In grote westerse landen is men vergeten dat de democratie geen tv

Wat Duitsland van Hitler heeft geleerd - De Standaard
(/)
pg 1 van 4
donderdag 10 november 2016 - Opinies
In grote westerse landen is men vergeten dat de
democratie geen tv-spelletje uit de amusementsindustrie is, zegt Joris Luyendijk.
JORIS LUYENDIJK
Wie? Nederlands
journalist, auteur
Nu Amerika is gevallen voor Trump is
Duitsland de laatste grote westerse democratie die nog overeind staat. Groot-Brittannië ging door de knieën voor een Brexitcampagne gebaseerd op leugens en racistisch gehits, de belangrijkste oppositieleider in Italië is een clown en de volgende
Franse president kan heel goed Le Pen he11/11/2016 9:11
Wat Duitsland van Hitler heeft geleerd - De Standaard
pg 2 van 4
van onder meer ‘Dit
kan niet waar zijn’
(Atlas Contact).
Wat? In 2016 hebben
we ontdekt wat het
alternatief is voor die
‘saaie’ consensuspolitiek.
ten. Hoe raar het ook moge klinken: driemaal hoera voor de Duitse elites.
Het is niet zo dat Duitsland geen politieke gelukzoekers, charlatans, complottheorieën-spuiende bitsers of neonazi’s kent.
Integendeel, kijk alleen al naar de angstaanjagende golf aanslagen op vluchtelingenopvang en racistische demonstraties in
tal van steden. Het punt is dat de naoorlogse Duitse elites er nog steeds in slagen de
charismatische dwaallichten, cynici en racistische demagogen een stem en podium te onthouden. In de grote
media en in de politiek.
Het cliché luidt dat Duitsland een oorlogstrauma heeft. Adequater
lijkt de vaststelling dat Duitsers met typerende grondigheid hebben
bestudeerd hoe Hitler ooit aan de macht kon komen. Ze weten dat
kiezers niet alleen afkwamen op antisemitisme en racisme. Voor veel
gewone Duitsers waren de nazi’s ook gewoon the best show in town
met betoverend knap gechoreografeerde verkiezingsbijeenkomsten en
hilarische verbale aanvallen op tegenstanders. Hitler had verder
enorm baat bij het cynisme over democratie onder elites.
‘Vijanden van het volk’
Amerikanen en Britten moeten misschien lachen als ze de Amerikaanse president Frank Underwood in de succesvolle tv-serie House
of cards horen verzuchten: ‘democratie wordt zo overschat.’ Maar dat
waren precies het soort grappen waarmee de nazi’s de lachers op hun
hand kregen. Vorige week nog toonde de voorpagina van de Daily
Mail in Groot-Brittannië de foto’s van drie opperrechters met de tekst
‘Vijanden van het volk’. De laatste keer dat een Duitse krant zoiets
deed was in de jaren 30.
Noem het een oorlogstrauma, maar Duitsland lijkt de enige overgebleven democratische macht in het Westen die doorheeft dat democratie even waardevol is als kwetsbaar. Je moet er dus geen Idolsachtige populariteitswedstrijd van maken waarin iedereen alles kan
roepen en de kijkcijfers beslissen, laat staan een free-for-all markt –
ditmaal niet voor shampoo of chocolade, maar voor politici. Hoe ver
de twee culturen uit elkaar liggen, merk je als je het omdraait. Stel je
een Duitse tv-zender voor die net als Fox News in Amerika de bevolking brainwasht tot een meerderheid denkt dat Saddam Hoessein
achter de aanslagen van 9/11 zat. Of stel je een charismatische miljar11/11/2016 9:11
Wat Duitsland van Hitler heeft geleerd - De Standaard
pg 3 van 4
dair voor die jarenlang twijfel mag zaaien of Angela Merkel wel een
Duits geboortecertificaat heeft. Probeer je voor te stellen dat de Duitse oppositie in navolging van de Republikeinen in Amerika alle voordrachten van Merkel blokkeert en het land politiek lamlegt – nadat ze
eerder de hele overheid dichtgooiden om een punt te scoren. Of dat
een Duitse politieke partij plaats zou bieden aan een gewetenloze opportunist als gelegenheids-brexiteer Boris Johnson.
Kijk naar debatten in de Bundestag en je ziet dat charismatisch leiderschap, complottheorieën en aanvallen op de man er taboe zijn.
Wat echt helpt, is ook dat Duitsland, anders dan de VS, het VK en
Frankrijk, een coalitie- in plaats van een eenpartijregering heeft. Duitse politiek gaat, net als Belgische en Nederlandse, over ‘geven en nemen’ in plaats van ‘winner takes all’. Anders dan in het Lagerhuis of
op de Amerikaanse verkiezingstournee verneder je in Duitsland je opponenten niet want je hebt elkaar weer nodig. Trump en ook Theresa
May presenteren zich graag als ‘sterke leider’. Duitse politici zijn
teamspelers die zich laten voorstaan op hun verantwoordelijkheidsbesef.
Opgewonden wartaal
Decennia al geven Angelsaksische commentatoren en journalisten
af op deze consensuspolitiek: ‘saai’ en ‘grijs’. Inmiddels zien we de alternatieven voor saai en grijs. Behandel de democratie als deel van de
amusementsindustrie en je krijgt Trump en Brexit. Dat is de les van
2016. Het probleem is niet het programma van Trump of de Brexiteers. Het probleem is juist het ontbreken van een coherent en realistisch programma waarmee je het überhaupt betekenisvol oneens kunt
zijn. En toch wonnen beide campagnes, door de tegenstander te ontmenselijken en rechters, wetenschappers, ambtenaren, centrale bankiers en de journalistiek aan te vallen – stuk voor stuk onmisbare pijlers van de democratie.
Duitsland is geen paradijs en de dam staat onder druk – zie sommige uitspraken van de nieuwkomers van Alternative für Deutschland. De meme op sociale media Lügenpresse is diep verontrustend,
precies omdat het de legitimiteit van het democratisch bestel ondermijnt. Zo zijn er meer kanttekeningen en het mooie is dat Duitse politici de eerste zullen zijn om die te maken. Uit Berlijn geen opgewonden wartaal over ‘wij zijn de grootste en de beste ter wereld’.
Lang was Amerika het baken, de morele leider van het democratische Westen en levend bewijs dat democratie het beste systeem is ter
wereld. Die tijd is met Trumps verkiezing voorbij – hopelijk voorlo11/11/2016 9:11
Wat Duitsland van Hitler heeft geleerd - De Standaard
pg 4 van 4
pig. Voor nu is Berlijn het nieuwe New York.
11/11/2016 9:11