`Speel niet het geweten van de organisatie` Thema

Thema: gemeenten
Or en integriteit
'Speel niet het geweten
van de organisatie'
Steeds vaker worden or’s gevraagd een (stimulerend) steentje bij
te dragen aan maatschappelijke vraagstukken. Zo ook aan het
thema ‘Integriteit’. Jitse Talsma, adviseur van het Bureau
Integriteitsbevordering Openbare Sector (BIOS) pleit daar voor.
Door Harry Hartmann
A
ls or ben je van alle markten thuis.
Je laat je continu informeren, toetst
beleid van de bestuurder en zo nu
en dan heb je het laatste woord bij nieuw
personeelsbeleid. Daarnaast wordt van de
or verwacht dat hij de rol van initiatiefnemer op zich neemt. En last but not least
mag je van de or een stimulerende houding
verwachten. Bij een aantal recente maatschappelijke vraagstukken wordt ook steeds
vaker aan de or gedacht om er een steentje
aan bij te dragen. Denk aan onderwerpen
als beloningen van topbestuurders of onderbetaling van uitzendkrachten uit
Midden- en Oost-Europa.
Integriteit is ook zo’n
thema waarbij de or
nog veel meer betrokken kan zijn. Voortdurend lees je in de media over
integriteitsschendingen en misstanden, al dan niet al bewezen.
Een bekend voorbeeld van een grote schending uit het verleden is de bouwfraude van
eind jaren negentig .
Een pleitbezorger om de or een stimulerende rol bij integriteit te laten spelen is Jitse
Talsma, adviseur Bureau Integriteitsbevordering Openbare Sector (BIOS), ingesteld
mede naar aanleiding van de bouwfraude
door de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
ger. Als je dat omdraait, zie je wat integriteit
wel is: eerlijk met geld en relaties omgaan,
zorgvuldig afgewogen beslissingen nemen
in grijze gebieden waar waarden tegenover
elkaar staan, collegiaal zijn en zorgen voor
een goed en veilig werkklimaat. Daarom is
integriteit een belangrijk thema voor de or,
of het nu om overheid of de private sector
gaat. Een or kan opkomen voor een integere
werkomgeving waar het prettig werken is en
de onderlinge verwachtingen duidelijk zijn.
Een organisatie waar je stil kunt staan bij
zaken en waar je twijfels mag uiten. Waar
het voor iedereen veilig is om een misstand
te melden en waar dat signaal ook wordt
opgepakt. Dat maakt
dat medewerkers zich
kunnen richten op
vakmanschap en de
inhoud. Kortom: van
zo’n organisatie krijgt
de werknemer energie.
Een or die bijdraagt aan de integriteit bereikt een voor het personeel heel tastbaar
resultaat.”
Talsma noemt ook effecten op maatschappelijk vlak: doelmatige en efficiënte organisaties en meer vertrouwen in de overheid.
“Eigenlijk speelt integriteit in alle sectoren
en organisaties, zoals de financiële wereld
met zijn banken en accountants, maar ook
in de wetenschap en natuurlijk net zo goed
in de sportwereld. Het gaat altijd om professionals die zich houden aan normen en
waarden. Interessant is om te zien hoe deze
kunnen verschillen per sector. Een journalist is integer als hij zijn bronnen beschermt, een wetenschapper moet zijn
bronnen juist openbaar maken.”
Een or die bijdraagt aan
integriteit bereikt een
heel tastbaar resultaat
Wat is het eigenlijk, integriteit?
Jitse Talsma: “Bij het omschrijven van integriteit is het makkelijker om aan te geven
wat het niet is. Ben je corrupt of fraudeleus,
pest je of zaai je angst, dan is dat niet inte32 ■ OR informatie 7-8 | juli-augustus 2015
Wat kan de or met integriteit?
