Dr. Frits Milders 09:50 - `Het geluk van de hersenen`

Het geluk van de hersenen
D
Frits Milders, Lentis Groningen
1
2
3
Geluk = tevredenheid
Geluk is een illusie
Geluk zit in de hersenen
Dagelijkse taal
wetenschappelijke taal
4
Narratieve benadering volgens Van Peursen en
Ricoeur
Alledaagse verhalen verwijzen naar de echte (volle) werkelijkheid (gebeurtenissen).
Voorbeelden: onze eigen verhalen, verhalen van patiënten, gedichten, romans.
De echte werkelijkheid is betwistbaar (tegenstrijdige narratieven)
Wetenschappelijke narratieven belichten een klein stukje werkelijkheid (niet de laatste of
fundamentele).
5
Alledaagse verhalen
Mengsel van waarden en feiten (evaluatief taalgebruik)
Wetenschappelijke verhalen
Streven naar waardevrije feiten (beschrijvend taalgebruik)
6
Alledaagse verhalen
Toetsingscriteria: geloofwaardig, betrouwbaar,
rechtvaardig, goed / slecht
Wetenschappelijke verhalen
Toetsingscriterium: waar of onwaar.
7
Belangrijk ethisch uitgangspunt bij de narratieve
benadering is: “rechtdoen aan werkelijkheid (van de
patiënt en de klinische realiteit)
We zijn ons brein
Menselijke vrijheid is een illusie
Schizofrenie is een hersenziekte
doen deze uitspraken recht aan de werkelijkheid?
Vanuit de dagelijkse realiteit (common sense) is een ethische beoordeling mogelijk van deze
“wetenschappelijke uitspraken”:
8
In de menswetenschappen wordt dagelijkse taal
vertaald in wetenschappelijke taal (begrippen en
klassen)
Probleem: wetenschappelijke begrippen zijn gestolde
dagelijkse taaluitingen
• contextloos
• waardeneutraal
• objectief
• algemeen
• hyponarratief
• gereïficeerd (tot ding gemaakt)
9
Geluk:
“Een betrekkelijk constante toestand van overwegende tevredenheid
met het leven als geheel”
(Ruut Veenhoven)
“Happiness is an automatic signal (unreasoned affective experience) that
indicates an organism or person’s thriving”
10
Meedoen en gelukkig zijn
(kwekkeboom en Van Weert (SCP 2008)
Invloed van participatie op welbevinden van mensen met beperkingen.
Afhankelijke variabele:
• tevredenheid met het leven (rationele afweging)
• ervaren geluk (daadwerkelijk ervaren van het leven)
11
Chronisch psychiatrische patiënten
Voorspellers van ervaren geluk
1. Gezondheid
2. Woonsituatie
Een positieve levenshouding is de belangrijkste voorspeller van ervaren geluk!
Is deze bevinding een tautologie?
Positieve levenshouding: existentieel en moreel begrip
• open staan voor plezier
• belang hechten aan sociale waarden (solidariteit, tolerantie, altruïsme)
• minder materialistisch
• flexibel
12
verlangen, motivatie, passie, bevrediging, geluk
13
Swaab: geluk zit in de hersenen
• Stimulatie n. accumbens is voldoende voor belonend effect
• De n. accumbens is niet noodzakelijk voor het belonend effect
“Het is helaas niet mogelijk om met een stimulatieelektrode op één plaats in de hersenen een heftig
geluksgevoel op te wekken”.
Stimulatie van de n. accumbens /septum bij een jonge man produceerde:
heftige zelfstimulatie, prettige gevoelens, warmte, seksuele opwinding maar
geen orgasme of een duidelijke blijk van plezier.
Swaab: “voorlopig zijn we dus aangewezen op de
ouderwetse manier van het verkrijgen van plezier en
geluk”.
14
“We zijn ons brein”
Swaab (2010)
15
“We zijn ons brein voor de gein!”
Milders (2011)
16
“Hersenen” in de dagelijkse taal
• Iemand met hersens.
• Hij heeft geen hersens!
• Gebruik je hersenen!
• Het is hem in de hersens geslagen.
• Hersenloze psychiatrie.
17
Persoon in zijn
dagelijkse talige
context
Bewustzijn
Denken
Waarnemen
Willen
Voelen
Geheugen
Vrijheid
Medisch-psychiatrisch
Stolsels of
spookverschijnselen?
