Fenomeen: na-gotiek (is niet hetzelfde als neogotiek!) bv in

10/15/2012 9:34:00 AM
NEOCLASSICISME VS NEOGOTIEK
Thomas Cole: schilderij ontworpen langs een polarisatie, er is een grote diagonaal die het
schilderij in 2 delen verdeeld
Schilderij ‘the architect’s Dream’ (napoleontische tijd is voorbij).
Architect staat voor moderniteit, maar wel gefundeerd op een verleden.

Rechtsboven: klassieke gebouwen
o witte kleur, horizontale lijnen, eindeloos perspectief.

helemaal achteraan: silhouet van een Egyptische tempel

linksonder: donkere gebouwen, midden kerk. Kerk staat verticaal en niet
horizontaal
We zien dus 2 totaal andere architecturen.
Wij zijn de toeschouwers. We zien een kapiteel waarop iemand ligt, de architect. De
architect staat op de grens tussen de 2 werelden (klassieke & middeleeuwse). Hij ligt er met
zijn objecten, zijn kennis en staat er voor een keuze. De architect staat voor moderniteit.
19e eeuw = eeuw waar historisch besef plots belangrijk wordt. In 18 e eeuw was het verleden
niet zo sterk aanwezig in het heden. In de architectuur zal het verwijzen naar het verleden
modern gaan zijn. (Althans in de 19e E, vandaag is dit niet meer zo.)
Schilderij: 2 grote beschavingen

Het klassieke dogma – enige wetten der schoonheid
o Het idee dat enkele wetten van de architectuur universeel zijn
o Verwijzend naar internationalisering, het idee van universalisme

Daartegenover het middeleeuwse, het gotische
o Niet meer universeel, verwijzend naar de lokale en nationale identiteiten
(ontwikkeld gedurende de tijd)
Vandaag in onze identiteitscrisis (?) komt dit terug.
Kapiteel  de architect erop omringd door deze omgeving van diverse architectuurstijlen
met boeken onder zich  de kennis van alle zaken is belangrijk voor een architect!
HOOGGOTIEK 13E EEUW
hooggotiek – 13de eeuw
De gotiek bereikt zijn hoogtepunt in de 13de eeuw.
 Keulen:
 Reims: op een korte tijdspanne gebouwd
 parijs:
 3 iconen van de gotische architectuur; verticalisme, grote ramen, complexe structuur
met kruisribgewelven, alles ten diensten van een groot project, vorm van totaalkunst
Gotiek kende vanaf 13e eeuw succes  verspreid naar Engeland en vele andere landen. Een
en dezelfde vormentaal die verspreid is over heel de wereld.
LAAT-GOTIEK – 14E – 15E EEUW
Maar ontwikkelingen in de 14 -15e eeuw  aftakkingen van verschillende vormen van
gotiek. Internationale vormen worden vertaald naar lokale vormentalen die heel
verschillende vormen van gotiek zullen genereren. Het lokale karakter afhankelijk van de
beschikbare bouwmaterialen in de streek/omgeving,… (Bv baksteengotiek in Duitsland,
gotiek van overvloed in Leuven,…)
Gotiek is vooral een N-Europese beweging (in de late fase). In Z-Eu daarentegen: in Italië
ontstond in de 15e E al de renaissance.
Cultuur gaat nooit verdwijnen en gaat steeds aanwezig zijn in de bouwstructuur. De gotiek
is dus ook aanwezig in de stad, draagt de identiteit van de mensen.


