Sexhormonen - Result Laboratorium

Sexhormonen
Michael Fouraux & François Verheijen
Herhaling Endo I
hypothalamus
+
-
hypofyse
+
klier
hormoon
-
Schildklier uit Endo I
TRH
+
-
TSH
+
T4 & T3
Acties van hormoon
-
Schildklier uit Endo I
Endocrinologie = logisch nadenken!
Voorbeeld:
FT4 te hoog, wat verwacht je van TSH en TRH?
FT4 te hoog ൺ TSH en TRH onderdrukt
FT4 te hoog en TSH normaal/hoog ൺ niet pluis!
Hypothalamus & Hypofyse
Hypothalamus & Hypofyse
Sexhormonen
Sexhormonen
Globaal overzicht van de hypothalamus-hypofyse-gonaden as
“Mannelijke” kant van de sexhormonen
“Vrouwelijke” kant van de sexhormonen
Voorbeelden van afwijkingen
Welke sexhormonen zijn er?
Vakkenvullen
hypothalamus
LHRH
+
hypofyse
-
LH & FSH
+
klier
-
testes, ovaria, bijnieren
hormoon
testosteron
oestradiol
progesteron
DHEA(S)
Bijnier sexhormonen
Bijnier sexhormonen
CRH
hypothalamus
+
ACTH
hypofyse
+
-
klier
bijnieren
hormoon
DHEA(S)
androsteendion
progesteron
Bijnier sexhormonen
DHEAS
Belangrijk bij secundaire geslachtskenmerken
Geslachtskenmerken
•
Voorbeelden van veranderingen
bij de man: ᄝ
Primaire geslachtskenmerken:
• testis (= teelbal, zaadbal)
• balzak (scrotum)
• bijbal
• penis met zwellichamen
• prostaat en zaadblaasjes
Secundaire geslachtskenmerken:
• lichaamsbeharing
• zwaardere stem
• oksel- en schaamhaargroei
• zaadlozing
•
Voorbeelden van veranderingen bij
de vrouw: ᄛ
Primaire geslachtskenmerken:
• ovaria ( = eierstokken)
• eileider
• uterus (=baarmoeder)
• vagina
• schaamlippen
• clitoris
•
•
•
•
•
Secundaire geslachtskenmerken:
borstontwikkeling
bredere heupen
oksel- en schaamhaar groei
menstruatie
Geslachtskenmerken
Geslachtskenmerken
Geslachtskenmerken
jongen 2.5 jaar
belangrijke aanwijzing voor ziekte!
bijniertumor:
overschot androgenen
overschot cortisol
LHRH / GnRH
LH & FSH
LH:
FSH:
luteïniserend hormoon
follikel stimulerend hormoon
peptide (“eiwit”) hormonen
Complete as
hypothalamus
LHRH
+
hypofyse
-
LH & FSH
+
klier
-
testes, ovaria, bijnieren
hormoon
testosteron
oestradiol
progesteron
DHEA(S)
Testosteron
aromatase
5˞-reductase
Testosteron
vrije testosteron = actief
vnl. albumine, SHBG
Testosteron
Testosteron
!"#$#%&'()%!)*)%
+,-./%0"-%1"-%23%4""(%
5"-./(%&"-%./06&&/7&8%.//-%9""(&.(,/6%
:/6-6.%;,;%.//-%7696&,%
%
:<=%=>%?@A>BC?>D>@E%
%
%
%
5<*F%
%
5G %
%
%#;/(H%1/(',,.&%
%
%1/(',,.&%
IJG %
=/#;,#;/(,- %,-0//;9""(%7"".%
Casus dhr. C.B.
Casus dhr. C.B.
Casus dhr. C.B.
Carlo Broschi (1705-1782) aka Farinelli
castraat & wereldberoemd om zijn zang
rond 1600 eerste castraten Vaticaan
kerkkoren & opera
effect castratie: testosteronconcentratie verlagen
Testosteron acties:
groei penis, scrotum en testes
haargroei pubis, gezicht
toename spieren, botgroei
verlaging stemgeluid
Casus dhr. C.B.
