3- tot en met 5-jarigen - Nederlands Jeugdinstituut

Factsheet Mediagebruik
3- tot en met 5-jarigen
Mediagebruik kenmerkend voor kinderen van 3 tot en met 5 jaar
Kinderen van 3 tot en met 5 jaar maken al gebruik
van smartphone en tablet. Ze snappen het principe
van verschillende soorten media-apparatuur. Hun
van de vinger gestuurde apparaten direct. Maar omdat
mediagebruik wordt gekenmerkt door een voorkeur
je er precies mee moet zijn, lukt swipen (door een
voor vriendelijke fantasiefiguren en vertrouwde
digitaal document bladeren) en aantippen niet altijd
contexten. Ze ontwikkelen een heel duidelijke eigen
direct. Of het gemakkelijk gaat of niet is afhankelijk van
voorkeur. Je ziet nu ook al verschillen in interesses
de gebruikte apps. Apps die voor hun gebruik basale
tussen kinderen ontstaan.
motorische vaardigheden vergen (bijvoorbeeld vegen,
Gemiddeld besteden kinderen van 3 tot en met 5 jaar
tikken), zijn door kinderen goed te gebruiken. Wanneer
ongeveer anderhalf uur per dag aan televisie of dvd’s
het gebruik om complexere motorische vaardigheden
kijken, bezig zijn met de tablet, computeren en gamen.
vraagt (bijvoorbeeld met de vingers knijpen), dan is dit
Meer dan een derde van de kinderen leest tussen
ingewikkelder voor hen. De fijne motoriek is namelijk nog
de 10-15 minuten, en een kwart tussen de 15-20
niet zo goed ontwikkeld. In het begin kunnen kinderen
minuten per dag. Bij 3- tot en met 4-jarigen leest bijna
dan de weg nog kwijtraken. Met wat hulp krijgen ze het
driekwart van de ouders nog dagelijks voor.
echter wel snel onder de knie.
Televisie en film
Computers
In deze leeftijdsfase kijken kinderen graag naar educatieve
De gemiddelde leeftijd waarop kinderen actief worden
televisieprogramma’s die speciaal voor hun leeftijd zijn
op de computer of laptop is rond het vierde jaar. Ze
gemaakt, bijvoorbeeld Sesamstraat of het Zandkasteel.
kunnen dan de muis en de toetsen een beetje bedienen.
Jonge kinderen hebben behoefte aan een langzaam
Beginnende gebruikers kijken op de computer vooral
tempo en veel herhaling om de informatie goed tot zich
passief naar filmpjes, daarna volgt al snel een meer
te kunnen nemen. Ze kijken graag naar programma’s met
interactieve fase, waarbij kinderen kleurplaten willen
een vertrouwde context, waarin dingen gebeuren die ze
maken en spelletjes willen spelen. Hoe ouder het kind
kennen of die dicht bij huis gebeuren. Kijken naar andere
wordt, hoe populairder de educatieve games en portals
peuters en kleuters is interessant, evenals kijken naar
met spelletjes worden.
simpele, vriendelijke fantasiefiguren. Kinderen van deze
Rond 5 jaar maken kinderen een sprongetje in hun
leeftijd hebben ook een speciale interesse in objecten en
ontwikkeling. Door de ontwikkeling van hun cognitieve
dieren die ze kennen en verbaal kunnen labelen, zoals
en motorische vaardigheden hebben ze dan doorgaans
kat, hond of beer. Ook zien ze graag programma’s en
minder hulp nodig van volwassenen. Ze kunnen
tekenfilms met liedjes en vrolijkheid.
ingewikkelder spelletjes aan, langer geconcentreerd
zijn en de muis beter bedienen. Leeftijd is echter niet
Tablets en smartphones
de belangrijkste voorspeller voor de vaardigheden van
Tablets en/of smartphones zijn heel aantrekkelijk voor
kinderen: ervaring hebben met techniek is een grotere
deze kinderen vanwege het grote gebruiksgemak
voorspeller. Dit betekent dat sommige kinderen van 4 (die
en het grote aanbod van apps en YouTube-filmpjes.
veel gebruikmaken van een computer of tablet) al aardig
Kinderen zijn vaak al best behendig met het besturen
wat zelf kunnen, en andere 4-jarigen nog helemaal niet.
