
eunuchen aan het hof van de goddelijke
keizer Huang Di. Dat wil zeggen dat ik,
samen met de anderen, moest zorgen voor
het comfort van de goddelijke keizer en
voor de organisatie van zijn goddelijk
paleis. Ik ben samen met de keizer, als
kind, opgegroeid. Daarom kreeg ik altijd
de leuke taken, zoals voorproever van het
keizerlijk eten! Heerlijk al dat lekkere
voedsel, een god waardig!”
17
“In 41 n.C. werd mijn meester, Claudius,
tot keizer benoemd door het leger en ik
werd zijn persoonlijke dienaar. In mij had
hij vertrouwen! Ik kende hem immers al
mijn hele leven! Telkens als de keizer in de
problemen zat, kwam hij zijn hart bij mij
luchten. De rijke senatoren, die
regelmatig aan het hof aanwezig waren,
keken mij dan altijd misnoegd aan. Ik zag
ze zo denken: “de keizer zou beter aan ons,
opgeleide mensen, raad vragen in plaats
van aan de vuile slaaf.”
“Na de dood van Shi Huang Di, wist ik dat
die sluwe leden van de elite, de troon van
onze goddelijke keizer wilden overnemen.
Daar moest ik een stokje voor steken… Ik
heb, samen met de zoon van Huang Di, het
lichaam van de overleden keizer
verborgen gehouden voor de elite. Zo
konden wij samen, zijn zoon en ik, het rijk
blijven besturen in naam van mijn
meester! De koks bleven zelfs eten koken
voor de mijn goddelijke meester! Zo moest
het lijken alsof hij echt nog in leven was!”
“Ik bewonderde de keizer, daarom ben ik
hem altijd trouw gebleven. Enkele jaren
geleden heeft hij me zelfs de vrijheid
geschonken, ik werd een keizerlijke
vrijgelatene! Wat een vooruitgang! Ik
werd
verantwoordelijke
voor
de
keizerlijke correspondentie, de brieven die
de keizer wilde verzenden, werden door
mij gecontroleerd en opgesteld. De keizer
gaf zijn bevelen aan mij door. Via de
brieven werden die dan naar heel het rijk
gestuurd!”
“Omdat ik, als eunuch, van heel lage komaf
was, gaf ik mijn ideeën rechtstreeks aan de
zoon van de keizer. Hij fluisterde deze dan
in bij zijn eerste minister, die ze dan over
heel het rijk toepaste! Ons plannetje
werkte! Hoewel mijn lage komaf, kreeg ik
zo enorm veel macht! Jaloers dat die
dwaze rijke mannen waren!”
“Na de dood van keizer Claudius, zorgde ik
er mee voor dat hij tussen de goden werd
opgenomen. Hij verdiende dat, zo een
goed en eerlijk man! Dat in tegenstelling
tot zijn opvolger… Uit angst dat ik te veel
mijn invloed zou laten gelden, heeft hij mij
in de gevangenis gegooid. En hier zit ik nu,
eerst was ik slaaf, dan werd ik een vrij
man en nu ben ik opnieuw van mijn
vrijheid beroofd.”
“Maar dat verhaal bleef niet lang duren.
Het lichaam van de overleden goddelijke
Shi Huang Di werd ontdekt door een
andere eunuch. Deze vertelde wat hij
gezien had aan één van de keizerlijke
raadgevers. En hier ben ik nu, op de
vlucht voor de legers van de keizerlijke
opvolger. Ik heb namelijk de doodstraf
gekregen voor mijn verraad. Maar dat was
helemaal niet zo bedoeld! Zeggen jullie dat
tegen de soldaten als jullie hen zien
voorbij lopen? Ik verstop me ondertussen
ergens in de bergen! Moge de grote en
goddelijke Shi Huang Di me beschermen!”
Synthesevragen in de infobundel
1. De eerste getuigenis moet geplaatst worden in Romeinse/Chinese context.
2. De tweede getuigenis moet geplaatst worden in Romeinse/Chinese context.
3. Geef de namen van de twee hoofdpersonages in beide verhalen?
Narcissus en Zhao Gao
4. De keizer stond er nooit alleen voor, hij kreeg hulp van verschillende personen
rondom hem. Hoe worden al deze personages rondom de keizer genoemd?
Het keizerlijke hof
18
5. Som 4 mogelijke functies van personages, die rondom de keizer leven, op (baseer
je op de beluisterde verhalen).
Zie vetgedrukte woorden in de teksten
6. Hadden de hoofdpersonages uit de verhalen een hoge of een lage functie aan het
hof van de keizers?
Een lage functie
7. Rome: Narcissus was een ………….., dat is een voormalige slaaf in dienst van de
Romeinse keizer, die na bewezen diensten is vrijgelaten. Narcissus bleef wel
werken voor keizer ……….., en verkreeg op die manier heel veel macht en
zeggenschap.
Libertus
Claudius
8. China: Zhao Gao was een …………….., dat is een slaaf van de Chinese keizer, die van
zijn geslachtsdelen was ontdaan. Als jeugdvriend van de keizer, kreeg hij heel
veel invloed aan het hof, zowel voor en na de dood van de keizer.
Eunuch
9. Juist of fout? Indien fout, verbeter/indien juist, bewijs.
 Een slaaf in een antieke maatschappij had een hoog aanzien.
Fout
 De elite in een antieke maatschappij keek neer op slaven.
Juist
10. Wat klopt er niet met het statuut van Narcissus en Zhao Gao als slaven en hun
positie die zij hadden binnen de keizerlijke hofhouding?
Ze hadden een laag statuut, maar wel veel macht
11. Hoe kijkt de elite (= de rijke personen, van hoge stand) aan het hof naar beide
mannen?
