Werkblad

Leven in het verleden
Korte omschrijving
Tijdens deze activiteit maken de kinderen kennis met het leven zoals dat in Almere was in de steentijd.
Ze gaan ervaren hoe men in de Steentijd aan eten kwam, wat er allemaal gedaan moest worden en
welke moeilijkheden overwonnen moesten worden. Maar we kijken ook naar het verschil in
levenswijze tussen de jager-verzamelaars en de boeren. Waarin verschilde hun levenswijze en wat
zijn nu typisch elementen voor de jager-verzamelaars en wat voor de boeren? Door tevens
vergelijkingen te maken met het heden en door zelf veel te doen zullen de kinderen bewust worden
van hoe anders zaken in de Steentijd gingen.
Plaats en tijd
De activiteit vindt plaats in de Weidezaal van het Eksternest op stadslandgoed de Kemphaan
(Kemphaanstraat 1) en duurt anderhalf uur.
Opzet van de les en indeling in groepjes
De les is zodanig opgezet dat u deze zelf begeleidt. Wij zorgen voor de opdrachten en de materialen,
de verantwoordelijkheid voor het verloop van de les ligt bij u.
De les begint met een gezamenlijke activiteit ter introductie van het thema. Daarna gaan de kinderen
in groepjes aan de slag met verschillende opdrachten. In totaal zijn er 7 keuzes voor een werkplek. Als
u niet meer dan 6 groepjes maakt is er voldoende ruimte om te rouleren.
In de kring staat een mandje met nummers. Deze nummers corresponderen met de nummers bij de
werkplekken. Ieder groepje neemt een nummer uit het mandje en gaat de opdracht bij de betreffende
werkplek doen. Als ze klaar zijn leggen ze het nummer weer terug in het mandje en pakken ze een
ander nummer.
U kunt er voor kiezen deze les uit te voeren aan de hand van een werkblad. Soms werkt dat goed om
de aandacht te focussen. Maar als u de kinderen de opdrachten alleen wilt laten beleven, kan het ook
prima zonder werkblad. Het werkblad is bijgevoegd bij deze opzet. Er liggen schrijfplankjes en
potloden voor de groepjes klaar.
Voorbereiding


Zorg voor deze activiteit voor bij voorkeur 3 begeleiders, nl. voor de opdrachten vuur maken,
speurtocht en boogschieten.
Indien u er voor kiest om de werkbladen te gebruiken dient u deze zelf voor de groepjes te
kopiëren.
Introductieactiviteit
Ter introductie van het thema gaat u in de Weidezaal met de kinderen eerst de film (DVD) Voeding in
de steentijd bekijken.
Werkplekken
Onderstaand vindt u de activiteiten per werkplek beschreven. Het is mogelijk dat er op het laatst of in
de loop van de periode dat de activiteit draait nog aanpassingen zijn, dus lees de opdrachten ter
plaatse opnieuw.
Speurtocht (een begeleider is wenselijk)
De leerlingen verplaatsen zich in het leven van een jager/verzamelaar door met behulp van een
zoekblad een speurtocht door het bos en de omgeving van het Eksternest te maken. Ze gaan
langs een met paaltjes uitgezette route, waarbij ze in de natuur zoeken naar eetbare dingen.
Jager/verzamelaar of boer
Bij deze opdracht worden foto’s bekeken die iets vertellen over het leven van jagers en
verzamelaars of over het leven van boeren. De kinderen proberen te bedenken welke foto waarbij
hoort.
Voedselafval toen en nu
Het afval dat in de prehistorie werd geproduceerd wordt vergeleken met het afval dat we
tegenwoordig produceren. Het afval wordt ingedeeld naar verteerbaar, moeilijk verteerbaar (1001000 jaar) en onverteerbaar materiaal. Zo kunnen de kinderen voorspellen wat toekomstige
archeologen nog van ons zullen vinden.
Graan malen
Met maalstenen wordt handmatig graan gemalen en in een grote bak verzameld. Aan het einde
mag het verzamelde meel mee naar school genomen worden. Er kan op school dan
zuurdesembrood van gebakken worden. Het recept ligt bij de opdracht en mag ook meegenomen
worden.
Vuur maken (een begeleider is wenselijk)
Met vuurboog en –bok wordt geprobeerd om tonder (lisdoddenpluis) te laten ontvlammen. Dit is
erg lastig, maar het is een uitdaging om het voor elkaar te krijgen!
Pijl en boog (een begeleider is wenselijk)
De kinderen gaan hier kijken hoe ze het als jager zouden doen en schieten met pijl en boog op
een speelgoed vogel in de boom.
Archeologisch monster onderzoeken
Als echte archeologen wordt met behulp van een binoculair en vergrootglazen een archeologisch
“bodemmonster” onderzocht, met resten uit een vroegere woonplaats.
Huishoudelijke zaken