2 • Factsheet Mediagebruik 3- tot en met 5-jarigen
Factsheet Mediagebruik 3- tot en met 5-jarigen
Spelcomputers
Printmedia
In deze leeftijdsfase maken kinderen ook regelmatig
Prentenboeken, voorleesboeken, versjesbundels
gebruik van de spelcomputer. De speelduur neemt snel
en informatieve boeken moeten aansluiten bij de
toe met de leeftijd van het kind. Voor oudere kinderen is
belevingswereld van kinderen. Verhalen mogen zich best
het aantrekkelijker om computerspellen te spelen, omdat
in een ander land afspelen, maar de belevenissen van de
zij het spelelement beter begrijpen. Jongere kinderen
hoofdpersoon moeten voor het kind wel herkenbaar zijn.
hebben minder besef van spelregels en van het doel van
Het is ook belangrijk dat prentenboeken en
het spel. Ook hebben jonge kinderen meer moeite om de
voorleesverhalen een duidelijke verhaallijn hebben,
knoppen te bedienen en met de inhoud van de spelletjes.
zonder al te veel zijwegen, anders raakt het kind de draad
Kleuters leren opvallend snel hoe een game in elkaar
kwijt. Dat geldt vooral bij voorleesverhalen met weinig
zit: ze worden gemotiveerd om in een proces van trial
plaatjes, waar het kind alleen maar naar luistert.
and error niet op te geven, maar steeds door te gaan.
De taal die in het boek staat moet correct zijn en
Geboeid door muziek, felle kleuren, leuke graphics en
aansluiten bij het niveau van het kind. Het kind is
aansprekende cartoon-personages, worden ze in een
namelijk druk bezig om de taal en de mogelijkheden
aantrekkelijke game uitgedaagd om van hun fouten te
daarvan te verkennen. Hij breidt zijn woordenschat
leren en steeds verder te komen in het spel.
dagelijks uit.
Belangrijke positieve effecten van mediagebruik binnen de leeftijd
van 3 tot en met 5 jaar
Mediagebruik kan een belangrijke meerwaarde
van digitale prentenboeken. Digitale prentenboeken
hebben voor kleuters. Er zijn aanwijzingen dat
kunnen bijvoorbeeld een positief effect hebben op de
televisieprogramma’s, games, websites en apps een
woordenschat en het verhaalbegrip. Om woordjes van
positieve invloed kunnen hebben op de ontwikkeling
digitale prentenboeken te kunnen leren is het wel een
van kinderen, als het product aansluit bij hun
voorwaarde dat er ook regelmatig onder begeleiding mee
ontwikkeling en interesse, zij het leuk vinden en de
wordt geoefend. Voorlees- en aanwijsboeken vergroten
media-ervaring samen met een volwassene beleven.
de woordenschat van oudere peuters ook. Door te
Hieronder zetten we de positieve effecten van
luisteren naar verhalen, horen kinderen hoe taal in elkaar
mediagebruik op een rij.
zit.