Zij zijn boos op hen, niet gelukkig en neerbuigend
12. Beschrijf de band die beide mannen hadden met de keizers voor wie zij werkten?
Zij hadden een intieme vriendschap van kindsbeen af, beiden
vertrouwden elkaar, dat zorgt voor een bevoorrechte positie
13. Als je denkt aan het antwoord op vraag 12, zou eender welke slaaf zo een invloed
kunnen verkrijgen aan het keizerlijke hof?
Nee, dat voorrecht was enkel voor enkelingen weggelegd
(nauwe band met de keizer als kind)
14. Geef de naam van de twee keizers waarvoor enerzijds Narcissus en anderzijds
Zhao Gao werkten: ……………………………. en ……………………………..
Claudius en Shi Huang Di
19
15. De Romeinse keizer was een actieve heerser. Kan je deze bewering ondersteunen
met voorbeelden uit het verhaal over Narcissus?
Claudius geeft zelf bevelen, benoemt zelf zijn vrijgelatenen, …
16. De Chinese keizer was een passieve heerser. Kan je deze bewering ondersteunen
met voorbeelden uit het verhaal van Zhao Gao?
Alle beslissingen worden door het hof genomen
17. Juist of fout? Indien fout, verbeter/indien juist, bewijs.
 Keizer Claudius is keizer geworden omdat een god dat zo wilde.
Fout (leger)
 De Chinese keizer werd door het volk als god aanbeden.
Juist, zie benoemingen door Zhao Gao
 Keizer Claudius werd tijdens zijn leven als god vereerd.
Fout, na dood tot god verheven
4.3 Leerdoelen
Subdoelen
1. De leerlingen kunnen in hun eigen woorden drie gelijkenissen opsommen tussen
keizerlijke liberti en eunuchen: het complexe statuut en de paradox die dat
statuut inhoudt (veel macht <> laagste stand), in conflict met de elite aan het hof
(zorgt voor negatief beeld in de bronnen) en de nauwe band met de keizer).
2. De leerlingen kennen één groot globaal verschil bij het statuut van de keizers in
Rome en China:
 Rome: actief beleid, vergoddelijking na de dood
 China: passief beleid, goddelijke herkomst die blijft gelden tijdens leven
(goddelijk mandaat)
3. De leerlingen kunnen in hun eigen woorden de begrippen libertus en eunuch
kaderen binnen de leerinhoud.
4.4 Handleiding voor de leerkracht
Deze hoek laat de leerlingen autonoom werken rond de keizer en het keizerlijke hof in
het Romeinse rijk en in het antieke China.
De leerkracht ziet erop toe dat hij de leerlingen bijstaat bij het opstarten van de
leeractiviteit:
 Hulp bij het aan/uitzetten van het audiomateriaal.
 Eventuele extra uitleg bij de opdracht, indien vragen van de leerlingen.
De leerkracht beantwoord vragen en eventuele opmerkingen van de leerlingen tijdens
het oplossen van de vragen in de bundel.
5. Infrastructuur
20
5.1 Werkvorm
De leerlingen lezen in groep aandachtig de inleiding bij deze hoek. Daarin staat te lezen
dat ze als handelsgezantschappen goed moeten weten hoe ze het best kunnen reizen. Ze
moeten rekening houden met welke wegen de snelste zijn en op welke plaatsen ze de
grenzen kunnen oversteken.
De leerlingen worden vervolgens in twee subgroepen opgedeeld. Elke subgroep krijgt
een tekst die de reis van een handelsgezantschap beschrijft, voorgeschoteld. Subgroep 1
krijgt een tekst over een Romeins gezantschap, dat uit Rome vertrekt naar Chang’An om
handel te drijven in de Chinese hoofdstad. Subgroep 2 krijgt een tekst over een Chinees
gezantschap, dat uit Chang’An vertrekt naar Rome om daar handel te drijven.
Beide verhalen beschrijven hoe de gezantschappen de reis maken en wat ze onderweg
tegenkomen.
Vervolgens zoeken de leerlingen de beste handelsweg van Chang’An naar Rome, via een
kaart van China met de verschillende wegen en kanalen op, een kaart met de zijderoute,
en op de computer aan de hand van ORBIS (http://orbis.stanford.edu). De route moet
niet overeenkomen met de routes die in de voorbeeldverhalen beschreven worden.
Deze weg tekenen ze op een blinde kaart in hun bundel en ze schrijven erbij waarom ze
het de beste weg vinden.
5.2 Benodigdheden
Computer met internet: http://orbis.stanford.edu
Instructie leerlingen
1) Ga naar http://orbis.stanford.edu
2) Klik op de rode knop: “Start exploring the Roman world”
3) Bekijk de kaart. De verschillende gekleurde lijnen zijn de belangrijkste Romeinse
wegen en zeeroutes. Om een goede route naar het oosten te vinden, kan je best twee of
drie keer uitzoomen. Druk daarvoor op de min rechtsbovenaan:
21
4) Zoek een stad die ook op de kaart over de zijderoute voorkomt:
5) Nu moet je je vertrekpunt en aankomstpunt nog ingeven.
Dit doe je door in de balkjes linksboven de stad van waaruit je wilt vertrekken en de stad
waar je wilt aankomen in te vullen. Bij “From” schrijf je de vertrekplaats en bij “To” de
aankomstplaats.
6) Je vertrekt vanuit Rome, dus om een goede route te vinden, vul je als vertrekplaats bij
“From” best Roma in (let op alle plaatsnamen zijn de originele Latijnse namen; Roma en
niet Rome dus).
Vul dan bij “To” de aankomstplaats in die je hebt gekozen die je ook terug vond op de
kaart over de zijderoutes.
7) Druk vervolgens linksonder op de knop “Calculate Route”
8) Nu zou de website een route moeten hebben uitgestippeld op de kaart in een rode
lijn. Als dat het geval is, kan je onderaan onderzoeken hoe lang je over die route zou
doen en hoeveel kilometer je zou afleggen.
