en vreemdelingenwetgeving in de Russische

Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in
de Russische Federatie
Oktober 2011
Directie Consulaire Zaken en Migratiebeleid
Afdeling Asiel- Hervestiging en Terugkeer
Den Haag
070 - 348 4517
Inhoudsopgave
Pagina
1
Inleiding
4
2
2.1
2.2
2.3
Landeninformatie
Land en volk
Staatsinrichting
Politieke context van staatsburgerschap in de Russische Federatie
6
6
8
10
3
3.1
3.2
3.3
Introductie op de staatsburgerschapskwestie
Grondwet
Staatsburgerschap in de Sovjet-Unie
Staatsburgerschap van de Russische Federatie tot aan mei 2002
11
11
13
14
4
4.1
4.1.1
4.1.2
4.1.2.1
4.1.2.2
4.1.3
4.1.4
4.1.5
4.1.5.1
4.2
4.3
4.4
4.4.1
4.4.2
4.5
Staatsburgerschap van de Russische Federatie onder de huidige Wet op het
staatsburgerschap
Verkrijgen van het staatsburgerschap
Geboorte
Naturalisatie
Naturalisatie via de normale procedure
Naturalisatie via een vereenvoudigde procedure
Herstel van het staatsburgerschap
Staatsburgerschap op basis van internationale verdragen
Staatsburgerschap van kinderen
Staatloosheid onder kinderen
Overgangsrecht
Weigeringsgronden tot verlening of herstel van staatsburgerschap
Verlies van het staatsburgerschap
Op verzoek
Op basis van internationale verdragen
Meervoudig staatsburgerschap
16
16
17
18
18
19
21
21
22
24
25
27
28
28
29
29
5
5.1
5.2
5.2.1
Procedures ter verkrijging en beëindiging van het staatsburgerschap
Procedures ter verkrijging en beëindiging van het staatsburgerschap
Vaststellen van het staatsburgerschap van de Russische Federatie
Paspoorten
31
31
37
37
6
6.1
6.1.1
6.1.2
6.2
6.3
Vreemdelingenwetgeving en vluchtelingenwetgeving
Vreemdelingenwet
Tijdelijk verblijf
Permanent verblijf
Vluchtelingenwetgeving
Conventies
40
40
40
43
44
46
7
Staatsburgerschap in de praktijk
47
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
47
48
49
50
7.6
Woonregistratie
Etniciteit
De rol van de Federal Migration Service (FMS)
Ongedocumenteerden
Staatsprogramma ondersteuning vrijwillige vestiging in de Russische Federatie
van landgenoten in het buitenland
Nieuwe wetgeving in voorbereiding
I
Bronnen
55
II
Kaart van de Russische Federatie
57
51
53
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
1
Inleiding
In dit thematisch ambtsbericht wordt de staatsburgerschaps- en
vreemdelingenwetgeving in de Russische Federatie beschreven, voor zover deze
van belang is voor besluitvorming omtrent de terugkeer van vreemdelingen naar
hun land van herkomst en als achtergrondinformatie bij asielaanvragen. Dit
ambtsbericht is een actualisering van en aanvulling op een eerder ambtsbericht
over staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de republieken van de
voormalige Sovjet-Unie, verschenen in augustus 2002, met name het hoofdstuk
aangaande de Russische Federatie.
Dit ambtsbericht is gebaseerd op informatie van openbare en vertrouwelijke
bronnen. Bij de opstelling is gebruik gemaakt van informatie van verschillende
organisaties van de Verenigde Naties, niet-gouvernementele organisaties,
vakliteratuur en berichtgeving in de media. Een overzicht van de geraadpleegde
openbare bronnen is opgenomen in de literatuurlijst. Bovendien liggen bevindingen
ter plaatse en vertrouwelijke rapportages van onder andere de Nederlandse
vertegenwoordiging in Moskou aan dit thematisch ambtsbericht ten grondslag. In
het thematisch ambtsbericht wordt veelvuldig verwezen naar geraadpleegde
openbare bronnen. Daar waar openbare bronnen zijn vermeld, wordt de tekst in
veel gevallen ook ondersteund door informatie die op vertrouwelijke basis is
ingewonnen.
Hoofdstuk twee verschaft gegevens over het land en het volk en over de
staatsinrichting van de Russische Federatie. Tevens wordt een beeld geschetst van
de politieke context waarbinnen de staatsburgerschapskwesties spelen.
Hoofdstuk drie bevat een introductie op de staatsburgerschapswetgeving waarbij
aandacht is geschonken aan de Grondwet van de Russische Federatie,
staatsburgerschap in de Sovjet-Unie en staatsburgerschap in de periode tot aan de
invoering van de huidige staatsburgerschapswet.
Hoofdstuk vier behandelt het staatsburgerschap zoals geregeld onder de huidige
staatsburgerschapswet van de Russische Federatie. In dit hoofdstuk wordt uitvoerig
ingegaan op verkrijging en verlies van het staatsburgerschap.
Hoofdstuk vijf gaat in op procedures ter verkrijging en beëindiging van het
staatsburgerschap. In dit hoofdstuk wordt eveneens het vaststellen van
staatsburgerschap behandeld.
In hoofdstuk zes zal dieper worden ingegaan op de vreemdelingenwetgeving en de
vluchtelingenwetgeving in de Russische Federatie.
4
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Hoofdstuk zeven, tenslotte, is gewijd aan aspecten van staatsburgerschap in de
praktijk binnen de Russische Federatie.
5
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
2
Landeninformatie
2.1
Land en volk
De Russische Federatie is goeddeels gelegen in Noord-Azië waarbij het gebied ten
westen van de Oeral tot Europa wordt gerekend. Het land grenst in het noorden aan
de Noordelijke IJszee en ligt tussen Europa en de Grote Oceaan (Pacific) in. De
Russische Federatie grenst aan Azerbeidzjan, China, Estland, Finland, Georgië,
Kazachstan, Letland, Litouwen, Mongolië, Noord-Korea, Oekraïne, Noorwegen,
Polen en Wit-Rusland. Met 17.098.242 km² is de Russische Federatie het grootste
land ter wereld (bijna twee keer zo groot als de Verenigde Staten). 1 De hoofdstad is
Moskou.
Het grootste deel van de bevolking woont in Europees Rusland, het Oeral-gebied
en in het zuid-westen van Siberië. In de hoofdstad Moskou wonen ongeveer twaalf
miljoen mensen. Ongeveer 80% van de bevolking bestaat uit etnische Russen.