De aanwezigheid van een volwassene, die het kind
Taalontwikkeling
helpt om de inhoud goed te begrijpen, is een belangrijke
Televisieprogramma’s, websites en games met
voorwaarde voor het optreden van leereffecten. De ouder
woordgrapjes, rijm en het alfabet kunnen de
of opvoeder kan bijvoorbeeld de klanken van letters en
taalontwikkeling van kinderen stimuleren. Vooral
woordjes herhalen of vragen stellen, zodat kinderen ze
programma’s die uitnodigen tot interactie, zoals
extra goed leren. Aanwezigheid van een volwassene helpt
praten, meezingen en raden, hebben een gunstig
ook voor de concentratie.
effect op de taalontwikkeling. Er zijn studies verricht
die positieve resultaten laten zien van het gebruik
Toolbox Mediaopvoeding • 3
Cognitieve ontwikkeling
Sociaal-emotionele ontwikkeling
Onderzoek heeft laten zien dat het kijken naar
Voor hun sociaal-emotionele ontwikkeling is het
educatieve televisieprogramma’s op 3-jarige leeftijd
belangrijk dat kinderen omgaan met andere kinderen.
een goede voorbereiding is voor rekenprestaties en
Jonge kinderen moeten bijvoorbeeld leren dat ze niet
taalprestaties in de basisschool op 5-jarige leeftijd. Kijken
altijd hun zin kunnen krijgen en dat ze soms op hun
naar Sesamstraat draagt onder peuters en kleuters
beurt moeten wachten als er meer kinderen zijn.
bijvoorbeeld bij aan het leren van letters, cijfers en andere
Daardoor leren ze hun persoonlijke belangen en wensen
cognitieve vaardigheden.
doseren. Veel van deze aspecten zien we terug in
Media-apparaten kunnen het leren van jonge kinderen
verhalen die gebruikt worden in boeken, filmpjes,
ook versterken doordat ze motiverend zijn en een
kinderprogramma’s en spelletjes. Denk bijvoorbeeld
spannendere leeromgeving kunnen bieden. Falen in het
aan kusjes geven en kletsen met een figuurtje in een
traditionele, schoolse systeem zorgt er meestal niet direct
app, of bijvoorbeeld het ‘verzorgen’ van digitale baby’s
voor dat kinderen enthousiast worden voor het leren van
of huisdieren. Bij de educatieve televisieprogramma’s
een taak, maar de inzet van een tablet of smartphone kan
is van oudsher altijd veel aandacht voor de sociaal-
dit wel ondervangen. Als kinderen in een spelvorm leren,
emotionele ontwikkeling van kinderen. In heel veel
kan falen juist een uitdaging worden die de motivatie van
liedjes en sketches gaat het om gevoelens als blij of
het kind aanwakkert om toch het einddoel te bereiken.
jaloers zijn, samen delen en elkaar helpen. De makers
Immers, als iets niet lukt, dan mogen kinderen blijven
van de programma’s willen daarmee een goed voorbeeld
proberen. Het geduld van een computer raakt nooit op.
geven aan jonge kinderen.
Voorlezen is een goede concentratieoefening. Als ouders
elke dag een of meer keer voorlezen, dan went het
Spel en fantasie
kind eraan en kan hij zich steeds beter op een verhaal
Er zijn veel digitale spelletjes die op een creatieve wijze
concentreren. Het voorlezen van bepaalde prentenboeken
een bijdrage kunnen leveren aan de spelontwikkeling.
kan ook een bijdrage leveren aan de wiskundige
Programma’s of apps voor jongere kinderen die uitlokken
ontwikkeling. Dit komt doordat die boeken getallen,
tot meedoen en raden hebben een positief effect op
rekensommen en andere wiskundige elementen bevatten.
het spelgedrag. Onderzoek naar televisieprogramma’s
zoals Sesamstraat laat bijvoorbeeld zien dat kinderen
Lichamelijke en motorische ontwikkeling
de situaties die ze daarin zien graag naspelen, wat
Computerspelletjes, filmpjes of kinderprogramma’s
weer goed is voor hun ontwikkeling. Dat komt doordat
kunnen jonge kinderen ertoe aanzetten om mee te
fantasiespel dat op mediavoorbeelden is gebaseerd, vaak
zingen of mee te klappen op muziek en bewegingen
meer is dan alleen maar imiteren van wat kinderen gezien
van de karakters op het scherm na te doen. Daardoor
hebben. Voor een deel doen kinderen inderdaad graag
wordt hun motorische ontwikkeling gestimuleerd. Voor
na wat ze gezien en gehoord hebben, maar daarnaast
de fijne motoriek is het gebruik van media-apparatuur
voegen ze ook allerlei eigen elementen aan hun spel toe.
ook nuttig, vooral computers, tablets en smartphones.