22
9) De lengte van je reis kan je nakijken als je duwt op de knop “duration”. De lengte
wordt dan in dagen uitgedrukt.
10) De afstand van je reis wordt in kilometer uitgedrukt als je duwt op de knop
“distance”.
11) Als er iets niet duidelijk is, kan je altijd hulp vragen aan de leerkracht.
Kaart zijderoute
Werkbundel
Teksten:
Romeins gezantschap
“Salve, gegroet, mijn naam is Marcus. Ik
ben een zilverhandelaar uit het
prachtige Rome. Ik ben net terug van
een lange reis naar het rijk van de
Seres, de Chinezen. Het was een zeer
indrukwekkende reis, van vele
duizenden mijlen lang.”
“Ik ben vertrokken met mijn os en kar
vanuit Rome, ongetwijfeld de mooiste
stad van de hele wereld. Eerst moest ik
naar het zuiden van Italia reizen. Dat
ging al een geluk heel vlot, dankzij de
Chinees gezantschap
“Ni hao men, gegroet iedereen, mijn
naam is Ma Buwei. Ik ben een
parfumhandelaar uit de prachtige
hoofdstad van het Chinese rijk,
Chang’an. Ik ben net terug van een
lange reis naar Daqin, het Romeinse
rijk. Het was een zeer indrukwekkende
reis, van vele duizenden mijlen lang.”
“Ik ben vertrokken vanuit Chang’an,
ongetwijfeld de mooiste stad van de
hele wereld. Het begin van mijn reis
ging heel vlot. Vanuit de hoofdstad kon
23
goed
onderhouden,
geplaveide
wegen die wij Romeinen hebben
gebouwd. Zelfs als het heel druk was,
kon ik nog vaart maken, want er
konden gemakkelijk twee karren naast
elkaar over de wegen rijden. Dankzij de
uitstekende wegen duurde het maar 32
dagen voordat ik in Brundisium, in de
hiel van Italia, was aangekomen. “
ik gewoon naar Lanzhou varen. Er
loopt wel geen rivier tussen die twee
steden, maar wij Chinezen hebben een
slim systeem bedacht: kanalen. Via
kanalen zijn twee rivieren met elkaar
verbonden en zo kan je veel sneller en
gemakkelijker reizen. Op die manier
heb ik via het kanaal op zeven dagen
dezelfde afstand afgelegd, waarvoor ik
met een kar wel dertig dagen zou
“Vanuit Brundisium nam ik verder de hebben nodig gehad!”
boot naar Corinthe. Al een geluk ben
ik deze reis pas in mei begonnen, want “Vanuit Lanzhou ging ik verder met os
in de winter zou ik te veel schrik en kar naar Wuwei, dankzij de goede
hebben gehad van de woeste zee. Dan wegen die onze keizers doorheen de
was het veel minder veilig geweest om tijd hebben aangelegd ging dit deel van
te varen! Maar ook nu het niet stormt de reis minder traag dan ik had
neem ik geen risico’s, ik laat de gevreesd, al ging het toch heel wat
kapitein alleen overdag varen zodat we minder snel dan via het kanaal. Vanuit
zeker niet botsen tegen rotsen. Het Wuwei
vertrokken
er
veel
schip bracht me op zeven dagen in handelskaravanen, want Wuwei is het
Corinthe, waar ik terug een kort stuk begin- en eindpunt van wat door
over land moest reizen, om dan weer reizigers
de
zijderoute
wordt
verder te varen naar Antiochië. Dit was genoemd, de handelsweg tussen het
heel wat langer varen dan de vorige oosten en het westen. Vanuit Wuwei
boottocht. Dankzij wat tegenwind heeft vertrok ik naar de Yumen-pas, waar ik
het schip de tocht in zestien dagen de grens zou oversteken en China zou
afgelegd, in plaats van in dertien dagen, verlaten. Die grens was al van ver te
zoals gepland was.”
zien dankzij de Grote Muur, de trots
van ons Chinese rijk. Een muur die
“Vanaf Antiochië had ik weer het bijna heel het noorden van China
plezier om over onze fantastische afsluit. Om voorbij de Grote muur te
Romeinse wegen te reizen, tot aan de mogen en zo het rijk te verlaten, moest
rivier Tigris. Dit duurde nog eens 40 ik eerst nog door de prachtige
dagen.
Jadepoort en langs een goed bewaakte
Tijdens dit deel van de reis kwam ik grenspost. Nu ik buiten China was
regelmatig forten, legerkampen en begon de reis pas echt.”
ommuurde steden tegen. Ik begon
namelijk de grens met het rijk van de “Vanaf hier worden mijn herinneringen
Parthen te naderen. Het zwaarste deel vager, de reis werd veel woester en de
van mijn reis moest dus nog maar dagen gingen steeds meer op elkaar
beginnen, want ik ging bijna het lijken. Ik ben dagenlang door een
Romeinse Rijk uit. Ik keek er wel naar woestenij
gewandeld,
de
uit om eens buiten het Rijk te komen, Taklamakanwoestijn, ik ben over
ik gaf mijn ogen de kost! De dagen bergpassen gereisd en heb vele
gingen voorbij, maar ik zag de grens honderden kilometers afgelegd over de
nog steeds niet. Tot ik bij een stadje zogenaamde zijderoute. Uiteindelijk
kwam waar de bewoners me vertelden kwam ik aan in het rijk van de Parthen,
dat ik al enkele dagen in het rijk van de het rijk net ten oosten van de
24
Parthen aan het reizen was! Ik had
geen enkele aanwijzing gezien en ik
moest door geen enkele grenspost. De
grens was namelijk niet zo duidelijk,
de Romeinen beweerden dat dit stuk
land nog van hun was, maar de Parthen
beweerden net hetzelfde.”