Daarnaast leven er in de Russische Federatie nog zo’n 160 andere etnische
groeperingen en inheemse volken waaronder Tataren (bijna vier procent),
Oekraïners (ruim één procent), Basjkieren (ruim één procent), Tsjoevasjen (bijna
één procent), Tsjetsjenen (bijna één procent) en Armeniërs (bijna één procent). 2
In oktober 2010 vond een volkstelling plaats. De laatste volkstelling dateert van
oktober 2002 waarbij een bevolkingsomvang van 145.167.000 werd gemeten.
Volkstellingen leveren slechts een raming van de totale omvang van de bevolking
op, omdat deelname niet verplicht is en veel inwoners de enquêteurs niet te woord
staan. Een voorlopige uitslag van de telling geeft aan dat de bevolking van Rusland
momenteel ongeveer 143 miljoen personen telt.3
De officiële taal van de Russische Federatie is Russisch. Daarnaast worden er vele
andere talen gesproken waaronder het Tataars, Basjkiers, Oekraïens en het
Tsjetsjeens. Alle talen worden in het cyrillische alfabet geschreven. 4
Het christendom is de meest voorkomende godsdienst in de Russische Federatie
met als belangrijkste exponent de Russisch-Orthodoxe Kerk. Daarnaast komen
Islam, Boeddhisme en het Jodendom voor.5
1
CIA World Factbook, augustus 2010.
2
www.europaworld.com country statistics Russian Federation.
3
‘Russia’s population is now growing’, Sublime Oblivion, 28 maart 2010
(www.sublimeoblivion.com/2011/03/28/russias-population-is-now-growing/).
4
Europaworld, country statistics Russian Federation, ( www.europaworld.com)
5
Ibid.
6
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Het officiële betaalmiddel in de Russische Federatie is de roebel. Eén euro is
ongeveer 40 roebel waard.6
6
Koers in de verslagperiode (www.wisselkoersen.nl).
7
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
2.2
Staatsinrichting
De Russische Federatie omvat 83 districten met een uiteenlopende status7:
46 provincies (oblasten)
21 autonome republieken (respoebliki)
9 territoriale gebieden (krajs)
1 autonome provincie: de Joodse oblast met als hoofdstad Birobidzjan8
4 autonome districten (okroegs)
2 federale steden: Moskou en St. Petersburg
De scheiding van de machten (uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht) is
vastgelegd in de grondwet van 25 december 1993.9
Uitvoerende macht
De uitvoerende macht huist voornamelijk bij de president die voor vier jaar wordt
gekozen. 10 De president is tevens staatshoofd. De premier wordt door de president
benoemd nadat het Russische Parlement de benoeming heeft goedgekeurd. Sinds
de verkiezingen van maart 2008 is Dmitrii A. Medvedev president. Vladimir V.
Poetin is premier en tevens hoofd van de regering. Bij een nieuw te vormen kabinet
worden de ministers door de premier benoemd in nauw overleg met de president.
In 2001 heeft toenmalig president Poetin een zevental federale districten ingesteld
die er voor moeten zorgen dat op bestuurlijk uitvoerend niveau meer uniformiteit
ontstaat in de afzonderlijke gebieden van de Russische Federatie. Een aantal
provincies had namelijk een eigen wetgeving die veelal niet strookte met de
federale wetgeving. De federale districten staan onder leiding van gouverneursgeneraal die direct aan de president verantwoording schuldig zijn. Door deze
maatregel is veel lokale wetgeving geschrapt en vervangen door federale
wetgeving, waardoor de wettelijke rechtsgelijkheid binnen de Federatie is
toegenomen. 11
7
CIA World Factbook, Russian Federation.
8
De naam Birobidzjan wordt ook vaak als naam voor de hele oblast gebruikt.
9
Grondwet Russische Federatie, artikel 10.
10
Na de verkiezingen van 2012 zal de termijn zes jaar zijn. CIA World Factbook.
11
James Alexander: ‘Federal reforms in Russia: Putin’s challenge to the republics’ (Demokratizatsiya , voorjaar
2004).
8
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Wetgevende macht
De wetgevende macht in de Russische Federatie berust bij het parlement (de
Federatieve Vergadering) bestaande uit de Federatieraad en de Staatsdoema. De
Federatieraad vormt het Hogerhuis van de Federatieve Vergadering en bestaat uit
166 leden (senatoren): twee afgevaardigden uit elk van de 83 districten van
Rusland.
De Staatsdoema of kortweg Doema, is het lagerhuis van het Russische parlement
en telt 450 afgevaardigden. De helft hiervan wordt bepaald door evenredige
vertegenwoordiging (aantal zetels in overeenstemming met aantal behaalde
stemmen), de andere helft via een districtenstelsel (gekozen afgevaardigden uit
kiesdistricten). De laatste parlementsverkiezingen zijn gehouden op 2 december
2007. De partij Verenigd Rusland van (toenmalig) president Poetin behaalde
daarbij ruim 64 procent van de stemmen en daarmee 315 van de 450 Doema-zetels.
De eerstvolgende verkiezingen worden gehouden in december 2011.12
Rechterlijke macht
Het justitiële bestel is zowel in de grondwet verankerd als in de Federale Wet op
het justitiële systeem van 23 oktober 1996.13 Op federaal niveau zijn er drie typen
rechtbanken: het Constitutionele Hof van de Russische Federatie, federale
rechtbanken met algemene jurisdictie en federale arbitragerechtbanken.
In alle districten van de Russische Federatie zijn lokale rechtbanken gevestigd waar
burgers zaken aanhangig kunnen maken. Deze rechtbanken zijn bevoegd in eerste
aanleg te beslissen in (lichte) strafrechtelijke en burgerlijke aangelegenheden.
De federale (districts) rechtbanken hebben jurisdictie in het district waarbinnen ze
zijn gevestigd. Ze fungeren als zittingsrechtbanken voor de zwaardere
strafrechtelijke en burgerlijke zaken en als beroepsinstantie tegen uitspraken van
lokale rechtbanken. Het Hooggerechtshof is het hoogste orgaan binnen het
justitiële systeem in de Russische Federatie. De rechters van het Hooggerechtshof
worden benoemd door de Federatieraad.
De arbitragerechtbanken maken onderdeel uit van het federale justitiële systeem,
maar staan apart van de federale rechtbanken met algemene jurisdictie. Deze
rechtbanken zijn ingesteld met name om commerciële en economische geschillen
te behandelen.
