sociale oplossingen - Rijksuniversiteit Groningen

Sociale dilemma’s
en
sociale oplossingen
Andreas Flache
Vakgroep Sociologie
Faculteit Gedrags en Maatschappijwetenschappen
Rijksuniversiteit Groningen
Samenwerking en sociologie
Centrale vraagstukken in de sociologie:



Hoe kunnen mensen samenwerken ook als zij
tegenstrijdige belangen hebben?
Oftewel: “wat houdt de maatschappij bij elkaar?”
Waar hangt het vanaf hoe goed de samenwerking in
een concrete situatie functioneert? Bijv.

binnen een schoolklas
(pesten, elkaar helpen bij huiswerk…)

of tussen twee bedrijven
(rekeningen betalen, goede kwaliteit leveren...)

of in een werkgroep
(geen meeliftersgedrag, elkaar aanspreken op fouten)
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
2
Samenwerking en games
Dit soort situaties heeft eigenschappen
van spelen:


Wat de beste strategie is voor mezelf is
hangt ervan af, wat de anderen doen.
“Strategisch denken”



“wat zouden de anderen doen als ik ….” en
“hoe kan ik daar het beste op anticiperen? ”
Strategische interdependentie
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
3
Sociale dilemma’s


Een sociaal dilemma is een situatie waarin
gedrag dat individueel rationeel is tot sociaal
onwenselijke uitkomsten kan leiden
Individueel rationeel


gegeven mijn verwachtingen wat anderen doen,
de voor mij beste strategie
Sociaal onwenselijk

een uitkomst waarbij iedereen slechter af is als we
zouden kunnen zijn als we samenwerken.
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
4
Sociaal dilemma: een voorbeeld

Politieke protestbeweging





Algemeen: het collectief goed probleem



Hoe meer mensen meedoen, hoe groter de kans op succes
Als ik zelf meedoe, zijn mijn kosten groter dan de toegevoegde
waarde van mijn inzet
Rationeel gedrag: niet meedoen
Sociaal onwenselijk gevolg: niemand doet mee, geen succes
Een collectief goed kan alleen gezamenlijk worden geproduceerd
Maar ook groepsleden die er niet aan hebben bijgedragen,
kunnen ervan profiteren.
Zoals: staking voor loonsverhoging, bouwen van een
dijk, samenwerken voor een opdracht, etc.
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
5
Een sociaal dilemma spel:
bijdragen aan een groepsproject
4 spelers per groep.
 Iedereen heeft 20 “mu’s” (money unit).
 Kies een bijdrage tussen 0 en 20 mu’s aan
het groepsproject.
 U houdt de rest voor uzelf.
 Voor iedere mu die u bijdraagt krijgt elk
groepslid 0.4 mu’s. Ook uzelf.
Score:

20 – mijn eigen bijdrage +
0.4 * som van de bijdragen van alle groepsleden
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
6
Groepsproject spel:
enkele rekensommetjes

Als iedereen alles (20) bijdraagt:


Scoort iedereen 20 – 0 + 0.4*0 =
20
Als ik niets (0) bijdraag, en de anderen alles (20):


32
Als iedereen niets (0) bijdraagt:


Scoort iedereen 20 – 20 + 0.4*80 =
Scoor ik 20 – 0 + 0.4*60 =
44
Als ik alles (20) bijdraag, en de anderen niets (0):

Scoor ik 20 – 20 + 0.4*20 =
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
8
7
Groepsproject spel: uitvoering






U ontvangt verdekt een “identificatienummer”.
Onthoud of noteer dat!
Schrijf verdekt op dat papiertje uw keuze (0..20).
Onthoud of noteer dat ook!
Wij verzamelen de papiertjes.
Groepen van 4 worden toevallig samengesteld.
Scores worden bekend gemaakt.
Nota bene:



Alles is anoniem, anderen komen u keuze niet te weten
Er is geen tweede ronde met dezelfde groep
Dit kan wel meerdere keren met nieuwe groepen
herhaald worden.
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
8
Groepsproject spel:
resultaten van een experiment
Fehr, Ernst & Simon Gächter. 2002. Altruistic punishment
in humans. Nature 415, 10 January 2002:137-140.




