Lezing kinderrechtencommissaris tijdens studiedag

Standpunt
DATUM
15 december 2015
Studiedag Departement
Onderwijs:
Leerlingenbemiddeling
LEERLINGENBEMIDDELING:
kansen en uitdagingen vanuit
kinderrechtenperspectief
Bruno Vanobbergen, kinderrechtencommissaris
1. Over de impact van de school
Scholen zetten zich elke dag hard in om het beste uit jongeren naar boven te
halen. Dat werkt. Bijna vier op vijf leerlingen is graag op school. Driekwart van
de leerlingen uit het secundair onderwijs vindt dat ze respect krijgen van hun
leerkrachten. Een even grote groep voelt zich door de leerkrachten serieus
genomen. Maar voor sommige leerlingen is de school niet altijd een veilige
plaats waar ze hun persoonlijkheid, talenten en vermogens kunnen
ontplooien. De vele vroegtijdige schoolverlaters, spijbelaars, (definitieve)
uitsluitingen en hoge pestcijfers illustreren dat.
Ik meld het niet meer, want het stopt toch niet. Ik ben het die naar het CLB
moet en naar een psycholoog. Ik moet incasseren. Ik heb geen vertrouwen
meer in de school. Kan het Kinderrechtencommissariaat helpen?
Een vader meldt dat zijn 7-jarig zoontje al een hele tijd gepest wordt door
een jongen van zijn klas. De school deed het in het begin af als
kwajongensstreken, maar het gaat veel verder dan dat. De vader geeft aan
dat zijn zoon zich helemaal anders gedraagt. Hij heeft geen zin meer om
naar school te gaan. De school toont wel begrip, maar zegt elke keer
opnieuw: ‘We houden het in het oog’. Hij heeft de indruk dat hij niet
gehoord en erkend wordt en vraagt het Kinderrechtencommissariaat om
bemiddeling.
Vanuit kinderrechtenperspectief is het belangrijk dat scholen nadenken hoe ze
probleemgedrag of conflicten kunnen voorkomen en aanpakken. Hierbij zijn
integriteit en participatie twee leidende principes.
2. Participatie en integriteit als
kapstokken
2.1. Integriteit als bouwsteen
Elk kind heeft recht op eerbiediging van zijn morele, lichamelijke, geestelijke
en seksuele integriteit, bepaalt artikel 22 bis van de Grondwet. Het artikel is
één van de belangrijkste vertalingen van het kinderrechtenverdrag in onze
nationale wetgeving. Het is een fundament voor onze kijk op en ons handelen
met kinderen alsook een bouwsteen voor een warm leef- en leerklimaat.
De integriteit van elke leerling is een broos gegeven. Medeleerlingen of
schoolpersoneel kunnen de leerling zo uit zijn lood slaan, dat hij snel zijn
veilig gewaande grond voelt wegzakken.
Het is belangrijk de fysieke en psychische integriteit van kinderen te
beschermen. Dat vraagt een veilige schoolomgeving, een school die
verbinding centraal stelt en zich niet onverschillig opstelt tegenover de
leerlingen. Aansluiting kunnen vinden, het gevoel hebben erbij te horen, zich
positief gedefinieerd weten door anderen, is belangrijk voor het zelfbeeld, het
zelfvertrouwen en de ontwikkeling van leerlingen.
2.2. Participatie als bouwsteen
Als we de integriteit van elke leerling serieus nemen, is participatie essentieel.
Participatie is een recht van de leerling, en is nog veel meer dan dat. Het is
een houding, een pedagogische positie.
Scholen signaleren soms hoe moeilijk het is om gezag af te dwingen. Jongeren
gehoorzamen niet snel genoeg, regels worden te veel overtreden. Leerlingen
mede-eigenaar maken van de school, leidt tot meer welbevinden op school.
Het vergroot ook het draagvlak voor afspraken doordat leerlingen een groter
verantwoordelijkheidsgevoel krijgen.
Leerlingen vinden het belangrijk dat de school ze ernstig neemt en ze betrekt
bij situaties die ze belangrijk vinden. Ook als het uit de hand loopt en richting
sancties gaat, vinden leerlingen het belangrijk dat ze hun perspectief kunnen
inbrengen. Als leerlingen voelen dat hun mening telt, denken ze mee en
geven ze vertrouwen en respect terug. Actief kunnen participeren heeft een
positieve invloed op de beleving van het schoolklimaat, de motivatie en het
gedrag van leerlingen.
3. Leerlingenbemiddeling
3.1. Algemeen
Vanuit kinderrechtenperspectief is het voor scholen belangrijk na te denken
over hoe integriteit en participatie van leerlingen op school vorm kunnen
krijgen en hoe op die manier probleemgedrag of conflicten op school kunnen
voorkomen en aangepakt worden. De invulling is eindeloos en biedt ruimte
voor heel wat creativiteit. Er zijn geen plasklare stappen en antwoorden. Het
zou een illusie zijn te denken dat het in algemene termen kan. Daarvoor zijn
schoolomgevingen en leerlingenpopulaties te verschillend.