Het Constitutionele Hof, bestaande uit negentien leden, toetst of presidentiële en
gouvernementele decreten, federale wetten en regionale wetgeving in de pas lopen
12
CIA World Factbook, Russia.
13
Deze wet is per 1 januari 1997 in werking getreden.
9
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
met de grondwettelijke principes van de Russische Federatie. Het Hof lost
geschillen tussen federale en lagere juridische organen op en kan, in voorkomende
gevallen, uitleg geven aan de Grondwet. Uitspraken van het Hof zijn bindend. 14
2.3
Politieke context van staatsburgerschap in de Russische Federatie
Voor het uiteenvallen van de Sovjet-Unie werden staatsburgerschapskwesties
behandeld aan de hand van één Staatsburgerschapswet van de Sovjet-Unie.
Burgerschap van de afzonderlijke deelrepublieken werd vòòr het uiteenvallen van
de Sovjet-Unie bepaald door de woonplaats. De laatste in de Sovjet-Unie
uitgevaardigde Staatsburgerschapswet dateert van 23 mei 1990.
In december 1991 kwam er een einde aan het staatkundig bestaan van de SovjetUnie. Al vòòr het uiteenvallen van de Sovjet- Unie vaardigen enkele van de
afzonderlijke republieken, waaronder de Russsische Sovjet Federatieve
Socialistische Republiek (RSFSR), eigen staatsburgerschaps- en
vreemdelingenwetgeving uit.15 De eerste Staatsburgerschapswet van de Russische
Federatie werd aangenomen op 28 november 1991 en werd van kracht op 6
februari 1992 (zie paragraaf 3.3). De andere republieken voerden na de
verzelfstandiging eigen staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in. Deze
wetgeving is na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie de oude Sovjetwetgeving gaan
vervangen.16
Staatsburgerschapswetgeving is niet in alle voormalige Sovjetrepublieken in
hetzelfde tempo ontwikkeld en in dezelfde periode in werking getreden. De oude
Sovjetwetgeving is in sommige staten dan ook langer van kracht gebleven dan in
andere, bij afwezigheid van nieuwe wetgeving. Zo is in Azerbeidzjan pas op 6
oktober 1998 de eerste Wet op het staatsburgerschap in werking getreden sinds het
uiteenvallen van de Sovjet-Unie, terwijl in de Russische Federatie de eerste
staatsburgerschapswet al op 6 februari 1992 van kracht is geworden.
Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie kwam een stroom van miljoenen migranten
op gang, voor een belangrijk deel bestaand uit Sovjetburgers die zich na het
uiteenvallen van de Sovjet-Unie in een staat bevonden waarmee zij zich niet
14
Law Library of Congress, Introduction to Russia’s Legal System, www.loc.gov.
15
De 15 republieken zijn: Armenië, Azerbeidzjan, Estland, Georgië, Kazachstan, Kirgizië, Letland,
Litouwen, Moldavië, Oekraïne, Oezbekistan, Russische Federatie, Tadzjikistan, Turkmenistan en Wit-Rusland.
Estland, Letland en Litouwen zijn in het voorjaar van 2004 toegetreden tot de EU. Na het uiteenvallen
van de Sovjet-Unie hebben alle staten met uitzondering van de Baltische staten zich verenigd in het Gemenebest
van Onafhankelijke Staten (GOS). Georgië is inmiddels geen lid van het GOS meer en Turkmenistan heeft
daarbinnen een waarnemersstatus.
16
Zie ook ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de republieken van de voormalige
Sovjet-Unie, augustus 2002, p. 6.
10
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
primair verwant voelden (met name etnische Russen). De stroom migranten naar de
Russische Federatie werd mede bepaald doordat het welvaartsniveau daar voor
burgers gemiddeld hoger lag dan in de meeste andere ex-Sovjetrepublieken.
Daarnaast vormden gewapende conflicten (waaronder die inzake Nagorny
Karabach, Abchazië en Zuid-Ossetië) reden om te migreren. 17
Teneinde staatloosheid onder deze groepen migranten tegen te gaan werd in veel
GOS-staten voor burgers van de voormalige Sovjet-Unie een vereenvoudigde
procedure voor het aanvragen van staatsburgerschap in het leven geroepen. Deze
procedure gold voor zowel personen die daar reeds enige tijd woonachtig waren als
voor personen die er niet woonden maar wel de etniciteit van de betreffende staat
bezaten, of er ooit waren geboren (zie ook paragraaf 4.1.2.2).18
3
Introductie op de staatsburgerschapskwestie
Het staatsburgerschap in de Russische Federatie, zoals dat thans is geregeld in de
huidige Wet op het staatsburgerschap, hangt nauw samen met bepalingen in de
Grondwet, staatsburgerschapswetgeving van de Sovjet-Unie en de eerste Wet op
het staatsburgerschap van de Russische Federatie van 1991. In de navolgende
paragrafen zal daarom eerst aandacht worden besteed aan deze verschillende
wetgeving.
Het is het van belang op te merken dat in de Russische taal onderscheid wordt
gemaakt tussen de termen граҗданство (‘grazhdanstvo’= staatsburgerschap) en
национальность (‘natsional’nost’ = nationaliteit / etniciteit). Met de laatste term
wordt, in de Russische context, niet iemands staatsburgerschap bedoeld, maar
iemands etnische afkomst. Omwille van de duidelijkheid zullen in dit ambtsbericht
daarom alleen de termen ‘staatsburgerschap’ en ‘etniciteit’ worden gebruikt en zal
de term ‘nationaliteit’ worden vermeden. 19
3.1
Grondwet
Staatsburgerschap in de Russische Federatie is verankerd in de Grondwet van
december 1993.20 Artikelen 6, 26, 27, 59 tot en met 63 en 71 van de Grondwet
gaan in op staatsburgerschaps- en etniciteitskwesties.
17
Zie Algemeen Ambtsbericht Azerbeidzjan van juli 2004, p.82, 83.
18
Ibid.
19
Zie ook Ambtsbericht Staatsburgerschap in de voormalige Sovjet-Unie, augustus 2002, p.70.
20
De Grondwet is op 12 december 1993 na referendum door de president aangenomen en in werking getreden op
25 december 1993.
11
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
De Grondwet bepaalt dat het staatsburgerschap voor iedereen dezelfde rechten en
plichten inhoudt en dat niemand het staatsburgerschap mag worden ontnomen of
het recht mag worden ontnomen van staatsburgerschap te veranderen. 21 In theorie
wordt dus geen onderscheid gemaakt naar etniciteit. In de praktijk ligt dit echter
ingewikkelder (zie paragraaf 7.2).