Ze brengen dus datgene wat ze op een plat vlak gezien
Kinderen moeten hun hand- en vingerbewegingen goed
hebben over naar de driedimensionale werkelijkheid en
doseren om op het beeldscherm de juiste respons te
vermengen die fantasie met de sociale werkelijkheid.
krijgen.
Ze verrijken de situatie met nieuwe elementen.
4 • Factsheet Mediagebruik 3- tot en met 5-jarigen
Factsheet Mediagebruik 3- tot en met 5-jarigen
Belangrijke negatieve effecten van mediagebruik binnen de leeftijd
van 3 tot en met 5 jaar
Om zich gezond te kunnen ontwikkelen, hebben
Cognitieve ontwikkeling
kinderen een uitgebalanceerde en gevarieerde
Veel mediagebruik kan een negatief effect hebben op
tijdsbesteding nodig. Spelen, voldoende slapen
de algemene kennis van kinderen. Dit komt bijvoorbeeld
en contacten met anderen zijn belangrijk in hun
doordat kinderen dan te weinig oefenen met andere
ontwikkeling, zodat zij sociaal en emotioneel goed
activiteiten die belangrijk zijn voor hun ontwikkeling,
kunnen functioneren. Te veel tijd besteden aan
zoals lezen, slapen en vrij spelen. Een andere oorzaak kan
mediagebruik en hierdoor te weinig spelen en slapen
zijn dat kinderen vooral kijken naar televisieprogramma’s
is niet gunstig voor de ontwikkeling van kinderen.
die niet voor hen bedoeld zijn.
Daarnaast zijn sommige media-inhouden niet goed
Daarnaast kunnen media-apparaten een stoorzender
voor kinderen als ze daar in hun ontwikkelingsfase nog
zijn. Als er een media-apparaat aanstaat in een ruimte,
niet aan toe zijn. Hieronder zetten we de negatieve
dan kan dit storend en afleidend zijn. Kinderen kunnen
effecten van mediagebruik op een rij.
zich hierdoor minder goed concentreren op hun eigen
spel. Beeldschermgebruik vlak voor het slapen gaan is
Taalontwikkeling
ook niet gunstig voor een jong kind. Vooral spannende
Van televisieprogramma’s die voor een brede
programma’s met interessante prikkels houden het
doelgroep bedoeld zijn hebben jonge kinderen weinig
kind actief, waardoor hij niet de rust vindt om te gaan
voordeel voor hun taalontwikkeling. Dat komt doordat
slapen. Het (vooral blauwe) licht van een beeldscherm
deze programma’s qua inhoud en taalgebruik niet
kan bovendien invloed hebben op de hersenen. Het
aansluiten op waar deze kinderen in geïnteresseerd
licht verstoort de huishouding van melatonine, het
zijn. En ouders zijn meestal niet geneigd om tijdens
hormoon dat nodig is om te kunnen inslapen. Slechter
dit soort uitzendingen met hun kinderen te praten.
en korter slapen heeft effect op geheugenfuncties en de
Jonge kinderen voelen zich dus niet aangespoord om
concentratie en daarmee op het leervermogen.
het programma te volgen en daarmee hun taal te
ontwikkelen. Ook programma’s die wel voor kinderen
Lichamelijke en motorische ontwikkeling
bedoeld zijn, kunnen elementen bevatten die de
Reclames voor snoepgoed, snacks of ongezonde
taalontwikkeling van kinderen belemmeren, zoals veel
frisdranken kunnen een negatieve invloed uitoefenen op
beeldwisselingen, drukte en actie, en een te moeilijke
jonge kinderen. Kinderen kunnen de intentie van reclame
verhaallijn.
