Het interbellum

Het interbellum
Dia 1
Dia 2
1918-1940
1917
Het interbellum: een roerige periode in de geschiedenis van de
20ste eeuw
Vele geschiedkundigen blikken terug op de 20ste eeuw als een 'korte'
eeuw, lopende van 1914 tot 1989. Een aantal onder hen gewagen zelfs
van een 30-jarige oorlog of een wereldoorlog in episodes. Duidelijk is wel
dat de Eerste wereldoorlog en de zogenaamde vredesakkoorden gedoemd
waren om uit te lopen in een Tweede wereldoorlog. Met tussenin nog
verschillende andere conflicten tussen de grootmachten, gesitueerd in het
zogenaamde interbellum (letterlijk: “tussen de oorlogen”).
Alle vechtende partijen zijn de oorlog en de loopgraven moe. Er
heerst ongenoegen onder de soldaten.
In 1917 heerst een sluipende malaise bij alle strijdende partijen. Soldaten
laten hun ongenoegen blijken tegen generaals die duizenden soldaten per
dag opofferen voor enkele morzels grond. De open brief in een Britse
krant van de gedecoreerde luitenant en bekroonde War Poet Siegfried
Sassoon, de gedurfde Guldensporenbrief van Frontbeweging (Vlaamse
soldaten die hun grieven bekend maakten) aan Koning Albert, tot
pogingen en reële muiterij in sommige Franse garnizoenen ... het zijn
maar enkele feiten die in 1917 naar boven komen.
Dia 3
1917
Oktoberrevolutie in Rusland: de bolsjewieken van W.I.Lenin
veroveren de macht. De tsaar wordt vermoord. De Burgeroorlog
duurt nog tot 1923.
In Rusland heerst een revolutionair klimaat: de feodale maatschappij
onder de bijna als goddelijk aanbeden tsaar en zijn corrupte adel, onder
de knoet van een aartsconservatieve ortodoxe kerk, beeft er op zijn
grondvesten. In oktober 1917 grijpen de bolsjewieken onder leiding van
Wladimir I. Oeljanov (Lenin) de macht. Deze sluit een wapenstilstand met
de Duitse legers, die voor Rusland bijzonder nadelig is. De sovjets krijgen
daarenboven te maken met een contrarevolutie van edellieden,
tsaristische officieren, anarchisten en Oekraïense nationalisten – financieel
gesteund door het Europese grootkapitaal.
Dia 4
1918
Op 11 november 1918 zwijgen de wapens aan het Westelijk
Front. De Wapenstilstand wordt ondertekend in Compiègne (Fr).
Duitsland en Oostenrijk verliezen over de hele lijn.
Op 11 november 1918 om 11 uur wordt de wapenstilstand getekend in
een treinwagon in Compiègne. De Duitse generaals tekenen de totale
overgave. De gewone soldaten zijn dolblij dat de oorlog gedaan was en
keren massaal naar huis terug. Wat ze daar vinden tart soms alle
verbeelding.
Bij hun terugtrekking uit België echter gaan dronken en muitende Duitse
soldaten zich voor de laatste maal te buiten aan vernielingen.
Dia 5
1918
De Duitse keizer Wilhelm vlucht naar Nederland en krijgt politiek
asiel. Ook de Habsburgse keizer Karel wordt afgezet. In
Duitsland heerst een revolutionair klimaat. In Berlijn delven de
'Spartakisten' het onderspit.
Daags voor de wapenstilstand reist keizer Wilhelm II naar de Nederlandse
grens, hij vraagt en krijgt daar politiek asiel. Hij slijt daar in het kasteel
van Doorn zijn oude dag tot zijn overlijden in 1941. Ook zijn Oostenrijkse
evenknie, de Habsburgse keizer Karel, die zijn overleden oudoom in 1917
opvolgde, wordt afgezet. In beide landen komt er een republiek.
Geprikkeld door de Russische revolutie proberen ex-militairen en linkse
socialisten (“Spartakisten”) een arbeidersstaat op te richten in Berlijn.
Maar hun leiders, Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht, worden op 15
januari 1919 vermoord door rechtse knokploegen. Vanaf dan zullen er
alleen nog rechtse pogingen tot staatgreep zijn.