In de Grondwet is een bepaling opgenomen die vrijheid van vestiging verschaft aan
iedereen die legaal binnen de grenzen van de Russische Federatie verblijft. 22
Vestigingskwesties zijn verder uitgewerkt in de federale Wet op de vrije vestiging
van 25 juni 1993. In theorie heeft iedereen dus recht op het vrijelijk bepalen van
woonplaats of (tijdelijk) verblijf. Ook hier is de praktijk echter ingewikkelder. Met
de Wet op de vrije vestiging is het in de Sovjet-Unie gehanteerde propiskasysteem23 officieel afgeschaft. In de praktijk bleef echter daarna de invloed van dit
restrictieve registratiesysteem goed merkbaar (in paragraaf 7.1 zal het onderwerp
woonplaatsregistratie verder worden uitgediept).
Iemand die Russisch staatsburger wil worden kan na toekenning van het
staatsburgerschap worden opgeroepen voor militaire dienstplicht. Wanneer iemand
op basis van persoonlijke overtuiging of religie geen dienstplicht wenst te
vervullen bestaat de mogelijkheid een alternatieve dienstverlening te vervullen. 24
Russische staatsburgers mogen krachtens de Grondwet niet worden gedeporteerd
naar het buitenland of aan een andere staat worden uitgeleverd. Ook genieten
burgers van de Russische Federatie rechtsbescherming wanneer zij in het
buitenland verblijven. 25
Aangaande het meervoudig staatsburgerschap stelt de Grondwet dat dit is
toegestaan op basis van de federale wetgeving of op basis van internationale
verdragen. Het hebben van een vreemd staatsburgerschap brengt in principe geen
verminderde of aangepaste rechten of plichten met zich mee, tenzij dit in de
wetgeving is aangegeven. 26 Meervoudig staatsburgerschap wordt in paragraaf 4.5
verder aan de orde gesteld.
Tenslotte biedt de Grondwet de ruimte tot het verlenen van politiek asiel aan
vreemdelingen en staatlozen, in overeenstemming met universeel erkende
21
Grondwet, artikel 6.
22
Ibid., artikel 27.
23
Het Sovjetsysteem van propiska’s hield in dat personen verplicht waren een stempel in het binnenlands paspoort
24
Grondwet, artikel 59.
25
Ibid., artikel 61.
26
Ibid., artikel 62.
te hebben waarin de vaste woonplaats stond vermeld.
12
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
internationaalrechtelijke normen. 27 Hierbij zij opgemerkt dat Rusland een aantal
belangrijke verdragen op het terrein van met name staatloosheid niet heeft
geratificeerd.28
3.2
Staatsburgerschap in de Sovjet-Unie
De eerste Wet op het staatsburgerschap van de Sovjet-Unie dateert uit 1924. Hierna
volgden nog de wetten van 1930, 1931, 1938, 1978 en laatstelijk 1990. In de
Sovjet-Unie bestond slechts één staatsburgerschapswet. De afzonderlijke
Sovjetrepublieken hadden geen eigen staatsburgerschapswetgeving.
De burgers van de Sovjet-Unie beschikten over een binnenlands paspoort van de
Sovjet-Unie met daarin een woonplaatsregistratie in de vorm van een stempel of
een inlegvel. 29 In het binnenlands paspoort stond eveneens de etniciteit vermeld. 30
Het verkrijgen van het staatsburgerschap bij geboorte vond plaats op basis van ius
sanguinis, hetgeen betekent dat een kind het Sovjetstaatsburgerschap verkreeg via
de ouders, ongeacht de plaats van geboorte. In de Sovjet-Unie was men zowel
Sovjetburger als burger van een afzonderlijke deelrepubliek. Het burgerschap van
de deelrepubliek werd bepaald door de vaste woonplaats en wijzigde automatisch
bij vestiging in een andere deelrepubliek. 31
Meervoudig staatsburgerschap was in de Sovjet-Unie niet toegestaan. Verlies van
het staatsburgerschap was mogelijk in geval van langdurig verblijf in het
buitenland en kon alleen per decreet van de Opperste Sovjet. 32 Personen die in de
Sovjet-Unie geboren waren en er woonden, kon het staatsburgerschap ontnomen
worden. Dit kwam evenwel bijna niet voor en betrof voornamelijk personen die
door de Opperste Sovjet als dissident werden aangemerkt. 33
In de ‘USSR Declaration of Human Rights’ van 1991 werd ten slotte bepaald dat
een burger het staatsburgerschap niet kon worden ontnomen en dat deze recht had
op het aannemen van een ander staatsburgerschap. Na het uiteenvallen van de
27
Grondwet, artikel 63, lid 1.
28
Het betreft hierbij met name het Europees Verdrag inzake nationaliteit (in werking 1 maart 2000; RF heeft dit
verdrag wel ondertekend maar niet geratificeerd) en het Verdrag tot beperking van staatloosheid
(30 augustus1961).
29
De zogenaamde ‘propiska’.
30
De zogenaamde ‘vijfde regel’.
31
Zie ook Ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de republieken van de voormalige
Sovjet-Unie, p.71.
32
De hoogste wetgevende macht in de Sovjet-Unie (in de Russische Federatie tot 1993).
33
Een bekend voorbeeld hiervan is Nobelprijswinnaar Alexandr Solzjenitsyn die in 1974 werd verbannen. Hij
herkreeg het staatsburgerschap van de Sovjet-Unie in 1990.
13
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Sovjet-Unie was deze ‘Declaration’ niet meer van kracht, maar deze bepaling werd
opgenomen in de Grondwet van de nieuwe Russische Federatie. 34
3.3
Staatsburgerschap van de Russische Federatie tot aan mei 2002
Aangezien de eerste Wet op het staatsburgerschap van de Russische Federatie van
februari 1992 in het ambtsbericht staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving
van augustus 2002 uitvoerig aan bod is gekomen, zal op deze plaats worden
volstaan met het vermelden van de belangrijkste punten uit die wet. Belangrijk om
te vermelden is dat de wet van 1991 op dit moment door de autoriteiten nog wordt
gebruikt bij het vaststellen van staatsburgerschap in de periode dat die wet geldig
was (zie ook paragraaf 4.2).35
De eerste Wet op het staatsburgerschap van de Russische Federatie werd op 28
november 1991 aangenomen, trad op 6 februari 1992 in werking en werd laatstelijk
gewijzigd op 18 januari 1995. Deze wet is nog in het staartje van het Sovjettijdperk aangenomen door de autoriteiten van de RSFSR.