nog niet doorzien, terwijl ze de liedjes en vrolijke kleuren
Televisie op de slaapkamer is niet bevorderlijk voor
vaak wel leuk vinden. Kinderen kunnen daardoor in de
de taalontwikkeling van kinderen. Er is dan vaak geen
winkel gaan zeuren om de geadverteerde producten,
begeleidende volwassene in de buurt die uitleg kan geven
of willen tijdens het kijken een snoepje of limonade net
bij wat kinderen zien. Daarnaast zijn kinderen van zichzelf
als op televisie. Wennen aan het eten van snoep en het
minder vaak geneigd om naar educatieve programma’s
drinken van frisdrank verhoogt het risico op diabetes of
te kijken, of ze kijken na zo’n programma direct naar een
overgewicht.
ander programma, waardoor de educatieve boodschap
weer naar de achtergrond verdwijnt.
Toolbox Mediaopvoeding • 5
Sociaal-emotionele ontwikkeling
Tekenfilms of andere programma’s waarin actie en
In deze leeftijdsfase komt het kind steeds meer in contact
vechten voorkomt kunnen kinderen ook de verkeerde
met andere kinderen. Wanneer het kind door te veel
boodschap meegeven. Omdat kinderen het verschil met
mediagebruik te weinig contact met andere kinderen
de realiteit nog niet goed kennen, kunnen ze ruwer gaan
heeft, oefent hij niet voldoende met sociale vaardigheden.
spelen en denken dat het niet erg is om te vechten. Op deze leeftijd kunnen kinderen bang worden van hun
Spel en fantasie
eigen fantasieën. Beelden in films en spelletjes kunnen
Sommige programma’s en spelletjes kunnen de creatieve
die fantasieën versterken. Kinderen kunnen daardoor
ontwikkeling bij kinderen verstoren. Het gaat hierbij
bij het kijken van streek raken als dingen er heel erg
om mediaproducties die voor een algemeen en ouder
angstaanjagend of dreigend uitzien, plotseling een
publiek bedoeld zijn. Jonge kinderen die veel naar zulke
andere vorm aannemen of plotseling verdwijnen.
producties kijken, zijn later minder creatief en minder
Monsters en griezels zoals in Harry Potter kunnen jonge
geneigd om samen met andere kinderen te spelen.
kinderen de stuipen op het lijf jagen. Maar het kan ook
Daardoor ontwikkelen ze hun sociale vaardigheden en
gaan om tekenfilmfiguren of ogenschijnlijk lieve monsters,
fantasie minder goed. Kinderen kunnen door ongeschikte
zoals de geest in Aladin. Kinderen van deze leeftijd
mediaproducten ook druk en opgewonden worden,
hebben uitsluitend oog voor wat duidelijk zichtbaar is
waardoor ze zich minder goed kunnen concentreren. Het
en minder voor meer onderliggende informatie. Als een
lukt dan minder goed om dingen te onthouden en langer
figuur er eng uitziet, ook al heeft hij geen kwaad in de zin,
bezig te zijn met fantasie of creatief spel.
kan hij voor jonge kinderen evengoed angstaanjagend zijn.