Bouwsector  bestaande technieken en methoden verworven
Gotische architectuur aanwezig in stadsbeeld, draagt bij aan eigen identiteit van
de mensen
Fenomeen: na-gotiek (is niet hetzelfde als neogotiek!) bv in Engeland.
Het is niet zo dat neogotiek het neoclassicisme opvolgde. Neoclassicisme en neogotiek
lopen parallel. In Frankrijk had neogotiek pas z’n doorbraak in 1830, maar in Engeland is het
anders. Daar gaat de gotiek ‘overleven’: ze blijft voortdurend aanwezig.
Engeland is het leidend land in de wereld, pioniersland (18-19de eeuw) waar veel ontdekt en
uitgevonden wordt. Bijdrage tot identiteit eigen land – keuze nationale stijl  gotiek.
Westminster Abbey  gevel in 17e eeuw gebouwd
Toms Tower (poortgebouw oxford)  hoofdgebouw uit de 18de eeuw, een gotische toren
ontworpen door Wren, deze was de grote architect van de klassieke architectuur. Dezelfde
architect kon dus ook gotisch bouwen (dit kon in Engeland niet in Frankrijk)
Roch Abbey: men hield zich ook bezig met de ruïnes.
In begin 16de eeuw, Hendrik VIII, schafte de abdijen af, ze worden allemaal vernield zodat de
monniken niet konden terugkomen. Werden eigendom van hemzelf/de staat.
 ontstaan van vele ruïnes in het landschap; de ruïnes zijn een deel van het landschap
geworden met een ander evenwicht tussen cultuur en landschap.
De Britten konden dus in hun land blijven om ruïnes te bezichtigen. In Engeland is er sneller
de Romantiek omwille van de gevoelens die het landschap oproept  Romantische
gevoelens opwekkend: het contrast tussen het menselijke, het werken en de natuur.
Dus juist door de aanwezigheid van ruïnes in landschappen is Engeland eerder met het
ontstaan gotiek; in Frankrijk waren zulke ruïnes niet aanwezig.
In de 18de eeuw ontstaat een andere beweging, die belangstelling heeft voor het landschap
(landscape-mouvement). Het ontstaat precies op hetzelfde moment als de industriële
revolutie. De industriële revolutie zal een grote invloed hebben op de maatschappij, het
landschap en de relatie van mens – natuur.
In de 16e eeuw = schakelmoment waarop de romantici de verandering gaan waarnemen en
beseffen hoe belangrijk de natuur/het landschap is, net op het moment dat die aan het
verdwijnen is.
Landscape movement: midden 18e eeuw gaat men nieuwe gotische gebouwen beginnen te
bouwen  valse ruïnes als deel van een eeuwig Engels landschap. Het zijn tuinpaviljoentjes.
In deze tijd in Frankrijk nog grote, symmetrische, formele tuinen  in Engeland
romantische landschappen. Iets waar de symmetrie niet aanwezig is, de natuur is aanwezig
en de hand van de mens zo weinig mogelijk. In die natuur (die ontworpen is) staan dus oude
ruïnes als kleine schakelpunten in het landschap, het zijn dus geen focuspunten maar men
moet ze steeds herontdekken. Er ontstaat een kleurcontrast tussen groen (de natuur) en wit
(de gebouwen).
gotische tempel: heeft niets meer te maken met de klassieke vormentaal; spitsbogen,
vierpas, kantelen.
Vergelijk met Petit Trianon  zelfde typologie, maar andere vormentaal dan de klassieke
vormentaal: 4 – pas, spitsbogen, pinakels, kantelen  verwijzend naar een eigen gotische
architectuur.
Hampden House  op de top kantelen die naar middeleeuws kasteel verwijzen.
Broadway: staat op eindeloos landschap. -> wekt emoties en schoonheid op.
Eeuwige natuur en vergankelijke cultuur is wat de mens ervaart.
Strawberry Hill  eerst echte neogotische huis in de wereld. Ontworpen door
kunstliefhebber en –historicus, Walpole. Hij bouwt een landhuis voor zichzelf en voor zijn
collectie (net zoals John Soane). Oorsprong neogotiek heeft ook een literaire dimensie. Hij
schreef Gothic Novels; = een literaire genre waarvan Harry Potter een van de laatste
vertegenwoordigers is; het verhaal speelt zich af in gotische kastelen. Fictie, fantasie.
Zijn landhuis is mix van kathedraal en middeleeuws kasteel. Buitenkant ziet er nog uit als
neoclassicistisch gebouw, maar gotische elementen: kantelen, 4-pas, spitsboog, maaswerk,