Garderobe: Achter de tweede deur in leslokaal bevindt zich de garderobe. Hier kunnen de
kinderen hun jas ophangen. Daarnaast is hier de mogelijkheid om handen te wassen.
Koffie/thee: In de keuken naast de garderobe kunt u koffie en thee gebruiken.
Toiletten: De toiletten bevinden zich in het gangetje naast de hoofdingang van het gebouw.
Opruimen: Wilt u ervoor zorgen dat de groepjes de werkplekken, het lokaal en de keuken weer
schoon achterlaten. Dan kan de groep na u weer zonder problemen aan de slag.
Achtergrondinformatie over de Steentijd
De Steentijd is de oudste en tevens langste periode uit de prehistorie. Het begin van deze periode ligt
tussen de 2 en 5 miljoen jaar geleden wanneer de mens voor het eerst gebruik maakte van
gereedschap. Deze gereedschappen bestonden in de loop van de Steentijd uit gewei, hout, bot en
steen. Maar aangezien steen het enige materiaal is wat vaak en in goede staat terug gevonden wordt,
wordt deze periode de Steentijd genoemd. Het einde van de Steentijd voor Nederland vond zo’n 3500
jaar geleden plaats wanneer voor het eerst brons werd gebruikt voor het maken van gereedschap.
Deze periode noemen we dan ook de Bronstijd.
In de Steentijd hebben enorm veel veranderingen plaatsgevonden. De opkomst en ontwikkeling van
de moderne mens en de omschakeling van jager-verzamelaar naar boer zijn misschien wel de twee
belangrijkste. Het belang van de eerste ontwikkeling is algemeen bekend. De tweede ontwikkeling, de
omslag naar het boerenleven, was echter van een net zo groot belang. Voor het eerst bleven mensen
langdurig op één plek wonen en was hun bestaan afhankelijk van landbouw en veeteelt, een manier
van leven die tot op de dag van vandaag bestaat.
Tijdens de les over voedsel in de Steentijd focussen we ons op deze periode, deze omschakeling.
Almere heeft ook een speciale band met deze periode, want tijdens archeologisch onderzoek in
Almere zijn veelvuldig resten gevonden die te plaatsen zijn in deze tijd. De beroemde opgraving bij
Hoge Vaart, een onderzoek wat vooraf ging aan de aanleg van de A27, heeft zeer veel informatie
opgeleverd over de tijd waarin de omschakeling van jager-verzamelaar naar boer plaats vond.
Inmiddels weten we dat deze omschakeling niet abrupt en absoluut plaats vond. Zo zullen de boeren
nog gejaagd hebben en hadden de jager-verzamelaars gedomesticeerde dieren. Toch blijft het een
zeer belangrijk hoofdstuk uit de geschiedenis van de mens.
Werkblad “Leven in het verleden”
Namen : _______________
_________________
__________________
____________________
SPEURTOCHT NAAR VOEDSEL
Schrijf in de tabel hieronder alle eetbare soorten planten en dieren op, die je tegen
komt.
VOEDSELAFVAL TOEN EN NU
Vul hieronder in of het moderne voedselafval verteerbaar, moeilijk verteerbaar of
onverteerbaar is. Je kunt de keuzes van de tafel overnemen of je maakt je eigen
indeling. Maar nog niet op het helpformulier kijken! Zo kun je kijken of jij de
voedselafval-expert bent.
Makkelijk verteerbaar
Moeilijk verteerbaar
Onverteerbaar
Bekijk nu het helpformulier. Wat vindt de archeoloog over 7000 jaar terug van ons
eten?
JAGER/VERZAMELAAR OF BOER
Je hebt allerlei dingen gezien die of bij de jagers/verzamelaars hoorden of bij de
boeren. Probeer nu samen nog drie dingen te bedenken, die bij jager/verzamelaar en
bij de boer horen.
Jagers/verzamelaars
Boeren
EEN ARCHEOLOGISCH MONSTER
Je hebt de vondsten uit het monster gehaald en onder het vergrootklas bekeken.
Schrijf op wat je nu gevonden hebt. Geef aan of het hoort bij de boeren of bij de
jagers/verzamelaars. Doe dit voordat je het helpformulier omdraait, dan weet je of je
een echte archeoloog bent!
Vondsten
Jagers/verzamelaars Boeren
Kijk nu op het helpformulier en kijk of je de goede antwoorden hebt gegeven.
Hoeveel had je er goed? Ik had er … ….goed!
OP JACHT MET PIJL EN BOOG
Je hebt drie keer geschoten met de pijl en boog, maar hoeveel keer raakte je de
papegaai?
Ik schoot _____ keer raak! Wie schoot de meeste keren raak? _________________
VUUR MAKEN
En is het gelukt om een vuurtje te stoken?_______________________