2
3.2. Omschrijving
Leerlingenbemiddeling of peer mediation is daar een illustratie van. Het is een
methode waarbij kinderen en jongeren als bemiddelaar tussenbeide komen bij
conflicten. Meestal worden een aantal leerlingen ingeschakeld om tijdens vrije
momenten - bijvoorbeeld in de gang of op de speelplaats - te bemiddelen bij
kleine conflicten van jonge leerlingen. Dikwijls wandelen ze per twee en zijn
ze herkenbaar op de speelplaats. Leerlingen kunnen bij hen ook uitsluiting,
pesterijen of ruzies melden.
3.3. Heel wat kansen en mogelijkheden
Het initiatief van leerlingenbemiddeling juichen we om verschillende redenen
toe.
Vorm van herstelgericht werken
Een aantal leerlingen krijgt bij de start van het schooljaar een opleiding tot
leerlingenbemiddelaar. Hier gaat de aandacht vooral naar het gebruik en het
oefenen van herstelgerichte taal, en om bij conflicten op een geweldloze
manier te bemiddelen.
Het Kinderrechtencommissariaat is een groot voorstander van herstelgericht
werken. We merken dat leerlingen - daders en slachtoffers - er heel positief
tegenover staan omdat ze kansen krijgen, omdat ze mee kunnen zoeken naar
een oplossing en omdat er rekening gehouden wordt met hun gevoelens. Bij
leerlingen zien we veel dankbaarheid en loyaliteit tegenover de school. Ook
directies beklemtonen de voordelen. Er zijn niet per se minder conflicten,
maar die worden wel anders beleefd en aangepakt waardoor ze minder
escaleren. Een systematisch herstelgerichte aanpak van een school leidt tot
een meer verbindend, respectvol en emancipatorisch schoolklimaat.
I think it is great to help other people and watch them become happy again.
Integriteit en participatie als leidende principes
Beschermen van integriteit van leerlingen
Door leerlingenbemiddeling wordt gepoogd om de fysieke en psychische
integriteit van kinderen te beschermen. Er wordt werk gemaakt van een veilige
schoolomgeving, een school die verbinding centraal stelt en zich niet
onverschillig opstelt tegenover de leerlingen.
Participatie
Medeleerlingen, de zogenaamde omstaanders, hebben een bijzondere en
cruciale positie. Je maakt kinderen en jongeren vaardiger in het omgaan met
conflicten. Leerlingen mede-eigenaar maken van de school, leidt tot meer
welbevinden. Het vergroot ook het draagvlak voor afspraken doordat
leerlingen een groter verantwoordelijkheidsgevoel krijgen. Actief kunnen
participeren heeft een positieve invloed op de beleving van het schoolklimaat,
de motivatie en het gedrag van de leerlingen.
It is cool to be a mediator, as you participate in solving other people’s small
problems.
3
Sneller detecteren van problemen en conflicten


Leerlingen hebben vaak meer vertrouwen in leerlingen dan in
leerkrachten
Soms staan leerkrachten te ver van de leefwereld van leerlingen.
Leerlingen zien soms zelf sneller en veel meer wat er gebeurt op de
speelplaats of in de gang dan leerkrachten
3.4. Uitdagingen en valkuilen
Geen geïsoleerd initiatief, maar onderdeel van een
gedragen visie
To renovate a house, you need a hammer. For certain tasks, a hammer is
essential. But it would be lunacy to think that you could refurbish an entire
house with a hammer alone.
Als geïsoleerd initiatief zijn we niet gewonnen voor leerlingenbemiddeling.
Peer mediation is één manier om te werken aan een warm school- en
leefklimaat. Het is van belang ook in te zetten op andere acties. Zo zijn er ook
heel wat andere herstelgerichte methodieken na een conflict of incident
(herstelgesprek, herstelcirkel, hergo,…).
Ook infrastructuur draagt bijvoorbeeld bij tot een warm schoolklimaat. ‘Hoe
leger de betekenis van een ruimte, hoe groter het risico dat er iets fout loopt’,
zegt pestexpert Gie Deboutte. Sommige scholen kennen verschillende
‘eigenaarsloze’ en ongedefinieerde lege ruimtes. Zonder toezicht zijn dat bij
uitstek plaatsen waar normovertredend gedrag meer kansen krijgt.
Het is belangrijk dat leerlingen een zekere verbondenheid voelen bij ruimtes
op school. Dat kan door leerlingen te betrekken bij de invulling en
vormgeving van die ruimtes. Dat zal zeker hun verantwoordelijkheidsgevoel
verhogen.
Leerlingenbemiddeling functioneert vooral in een klimaat waar de klemtoon
sowieso al ligt op verbinding, inspraak, … Als dit niet het geval is, lijkt het
weinig kans te hebben op slagen. Het gaat dan vooral om een maatregel
eerder dan een visie die door de hele school wordt gedragen.