Dia 6
1918 – 1919
Gevolgen van de Eerste Wereldoorlog: 10 miljoen doden in een
nieuw soort 'totale' oorlog, waarbij ook burgers gebruikt worden
en tal van nieuwe wapens. En toen kwam... de Spaanse griep.
De gevolgen van de Eerste Wereldoorlog zijn verschrikkelijk: er zijn meer
dan 10 miljoen doden, militairen en burgers en een veelvoud van
gewonden. De Eerste Wereldoorlog is een 'totale' oorlog waarbij ook de
burgerbevolking systematisch geterroriseerd en gebombardeerd wordt. Er
worden ook tal van diverse nieuwe wapens ontwikkeld: gifgassen,
vliegtuigen, tanks,... Nieuwe ziektebeelden duiken op: shellshock,
verminkingen, plastische chirurgie. En of dat allemaal nog niet genoeg is:
in de winter 1918-1919 is er een uitbraak van de Spaanse griep, waaraan
vooral de jongvolwassenen sterven...
Dia 7
1918 (B)
In Loppem (W-Vl) installeert Koning Albert een regering van
nationale eenheid (met de socialisten). Zij voeren het algemeen
stemrecht in en nemen een aantal sociale maatregelen.
Koning Albert heeft de hele oorlog in De Panne verbleven, in tegenstelling
tot zijn ministers, die in Frankrijk bleven. Koning Albert heeft dus goed
kunnen inschatten hoe zijn soldaten en zijn land geleden hadden onder 4
jaar oorlog. Hij maakt direct tabula rasa met de oude klasse van politici en
installeert een regering van nationale eenheid (katholieken, liberalen én
socialisten samen) onder leiding van de katholiek Delacroix. Zij voeren
vrijwel onmiddellijk het algemeen enkelvoudig stemrecht (voor mannen)
in, de 8-urenwerkdag en een eerste vorm van wettelijk pensioen.
Dia 8
1919 – 1922
Alle landen starten onderhandelingen die resulteren in vijf
vredesakkoorden. Het verdrag van Versailles (28 juni 1919)
wordt ondertekend tussen Engeland, Frankrijk, België en
Duitsland.
Alle oorlogvoerende partijen beginnen na het beëindigen van de oorlog
met vredesbesprekingen. In Versailles onderhandelen Duitsland, Frankrijk,
Engeland en België. Naast Versailles zijn er ook de akkoorden van SaintGermain-en-Laye (met Oostenrijk), Trianon (met Hongarije), Neuilly (met
Bulgarije) en Sèvres (met het Ottomaanse rijk) – later herroepen in het
verdrag van Lausanne met het Turkije van Mustapha Kemal (Atatürk). Bij
alle akkoorden, maar vooral bij dat van Versailles, speelt ook de
Amerikaanse president Wilson een belangrijke rol. Eén van zijn
stokpaardjes, een 'Volkerenbond' die in de toekomst zulke wereldbrand
zou voorkomen, maakt deel uit van de vredesakkoorden.
Dia 9
1919
Duitsland verliest grondgebied (Elzas – Eupen – Oost-Pruisen).
Polen wordt de nieuwe buffer tussen Duitsland en de USSR.
Duitsland moet volledig demilitariseren en moet enorm hoge
herstelbetalingen doen …
Duitsland raakt erg veel grondgebied kwijt, Oostenrijk-Hongarije wordt
zelfs volledig opgedeeld in verschillende onafhankelijke staten en staatjes.
En in het Oosten ontstaat een nieuw land, Polen, dat de buffer moet
vormen tussen het Germaanse Europa en de nieuwe Sovjet-Unie.
Duitsland verliest vooral in het Oosten grondgebied, waar het een groot
gedeelte van Oost-Pruisen moet afstaan aan de nieuwe staat Polen.
Frankrijk krijgt de Elzas/Alsace terug en België verwerft de kantons Eupen
en Malmedy. Duitsland moet daarenboven demilitariseren tot een leger
van maximum 100.000 man en het moet daarenboven enorm hoge
herstelbetalingen doen aan de winnaars van de oorlog.