De normale ontwikkeling van kinderen van 3 tot en met 5 jaar
De ontwikkeling van kinderen tussen de 3 en 5 jaar
Rond hun vierde jaar maken ze goede, eenvoudige zinnen.
wordt vooral gekenmerkt door een toenemende
Op deze leeftijd kennen kinderen veel woorden en leren
taalbeheersing, de ontwikkeling van het denken en de
ze er dagelijks nog veel nieuwe bij. Een kind van 5 jaar
uitbreiding van de sociale en fysieke omgeving. Het
maakt steeds langere zinnen en gaat bijzinnen gebruiken.
kind verzamelt informatie door eindeloos te observeren
Kinderen leren praten over wat er vroeger is gebeurd
en ‘waaromvragen’ te stellen. Op basis van deze
en wat er in de toekomst gaat gebeuren, en ze leren het
verzamelde informatie, leert het kind het principe van
verschil begrijpen tussen ‘ik’, ‘jij’ en ‘wij’.
communicatie en relaties en versterkt hij zijn begrip
Tussen hun derde en vierde jaar ontdekken kinderen
van de wereld om hem heen.
schriftelijke taal. Ze leren dat tekentjes in boeken
letters zijn en dat ze kunnen lezen wat er staat. Ze leren
Taalontwikkeling
geleidelijk aan begrijpen waar schriftelijk taalgebruik voor
Kinderen in deze leeftijdsfase zijn heel creatief met
dient, bijvoorbeeld om een boekje te kunnen lezen. Dit
taal. Rond 3 jaar maken kinderen zinnen van drie tot vijf
inzicht is nodig om later op school te leren lezen.
woorden. Ze leren alledaagse gesprekken en eenvoudige
Pictogrammen zijn ook mateloos interessant, kinderen in
verhalen te begrijpen. Hun zinsbouw wordt steeds beter.
deze leeftijdsfase kunnen ze begrijpen.
6 • Factsheet Mediagebruik 3- tot en met 5-jarigen
Factsheet Mediagebruik 3- tot en met 5-jarigen
Cognitieve ontwikkeling
Morele ontwikkeling
Kinderen van 3 tot en met 5 jaar gaan steeds meer
De leeftijd vanaf 3 jaar (tot en met 5 jaar) is een
getallen gebruiken. Ze gaan begrijpen dat een gegeven
belangrijke periode voor de ontwikkeling van ‘moreel
hoeveelheid, gewicht en getal in verschillende vormen
besef’. Kinderen leren wat goed is en wat niet, volgens
kan voorkomen. Het kind maakt nu ook meer gebruik van
de normen van de omringende samenleving. In het begin
symbolen en beelden, hoewel nog niet erg systematisch.
richt het kind zich op degene die het voor het zeggen
Dankzij zijn toenemende taalbeheersing leert hij zijn
heeft en op de regels die ze moeten volgen. Omdat het
omgeving ontdekken. Het kind gaat ‘eindeloos’ vragen
kind in deze leeftijdsfase nog niet goed kan beredeneren
stellen.
waarom er regels zijn, zijn beloning en straf hiervoor
belangrijke richtlijnen. De dingen waar je als kind een
Lichamelijke en motorische ontwikkeling
beloning voor krijgt, zijn de goede dingen. De dingen
De motorische ontwikkeling kenmerkt zich bij kinderen
waar een kind voor gestraft wordt, mogen niet. Duidelijke
van 3 tot en met 5 jaar door de ontwikkeling van de grove
regels over wat wel en niet mag en een consequente
motoriek. Het kind kan nu al rennen, springen, klauteren,
handhaving hiervan door volwassenen, helpt het kind
steppen enzovoort. De fijne motoriek ontwikkelt zich
bij het aanleren van gedrag dat door de omgeving als
ook gestaag. Voor een 3-jarige is het nog moeilijk om
wenselijk wordt beschouwd.
te knippen of een bal te vangen. Een 4-jarige kan al
Kinderen van 3 tot en met 5 jaar kunnen zich nog niet goed
een beetje knippen, omdat zijn handen en ogen beter
in gezichtspunten van anderen verplaatsen. Ze beseffen
gecoördineerd samenwerken. Een 5-jarig kind is hier nog
nog niet wat de ander weet, denkt en voelt. Kinderen gaan af
beter in. Kleuren binnen de lijntjes gaat nu goed.
op iemands concrete gedragingen, ze vragen zich nog niet af
wat er achter het gedrag kan zitten.