pinakels, gehakkelde lijnen. Het is geen symmetrisch gebouw (belangrijk aspect klassieke
bouw), hoewel de verschillende vertrekken functies krijgen passend in lange traditie
landhuizen. Galerij  belangrijke statieruimte; bib  gotisch maaswerk op boekenkast;
cabinet (hier worden de collecties tentoongesteld). Deze vertrekken zijn neo-gotisch. Galerij
heeft tongewelven, typisch voor de Perpendicular Style (= Engelse versie van de laat-gotiek).
Ontworpen voor zichzelf en zijn collectie. Hij is voorbeelden gaan zoeken in zijn omgeving
om de verschillende vertrekken te decoreren in de gotische stijl.
Het is een mijlpaal. Op dit moment is Walpole de eerste die dit doet in Engeland. Hij is
excentrisch (iets wat vaak de Britten kenmerkt). ze konden zo zijn omdat ze veel geld
hadden uit de nieuwe industrie en uit de koloniën. In de 18e E en al zeker in de 19e E;
Engeland wordt dan nl een groot imperialistisch land met een zeer grote invloed. Ze
bezitten vooral plantages; suikerriet
Fonthill Abbey
Kasteel gebouwd – door William Beckford (zeer excentrieke figuur) – voor zijn kunstcollectie
(in Frankrijk is in deze periode de Empire stijl).
Het is een landhuis met de naam van een abdij die nooit bestaan heeft als een abdij.
Plattegrond = groot kruis met op de kruising een waanzinnige toren (acces mundi)  wou
een middelpunt maken van zijn eigen wereld. De toren is 90m hoog.
Hij woont er alleen met zijn kunstcollectie, regelmatig organiseert hij middeleeuwse
feesten. Zeer excentriek. Hij laat er een aantal prenten en tekeningen van maken in boek.
Het gebouw bestaat nu niet meer: het is enerzijds slecht gebouwd, want hij wist niets van
gotische bouwtechnieken af. De toren is bijvoorbeeld uit hout en gips gemaakt, zoals een
soort decor; het is 3 keer ingestort. Anderzijds doordat Beckfort in de jaren 1820 failliet
gaat. Geen inkomsten meer, moet het verkopen, maar niemand wil het kopen. Uiteindelijk
koopt materiaalhandelaar het kasteel, waardoor het verdwenen is.
Een grote symmetrische trap, houten gewelf.
Foto rechts onder: de linkervleugel bevat de galerij en eindigt in een kapel; Tudor stijl
Foto rechts boven: het cabinet, de bureau. Zicht op landschap; Het geeft weer het idee dat
hij het middelpunt van de wereld is.
Maquettes: gebouw gemoderniseerd
Romantische Gothic Revival in Europa
In Frankrijk en België voor 1830 (voor onafhankelijkheid van België)  nauwelijks sprake
van neogotiek, neoclassicisme heerst er. In België gaat neogotiek evolutie kennen in de
context van de onafhankelijkheid.
Na de val van Napoleon gaat in Wenen, congres in wenen, de kaart van de wereld
hertekend worden. Men gaat er de landsgrenzen definiëren en dit worden ook de grenzen
van de natiestaten die belangrijk zijn in de context van de nationale identiteit.
De Franse Revolutie heeft een belangrijk gevolg op Europees vasteland. Alle abdijen
afgeschaft in 1797. De Abdijen worden verkocht en worden ruïnes.
Gotische ruïnes gaan nu ook deel uitmaken van het cultuurlandschap van Europa. Mensen
worden nu ook geconfronteerd met hun eigen ruïnes.
Dit gaat ook literatuur genereren. Door erover de schrijven gaat iedereen het aantrekkelijk
vinden. In Frankrijk is het vrij laat (1830) hiervoor was er bijna nooit sprake van neogotiek.
Schinkel: grote Duitse neoclassistische architect, grote liefhebber van de Griekse cultuur. Hij
is ook gefascineerd door de ruïnes waar hij schilderijen over maakte.
In Frankrijk wordt ook een ander boek gedrukt door Nodier; een schilderachtige en
romantische reis door het oude Frankrijk. (Na de Franse Revolutie  er blijven enkel ruïnes
over).
NATIONALE GOTHIC REVIVALS IN EUROPA
De verschillende vorsten gaan ook nieuwe kastelen bouwen; uiting van macht en identiteit.
19de eeuw. Je ziet duidelijk dat dit niets meer te maken heeft met Versailles, wat steeds een
grote referentie geweest is voor vroegere vorsthuizen. Nu bouwen ze kastelen die passen in
de identiteit van de vorst en ze bouwen het op een landschap typisch voor dat land.
 Hongarije, Parlement aan de Donau