Dia 10
1919 – 1923
… maar Duitsland valt ten prooi aan een voorthollende inflatie en
een politieke malaise (Weimar-republiek). Politieke moorden en
aanslagen tekenen de eerste jaren van de nieuwe republiek.
Duitsland krijgt door zijn extreem hoge schulden geen enkele kans tot een
economische heropbouw. Er ontwikkelt zich een enorme inflatie en dit
wordt nog versterkt en/of versterkt op zijn beurt de onmacht van de
nieuwe leiders van de Republiek. Zij slagen er maar niet in om een
efficiënt staatsapparaat uit te bouwen uit de meer dan 23 koninkrijkjes,
hertogdommen, enz … En ondertussen zwerven honderdduizenden
werkloze en gefrustreerde ex-soldaten rond zonder enige
toekomstverwachting, vaak nog gewapend. Het is een periode van
politieke moorden, aanslagen en pogingen tot staatsgreep.
Dia 11
1920 – 1925
De belangen van Frankrijk en Engeland raken verdeeld. Frankrijk
wordt de enige grootmacht op het continent en bezet (samen
met België) het Duitse Ruhrgebied, wat de toestand in Duitsland
nog verslechtert.
Frankrijk en Engeland geraken het niet eens over hoe het nu verder moet.
Engeland is weinig geïnteresseerd in het vasteland en de Franse politici
blijken verblind door revanchisme. Zij willen zo veel mogelijk eerherstel
(en geld) voor de geleden schade tijdens de wereldoorlog en eisen enorm
hoge herstelbetalingen. België klikt zijn eisenpakket vast aan de Franse.
Als de Duitse staat onvoldoende kon terugbetalen, bezetten Franse en
Belgische troepen het gedemilitariseerde Ruhrgebied. Wat uiteraard
kwaad bloed zet bij de Duitse bevolking en de oud-soldaten.
Dia 12
1920 – 1925
Groot-Brittannië bouwt ondertussen verder zijn wereldrijk uit
(o.a. in het Midden-Oosten, Azië en Afrika). Maar de eerste
antikoloniale opstanden breken uit …
Groot-Brittannië heeft eeuwenlang in 'splendid isolation' geleefd op zijn
eilanden. Het was weinig geïnteresseerd in Europa maar des te meer in de
wereld. Het verwerft na WO I erg veel nieuwe kolonies in Afrika, Azië en
het Midden-Oosten. Zo worden Irak en Arabië 'bevrijd' met de hulp van de
legendarische 'Lawrence of Arabia', in werkelijkheid een Brits spion.
Maar er is ook een keerzijde: voor het eerst wordt Brittannia
geconfronteerd met antikoloniale opstanden. Te beginnen in Ierland: in
1916 wordt de Paasopstand bloedig onderdrukt maar uiteindelijk slagen
de Ierse nationalisten er in om in 1921 onafhankelijk te worden. In BritsIndia is er het 'bloedbad van Amritsar' – waarbij meer dan 1.000
ongewapende Indiërs omkomen. Dit leidt het begin in van de
dekolonisering en Mohandas Mahatma Gandhi groeit uit tot het symbool
van geweldloos verzet.
Dia 13
1922
Italië krijgt na WO I slechts weinig schade vergoed en amper
compensaties. Ontevreden soldaten verenigen zich als 'fascisten'
en brengen Mussolini aan de macht.
Italië is in 1914 nog een landbouwstaat met een groeiende economie en
een startende export. De roep om neutraal te blijven is er dan ook groot,
maar in 1915 gaat de regering Salandra in zee met de geallieerden. Italië
verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije en hoopt daarvoor later
beloond te worden met grondgebieden in de Balkan die in 1914 nog
Oostenrijks waren. Na de oorlog komt daar niet veel van in huis en vele
ontevreden soldaten en officieren verzamelen zich bij de 'Italiaanse
strijdtroepen' of 'fascisten' van Benito Mussolini. Met deze militaristische
bendes organiseert deze een ware straatterreur en verzekert zich van de
steun van de conservatieve landeigenaars. In 1922 slaagt Mussolini erin
om de macht te grijpen na zijn legendarische voetmars op Rome.