Sociaal-emotionele ontwikkeling
In de kleuterfase begint de ik-ander-differentiatie:
Spel en fantasie
het kind beseft nu dat er anderen bestaan. Dit is een
In deze leeftijdsfase speelt het kind symbolisch: door de
voorwaarde om sociale relaties aan te kunnen gaan
aanwezigheid van taal en mentale representaties kunnen
met leeftijdsgenootjes. Als het kind naar de opvang of
kinderen ‘doen-alsof-spelletjes’ spelen. Tegen het derde
basisschool gaat, komt hij steeds meer in contact met
jaar ontwikkelt zich ook het imitatiespel. Het kind gaat
vriendjes, vriendinnetjes en leerkrachten. Hij krijgt nu
steeds vaker bepaalde rollen van mensen in zijn omgeving
belangstelling voor andere kinderen. Ze zoeken contact
met elkaar door elkaar dingen te geven en gaan met
elkaar samenspelen. Ook leert het kind steeds meer
simpele sociale regels kennen en kan zich daar beter aan
houden.
Het besef van het eigen ik kan leiden tot een besef van
de eigen kwetsbaarheid. Kleuters worden hierdoor heel
zuinig op hun lichaam en raken bijvoorbeeld in paniek
wanneer zij zichzelf verwonden.
Toolbox Mediaopvoeding • 7
naspelen. Hij spreekt de pop of knuffel toe zoals de vader
werkelijkheid ook. Aan het eind van de kleuterperiode
tegen het kind praat: met dezelfde gebaartjes en intonatie.
is het kind wel beter in staat om wat echt is te
Kleuters kunnen ook in toenemende mate nadenken over
onderscheiden van bedenksels. Kinderen herkennen dan
wat er om hen heen gebeurt en een voorstelling maken
een aantal wetmatigheden van verschijnselen.
van wat er zou kunnen gebeuren. In de kleuterleeftijd
kunnen kinderen daardoor bang worden van hun eigen
Seksuele ontwikkeling
fantasieën, zoals monsters en zelfbedachte enge mensen.
Kinderen in deze leeftijdsfase begrijpen steeds beter dat
Kleuters hebben soms vage angsten die zij nog niet
ze een meisje of jongetje zijn. Ze krijgen duidelijke ideeën
onder woorden kunnen brengen of ervaren lichamelijke
over hoe meisjes en jongens zich horen te gedragen.
spanningen waarvan zij niet weten waar ze vandaan
Seksualiteit ontdekken kinderen vaak in de vorm van
komen. Zulke gevoelens zijn soms moeilijk te verdragen
spelletjes, zoals vader of moedertje spelen en doktertje
voor jonge kinderen.
spelen. Kinderen zijn ook heel nieuwsgierig. Ze willen
Tussen het derde en vierde jaar ontstaat het besef dat
bijvoorbeeld weten waar kinderen vandaan komen. Ze
realiteit en verzinsels twee verschillende dingen zijn.
kunnen hier eindeloos veel vragen over stellen. Zodra
Kinderen zitten in een geleidelijke overgangsperiode,
kinderen naar school gaan en in contact komen met
waarin ze soms wel en soms niet het verschil weten.
grote groepen mensen, leren ze steeds beter hoe ze
Daardoor kunnen zij heel verbaasd zijn, als hun
zich moeten gedragen. Ze leren bijvoorbeeld dat ze niet
verklaringen niet opgaan. Soms ontkennen kinderen de
zomaar in het openbaar hun lichaam kunnen laten zien.
Colofon
© 2015 Nederlands Jeugdinstituut
Postbus 19221
3501 DE Utrecht
T 030 230 63 44
E [email protected]
www.nji.nl/toolboxmediaopvoeding
De Toolbox Mediaopvoeding is mede mogelijk
gemaakt door:
8 • Factsheet Mediagebruik 3- tot en met 5-jarigen