Omdat de Russische Federatie zichzelf zag als een (staatkundige) voortzetting van
de Sovjet-Unie, werden voor burgers van de voormalige Sovjet-Unie bepalingen in
de wet opgenomen die het verkrijgen van staatsburgerschap van de Russische
Federatie eenvoudiger maakte. 36 Zo verkregen alle staatsburgers van de voormalige
Sovjet-Unie die een permanente verblijfplaats hadden in de Russische Federatie,
van rechtswege het staatsburgerschap op de dag van inwerkingtreding van de wet.
Van verkrijging kon worden afgezien door binnen één jaar na die datum de wens
hiertoe kenbaar te maken.37
Een andere categorie ex-Sovjetburgers die van rechtswege het staatsburgerschap
kregen, was die van personen die op of na 30 december 1922 waren geboren en het
staatsburgerschap van de Sovjet-Unie waren kwijtgeraakt. Deze personen moesten
in dat geval wel zijn geboren op Russische grondgebied óf bij geboorte tenminste
één ouder hebben met het staatsburgerschap van de Sovjet-Unie die ook een
permanente verblijfplaats had in de Russische Federatie.38
34
35
Ambtsbericht Staatsburgerschap voormalige Sovjet-Republieken, augustus 2002, p.71/72.
Artikel 4 lid 7 van de Staatsburgerschapswet bepaalt dat de huidige wet het recht verleent aan de Russische
autoriteiten de voorgaande wetgeving te gebruiken bij het vaststellen van staatsburgerschappen op momenten dat
die wetgeving geldig was.
36
Zie ook ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de republieken van de voormalige
Sovjet-Unie, augustus 2002, p. 73.
37
Wet op het staatsburgerschap van de Russische Federatie van november 1991, artikel 13.
38
Ibid.
14
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Met de Wet op het staatsburgerschap van 28 november 1991 werd de mogelijkheid
tot verkrijging van het staatsburgerschap via een vereenvoudigde procedure
geïntroduceerd. Deze procedure hield in dat registratie voldoende was om het
staatsburgerschap te verkrijgen. Met registratie bedoelden de autoriteiten in dit
verband permanente woonregistratie39 in een regio binnen de Russische Federatie.
Het verkrijgen van een permanente woonregistratie blijkt in de praktijk echter lang
niet altijd even eenvoudig te zijn (zie hiervoor paragraaf 7.1).40
Vanaf 1 januari 2001 was het niet meer mogelijk gebruik te maken van de
vereenvoudigde procedure. De presidentiële Commissie verklaarde toen dat
burgers uit de voormalige Sovjet-Unie die alleen een Sovjetpaspoort hadden en
voor 1 januari 2001 geen staatsburgerschap hadden verkregen van rechtswege
moesten worden beschouwd als staatlozen. 41
39
In de wet van 1991 is de voorwaarde van het hebben van een permanente woonregistratie vastgelegd in artikel
40
Op 30 juni 1998 werd door de Presidentiële Commissie inzake Staatsburgerschap zelfs een instructie
18, lid 4.
uitgevaardigd aan het ministerie van Binnenlandse Zaken dat ook tijdelijke registratie voldoende was voor
aanvragen van staatsburgerschap van Sovjetburgers en erkende vluchtelingen. Deze instructie is echter niet in
de hele Federatie uitgevoerd. Het is onduidelijk in welke delen dit het geval was.
41
Zie ook ambtsbericht staatsburgerschap voormalige Sovjetrepublieken van augustus 2002, p.76 en 77. In
november 2003 werd de mogelijkheid tot naturalisatie via een vereenvoudigde procedure per amendement weer
opgenomen in de nieuwe Wet op het staatsburgerschap (zie paragraaf 4.1.2.2).
15
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
4
Staatsburgerschap van de Russische Federatie onder de huidige
Wet op het staatsburgerschap
De huidige Staatsburgerschapswet van de Russische Federatie dateert van 31 mei
2002. De wet is goedgekeurd door de Doema op 19 april 2002 en door de
Federatieraad op 15 mei 2002 en is op 1 juli 2002 in werking getreden. De
Staatsburgerschapswet is geamendeerd op 11 november 2003 (in werking getreden
op 16 december 2003), 2 november 2004 (in werking getreden op 1 januari 2005),
3 januari 2006 (in werking getreden op 11 januari 2006), 18 juli 2006 (in werking
getreden op 27 juli 2006), 1 december 2007 (in werking getreden op 4 december
2007), 4 december 2007 (in werking getreden op 19 december 2007), 1 oktober
2008 (in werking getreden op 3 oktober 2008), 30 december 2008 (in werking
getreden op 31 december 2008) en 28 juni 2009 (in werking getreden op 12 juli
2009). 42
4.1
Verkrijgen van het staatsburgerschap
Volgens de letter van de Staatsburgerschapswet is er een viertal gronden voor
verkrijging van het staatsburgerschap van de Russische Federatie:43
1.
2.
3.
4.
geboorte;
naturalisatie;
herstel van staatsburgerschap;
op basis van een internationaal verdrag van de Russische Federatie.
Hieronder zullen deze vier verkrijgingsgronden worden besproken. Onder
naturalisatie wordt ook uitgebreid stil gestaan bij naturalisatie via een
vereenvoudigde procedure (paragraaf 4.1.2.2). Deze procedure heeft een
belangrijke rol gespeeld in het verkrijgen van staatsburgerschap voor veel personen
uit de voormalige Sovjet-Unie.
Omdat in de Staatsburgerschapswet aparte aandacht wordt besteed aan het
staatsburgerschap van kinderen zal dit afzonderlijk (paragraaf 4.1.5) worden
uitgediept. Het gaat hierbij om wijzigingen in het staatsburgerschap van kinderen
die kunnen optreden wanneer het staatsburgerschap van de ouders wijzigt, of in
gevallen van adoptie, voogdijschap of onder curatele stelling. In het laatste geval
kan het naast kinderen ook gaan om personen die handelingsonbekwaam zijn
verklaard.
42
Wet op het staatsburgerschap, intitulé.
43
Ibid., artikel 11.