Dia 14
1923
Het Ottomaanse rijk verliest de Arabische wereld. Het vecht een
bloedige oorlog uit met aartsvijand Griekenland en verwordt tot
het 'moderne' Turkije o.l.v. Mustapha Kemal (Ataturk).
Het Ottomaanse Rijk, meer dan 7 eeuwen de baas over grote delen van
Europa, het Midden-Oosten en Noord-Afrika, is een reus op lemen voeten
geworden. Tijdens WO I gaat het om strategische redenen (afsluiten van
de Zwarte Zee) een alliantie aan met de Centrale mogendheden, maar het
verliest gaandeweg het Arabisch schiereiland en geheel Transkaukasië.
Door het verdrag van Sèvres moet het land meer dan de helft van zijn
grondgebied afstaan maar jonge officieren o.l.v. Mustapha Kemal (Atatürk)
grijpen daarop de macht. Dit veroorzaakt de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog met o.a. Griekenland. In 1922 wordt de moderne Turkse staat
opgericht maar dit leidt tot een schandelijke volksverhuizing van meer dan
een miljoen Grieken en Turken.
Dia 15
1925
Het verdrag van Locarno brengt vrede in Europa dichterbij. Alle
Europese landen aanvaarden de nieuwe grenzen en Duitsland
mag lid worden van de Volkerenbond.
Zes jaar na Versailles, in oktober 1925, gaan Duitsland, België, Frankrijk,
Groot-Brittannië, Italië, Polen en Tsjechoslovakije opnieuw rond de tafel
zitten. De nieuwe regeringen vaardigden hun bekwaamste ministers af:
Gustav Stresemann (D), Aristide Briant (F) en Austen Chamberlain (GB).
In tegenstelling tot Versailles wordt er dus écht onderhandeld met
Duitsland. De leiders leggen opnieuw alle grenzen vast en zorgen ervoor
dat Duitsland voorbereid was voor toetreding tot de Volkenbond.
Stresemann en Briand verdienen er in 1926 de Nobelprijs voor de Vrede
voor.
Dia 16
1925 – 1929
Eindelijk vrede en economische heropleving. “The roaring
twenties” breken aan...
In de 20-er jaren beleeft de economie een heropleving. Dit doet zich
vooral voor in de Verenigde Staten van Amerika, die geen oorlog gekend
hebben. In Europa duurt het tot na 1925 eer er een voorzichtige
heropleving van de economie komt, en daarmee ook een verbetering van
de levensomstandigheden van de werkende mensen.
Als het economisch beter gaat, is er normaal ook een heropleven van
cultuur in al zijn vormen. In Amerika spreekt men over 'the roaring
twenties': de filmindustrie boomt, auto's en wolkenkrabbers doen hun
intrede in het straatbeeld, de jazz-muziek schalt door de huiskamers en de
mode wordt korter...
Dia 17 1925 – 1929 (B) De Belgische frank wordt gekoppeld aan de goudstandaard. De
economie leeft op: staalnijverheid, textiel- en
automobielindustrie boomen... Uitbouw van de haven van
Antwerpen en bouw van het Albertkanaal.
Gedurende de tweede helft van de jaren '20 komt ook België eindelijk zijn
oorlogsschade te boven: de landbouw draait weer op het niveau van voor
1914, de industrialisatie maakt een doorstart, de Waalse staalfabrieken,
de Vlaamse textielfabrieken en de Limburgse mijnen draaien op volle
kracht. De haven van Antwerpen groeit weer en er wordt een nieuw
kanaal aangelegd tussen Antwerpen en Luik, het Albertkanaal. In de kunst
is er de Art Deco en via de populaire radio ontdekken ook wij de jazzmuziek.
Dia 18
1929
24 oktober: de beurs crasht in Wall Street (USA) en trekt de hele
wereldeconomie met zich mee …
De Verenigde Staten van Amerika kennen in de 20-er jaren een periode
van hoogconjunctuur, waardoor de koersen van de aandelen tot in de
hemel reiken. Vele bedrijven merken dat de consumptiepiek bereikt is en
verminderen hun productie. Op 'zwarte' donderdag 24 oktober crashen de
aandelen op de New York Stock Exchange. Door de crisis kunnen leningen
niet meer terugbetaald worden en gaan honderden bedrijven failliet. Dit
heeft een sneeuwbaleffect tot gevolg: de verslechterende economie komt
versneld in een depressie terecht en ook de handel stort in.