“Belangrijk is om als or niet het geweten
van de organisatie te spelen. Medewerkers
moeten vooral zelf nadenken. Maar als or
kun je wel meedenken over het integriteitsbeleid en het ook agenderen. Meestal ontwikkelt de juridische afdeling of P&O dat
beleid. Bij de overheid werken ook wel specifieke integriteitsfunctionarissen. Wil je
weten waar je bij ‘integriteitsbeleid’ allemaal
aan kunt denken, dan is het lezen van de
Modelaanpak Basisnormen Integriteit een
mooi beginpunt. Alle overheden hebben de
intentie uitgesproken om deze basisnormen
te hanteren. Oorspronkelijk was er zelfs het
plan dat de or dit integriteitsbeleid jaarlijks
zou toetsen, maar de Tweede Kamer wilde
niet zo ver gaan. Toch blijkt uit onderzoek,
bijvoorbeeld het BIOS-onderzoek ‘Integriteit Verankeren’ uit 2014, dat veel organisaties een integriteitsbeleid onvoldoende ontwikkelen of onderhouden. Een or kan in het
overleg de bestuurder vragen in hoeverre de
organisatie de basisnormen toepast en hiaten helpen signaleren.”
Dag van de Integriteit
BIOS organiseert jaarlijks de Dag van de
Integriteit. In 2015 op 24 november. Ditmaal
is het thema de pijnpunten in organisaties
als het gaat om stimuleren van integriteit.
De dag is bedoeld voor iedereen in de publieke sector en daarmee ook voor or-leden.
Lees meer over wat BIOS aan instrumenten
en activiteiten ontwikkeld op www.integriteitoverheid.nl. Of volg BIOS op Twitter: via
@IntegriteitBios
@informatief
www.orinformatie.nl
Jitse Talsma
En voor de niet overheids-or?
Jitse: “Het verhaal verandert niet wezenlijk
voor de private sector, al heet het daar
soms ‘compliance’ of ‘corporate conduct’.
Hoe dan ook doen organisaties er goed aan
om meldpunten te hebben, een gedragscode uit te werken, vertrouwenspersonen aan
te stellen, kortom: te werken aan integriteit. Een or zou de organisatie kunnen stimuleren een risicoanalyse te houden. Die
brengt in kaart waar de organisatie kwetsbaar is en welke maatregelen nog onvoldoende aanwezig zijn. Ook kijken zulke
analyses naar nieuwe gebieden waar integriteit belangrijk wordt. Actueel is nu bijvoorbeeld, wat je wel en niet mag delen als
medewerker via social media. Een ander
voorbeeld zijn de keukentafelgesprekken
met betrekking tot de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO): wat zijn de spelregels voor de medewerkers in het contact
met de burger?”
www.orinformatie.nl
@informatief
Stimuleert feedback geven de
integriteit?
“Het opzetten van een aanspreekcultuur is
altijd een goede stap: feedback geven als je
ziet dat de collega zich niet geheel aan regels houdt. Echter, als je het hier bij houdt,
dan leg je de focus teveel op het personeel.
Het is beter om op het hoogste managementniveau te starten met een strategische
sessie om tot een samenhangend integriteitsbeleid te komen. Wat is goed leiderschap? Welke infrastructuur is nodig voor
het omgaan met vertrouwelijke documenten? Is er een goede meldprocedure, is die
bij iedereen bekend en hebben we goede
controlemechanismen? En is het integriteitsbeleid in evenwicht? Het controleren
van medewerkers, het verplicht registreren
van financiële belangen en het consequent
handhaven bij overtredingen, zulke maatregelen vertegenwoordigen de harde kant van
de integriteitsbenadering. Uiterst belangrijk, maar alleen effectief als je het combi-
neert met ‘soft controls’: werken aan een
ethische houding en bewustwording.”
Nog een aantal gouden tips?
“Maak iemand in de organisatie integriteitsfunctionaris. Dit moet iemand zijn die opgeleid is om de verbindingen te leggen, het
management en de or adviseert en integriteitsprojecten kan leiden. Dat maakt de
kans kleiner dat door allerlei redenen als
drukte of plots opduikende prioriteiten en
bezuinigingen het integriteitsbeleid maar
half ontwikkeld en ingevoerd wordt. Zet
deze persoon dicht bij de top, bijvoorbeeld
net onder de directie. Werk vooral als or aan
integriteit als het op dat gebied rustig is. Bedrijven beginnen vaak pas als er al de nodige problemen zijn ontstaan en dat is jammer. Je moet je dak repareren als de zon
schijnt.”
Harry Hartmann is trainer bij het CAOP
[email protected]
OR informatie 7-8 | juli-augustus 2015 ■ 33