“Vanaf hier worden mijn herinneringen
vager, de reis werd veel woester en de
dagen gingen steeds meer op elkaar
lijken. Ik heb dagenlang door een
woestenij gewandeld, ik ben over
bergpassen gereisd en heb vele
honderden kilometers afgelegd over
wat de reizigers de zijderoute
noemen. Uiteindelijk kwam ik na het
doorkruisen
van
de
Taklimakanwoestijn aan bij de Yumenpas, en de grens van het Chinese Rijk.
Het was me onmiddellijk duidelijk dat
ik in China was aangekomen, want ik
moest via een goed bewaakte
grenspost en door een prachtige
poort, de Jadepoort, om zo door een
gigantische muur te geraken. Hij reikte
zo ver ik kon zien, en ik heb gehoord
dat bijna hij heel het noorden van het
Chinese rijk afsluit! Ik had al wel
verdedigingsmuren gezien, maar die
dienden er eerder voor om de forten en
de legerkampen te verdedigen, niet om
het Romeinse Rijk in te sluiten. Voor
een Romein is een muur iets om de
vijanden mee buiten te houden, niet
om de Romeinen mee binnen te
houden.”
“Van de Yumen-pas reisde ik naar
Wuwei en van Wuwei reisde ik naar
Lanzhou. Ik was verbaasd van de
wegen daar in dat verre land. Ik had
niet verwacht dat er een ander rijk dan
de Romeinen zo’n goede wegen konden
bouwen. Ze waren iets minder goed
dan
onze
wegen,
maar
toch
indrukwekkend dat deze barbaren dat
konden.”
Romeinen. Als handelaar kreeg ik vrije
doorgang doorheen het land van de
Parthen, en ik wachtte vol ongeduld tot
ik eindelijk in het Romeinse rijk zou
terechtkomen, maar dat bleef maar
duren. Tot ik bij een stadje kwam waar
de bewoners me vertelde dat ik al
enkele dagen in het rijk van de
Romeinen was aan het reizen! Ik had
geen enkele aanwijzing gezien en ik
moest door geen enkele grenspost. De
grens was namelijk niet zo duidelijk,
de Parthen beweerden dat dit stuk land
nog van hun was, maar de Romeinen
beweerden net hetzelfde. De dagen die
erop volgden kwam ik wel wat forten,
legerkampen en ommuurde steden
tegen, maar vreemd genoeg geen
duidelijke grenspost of een muur die
het Romeinse rijk van de rest
afscheidden, zoals in China het geval
was.”
“Ik kwam bij de rivier Tigris aan en de
reis ging vanaf hier opnieuw verbazend
gemakkelijk. De wegen die de
Romeinen hadden aangelegd waren
goed onderhouden en geplaveid, bijna
zo goed als onze wegen in China. Toch
indrukwekkend dat deze Romeinse
barbaren dat konden. Via deze wegen
reisde ik van de Tigris naar Antiochië,
een hele afstand want dat duurde wel
veertig dagen.”
“Vanuit Antiochië nam ik verder de
boot naar Corinthe. Al een geluk ben ik
dit deel van de reis pas in mei
begonnen, want in de winter zou ik te
veel schrik hebben gehad van de
woeste zee. Dan was het veel minder
veilig geweest om te varen! Maar ook
nu het niet stormt neem ik geen
risico’s, ik laat de kapitein alleen
overdag varen zodat we zeker niet
botsen tegen rotsen. Het schip bracht
me op dertien dagen in Corinthe, waar
ik terug een kort stuk over land moest
reizen, om dan weer verder te varen
25
“Dat was echter nog niet alles, want
van Lanzhou moest ik nog naar
Chang’an geraken. Ik bereidde mij al
voor op weer vele dagen wandelen,
maar ik was aangenaam verrast toen
onze gidsen ons naar een haven
leidden. Van hieruit gingen we
blijkbaar met de boot gaan. Ik was in
de war omdat ik had gehoord dat er
geen rivier stroomde tussen die twee
steden, dus ik wist niet hoe dat we er
dan met een boot zouden kunnen
geraken. Nu bleek dat de Chinezen
verschillende kanalen doorheen hun
land hadden aangelegd om zo de
rivieren met elkaar te verbinden zodat
het gemakkelijker was om te reizen. Zo
duurde dat laatste onderdeel van de
reis veel korter dan ik verwacht had,
en was ik voor ik het wist in de Chinese
hoofdstad Chang’an. Ik heb al vaak
gezegd dat ik Rome de mooiste stad ter
wereld vind, maar Chang’an is toch een
nipte tweede. Wat een prachtige stad!”
naar Brundisium, in de hiel van Italia.
Dit was heel wat minder lang varen
dan de vorige boottocht. Maar dankzij
wat tegenwind heeft het schip de tocht
in negen dagen afgelegd, in plaats van
in zeven dagen, zoals gepland was.”
“Vanuit Brundisium liep ik verder over
de uitstekende wegen naar Rome. Dit
was een drukke baan, maar zelfs dan
nog kon vaart maken, want er konden
gemakkelijk twee karren naast elkaar
over deze Romeinse wegen rijden. Zo
duurde het maar 32 dagen voordat ik
in de Romeinse hoofdstad Rome was
aangekomen. Ik heb al vaak gezegd dat
ik Chang’an de mooiste stad ter wereld
vind, maar Rome is toch een nipte
tweede. Wat een prachtige stad!”
Synthesevragen in de infobundel
1. Wat zorgde ervoor dat reizen in het Romeinse Rijk vlot ging?
(Goed onderhouden) wegen(netwerk)
2. In welk seizoen kon je best een zeereis maken?
Zomer
3. Hoe wordt de route tussen het Westen en China genoemd?
De Zijderoute
4. In het Romeinse rijk gingen de reizen van Marcus en Ma Buwei vlot dankzij de
goed onderhouden wegen, maar in China gingen de reizen ook goed vooruit.
Waarom was dat het geval?