Dia 19
1929 – 1933
De gevolgen zijn desastreus: stop van de economische groei,
massale werkloosheid, sociale en politiek onrust...
De gevolgen zijn desastreus voor het rijkste land ter wereld, de Verenigde
Staten. Maar ook voor de Europese economie, die nog maar pas de
oorlogsschade te boven is gekomen. Gevolgen: massale werkloosheid,
stijgende voedselprijzen, stijgende armoede, sociale onrust, … en de
politiek die geen antwoorden meer kan bieden op de economische
depressie.
Dia 20
1933
In Duitsland wint de NSDAP van Hitler de verkiezingen. Adolf
Hitler wordt rijkskanselier. De Reichstag wordt in brand
gestoken en ontbonden. Hitler stelt in Duitsland de
eenpartijstaat in.
De moeizame heropbouw op economisch, sociaal en politiek vlak van
Duitsland wordt doorkruist door de economische crisis. Daarvan profiteert
de NSDAP van Adolf Hitler, die in 1933 de verkiezingen wint. Hitler wordt
kanselier. Als enkele maanden later brand gesticht wordt in de Reichstag,
is dat voor de NSDAP het signaal om het parlement te ontbinden en de
eenpartijstaat in te richten. Hitler slaagt erin om de brand in de schoenen
te schuiven van de communisten en begint met de arrestatie van linkse
tegenstanders. Een jaar later wordt hij rijkspresident...
Dia 21 1933 – 36
Hitler centraliseert de economische politiek: grote openbare
werken (autosnelwegen) en de Olympische spelen van Berlijn in
1936... Deze maskeren de heropbouw van de militaire industrie
en de herbewapening van het Duitse leger.
De NSDAP organiseert een sterk centraal geplande economie met massale
openbare werken die vele Duitsers opnieuw uitzicht op werk bezorgen,
o.a. bij de bouw van nieuwe autowegen en andere infrastructuur. In 1936
kan Hitler de Olympische Spelen in Berlijn verzilveren voor zijn
propaganda. Ook de Duitse zware industrie wordt volledig heropgebouwd
en meer en meer uitgebouwd als oorlogsindustrie. Het Duitse leger begint
zich opnieuw te herbewapenen, ondanks alle vroeger gemaakte
afspraken.
Dia 22 1933 – 1936 (B) Ook hier slaat de werkloosheid hard toe. Sociale onrust en
economische onzekerheid leidt tot politieke spanningen tussen
extreem-links (communisten) en extreem-rechts (Rex,
Verdinaso, VNV,...).
Ook in België slaagt de economische crisis hard toe en valt regering na
regering. Er heerst een sociale en politiek malaise, waarvan de extreme
partijen de vruchten plukken: de communisten ter linkerzijde, de Rexbeweging van Leon Degrelle, het Verdinaso van Joris Vanseveren (allebei
Belgicistisch en militaristisch) en het Vlaams Nationalistisch Verbond van
Staf Declercq ter rechterzijde. Zij zullen echter nooit de massale aanhang
krijgen zoals Hitler in Duitsland.
Dia 23
1936
Hitler en NSDAP legt met ijzeren hand iedereen het zwijgen op.
In 1935 worden de Nürnbergwetten afgekondigd, het begin van
de wettelijke discriminatie van Joden, zigeuners, en andere
minderheden. Bij de Kristallnacht in 1938 vallen de eerste doden.
Ondertussen consolideert de NSDAP de macht. Door gewelddadige
terreur van zijn knokploegen maakt Hitler komaf met al zijn politieke
tegenstanders. Maar de NSDAP kondigt ook de Nürnbergwetten af:
iedereen die niet in het kraam van het 'arische' Duitsland van de Führer
past, wordt gediscrimineerd: Joden, zigeuners, homofielen, enz. Als in
november 1938 een banaal incident uitloopt op een massale pogrom
tegen de Joden (Kristallnacht) verlaat een groot deel van de Duitse
intelligentsia, schrijvers en wetenschappers, nazi-Duitsland.