16
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
4.1.1
Geboorte
Een kind verkrijgt automatisch het Russisch staatsburgerschap wanneer allebei de
ouders – of de enige ouder – het Russisch staatsburgerschap bezitten op de dag van
geboorte van het kind. Dit is onafhankelijk van de geboorteplaats van het kind.
Ook wanneer één van de ouders van het kind het Russische staatsburgerschap bezit
op de dag van geboorte van het kind en de andere ouder staatloos is –of een
onbekende verblijfplaats heeft – verkrijgt het kind van rechtswege het Russische
staatsburgerschap. Ook hierbij geldt dat dit onafhankelijk is van de geboorteplaats
van het kind.44
Wanneer één van de ouders van het kind het Russische staatsburgerschap bezit en
de andere ouder een buitenlands staatsburger is, verkrijgt het kind het Russische
staatsburgerschap op voorwaarde dat het kind op het grondgebied van de Russische
Federatie is geboren. Wanneer het kind niet in Rusland is geboren en de situatie
doet zich voor dat het kind staatloos kan worden, verkrijgt het kind ook het
Russisch staatsburgerschap.45
Indien beide ouders – of de enige ouder van het kind – buitenlandse staatsburgers
of staatlozen zijn, kan het kind het Russische staatsburgerschap verkrijgen. De
ouders moeten dan wel op Russisch grondgebied verblijven en het kind moet op
Russisch grondgebied zijn geboren. Bovendien mogen de staten van wie zijn
ouders staatsburger zijn (of zijn enige ouder staatsburger is) het kind het
staatsburgerschap dan niet toekennen. 46
Een kind dat verblijft op het grondgebied van de Russische Federatie en van wie de
ouders onbekend zijn, krijgt het Russische staatsburgerschap wanneer de ouders
niet binnen zes maanden na vondst van het kind verschijnen. 47
Het verkrijgen van het staatsburgerschap door geboorte geschiedt dus in principe
op basis van afstamming (ius sanguinis).48 Maar ook het geboortegrond beginsel
(ius soli) speelt een rol binnen de huidige staatsburgerschapswetgeving. 49 De
onderliggende gedachte bij de ius soli bepalingen is dat kinderen tegen
staatloosheid beschermd dienen te worden.
44
Wet op het Staatsburgerschap. artikel 12, lid 1a en 1b.
45
Ibid., lid 1c.
46
Ibid., lid l d.
47
Ibid., artikel 12, lid 2.
48
Ibid., artikel 12 lid 1a, 1b, 1c eerste deel.
49
Ibid.,artikel 12 lid c tweede deel, lid d en artikel 12 lid 2.
17
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
4.1.2
Naturalisatie
4.1.2.1
Naturalisatie via de normale procedure50
Buitenlandse staatsburgers en staatloze personen van achttien jaar en ouder die
handelingsbekwaam zijn, kunnen een verzoek indienen voor naturalisatie tot
Russisch staatsburger. De voorwaarde die hierbij gesteld wordt is dat de aanvrager
vijf jaar ononderbroken51 op het grondgebied van de Russische Federatie moet
hebben verbleven, vanaf de dag dat hij een verblijfsvergunning heeft ontvangen tot
de dag dat hij zijn aanvraag tot naturalisatie heeft ingediend. 52
Hiervan kan worden afgeweken (de verplichte duur van vijf jaar wordt dan verkort
tot één jaar) wanneer de persoon in kwestie bijzondere prestaties heeft geleverd op
het gebied van wetenschap, techniek en cultuur, wanneer de persoon in kwestie een
beroep of status heeft die van grote waarde is voor de Russische Federatie of door
de Russische autoriteiten is erkend als vluchteling. 53
Personen die een verzoek tot naturalisatie indienen moeten daarnaast de Grondwet
en wetten van de Russische Federatie eerbiedigen en wettelijk toegestane
inkomstenbronnen hebben. Zij moeten afstand doen van het oude staatsburgerschap
door een verzoek daartoe in te dienen bij een consulaire vertegenwoordiging in die
staat. Hier wordt een uitzondering op gemaakt wanneer dit is bepaald in
internationale verdragen van de Russische Federatie of wanneer de persoon geen
afstand van het oude staatsburgerschap kan doen buiten zijn schuld. Een persoon
die een verzoek tot naturalisatie indient moet de Russische taal beheersen. 54
Staatsburgers van voormalige Sovjetrepublieken die ten minste drie jaar in
Russische militaire dienst hebben gezeten, hebben recht op staatsburgerschap
zonder dat ze vijf jaar op het grondgebied hebben moeten verblijven. Ook hoeven
zij geen verblijfsvergunning te kunnen tonen.55
50
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 13.
51
Wanneer iemand niet langer dan drie maanden binnen één jaar de Russische Federatie verlaat wordt dit
52
Wet op het staatsburgerschap, artikel 13 lid 1.
53
Ibid., lid 2.
54
Ibid., artikel 13 lid 1.
55
Ibid., lid 4.
als ‘ononderbroken’ beschouwd.
18
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
4.1.2.2
Naturalisatie via een vereenvoudigde procedure56
De vereenvoudigde procedure voor het aanvragen van het staatsburgerschap van de
Russische Federatie, is per amendement van 11 november 2003 in de huidige
Staatsburgerschapswet opgenomen. 57 Om in aanmerking te komen voor deze
procedure moet de aanvrager allereerst verplicht een tijdelijke verblijfsvergunning
aanvragen.
De volgende categorieën personen kunnen staatsburgerschap verkrijgen via een
vereenvoudigde procedure, dat wil zeggen, zonder inachtneming van de
voorwaarde uit artikel 13, lid 1a (periode van ononderbroken verblijf van vijf jaar
op het grondgebied van de Russische Federatie, voorafgaand aan de aanvraag):
1. personen die minstens één ouder hebben, die in het bezit is van het Russisch
staatsburgerschap en die op het grondgebied van de Russische Federatie
verblijft;58
2. Personen die staatsburger zijn geweest van de Sovjet-Unie, verblijf hadden en
hebben in staten die deel uitmaakten van de Sovjet-Unie, geen
staatsburgerschap van die staten hebben verkregen en daardoor staatloos zijn
geworden; 59
3. Personen die middelbaar of hoger beroepsonderwijs hebben genoten in de
Russische Federatie na 1 juli 2002 (datum inwerkingtreden
staatsburgerschapswet) en het staatsburgerschap van één van de staten van de
voormalige Sovjet-Unie bezitten; 60
4. buitenlandse staatsburgers en staatlozen die op Russisch grondgebied
verblijven en op het grondgebied van de RSFSR zijn geboren en het
staatsburgerschap van de Sovjet-Unie bezaten; 61
5. buitenlandse staatsburgers en staatlozen die op Russisch grondgebied
verblijven en ten minste drie jaar met een staatsburger van de Russische
Federatie zijn getrouwd; 62
6. buitenlandse staatsburgers en staatlozen die op Russisch grondgebied
verblijven en arbeidsongeschikt zijn en een handelingsbekwame zoon of
dochter hebben van achttien jaar of ouder, die het staatsburgerschap van de
Russische Federatie bezit.63
56
De vereenvoudigde procedure wordt in artikel 14 van de Staatsburgerschapswet omschreven.