Periode
In periode 1 gemiddelde
bijdrage ca. 10
Daling tot ca. 6 in periode 6
Gemiddelde score tussen 26
en 23.6
Dat is sociaal inefficiënt
 32 voor iedereen was
mogelijk geweest
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
9
Groepsproject spel:
wat is individueel rationeel gedrag?
Het maakt niet uit hoeveel de anderen bijdragen, ik ben
altijd beter af door niets bij te dragen.
 Dit is een “dominante strategie”
(ongeacht de handelingen van de andere spelers altijd
beter dan elke andere strategie)
 Als er een dominante strategie is, dan is het altijd
rationeel deze te kiezen.
 In dit geval is “niemand draagt iets bij” de unieke voor
iedereen individueel rationele uitkomst van het spel.
Maar dit is sociaal inefficient!  sociaal dilemma
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
10
Dit spel is ook een
N-persoons Prisoner’s Dilemma (PD)
Kenmerken van een “Prisoner’s Dilemma”
 als iedereen “coöperatief” is, dan is dat een
goede uitkomst voor alle spelers, maar….
 als de andere coöperatief is, dan kan je nog
meer winnen door eenzijdig te “defecteren”
(bijv. milieubescherming, wapenbezit, eerlijk
zaken doen)
 Wat voor “sociale oplossingen” zijn er?
Met name sociale sancties:
lof, kritiek, uitsluiting van de groep, “straf”
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
11
Bijdragen aan een groepsproject:
nu met sancties



Alles blijft zo als het is, behalve…
Na afloop komt u ieders bijdrage te weten
U kunt dan kiezen om één andere groepslid
te “straffen”




Straf tussen 0 en 10 “strafpunten”
Elk strafpunt kost mezelf 1 mu’s.
Maar het kost de andere 3 mu’s.
Nieuwe score =
oorspronkelijke score – kosten voor straffen –
kosten van gestraft worden.
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
12
Groepsproject spel met
sancties: uitvoering



T/m bekendmaking scores blijft alles hetzelfde,
behalve...
Op het papiertje met de id-nummer staat de nummer
nu twee keer. A.u.b. één van de twee nummers
afscheuren en nog niet inleveren
Na bekendmaking van de uitslaag: kies een sanctie
Schrijf op het tweede papiertje:




Id nummer van groepslid dat u wilt straffen (eigen groep!)
Omvang van de sanctie (0..10)
Lever het tweede papiertje in
Wij maken de eindscores bekend
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
13
Groepsproject spel met sancties:
resultaten van Fehr & Gächter



Sanctiemogelijkheid
verhoogt bijdragen
aanzienlijk
Met sancties nemen
bijdragen over de tijd
toe
Er worden veel sancties
opgelegd


Sociale dilemma's en sociale oplossingen
84% van de
proefpersonen deden het
tenminste één keer
Vooral “meelifters”
werden gestraft
14
Groepsproject spel met sancties:
wat is individueel rationeel gedrag?
Strategie is nu een combinatie van
bijdragen en sanctie


Is er een “dominante strategie”?
(ongeacht de handelingen van de andere spelers altijd
beter dan elke andere strategie)
N.B. na elke ronde worden de “projectgroepen” nieuw
samengesteld, zo dat nooit twee spelers opnieuw
samen in een projectgroep zitten.
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
15
Groepsproject spel met sancties:
individueel rationeel gedrag

Is er een “dominante strategie”? Ja!



Niets bijdragen (kosten altijd hoger dan baten)
Niet straffen (alleen kosten, geen baten)
…tenminste niet in termen van mu’s!

Dit strookt helemaal niet met resultaten!