Dia 24
1935 – 1938
Hitler wil ook meer 'Lebensraum' voor het Duitse volk.
'Anschluss' van Saarland (1935), Rijnland (1936), Oostenrijk en
Sudetenland (1938).
Hitler wil de 'kaakslag' van Versailles (1919) ongedaan maken en belooft
meer 'Lebensraum' aan zijn bevolking: alle Duitstalige gebieden moeten
opnieuw in de Heimat gebracht. In 1935 annexeert hij het Saarland en in
1936 wordt ook het gedemilitariseerde Rijnland opnieuw helemaal Duits.
In maart 1938 wordt Oostenrijk, zijn geboorteland, bij Duitsland gevoegd
en hierna komen ook de Sudeten-Duitsers in het vizier. Dit stuit echter op
sterk protest van buurland Tsjechoslovakije, dat met Sudetenland heel zijn
grensversterkingen en het grootste deel van zijn industrie verliest.
Dia 25
1936 – 1939
Linkse volksfrontregeringen in Frankrijk en in Spanje kennen
weinig succes. Burgeroorlog in Spanje: Hitler steunt openlijk de
opstand van generaal Franco
In Frankrijk en Spanje wordt een Volksfrontregering aan de macht
gebracht. Het Franse Volksfront o.l.v. Leon Blum is geen lang leven
beschoren. In het achterlijke Spanje wordt de Republiek uitgeroepen.
Door interne meningsverschillen tussen de linkse partijen en door een
militaire staatsgreep van generaal Francisco Franco ontstaat een bloedige
burgeroorlog. Franco krijgt daarbij expliciet steun van Hitler en Mussolini
(o.a. bombardement van de Baskische stad Guernica). Het Westen blijft
passief, hoewel duizenden vrijwilligers mee gaan vechten voor de
Republiek.
Dia 26
1938
Verdrag van München: Chamberlain en Daladier beloven NIET
tussen te komen als Duitsland Sudetenland bezet. Alle andere
betrokkenen (Tjechoslovakije, Sovjet-Unie,...) worden hierbuiten
gelaten.
De nieuwe staat Tsjechoslovakije wordt gegarandeerd door GrootBrittannië en Frankrijk. Deze protesteren dan ook luid tegen de annexatie
van Sudetenland. Desondanks slaagt Mussolini erin om de Engelse
premier Chamberlain, de Franse premier Daladier samen met Hitler aan
tafel te krijgen. En meer nog: op 30 september 1938 wordt een nietaanvalsverdrag afgesproken. Beide landen zouden NIET tussenkomen als
Duitsland Sudetenland bezet. Tsjechoslovakije, Polen, noch de USSR
worden bij dit akkoord betrokken. Een naïeve Chamberlain verklaart dat
'de vrede gered' is, in de rest van Europa is met minder positief.
Dia 27
1939
Erfvijanden Duitsland en USSR sluiten niet aanvalsverdrag
(Molotov-Ribbentrop-pact). In een geheim protocol beslissen
Stalin en Hitler om Polen op te delen.
Ook de USSR wordt niet bij het verdrag van München betrokken. Stalin
stuurt daarop zijn minister Molotov naar Berlijn om een eigen nietaanvalsakkoord te onderhandelen. Op 24 augustus 1939 is het MolotovRibbentrop-akkoord een feit. De USSR voelt zich (voorlopig) veilig en
Duitsland moet niet vrezen van een aanval in het Oosten (als het de
Westelijke landen zou aanvallen). In een geheim protocol komen Hitler en
Stalin overeen om het bufferland Polen gewoon op te delen. Stalin
annexeert ook de Baltische staten, met toestemming van Hitler en begint
een grensoorlog met Finland.
Dia 28
1939
Duitsland palmt heel Tsjechië in, Slowakije wordt een vazalstaat.
1 september: Duitsland valt Polen binnen. Op 15 september valt
ook de USSR binnen.