Castratie:
1:100 slaagde muzikaal gezien
groei ook na puberteit
“vrouwelijke” bouw en vetverdeling, borstvorming
baardloos, hoofdhaar voller
Stop castreren rond 1900; laatste castraat Alessandro Moreschi (1858-1922)
Casus dhr. M.P.
25 jaar oude man
kleine penis, volume testis 1 ml
bijzonderheden: ruikt niks
Lab:
LH onmeetbaar
FSH onmeetbaar
Testosteron onmeetbaar
makkelijk gezegd:
hypogonadotroof hypogonadisme
Casus dhr. M.P.
Casus dhr. M.P.
Wat te doen?
• GnRH meten?
• LH, FSH tijdreeks meten?
• Stimulatietesten? Welke dan?
Casus dhr. M.P.
Wat te doen?
• GnRH meten?
• LH, FSH tijdreeks meten?
• Stimulatietesten? Welke dan?
Casus dhr. M.P.
Wat te doen?
• GnRH meten?
• LH, FSH tijdreeks meten?
• Stimulatietesten? Welke dan?
GnRH-test:
t= -5:
t = 0:
t = 30:
t = 60:
LH/FSH/testosteron/oestradiol
GnRH inspuiten
LH/FSH
LH/FSH
Hier marginale stijging LH en FSH na GnRH
conclusie: GnRH wordt niet gemaakt
Casus dhr. M.P.
syndroom van Kallmann
hypothalamus
Oestradiol
Oestradiol
GnRH
Oestradiol
SHBG
albumine
aromatase
Oestradiol
Casus mw. D (1956)
LHRH
+
-
LH & FSH
+
oestradiol
-
Mw D. (1956)
Borsttumor waarvoor operatie
Tumor is oestrogeen-receptor positief
Therapie na operatie
tamoxifen
lucrin-injecties
Monitoren LH, oestradiol, FSH
LH en FSH dalen na starten therapie en zijn onderdrukt (LH < 1 E/L)
Oestradiol blijft verhoogd (circa 100 - 149 pmol/l) (zelfs na verhogen medicatie)
Mw D. (1956)
Vraag oncoloog:
klopt dit wel? Is er een probleem met de test?
Lucrin is wel toegediend. Hoe weten we dat?
Aanpak
Opnieuw meten
Andere assay
Interferentie uitzoeken
verdunnen
HAMA’s
Navraag bij patiënt?
Mw slikt tabletten voor “goede darmen”
Mw D. (1956)
“De opvliegers werden minder en ik voel me prettiger door deze pillen.
Mijn darmen zijn een stuk rustiger nu.
Raar maar waar, mijn goede borst is in dezelfde periode 2 maten groter geworden.
Via google kwam ik achter de effecten van venkel misschien helpt dit u iets.”
Oncoloog adviseert om venkelpillen te stoppen
Oestradiol nu < 73 pmol/L met LH en FSH onderdrukt
??
Testjes
Oplossen pil in poolserum; resultaten:
Poolserum onbehandeld
Poolserum + pil
oestradiol < 73 pmol/L
oestradiol 100, 200, 300 pmol/L
Nu??