Functies van de “mind”
Functies van de
hersenen
Mereological fallacy
18
De verschillende betekenissen van denken gebruikt door personen in de dagelijkse taal
• in stilte broeden op de oplossing van een probleem (Rodin)
• zijn verstand gebruiken
• geloven
• aandacht hebben
• concentratie
• veronderstellen
• intelligent, gedachtenvol en creatief
• intelligente spraak
• mening vormen, oordelen, veronderstellen
• associëren of herinneren
• bedenken, voorstellen
• verwijzen naar
• zinloze ruminaties
19
De “vrije wil” (een existentieel begrip) kan alleen zinvol
in relatie worden gebracht met een persoon in een
(dagelijkse) taalcontext en niet met hersenen.
20
Is de vrije wil een illusie?
Experiment van Libet (1993): de “beruchte”
500 en 150 milliseconden
Libet: het veto op de beweging creëert nog enige wilsvrijheid
Swaab: aan het veto op een beweging kan onbewuste
hersenactiviteit voorafgaan. Dus de vrije wil bestaat niet!
Swaab wijst de homonunculus af maar tegelijkertijd
veronderstelt hij hem in zijn redeneringen.
21
22
Nancy Andreasen
1997 Juichend artikel in Science: de psychopathologie is nu echt
wetenschappelijk geworden sinds we in het brein kunnen kijken!
23
Nancy Andreasen
•
•
•
negatieve symptomen bij schizofrenie
psychomotorische remming bij depressie
psychomotorische retardatie bij M. Parkinson
hypofrontaliteit
-------------------------------------------------------------------------------------------
Hersenfuncties worden toetsingcriteria voor gedrag en
beleven:
1) Om zeep helpen van de fenomenologie!
2) Om zeep brengen grondslag hersenwetenschap
24
“Schizofrenie is een hersenziekte”
• Weerbarstig ethisch gevoel (Van Peursen).
• Analyseren van wetenschappelijke uitspraken die aan deze stelling ten grondslag liggen:
taalproblemen, risicofactoren, confounders.
• Diverse wetenschappelijke uitspraken (narratieven) blijken meer evaluatief dan
beschrijvend te zijn.
• Wat als een zuiver wetenschappelijke stelling imponeert blijkt een waardeoordeel te
zijn (geloof)
• De uitspraak “schizofrenie is een hersenziekte” is stigmabevorderend.
25
Invloed van hersenwetenschap op dagelijkse
ervaringen en taal
• Conceptuele problemen en dagelijkse ervaringen worden versimpeld, als
een illusie weggezet, verdacht gemaakt, of “opgelost” door hersenonderzoek.
• Moderne mens krijgt steeds meer een biologische identiteit
• Hersentaal dringt door in dagelijkse taal
26
Hersenbeeldreligie
• De absolute waarheid is zichtbaar
----------------------------------------------------------------------Religieuze parallellen
• een zichtbare God (het gouden kalf) wordt geprefereerd
boven een onzichtbare
• “ogenlust”, eerst zien dan geloven
Laten we de hersenen voorlopig beschouwen als een
“black box” dan kunnen we goed fenomenologisch en
conceptueel / klassificatorisch onderzoek doen. Daarna is
wellicht zinvol hersenonderzoek mogelijk.
27
Antonio Damasio (1999) “The feeling of what happens”
Op zoek naar het “core self”:
Uitgangspunt: in een poging om het brein te begrijpen moet je je eerst verdiepen
in de filosofie, de psychologie en de letterkunde.
T.S. Eliot (Four Quartets)
“You are the music while the music lasts”
“Music heard so deeply that it is not heard at all”.
28
De illusie van het zelf (volgens de taalanalyse van Bennett en Hacker)
Het begrip “zelf” is een aberratie.
Het is ontstaan door het creëren van een illegale spatie in de voornaamwoorden
myself, yourself en ourselves 
my self,
your self
our selves
Myself heeft betrekking op het menselijk wezen (persoon) dat ik ben
Taylor: het zelf is een positiebepaling van een persoon in een morele ruimte.
29
De scientistische verleiding van de hersenwetenschapper
- Ontmythologiseren: dagelijkse ervaringen en taal zijn een illusie (“ruis”)!
- Absolute en zichtbare zekerheden: weg met de wetenschappelijk twijfel!
- Streling van de ijdelheid (Putnam)
30
Dagelijkse taal
wetenschappelijke taal
Het primaat
Common sense
geluksonderzoek
--------------------------------------------------------------------------------
dominante hersentaal
Dagelijkse taal
wetenschappelijke taal
versimpeling
reïficatie
31
Modern hersenonderzoek
Wetenschappelijke vooruitgang of achteruitgang?
Geluk of ongeluk?
32