Een systeem van kanalen om op te varen
5. Wat zijn kanalen?
Waterwegen die twee rivieren met elkaar verbinden
6. Wat is het verschil tussen hoe Romeinen en Chinezen hun grenzen verdedigen?
Chinezen hebben muren om hun rijk mee af te sluiten, Romeinen hebben
forten en legerkampen om gevaren mee op te vangen.
26
7. Teken op de blinde kaart de route die je hebt uitgestippeld tussen Rome en China.
5.4 Handleiding voor de leerkracht
Deze hoek laat de leerlingen autonoom werken rond de infrastructuur en de wegen in
het Romeinse rijk en in het antieke China.
De leerkracht ziet erop toe dat de leerlingen zich in twee subgroepen verdelen. De
leerkracht geeft eventueel verdere uitleg bij het gebruik van de website, de kaart of de
lego.
De leerkracht beantwoordt vragen en eventuele opmerkingen van de leerlingen tijdens
het oplossen van de vragen in de bundel.
6. Familiestructuur
6.1 Werkvorm
De leerlingen lezen in groep aandachtig de inleiding bij deze hoek. In die inleiding staat
dat je als handelaar inzicht moet hebben in hoe families in elkaar zaten, zodat je weet
wie de beslissingen maakt over wat en hoeveel er gekocht moet worden en opdat je
weet aan wie je je waren kan verkopen.
De leerlingen lezen vervolgens de instructies, waarin hen wordt duidelijk gemaakt dat
ze zich in twee groepjes moeten opdelen. De ene groep zijn Chinese vrouwen en de
andere groep zijn Romeinse vrouwen. Als ze zich verdeeld hebben in die twee groepen,
mogen ze zich verkleden als een Chinese of een Romeinse, naargelang in welke groep ze
zitten,
met
de
beschikbare
verkleedkledij.
De leerlingen komen ook te weten vanuit de instructies dat deze hoek een spel is waarin
ze na het horen van een bepaalde situatie de juiste beslissingen als Chinese en Romeinse
vrouwen moeten nemen. Er liggen enveloppen met nummers op geschreven, klaar.
Daarin vinden de leerlingen de situaties en de mogelijke beslissingen. Eerst moeten ze
enveloppe 1a open doen, de situatie voorlezen, de mogelijke beslissingen voorlezen, en
vervolgens individueel antwoorden.
Vervolgens doen ze enveloppe 1b open, waar het correcte antwoord in te vinden is, en
verdere uitleg bij de situatie en het antwoord. Diegene die op de vraag als eerste juist
had geantwoord, mag iemand aanduiden om de uitleg voor de groep voor te lezen (die
persoon mag uiteraard ook zichzelf aanduiden). Opgelet: het antwoord kan verschillen
voor Chinese of voor Romeinse vrouwen, dus de leerlingen moeten goed rekening
houden met wie ze juist zijn.
Vervolgens doen ze enveloppe 2a (enzovoort) open. Zo reageren de leerlingen op alle
voorgestelde situaties. Op het einde vullen ze de vragen in de bundel in, aan de hand van
de informatie die ze hebben verkregen door het spel.
27
6.2 Benodigdheden
Verkleedkledij + afbeelding van traditionele kledij : 2 witte lakens en 2 gekleurde
lakens
China:
Rome:
Enveloppen met de situaties en enveloppen met de antwoorden en uitleg in:
Vragen:
1) Je bent de dochter van een machtige ambtenaar in het Rijk. Je bent stapelverliefd
op een stalknecht en je wilt er graag mee trouwen. Je vader wil echter liever dat
je met de zoon van de secretaris van de keizer trouwt. Wat doe je?
1. Je trouwt met de zoon van de secretaris van de keizer, want je vader wil
dat en je vader mag over alles van de familie beslissen.
28
2. Je trouwt met de stalknecht, want uiteindelijk is het belangrijkste is dat je
gelukkig bent. Je vader zal dat ongetwijfeld ook wel inzien.
2) Je bent getrouwd met de zoon van de secretaris van de keizer. Je wilt graag een
goede band met he krijgen, dus je wilt een geschenk voor hem kopen. Wat doe je?
1. Je gaat naar de markt en gaat het kopen. Je neemt je slaaf mee zodat hij het
kan dragen.
2. Je vraagt aan een van de dienaars om het te gaan kopen, jij mag niet
zomaar gaan shoppen.
3) Je hebt het geschenk te pakken gekregen en je wilt het nu graag aan hem geven.
Wat doe je?
1. Je zet het geschenk op de grond, je man komt het daarna oprapen. Je mag
je man namelijk niet zomaar aanraken.
2. Je geeft het gewoon aan je man.
4) Je verveelt je. Je hebt het huishouden net in orde gebracht en je hebt niets meer te
doen. Wat doe je?
1. Je spreekt af met je vriendinnen, zo kan je lekker nog wat bijpraten over
wat je allemaal hebt meegemaakt. Daarna gaan jullie samen nog naar een
theatervoorstelling kijken.
2. Je blijft je vervelen thuis, want dat is de plek waar je hoort te zijn. De
wereld buiten het huis is een mannenwereld
5) Je wilt gaan slapen bij je man. Wat doe je?
1. Je kruipt lekker bij hem mee in jullie bed.
2. Je vraagt eerst na of je man vannacht wel bij jou slaapt, en niet bij een van
zijn concubines (bijvrouwen). Als dat het geval is, ga je gewoon op je
eentje slapen.
6) Je bent je man kotsbeu en wilt er van scheiden. Wat doe je?
1. Je hoopt dat hij ongeneselijk ziek wordt, of je probeert mensen te
overtuigen dat zijn ouders je mishandelen. Als geen van beide lukt kan je
niet scheiden.
2. Met de hulp van je vader of je broer kan je naar de rechter gaan om te
vragen of die je huwelijk ongedaan wilt maken. Je moet hier wel goede
redenen voor hebben.