Mogelijkheden:
Pillen bevatten oestradiol
Pillen bevatten oestradiol-achtige stof
Pillen bevatten stof X die interfereert met assay
Terug naar de tabletten:
WIKIPEDIA
Consult endo-expert (Alec Ross, Radboud)
Monsters met pilextracten opgestuurd:
Abbott Architect
LH20-RIA-methode met voor-extractie diethylether
Beide methoden geven “E2-achtige respons, lineair met hoeveelheid
toegevoegd pilmateriaal”
Verder verloop
Melding aan de Voedsel en Waren Authoriteit
geen ervaring met analyse
geen verdere follow-up gehad tot nu toe
Voortplanting
Voortplanting
)*+,($%""&
!""#$%""&'(
-*.&/""/
!""#%(+#(*
)*+,(%(+#(*
!0(%%+12""3
$+'$"%
/((%$"%45/(&/(&6
(+7(%
$"%!"745&1*./)36
8..*"",!+12/49",42(/49..*/-%",/+,:&&/(%&(%49",4((,43",45&12(3"/+&126
Voortplanting
;(4/((%$"%%(,4$(9"//(,4&/(*74
:(7*.,7(%#(4!""#$"%""&'()*<4;(4
0",#1(%%(,49",4#(4!""#7",""%/'(&4
#(%(,4!+1249..*/#)*(,#=40""*#..*4
!""#+)&,-)#).+)&&)% .,/&/"",<4
>"4#(%+,:49",4#(4
!""#1(%3.(#(*1(%%(,4.,/&/"",4
1(%%(,4#+(4!+124/./4!""#+)&&)%
.,/0+77(%(,<
Voortplanting
B,
#+@@(*(,/+"/+(4(,43(+.&( A
B,
-*+3"+*(4&-(*3"/.1?/
3(+.&( A41.3-%((/
,
&(1),#"+*(4&-(*3"/.1?/
,
3(+.&( AA
,
,
,
,
#+@@(*(,/+"/+(
,
,
,
,
&-(*3"1(%
C*.#)1/+(49",4&-(*3"1(%%(,4+,4((,4!""#$)+&'(45&12(3"/+&126
D""#$)+&'(&43(/4&-(*3"1(%%(,45EFG6
Voortplanting
(+%(+#(*
/*(12/(*
(+(*&/.7
$""*3.(#(*
$""*3.(#(*0",#
$""*3.(#(*3.,#
9":+,"
De Cyclus
Voortplanting
#(:(,(*(,#4:((%4%+12""3
8'".'9
4.0,"0.)1-2+3'
+,4((,4@.%%+7(%
6))&1&0+7"",
-*+3"+*(
@.%%+7(%
&(1),#"+*(
@.%%+7(%
*)+/%#"0.)1
-2+3'
-5/&"'0)
(+(*&/.7
Voortplanting
Voortplanting
&-(*3"1(%4,"#(*/4#(4(+1(%
#(4&-(*3"1(%4%""/4(,!?3(,49*+'4#+(4#(43(3$*"",49",4#(4(+1(%49(*/(*(,
(+0+//(,4+,4#(47.-49",4#(4&-(*3"1(%4$+,#(,4"",4#(4*(1(-/.*(,4.-4#(4(+1(%3(3$*"",
2(/4-%"&3"3(3$*"",49",4#(4&-(*3"1(%4(,4#(4(+1(%4&3(%/(,4&"3(,
#(47(*,49",4#(4&-(*3"1(%4:""/42(/41?/.-%"&3"4$+,,(,
(*49.*3/4!+124((,4.,#..*#*+,:$"*(4
$(9*)12/+,:&3(3$*"",4.34#(4(+1(%
7(*,(,4
9(*&3(%/(,
H(9*)12/+,:49",4((,4(+1(%4#..*4((,4!""#1(%
Triviant
Tussendoortje:
Hoeveel eicellen heeft een vrouwelijke foetus van 5 maanden?
Welk hormoon gebruiken we om het aantal eicellen te schatten?
Triviant
Tussendoortje:
Hoeveel eicellen heeft een vrouwelijke foetus van 5 maanden?
~5 – 7 miljoen
Welk hormoon gebruiken we om het aantal eicellen te schatten?
AMH
Voortplanting
Voortplanting
;&0)50%6*#)&0%6)%L4#(%+,:(,40""*$+'4
:((,4:*.(+4-%""/&9+,#/<
!36-')
B41(%%(,
I41(%%(,
J41(%%(,
#..*&,(#(4#..*4
((,4$%"&/)%"
9((%41(%%(,
:&"*'/&"
52.%%(4$"%6
K%+(9+,:&#(%+,:(,
Voortplanting
((*&/(47%+(9+,:&#(%+,:
(+%(+#(*
$(9*)12/+,:
.9)%"/+(
(+(*&/.7
$%"&/.1?/
5+,:(,(&/(%#6
$""*3.(#(*&%+'39%+(&
$""*3.(#(*
8",4.9)%"/+(4/./4+,,(&/(%+,:
Embryo 3 weken: een kloppend hart
Embryo 5 weken: vorming handen
Embryo 6 weken: hersenactiviteit
Embryo 9 weken: compleet gevormd
piek in [hCG]
4 maanden: waarnemen moedersstem 5 maanden: halverwege
De laatste maanden: groeien
~2000 weken