Grote democratische staat
Houtsoorten enkel in Hongarije
Centraal grote trappartij en in het midden een kroon.
Ook andere typologie in Europa gebouwd tijdens Neo-gotiek.

Bv. Laken 
o middeleeuwse symbolen voor nieuwe dynastie teruggenomen, namelijk
een grafkerk voor de vorsten

Bv Amsterdam
o Station?
o Rijksmuseum
Gotiek ook naar VS geëxporteerd, vooral in universiteiten (bv Harvard university).
Amerikaanse Uniefgebouwen:

traditioneel
o ofwel in klassieke stijl, neoklassiek
o ofwel in neogotische stijl

Beide  Duke universiteiten (Duke als tabaksbaron)
o 2 torens/campussen
 1 neo-gotische: voor de mannen
 1 neo-classisistische:
 voor de meisjes
 centraal een kopie van het pantheon
Men wil de breuk met het verleden overbruggen, teruggaan naar het verleden  neogotiek;
terugwijzen naar iets uit het eigen verleden omdat het identiteitsdragers zijn.
De Amerikanen konden niet naar hun eigen verleden verwijzen omdat ze geen ‘verleden’
hebben.
Het idee van een herstel  in sommige landen herstel in indrukwekkende vorm en
projecten
 afwerking kathedraal Keulen

13e E  onvoltooid gebleven
o koor voltooid
o aanzet transept
o deel van toren (Z-W?) gebouwd

19e E  een niet zo’n toffe confrontatie met hun (ooit financiële?) limieten voor
het afwerken van de kathedraal Keulen  beslissing genomen om de kathedraal
af te werken.
De voltooiing van de kathedraal wordt nationaal symbool van het Duitse Rijk, het keizerrijk.
De Dome van Keulen aan de oever van de Rijn wordt een ander nationaal symbool.
Symbool voltooiing  trots: wij zijn terug grote natie geworden.
Dit alles was in de context van de Industriële revolutie wel mogelijk (andere technieken &
materialen, dus meer mogelijkheden).
In 1880 complete voltooiing: torens gebouwd: 150m hoog  was toen hoogste gebouw ter
wereld!
Symbool van de vereniging van een land, van de nieuwe natiestaat. Dus ook een politiek
symbool.
Middeleeuwen worden plots belangrijk in Frankrijk. Besef: stoppen met vernieuwen van
middeleeuwse kathedralen. We moeten ze juist gaan bewaren/beschermen & restaureren
& vereren.
Leiding: Viollet-le-duc.



Klassieke opleiding gehad
Bestuderen Griekse tempels etc.
Leven gewijd aan de Franse gotiek
o Restauratie-architect
o Rationele architect, moderne architect
 Frans rationalisme: totaal geen romantische aanpak. Dus brug tussen
Frans rationalisme en Middeleeuwse gotiek; tussen nationalisme en
gotische cultuur en identiteit.