Antwoorden en uitleg:
1) 1. Je trouwt met de zoon van de secretaris van de keizer, want je vader wilt dat en je
vader mag over alles van de familie beslissen.
In het antieke China en Rome stond de vader aan het hoofd van de familie, hij mocht alle
beslissingen maken over en voor de leden van zijn familie. De vader koos dus ook bijna
altijd met wie zijn dochter moest trouwen. Hij koos dit meestal om betere contacten met
de andere familie te krijgen, en vaak had hij er dan politiek of economisch voordeel bij.
In Rome werd het hoofd van de familie de pater familias genoemd.
29
2) Romeins antwoord: Je gaat naar de markt en gaat het kopen. Je neemt je slaaf mee
zodat hij het kan dragen.
Chinees antwoord: Je vraagt aan een van de dienaars om het te gaan kopen, jij mag niet
zomaar gaan shoppen.
Vrouwen in Rome mochten zelf inkopen gaan doen en zelf geld uitgeven, zolang het
maar niet boven een bepaald bedrag was. Vrouwen mochten wel meer uitgeven dan dat
bepaald bedrag als ze drie kinderen of meer hadden. Op die manier werd het krijgen van
kinderen aangemoedigd.
In China gingen de vrouwen niet zelf inkopen doen, dat werd overgelaten aan de
dienaars. Een vrouw mocht niet zomaar gaan winkelen
3) Chinees antwoord: Je zet het geschenk op de grond, je man komt het daarna
oprapen. Je mag je man namelijk niet zomaar aanraken.
Romeins antwoord: Je geeft het gewoon aan je man.
In het antieke China bestonden verschillende rituelen en een vaste etiquette over
wanneer, waar en in welke situaties je als vrouw je man mocht aanraken. Je kon de man
dus niet zomaar een geschenk geven, want je mocht hem niet zomaar aanraken. Om dit
op te lossen zette de vrouw dan het geschenk neer op de grond, en nam de man het
daarna op, en op die manier raakten de vrouw en de man elkaar niet aan.
In Rome mochten vrouwen hun man wel gewoon aanraken, dus was het geen enkel
probleem om een cadeau te geven.
4) Romeins antwoord: Je spreekt af met je vriendinnen, zo kan je lekker nog wat
bijpraten over wat je allemaal hebt meegemaakt. Daarna gaan jullie samen nog naar een
theatervoorstelling kijken.
Chinees antwoord: Je blijft je vervelen thuis, want dat is de plek waar je hoort te zijn.
De wereld buiten het huis is een mannenwereld
In Rome werd er traditioneel van een vrouw wel verwacht dat ze vooral thuis was, maar
in de praktijk kwamen vrouwen wel vaak buiten. Ze spraken af met vriendinnen, gingen
naar theatervoorstellingen kijken, bezochten de badhuizen, gingen naar religieuze
feesten,…
In China werd van de vrouw verwacht dat ze nei, binnen (内), waren, terwijl de mannen
wai, buiten (外) waren. De vrouw moest dus vooral binnen blijven en had buiten dus
niet echt een sociaal leven. De vrouw was echter wel baas over het huishouden, en
hadden daardoor binnen het huis een bepaalde status en macht.
5) Romeins antwoord: Je kruipt lekker bij hem mee in jullie bed.
Chinees antwoord: Je vraagt eerst na of je man vannacht wel bij jou slaapt, en niet bij
een van zijn concubines (bijvrouwen). Als dat het geval is, ga je gewoon op je eentje
slapen.
In Rome waren de mannen en vrouwen monogaam, ze waren dus maar met één iemand
getrouwd.
In China hadden sommige rijke mannen meerdere vrouwen. Dan hadden ze één
hoofdvrouw met daarnaast nog concubines, bijvrouwen.
30
6) Chinees antwoord: Je hoopt dat hij ongeneselijk ziek wordt, of je probeert mensen te
overtuigen dat zijn ouders je mishandelen. Als geen van beide lukt kan je niet scheiden.
Romeins antwoord: Met de hulp van je vader of je broer kan je naar de rechter gaan om
te vragen of die je huwelijk ongedaan wilt maken. Je moet hier wel goede redenen voor
hebben.
In China was het voor vrouwen moeilijk om te scheiden. Je mocht als vrouw alleen maar
de scheiding aanvragen als je man ongeneselijk ziek was, als je schoonhouders je
mishandelden, of als de familie van de man in armoede was geraakt. Voor mannen was
het gemakkelijker om te scheiden, hij had meer redenen om te mogen scheiden van zijn
vrouw: Ongehoorzaamheid van de vrouw tegenover haar schoonouders;
onvruchtbaarheid; overspel; jaloezie van de vrouw tegenover de mogelijke concubines
van de man; ongeneselijke ziekte van de vrouw; niet overeenkomen van de vrouw met
haar schoonbroers en –zussen; en diefstal.
In Rome was het voor vrouwen nog steeds niet gemakkelijk om te scheiden, maar wel
gemakkelijker dan in China. Vrouwen moesten om te scheiden de hulp inroepen van hun
vader of broer die dan instonden als voogd voor de vrouw in een rechtszaak om te
mogen scheiden.
Synthesevragen in de infobundel
1. Wie mocht over alle familiezaken beslissen in China en Rome? En hoe werd die
persoon in Rome genoemd?
De vader: het hoofd van de familie.
Pater familias
2. Noem minstens drie verschillen op tussen wat Chinese vrouwen mochten en wat
Romeinse vrouwen mochten:
Romeinse vrouwen mochten buitenkomen, dingen kopen, afspreken met
vriendinnen, de man zomaar aanraken, naar voorstellingen gaan kijken, naar het
badhuis gaan,…
3. Waren Chinese vrouwen machteloos? Leg uit waarom wel of niet.
Ze hadden macht doordat zij instonden voor het huishouden. Ze waren baas over
het nei, het binnen. Hierdoor hadden ze ook een bepaalde status.