57
Federale wet 151-FZ van 11 november 2003, in werking getreden op 16 december 2003.
58
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 14 lid 1 a.
59
Ibid., lid 1 b.
60
Ibid., lid 1 c.
61
Ibid., lid 2a.
62
Ibid., lid 2b.
63
Ibid., lid 2c.
19
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Arbeidsongeschikte buitenlandse staatsburgers en staatlozen, die uit staten, die deel
uitmaakten van de Sovjet-Unie, naar de Russische Federatie zijn gekomen, en die
op 1 juli 2002 op hun verblijfplaats zijn geregistreerd, kunnen het
staatsburgerschap van de Russische Federatie aanvragen via een vereenvoudigde
procedure, dat wil zeggen, zonder inachtneming van de voorwaarde uit artikel 13,
lid 1a en zonder het aantonen van een permanente verblijfsvergunning. 64
Veteranen van de Tweede Wereldoorlog, die hun verblijf in de Russische Federatie
hebben en die vroeger het staatsburgerschap van de Sovjet-Unie bezaten, kunnen
het staatsburgerschap van de Russische Federatie verkrijgen via een
vereenvoudigde procedure, waarbij als enige voorwaarde geldt dat ze de Grondwet
en de wetgeving van de Russische Federatie eerbiedigen (artikel 13, lid 1b). 65
Aan een kind dat (of handelingsonbekwame persoon die) buitenlandse staatsburger
of staatloos is, wordt het staatsburgerschap verleend via een vereenvoudigde
procedure, zonder inachtneming alle bepalingen uit de normale
naturalisatieprocedure (artikel 13, lid 1), indien:
1. het kind één ouder heeft die het Russsische staatsburgerschap bezit – op
aanvraag van deze ouder en met toestemming van de andere ouder. Deze
toestemming is niet nodig wanneer het kind zijn verblijf in de Russische
Federatie heeft;
2. de enige ouder van het kind Russisch staatsburger is- op aanvraag van die
ouder;
3. het kind (of de handelingsonbekwame) onder voogdij of curatele is gesteld –
op aanvraag van de voogd of curator die Russisch staatsburger is. 66
Voor buitenlandse staatsburgers en staatlozen, die het staatsburgerschap van de
Sovjet-Unie bezaten, die uit staten die deel uitmaakten van de Sovjet-Unie naar de
Russische Federatie zijn gekomen en die op 1 juli 2002 in hun verblijfplaats zijn
geregistreerd of een vergunning tot tijdelijk of permanent verblijf bezaten, is de
mogelijkheid tot naturalisatie via een vereenvoudigde procedure niet meer
mogelijk, als zij niet vòòr 1 juli 2009 hun wens hiertoe hebben kenbaar gemaakt. 67
Dit is met een amendement van 30 december 2008 in de Staatsburgerschapswet
opgenomen. 68 Vòòr die datum kon dit nog wel, waarbij niet hoefde te worden
voldaan aan de voorwaarden tot vijf jaar ononderbroken verblijf op Russisch
grondgebied, het hebben van een legale bron van inkomsten en het beheersen van
de Russische taal (artikel 13, lid 1a, c en e).
64
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 14 lid 3.
65
Ibid., lid 5.
66
Ibid., lid 6.
67
Ibid., lid 4.
68
Federale wet 302-FZ van 30 december 2008, in werking getreden op 31 december 2008.
20
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
4.1.3
Herstel van het staatsburgerschap
Buitenlandse staatsburgers en staatlozen die al eerder in het bezit waren van het
Russische staatsburgerschap kunnen een verzoek indienen tot herstel van het
staatsburgerschap. In dergelijke voorkomende gevallen zal het verplichte verblijf
op Russisch grondgebied voorafgaand aan de aanvraag worden teruggebracht van
vijf jaar tot drie jaar. Voorwaarde hierbij is dat betrokkene een legale bron van
inkomsten heeft, kennis heeft van de Russische taal, afstand doet van een ander
staatsburgerschap en de Russische wetten naleeft.69
Artikel 44, lid 1, van de Staatsburgerschapswet van 2002 stipuleert dat (onder
meer) artikel 20 van de Staatsburgerschapswet van 1991 nog steeds rechtsgeldig is.
In dit artikel is de bepaling opgenomen dat van voormalige staatsburgers van de
RSFSR, van wie het staatsburgerschap werd ontnomen, of die het hebben verloren
zonder vrije wilsuiting, het staatsburgerschap van de Russische Federatie als
hersteld wordt beschouwd. 70 Staatloze personen en buitenlanders die zijn geboren
in de RSFSR en het staatsburgerschap van de Sovjet-Unie bezaten, die zijn
vertrokken uit de RSFSR en teruggekeerd naar de Russische Federatie, komen niet
voor herstel in aanmerking. Zij kunnen krachtens de huidige staatsburgerschapswet
het staatsburgerschap aanvragen via een vereenvoudigde procedure. 71
4.1.4
Staatsburgerschap op basis van internationale verdragen
De Russische Federatie heeft met een aantal landen bilaterale en multilaterale
verdragen gesloten op basis waarvan burgers uit die betreffende staten het
Russische staatsburgerschap kunnen verkrijgen via een versimpelde procedure.
Momenteel heeft de Russische Federatie een bilateraal verdrag met Kirgizië. 72 Op
20 januari 1995 heeft de Russische Federatie een verdrag gesloten met
Kazachstan.73 Dit verdrag zou inmiddels unilateraal door Kazachstan zijn
opgezegd. De exacte status van dit verdrag is dezerzijds niet bekend.
69
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 15.
70
Wet op het Staatsburgerschap van 28 november 1991, artikel 20, lid 2.
71
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 14 lid 2a.
72
Treaty on facilitated acquiring of citizenship between the Russian Federation and the Republic of Kyrgyzstan
73
On legal status of citizens of the Republic of Kazakhstan permanently living on the territory of The Russian
(1996).