Duitsland bezet Sudetenland en het Slowaakse gedeelte, geleid door de
fascisten, scheurt zich af. Uiteindelijk zwicht ook de Tsjechische president
Benes en wordt Bohemen en Moravië zonder slag of stoot een Duits
protectoraat.
Op 1 september 1940 valt Duitsland Polen binnen. Het kleine Poolse leger
vormt geen maat voor de Duitsers, zeker niet als 14 dagen later ook de
USSR binnenvallen. Vele Poolse militairen slagen erin te ontsnappen en
aan te sluiten bij de geallieerde troepen.
Dia 29
1939
Groot-Brittannië en Frankrijk verklaren de oorlog aan Duitsland.
In Groot-Brittannië zet Winston Churchill Chamberlain aan de
kant. Mobilisatie van alle legers, maar iedereen wacht voorlopig
af – behalve op de Atlantische Oceaan.
De inval van Polen vormt de spreekwoordelijke druppel: Groot-Brittannië
en Frankrijk verklaren op 3 september de oorlog aan Duitsland. De zwakke
premier Neville Chamberlain wordt opgevolgd door Winston Churchill, die
altijd kritisch gestaan heeft tegen onderhandelingen met Hitler. Alle legers
worden gemobiliseerd, maar het komt nog niet tot een openlijke oorlog.
In de Atlantische Oceaan woedt wél een zeeoorlog: Duitse U-boten
proberen de geallieerde bevoorradingslijnen naar de USA te dwarsbomen.
Dia 30
1939
België bekrachtigt nogmaals zijn neutraliteit maar start toch de
mobilisatie van alle reservisten. Verdedigingswerken worden in
snel tempo uitgevoerd, o.a. de aanleg van de KW-linie.
Ook in België worden alle jonge mannen gemobiliseerd. De jonge Koning
Leopold III en zijn regering bekrachtigen nogmaals de neutraliteit – die
nog steeds gegarandeerd wordt door Frankrijk en Groot-Brittannië. Maar
men begint ook in hoog tempo een anti-tanklinie aan te leggen van Noord
naar Zuid, de KW-linie tussen Koningshooikt en Waver.
Dia 31
1940
9 april: Duitsland bezet Denemarken en valt Noorwegen binnen.
10 mei: Blitzkrieg tegen België, Nederland en Luxemburg.
Nazi-Duitsland maakt reeds van in 1939 plannen om in het Westen aan te
vallen. Het duurt nog tot 9 april 1940: dan valt het Duitse leger
onverhoeds en massaal het kleine koninkrijk Denemarken aan: de
'Blitzkrieg' is vanaf dan een begrip. Denemarken capituleert nog dezelfde
dag. Dan gaat het naar het neutrale Noorwegen, zodat dit uitgestrekte
land aan de Noordzeekust niet meer kan dienen als uitvalsbasis van de
geallieerden. Een maand later: dezelfde Blitzkrieg verrast Nederland,
België, Luxemburg en Frankrijk. Nederland capituleert al op 15 mei, België
op 28 mei, Frankrijk een maand later.
Dia 32
De tweede wereldoorlog is begonnen...
Opnieuw begint een zwarte periode voor de Belgische bevolking:
bezetting, honger, militaire terreur, bombardementen, opeisingen,...
Verzet wordt bloedig neergeslagen. Vanaf 1941 worden ook de Belgische
en vele gevluchte Duitse joden geregistreerd en opgepakt. In totaal zullen
er 28 konvooien met telkens meer dan 1000 mensen naar de
vernietigingskampen vertrekken...
De oorlog zal in België duren tot 1944. Duitsland houdt echter stand tot 8
mei 1945, in het Verre Oosten zal het Japanse keizerrijk zelfs pas
capituleren na de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki
Deze tekst is gebaseerd op de presentatie bij het begin van de tentoonstelling 'De IJzeren Muur in Bierbeek'
(8-10 mei 2015) en geeft verdere toelichting bij de historische gebeurtenissen. In de presentatie zit meer
beeldmateriaal dat we hier niet extra publiceren.
Tekst: Liebrecht Salen voor de werkgroep Oorlog & Vrede