4. Hoeveel vrouwen had een Romeinse man normaal gezien? Had een Chinees man
er meer of minder?
De Romeinen waren monogaam, dus Romeinse mannen hadden maar één vrouw.
Chinese mannen konden concubines hebben, dus ze hadden evenveel of meer
vrouwen dan de Romeinen.
5. Waarom waren het de vaders van de families die kozen met wie hun dochters
moesten trouwen in het antieke China en Rome?
Omdat ze hiermee politieke banden konden smeden of economisch voordeel mee
konden doen.
6. (eigen mening) Zou je liever een Chinese vrouw of een Romeinse vrouw zijn
geweest? Waarom?
31
6.4 Handleiding voor de leerkracht
Deze hoek laat de leerlingen autonoom werken rond de antieke Chinese en de Romeinse
familiestructuur.
De leerkracht ziet erop toe dat de leerlingen zich in groepjes hebben kunnen verdelen en
kijkt af en toe of de leerlingen niet valspelen/geen fouten maken met de enveloppes.
De leerkracht beantwoordt vragen en eventuele opmerkingen van de leerlingen terwijl
de leerlingen bezig zijn met het spel en tijdens het oplossen van de vragen in de bundel.
7. De loopbaan
7.1 Werkvorm
De leerlingen lezen in groep aandachtig de inleiding bij deze hoek. Daarin staat te lezen
dat opdat je goed handel kan drijven, het essentieel is dat je weet wie er belangrijk is in
de maatschappij, dat je weet wie er beslissingen maakt. Maar ook dat je weet wie van de
personen die de beslissingen nu nog niet mag maken, dat binnenkort wel gaat doen als
hij zich heeft opgeklommen binnen de samenleving.
De leerlingen lezen vervolgens aandachtig het instructieblad, dat duidelijk maakt dat
deze hoek een soort rollenspel is. In deze hoek krijgt elke leerling een personage
(Chinese lage elite, Chinese hoge elite, Romeinse hoge elite, Romeinse lage elite) en een
fiche met informatie over hun personage. De bedoeling is dat ze om de beurt bij elkaar
een interview afnemen, om zo de nodig informatie te verkrijgen. Eerst krijgen ze enkele
minuten om hun fiche te lezen zodat ze op de vragen kunnen antwoorden, vervolgens
gaan ze vragen aan elkaar stellen. De leerlingen moeten de vragen zelf bedenken, maar
op het instructieblad staan wel enkele dingen die ze te weten moeten komen:
 Vraag naar de naam van je gesprekspartner.
 Vraag naar de afkomst van je gesprekspartner.
 Vraag naar de carrière van je gesprekspartner.
 Vraag naar het huidige beroep van je gesprekspartner
 Vraag naar … (baseer je op de info op je eigen fiche)?
7.2 Benodigdheden
Fiche 1 (Romeinse hoge elite):
Je bent Quintus Pompeius Falco, een man van 47 jaar, een Romeinse burger geboren in
Lugdunum (Lyon). Je hebt een vrouw van 28 jaar en twee kinderen: een jongen en een
meisje. Je bent senator en nadat je vorig jaar consul was, doe je nu dienst als gouverneur
van Britannia. Je bent goed bevriend met de neef van de keizer, en die heeft een goed
woordje voor je gedaan toen de keizer enkele jaren geleden nieuwe officieren voor in
het leger zocht. Via het leger heb je weten op te klimmen door allerlei nuttige contacten
te maken. Het jaar voordat je consul wilde worden heb je de bouw van een groot
marmeren theater in Rome gesponsord. Mede daardoor viel je op voor de keizer en
heeft hij je de functie van consul aangeboden.
32
Nu je gouverneur bent in Britannia komen veel lagere edelen om geld, gunsten en
eventueel een goed woordje bij de keizer vragen. Dat vind je zeker geen probleem,
zolang ze maar dingen terug doen als je dat van hen vraagt.
Fiche 2 (Romeinse lage elite):
Je bent, Tiberius Claudius Dareios, een man van 41 jaar, een Romeinse burger geboren in
Sagalassos. Je hebt een vrouw van 30 jaar en vier kinderen: twee jongens en twee
meisjes. Je bent een belangrijke man in Sagalassos, je spreekt onder andere mee recht
over veroordeelden in de stad. Enkele jaren geleden heb je het Romeinse burgerschap
van de keizer gekregen, nadat je een groot standbeeld van hem hebt laten bouwen in het
midden van het marktplein. Nu je burger bent wil je nog meer, je wilt graag senator
worden. Hiervoor is het nodig dat je veel goede contacten maakt met het hof van de
keizer, zodat die een goed woordje voor je kunnen doen bij hem. Hiervoor moet je je
eerst bekend maken bij zijn hof, en dat kan het best door aan weldoenerij te doen: je
bouwt badhuizen, theaters, een stadium, je renoveert de marktplaats (waarbij je ook nog
standbeelden van de voorganger en de zoons van de keizer laat zetten),… Door al deze
verbeteringen ben je geliefd in je stad en val je op bij de hogere klassen. Vervolgens
stuur je ook nog geschenken naar mensen uit de hogere klasse waar je indruk op wilt
maken, dankzij je grote rijkdom wordt je ook steeds geliefder bij sommige leden van de
hogere klassen. Een benoeming voor een functie buiten de stad kan nu niet meer ver af
zijn, denk je.