-
ook andere herstelgerichte methoden
geen maatregel wel visie
Geen verantwoordelijkheid afschuiven op leerlingen
Alle verantwoordelijkheid naar de leerlingen doorschuiven, kan niet.
Peermediators moeten door een leerkrachtenteam begeleid worden.
We bevelen een participatieve invulling aan waarin iedereen zijn rol en
verantwoordelijkheid opneemt: niet alleen leerlingen, maar ook directie,
leerkrachten, interne leerlingenbegeleiding en ouders.
It is within the political and ethical policy of Hjortespring Skole that bullying
must be handled by adults.
If somebody is fighting and they are not to be stopped, then we have to get
a teacher on the playground.
-
4
kan enkel maar werken als hele school meewerkt
participatie van iedere geleding
Geen wondermiddel voor alles en iedereen
Leerlingenbemiddeling kan ingeschakeld worden bij kleine conflicten van
jongere leerlingen. Het is helaas geen wondermiddel.
Leerlingenbemiddeling biedt bijvoorbeeld bij pestsituaties een aantal tools
aan, maar er is veel meer nodig dan dat. Pesten vereist een integrale aanpak.
We nodigen scholen uit om na de denken over verschillende acties die men
kan ondernemen om pesten tegen te gaan.
De analyse van de klachten die bij ons terechtkomen, toont aan dat, hoewel er
de voorbije jaren in Vlaanderen al heel wat werk verricht is, er nood blijft aan
een meer structurele aanpak van pestgedrag.
Het Kinderrechtencommissariaat blijft vaststellen dat scholen soms weinig
communiceren met ouders en kinderen over hoe ze met het pestprobleem aan
de slag gaan. Dat vergroot het gevoel dat de school misschien geen geloof
hecht aan het verhaal van het kind of dat ze het probleem minimaliseert.
Ouders storen zich eraan dat de school en het CLB het pestprobleem vooral
herleiden tot een probleem van weerloosheid van hun kind. Ze zijn
gefrustreerd dat er vooral met de slachtoffers gewerkt wordt, maar dat de
daders zelf buiten schot blijven.
Een participatieve schoolcultuur heeft een belangrijke impact op het
voorkomen van geweld en pesten op school. Interessante en goede
praktijkvoorbeelden hiervan zijn terug te vinden in het project
‘kinderrechtenscholen’ van Plan België. Meer specifiek is het
kinderrechtencharter van de Freinetschool ‘Het Prisma’ bijzonder interessant.
Deze school werd geconfronteerd met heel wat pest- en geweldgedrag. Na een
participatief proces van twee jaar in de klassen en op school, verminderde het
pesten aanzienlijk.
Jammer genoeg zijn er ook pestincidenten die niet opgelost raken en waarbij
de betrokkenen (leerlingen, ouders, schoolteam,..) elkaar niet meer vinden. De
knowhow om voor dergelijke situaties een oplossing te zoeken, overstijgt
soms de competenties van het schoolteam. In haar recent advies kaart de
VLOR aan dat er op dat vlak een leemte heerst die een duidelijk antwoord van
de overheid vraagt. In dergelijke gevallen, zouden leerlingen, ouders of school
beroep moeten kunnen doen op een onafhankelijke instantie buiten de school
die over de nodige expertise en de personeelsomkadering beschikt om te
bemiddelen. Deze instantie moet geheel belangeloos en onafhankelijk van de
school kunnen optreden. De expertise die dan nodig is, kan betrekking
hebben op het intermenselijk aspect observatie en bemiddeling, maar ook de
juridische dimensie moet juist ingeschat kunnen worden.
We zijn geen school zonder geweld, maar proberen het wel te zijn.
You cannot be 10 years old and mediate with a 14-yeard old. Then they
would think: ‘what are you up to, you little punk’.
-
kleinere problemen
leerlingen uit hogere jaren
Vraagt tijd en moeite van iedereen
Op de uitnodiging van de studiedag staat: “Leerlingenbemiddeling is een
aanpak die volgens onderzoekers de scholen veiliger maakt, waarbij leerlingen
hun sociale vaardigheden uitbreiden en docenten meer tijd krijgen voor
datgene wat ze graag doen: lesgeven.”
5
Scholen die een warm schoolklimaat willen creëren, realiseren zich echter dat
leerlingen pas hun talenten kunnen ontplooien en succeservaringen kunnen
opdoen, als ze zich welkom voelen op school, als ze een goede band hebben
met leerkrachten en andere leerlingen en als ze de kans krijgen om zich te
herpakken als het fout loopt. Dit vergt sowieso van iedereen een investering in
tijd en middelen, maar het blijft één van de krachtigste strategieën.
Zorg dragen voor leerlingen vergt tijd, leiderschap en veel communicatie .
Veranderingsprocessen gaan langzaam. Het gaat dan ook over een
cultuuromslag .
Ook voor leerkrachten die de uitgebreide vorming volgden, vroeg dat veel
tijd. Maar ze vinden het een echte meerwaarde voor hun werk op school.
6