Een verklaring: evolutie van “altruistic punishment”


In de evolutie was het voordelig voor het overleven van de
groep als individuen emoties van “woede” en “schaamte”
ontwikkelen, want
dit stimuleert het opleggen van sancties en het reageren daarop
(intrinsieke beloning)  meer bijdragen  beter overleven
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
16
De evolutie van sociale controle



Hoe heeft “sociale controle” (het opleggen
van sancties) in de evolutie kunnen ontstaan?
Is een gedragsstrategie die wel sancties
oplegt instaat in een “survival of the fittest”
competitie met “meelifters” te overleven die
dat niet doen?
Dit is het soort vragen waar de “evolutionaire
speltheorie” zich mee bezig houdt.
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
17
Een computermodel

Heckathorn, Douglas D. 1996. The
Dynamics and Dilemmas of Collective
Action. American Sociological Review
61: 250-277.
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
18
Mogelijke strategieën

Strategie heeft twee componenten

Cooperatie “eerste orde”: C of D



C: wel bijdragen aan het groepsgoed
D: niet bijdragen aan het groepsgoed
Cooperatie “tweede orde”: C of D


C: wel sanctie opleggen aan meelifters
D: geen sanctie opleggen aan meelifters
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
19
4 mogelijke strategieën

Private coöperatie (CD)


Volledige defectie (DD)


Niet bijdragen, geen sancties opleggen
Volledige coöperatie (CC)


Wel bijdragen, maar geen sancties opleggen
Wel bijdragen, wel sancties opleggen
Hypocriete coöperatie (DC)

Niet bijdrage, maar wel sancties opleggen
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
20
Het model van de evolutie (1)





Er is een grote populatie van spelers
Elk speler heeft één van de vier strategieën
Per “generatie” speelt elke speler met elke van de
andere spelers hetzelfde 2-persoons sociaal dilemma
spel
Hoe dit spel wordt gespeeld hangt af van de
strategieën van de 2 spelers
Aan het einde van de generatie wordt berekend wat
per strategie de gemiddelde score is over alle spelen
van alle spelers die deze strategie hebben.
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
21
Het model van de evolutie (2)

Reproductie




Als een strategie beter scoort dan de gemiddelde speler van
de populatie, dan groeit het deel van de spelers die deze
strategie volgen.
Als een strategie slechter scoort dan de gemiddelde speler
van de populatie, dan neemt het deel van de spelers af die
deze strategie volgen.
De precieze wiskundige uitwerking gebeurt volgens de
“replicator dynamics” vergelijking
Rationaliteit


Spelers kiezen in dit model niet bewust wat de voor hun
beste strategie is, maar
Als een strategie het goed doet, verspreid deze zich in de
populatie
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
22
Het spel

Het spel eerste orde




Hoe meer spelers bijdragen, hoe groter de baten
voor beide spelers
Als ik zelf bijdraag heb ik kosten
Verschillende spelstructuren: PD, Chicken…
Effecten van sancties


Opleggen van sancties kost iets
De baten: als ik een sanctie opleegt, dan moet de
andere speler (met een bepaalde kans) bijdragen,
ook als hij eigenlijk niet wil bijdragen.
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
23
Experiment 1:
Wanneer is sociale controle nodig?

Private coöperatie tegen volledige defectie



Waarom wint volledige defectie altijd?
Verandert dit als de waarde van het collectieve goed
toeneemt? Waarom?
Antwoorden



In uitgangssituatie (PD) is niet bijdragen altijd de beste
strategie (dominant). Hier is sociale controle nodig.
Als de waarde van het collectieve goed toeneemt:
Bijvoorbeeld bij 2.0 is het beter dat ik bijdraag en de andere
meelift dan dat beide spelers niet bijdragen (Chicken spel)
Dan hebben coöperatieve spelers een voordeel in een
populatie waarin de meerderheid niet bijdraagt. Hier kan
cooperatie zonder sociale controle tot stand komen.
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
24
Experiment 2:
Is private coöperatie stabiel tegen een
“kleine invasie” van DD?

99% Private coöperatie tegen 1% volledige
defectie


Waarom wint volledige defectie nog steeds altijd?
Antwoord



Als niet bijdragen altijd de beste strategie is
(dominant)…
Dan hebben deze spelers altijd een hogere score
dan degenen die wel bijdragen …
Dan groeit “niet bijdragen” en groeit en groeit…
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
25
Experiment 3:
Is sociale controle levensvatbaar?