Fiche 3 (Chinese hoge elite):
Je bent Dong Zhuo, een man van 45 jaar, geboren en getogen in de hoofdstad van het
Chinese rijk Chang’an. Je hebt een vrouw, twee concubines en vijf kinderen: een jongen
en een meisje van je vrouw en twee jongens en een meisje van je concubines. Je bent
kanselier van de keizer, wat betekent dat je de financiën van de staat overzag en mee
zetelde in het keizerlijk kabinet. Je hebt deze functie gekregen omdat je zus een van de
concubines van de keizer is, en die er mee voor heeft gezorgd dat je steeds betere
functies kreeg binnen de administratie van het rijk. De lagere elite komt steeds aan jou
vragen om ervoor te zorgen dat ze betere en belangrijkere jobs krijgen in het beheren
van het rijk. Je zorgt hier maar al te graag voor als het duidelijk is dat ze capabel zijn en
het beste voor hun stad en het rijk voor ogen hebben, of als ze goed bevriend zijn met
jou.
Fiche 4 (Chinese lage elite):
Je bent Ban Biao, een man van 37 jaar, geboren in Lanzhou. Je hebt een vrouw en twee
kinderen: twee jongens, maar geen concubines. Je bent de lokale gouverneur van de
gouw, het landsdeel, waar Lanzhou in ligt. Je wilt graag opklimmen en ambtenaar van de
keizer worden in de hoofdstad. Je bent van plan dit te doen door cliënt te worden van de
gouverneur van de provincie. Als cliënt doet je overste, de gouverneur van de provincie,
een goed woordje bij de hoger geplaatste elite zodat je kan opklimmen in de ambtenarij.
Als je wilt opklimmen is het best dat je ervoor zorgt dat je laat zien hoe capabel je bent
in de job die je uitvoert, dus zorg je ervoor dat je gouw zo goed mogelijk draait en laat je
mooie gebouwen en standbeelden met je eigen geld bouwen. Dit systeem is goed
ingebouwd in het algemene gedachtengoed, door een leer (het confucianisme) die zegt
dat je eerst moet zorgen dat alles bij jezelf goed is, dan dat alles in je familie goed zit, als
alles in je familie goed zit, gaat alles in je stad goed zijn, als alles in je stad goed is, gaat
alles in de regio goed zijn en als alles in de regio goed is, gaat alles in het land goed zijn.
33
Dus om op te klimmen moet je eerst aan jezelf werken en laten zien dat je je eigen stad
goed kan beheren.
Synthesevragen in de infobundel
1. Hoe zorgde je er als Romein of Chinees van de lage, lokale, elite voor dat je kon
opklimmen in het rijk?
Je moest ervoor zorgen dat je patroon-cliënt relatie kreeg met leden van de hogere
elite zodat die een goed woordje voor je kunnen doen.
Je moest laten zien dat je je functie in de lage elite goed kon vervullen en dit kon je
best laten zien door aan weldoenerij te doen (bv. publieke gebouwen van je eigen
geld laten bouwen)
2. Waren Romeinen en Chinezen van de lage elite weldoeners of hadden ze meestal
nog andere motieven om aan weldoenerij te doen? Wat waren die motieven.
Meestal hadden ze nog andere motieven, ze wilden namelijk door weldoenerij
geliefd geraken in de stad en opklimmen binnen het rijk. (In beide culturen leefde
wel een lange traditie van weldoenerij)
3. Geef drie mogelijke vormen van weldoenerij.
4. Kon je als gewone burger in Rome of in Han China zomaar een functie binnen de
elite uitvoeren? Leg kort uit waarom wel of niet.
Nee, je moest opklimmen. De maatschappij was hiërarchisch geordend.
5. Zie je grote verschillen tussen de loopbaan in het oude Rome en het antieke China
en de loopbaan van je ouders nu? Wat zijn de gelijkenissen en wat zijn de
verschillen?
7.4 Handleiding voor de leerkracht
Deze hoek laat de leerlingen autonoom werken rond de antieke Chinese en de Romeinse
sociale mobiliteit.
De leerkracht ziet erop toe dat de leerlingen om de beurt elkaar interviewen.
De leerkracht beantwoordt vragen en eventuele opmerkingen van de leerlingen terwijl
de leerlingen bezig zijn met het interview en tijdens het oplossen van de vragen in de
bundel.
8. Tips
8.1 Algemeen
-
De les is mogelijk op twee lesuren, maar is beter in te delen op drie lesuren
o Bijvoorbeeld synthese op een derde uur
Het is belangrijk dat de leerlingen al wat voorkennis hebben over het Romeinse
koninkrijk en de Romeinse Republiek
Tijdbewaking is belangrijk, zeker als de les op twee lesuren wordt gegeven
34
-
Leg de nadruk dat de leerlingen de handleiding moeten volgen, stap per stap
8.2 Instap
-
Bereid je werk goed voor: leg de hoeken op voorhand al klaar
Geef de medaillons voordat de leerlingen de klas binnenkomen
Goed opdracht expliciteren
Eerst geluidsfragmenten laten beluisteren en vervolgens pas de vragen stellen
over het handelaar zijn.
8.3 Keizer: macht
-
Verwacht niet van de leerlingen dat ze heel de munt ontleden
Indien mogelijk sturen bij het oplossen
Voorkennis is belangrijk bij het oplossen van de vragen
8.4 Keizer: het hof
-
Zorg ervoor dat de leerlingen tijdig aan de vragen beginnen
Leid de geluidsfragmenten in
8.5 Infrastructuur
-
Kijk op voorhand na of de website naar behoren werkt
Maak nog eens duidelijk dat de leerlingen van de website naar de kaart moeten
overstappen
8.6 Familiestructuur
-
Verkleedkledij is echt een meerwaarde, helpt bij de inleving van de leerlingen
Zorg ervoor dat de leerlingen op tijd aan de vragen beginnen
Maak de leerlingen nog eens duidelijk dat ze niet gewoon naar het antwoordblad
mogen kijken, maar eerst de vragen moeten oplossen
8.7 De loopbaan
-
Help bij het in gang zetten van de opdracht
Zorg dat de leerlingen op tijd aan de vragen beginnen
35