Boeken, traktaat geschreven
Gebouwen gerestaureerd
Moderne gebouwen ontworpen in gotische stijl
Generatie van de Industriële revolutie in Frankrijk.
Hij gaat de middeleeuwen als inspiratie gebruiken maar niet op de romantische
manier zoals de troubadourstijl, maar een rationele aanpak van de gotiek.
Dus neogotiek kan vanuit verschillende standpunten/aanpak bekeken worden.
Hij vindt: kennis van gotiek/middeleeuwen hebben = noodzakelijk om geloofwaardig te
zijn/over te komen  Hij gaat de middeleeuwse gebouwen bestuderen, opmeten. Zijn
kennis is gefundeerd op het bestuderen van de juiste modellen/bronnen, de middeleeuwse
gebouwen  archeologische aanpak
Confrontatie met de bron, niet via de Klassieke oudheid om, maar via rechtstreekse, echte
modellen.
Hij bundelt zijn kennis in een gigantisch traktaat bestaande uit 10 delen  traktaat als groot
woordenboek opvatten. ‘Dictionnaire raisonné’  het is een rationeel woordenboek van
Franse nationale architectuur van de 11-16de eeuw.

Zijn tekeningen zijn geen romantische tekeningen met schaduwen en dergelijke,
maar tekeningen met afmetingen:
Analytische tekeningen, plannen, denkend in 3D, ontleden van onderdelen  bv.
ontleden van aanzetten gewelf

Zeer complexe gebouwen  ‘Hoe was het oorspronkelijk?’, vraagt hij zichzelf af
 vraag van een rationalist.


‘Hoe technisch gebouwd?’  analyse op wetenschappelijke manier
Deze info over de middeleeuwse modellen vindt hij zeer nuttig om moderne
(industriële revolutionaire) architectuur te ontwerpen.
Industriële revolutie gekenmerkt in bouwsector

Het industrieel produceren van de onderdelen van de architectuur
 Materialen ambachtelijk geproduceerd vroeger
o Nu: specifieke onderdelen in gespecialiseerde fabrieken  transport via
spoorwegen; naar ver gelegen gebieden om daar iets te bouwen.
Het denken in termen van prefabricatie is zeer belangrijk in de 19e E. Eerst beschikt men
over prefab elementen, dan gaat men de elementen assembleren. Gans de 19e E gaat op die
manier werken.
Violet-le-Duc


Waar komt dat denken in termen van prefabricatie vandaan?
Antwoord: stamt uit de middeleeuwen, namelijk 13e E  gotische kathedralen
zijn eigenlijk geprefabriceerde gebouwen; want alle onderdelen en traveeën zijn
hetzelfde/terugkomende elementen  hergebruik van plannen & modellen.
Baksteen is bij romeinen pas teruggekomen in 13e E. Baksteen is eigenlijk prefab materiaal.
De baksteen is pas in het begin 13de eeuw teruggekomen als bouwelement. Een baksteen is
ook een gefabriceerd materiaal. Men maakte dus al een omschakeling naar een ontwerpen
in termen van prefabricage.
19e E is opkomst/toename belangrijkheid van het onderwijs, ook een architectuur onderwijs


gaat moderniseren, nationaliseren  visie violet-le-duc
zijn dictionnaire wordt handboek studenten
zelf gebouwd & gerestaureerd

jachtgebied … Franse keizer (Napoleon III)
o  machtsgreep, probeerde zichzelf te legitimeren als vorst door te
verwijzen naar middeleeuwse nationale symbolen. Hij verkleedde zich in
middeleeuws vorst.
neogotische trein

uitspraak: restaureren =! Herstellen. .. nooit bestaan, misschien in het verleden.
 Hij meende omdat  zelf de middeleeuwen vermiddeleeuwsen ij ;..
Linkse plan:…
Rechtse foto: gietijzeren zuilen, (veel sterkere druk mogelijk)  zo ruimtes scheppen die
niet volledig midden zijn maar wel verderzetten, en zelfs dankzij.. vorm die meer tot hun
recht brengen
Theater  na gietijzer krachten afleiden via muur, in 19e E nooit kunnen ontwerpen