98% Private coöperatie tegen 1% volledige
defectie en 1% volledige cooperatie


Hoe ontwikkelt de populatie zich en waarom?
Antwoord

In het begin neemt CD snel af en DD snel toe
 CD is de “prooi” van DD

Als CD bijna is uitgestorven, neemt CC ineens toe
en DD af…
 DD heeft geen prooi meer en nu heeft CC het
voordeel dat het samenwerking van DD afdwingt en
met zijn soortgenoten ook samenwerkt
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
26
Experiment 4:
Wat doet hypocriete coöperatie?


97% Private coöperatie tegen 1% volledige defectie, 1%
volledige coöperatie en 1% hypocriete coöperatie
 Hoe ontwikkelt de populatie zich en waarom?
Antwoord
 In het begin neemt CD snel af en DD snel toe
 CD is de “prooi” van DD
 DC neemt ook toe, maar CC niet meer
 DC heeft het voordeel dat het samenwerking van
anderen afdwingt maar ook meelift als er geen
sancties zijn. Dit is efficiënter dan volledige coöperatie.


Hypocriete cooperatie wint dus altijd
En dit leidt (“onwillend”) tot veel coöperatie!
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
27
De evolutie van sociale controle:
zijn we allemaal hypocriet?



Niet per se, maar als er geen sancties zijn,
werken we wel veel minder samen (zie het
eerste spel).
Een zwakte van hypocriete coöperatie:
sancties zijn minder effectief als er verzet is
of de (sociale) kosten hoog zijn.
Een voorbeeld : “je vrienden val je niet af”
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
28
Sociale netwerken en groepssolidariteit:
je vrienden val je niet af
Groepswerk bij Groningse studenten
“Jantje van Leiden lift mee” - Universiteitskrant, Oktober 2001:

“Het leek zo leuk en gezellig met vier vrienden in een
werkgroepje. Maar uiteindelijk ben je veel eerder geneigd om
niets te doen. Je gaat ervan uit dat je vrienden het wel
opvangen.”

“Het is veel gemakkelijker om in zo’n vriendengroepje met
lullige excuses te komen als je weer eens niet bent komen
opdagen.”

Volgens een docent spreken studenten elkaar binnen een
werkgroepje vrijwel nooit aan op gebrek aan activiteit “omdat
studenten die ook vrienden zijn elkaar niet afvallen”.
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
29
Sociale controle onder vrienden:
Een ruilspel (Flache 1996)
 Elk groepslid moet per ronde beslissen:

Draag wel / niet aan het groepsdoel bij

Geef wel / niet beloning aan collega 1
N
N
 N
u

c


r

k
w

k
'
rij




Geef wel / niet beloning aan collega 2
i
j
ji
i
N j 1
i j
i j

...
 Kosten en baten in het spel:




Hoe meer anderen bijdragen tot het groepsdoel hoe beter,
Hoe meer waardering ik ontvang hoe beter,
Hoe minder ikzelf moet bijdragen hoe beter,
Hoe minder waardering ik moet geven hoe beter.
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
30
An experimental test (Flache 1996)
Manipulation:

full feedback: subjects’ know others’ “work” and “approval” in
previous round.

restricted feedback: s’s know only how many others’ “approved”,
not who.
Result confirms prediction:
80
70
full feedback increases “cohesion”
(p < 0.001) at the expense of
“performance” (p<0.1)
60
50
w ork %
40
approval %
30
20
Cooperation declines as
soon as reward exchange is
possible
10
0
Restricted
N=35
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
Full
N=35
31
Sociale dilemma’s en sociale
oplossingen




Spelen helpen om sociale dilemma’s
duidelijk te maken (het eerste spel)
Laten zien of en wanneer wij de neiging
hebben om sancties op te leggen
Hoe deze neiging zou kunnen zijn
onstaan
En wat condities zijn waaronder sociale
oplossingen (sancties) niet werken
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
32
Er zijn nog meer oplossingen




Reciprociteit (Lik op stuk)
Uitsluiting van de groep
Binding (beloftes, reputatie,
onderpanden)
…en er zijn nog meer spelen waarmee
de effectiviteit van deze oplossingen
wordt onderzocht.
Sociale dilemma's en sociale oplossingen
33