Federation and citizens of The Russian Federation permanently living on the territory of The Republic of
Kazakhstan / On simplified way of citizenship acquisition by citizens of The Republic of Kazakhstan arriving
for permanent residence in The Russian Federation and citizens of The Russian Federation arriving for
permanent residence in The Republic of Kazakhstan (20 januari 1995, in werking getreden op 17 augustus 1997,
website ministerie van Defensie Kazachstan www.mod.gov.kz).
21
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Rusland heeft een multilateraal verdrag met Kazachstan, Kirgizië en WitRusland. 74 Personen uit deze staten hebben de mogelijkheid het Russische
staatsburgerschap aan te vragen mits ze staatsburger waren van de RSFSR, zijn
geboren op het grondgebied van de RSFSR, woonachtig waren op het grondgebied
van de RSFSR voor december 1991 (staatkundig einde van de Sovjet-Unie) of
naaste familie hebben die Russisch staatsburger zijn en een permanente
verblijfsvergunning hebben in de Russische Federatie.
In geval van verandering van de staatsgrens van de Russische Federatie hebben
personen die in dat bewuste grensgebied woonachtig zijn het recht tot keuze van
het staatsburgerschap overeenkomstig het betreffende internationale verdrag van de
Russische Federatie. De aanvraag dient plaats te vinden binnen de termijnen van
dat verdrag.75
4.1.5
Staatsburgerschap van kinderen
In de Staatburgerschapswet wordt aparte aandacht besteed aan het
staatsburgerschap van kinderen76 (artikel 9 en artikelen 24 tot en met 27). Daarom
zal hieronder het staatsburgerschap van kinderen, anders dan verkregen door
geboorte, worden besproken. Hierbij gaat het specifiek om de veranderingen die
kunnen optreden bij wijzigingen in het staatsburgerschap van de ouders, door
adoptie of door voogdij of onder curatelestelling. In het laatste geval kan het naast
kinderen ook personen betreffen die handelingsonbekwaam zijn verklaard.
Staatsburgerschap van kinderen bij verkrijging of beëindiging van het
staatsburgerschap van de ouders
Het staatsburgerschap van een kind77 wijzigt in de regel met dat van beide ouders –
of de enige ouder – mee. Wanneer beide ouders Russisch staatsburger worden
verkrijgt het kind daarmee dus automatisch ook het Russisch staatsburgerschap.78
Evenzo wordt het Russisch staatsburgerschap van een kind beëindigd wanneer dat
74
Multilateral Treaty on citizenship (1999).
75
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 17.
76
In de Russische Staatsburgerschapswet gedefinieerd als personen jonger dan 18 jaar. Kinderen in de leeftijd
tussen veertien en achttien jaar moet om toestemming gevraagd worden over belissingen die worden genomen
aangaande hun staatsburgerschap. Het staatsburgerschap van kinderen wordt met name uitgewerkt in hoofdstuk
5 van de Staatsburgerschapswet.
77
Ook hier: personen tot achttien jaar. Kinderen tussen de veertien en achttien jaar moet om toestemming
78
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 24, lid 1.
gevraagd worden aangaande beslissingen over hun staatsburgerschap.
22
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
van de ouders of de ouder wordt beëindigd. Hierbij geldt wel dat het kind daardoor
niet staatloos mag worden.79
Het staatsburgerschap van een kind is niet gekoppeld aan dat van de ouders
wanneer beide ouders uit hun ouderlijk gezag zijn ontheven. Bij verlies van het
Russische staatsburgerschap van de ouders blijft het kind in dat geval dus Russisch
staatsburger wanneer het dit al was. Bij verandering van het staatsburgerschap van
een kind is hierbij ook geen toestemming van de ouders benodigd. 80
Een kind kan gelijktijdig met de aanvraag van één van de ouders het Russisch
staatsburgerschap verkrijgen. Het kind moet dan wel in Rusland verblijven.
Wanneer een kind niet op Russisch grondgebied verblijft, kan het op aanvraag van
de beide ouders staatsburger van de Russische Federatie worden. 81
Kinderen kunnen het Russische staatsburgerschap verkrijgen samen met de
aanvraag van een ouder met een vreemd staatsburgerschap, wanneer de andere
ouder staatloos is. Wanneer de staatloze ouder Russisch staatsburgerschap
aanvraagt en de andere ouder een vreemd staatsburgerschap bezit kan het kind
alleen op verzoek van beide ouders Russisch staatsburger worden. 82
Het kind behoudt het Russisch staatsburgerschap in geval van beëindiging van het
staatsburgerschap van één van beide ouders als de andere ouder Russisch
staatsburger blijft. Het Russisch staatsburgerschap van het kind kan in een dergelijk
geval worden ontbonden samen met dat van de ene ouder indien de ouder met het
Russisch staatsburgerschap schriftelijk toestemming verleent. De voorwaarde
hierbij is wederom dat het kind daardoor niet staatloos mag worden. 83
Adoptie
Wanneer een kind met een Russisch staatsburgerschap wordt geadopteerd door
adoptieouders met een buitenlands staatsburgerschap behoudt het kind in principe
het Russische staatsburgerschap. Alleen wanneer actief een verzoek wordt
ingediend door de adoptieouders tot beëindiging van het Russisch
staatsburgerschap van het kind komt hier verandering in. De voorwaarde die hierbij
wordt gesteld is dat het kind hierdoor niet staatloos mag worden. 84
79
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 24, lid 2.
80
Ibid., artikel 9.
81
Ibid., artikel 25 lid 1 en 2.
82
Ibid., lid 3 en 4.
83
Ibid., lid 5.
84
Ibid., artikel 26 lid 1.
23
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Een kind verkrijgt het Russische staatsburgerschap wanneer het wordt geadopteerd
door een staatsburger van de Russische Federatie, wanneer het wordt geadopteerd
door echtelieden die beide Russisch staatsburger zijn en wanneer het wordt
geadopteerd door echtgenoten van wie één Russisch staatsburger is en de ander
staatloos. In het laatste geval verkrijgt het kind het staatsburgerschap op aanvraag
van de Russische adoptieouder. De op dat moment geldende woonplaats van het
kind doet hierbij niet ter zake. 85
Wanneer een kind wordt geadopteerd door adoptieouders van wie één Russisch
staatsburger is en de ander een buitenlands staatsburgerschap bezit kan het kind
Russisch staatsburger worden op aanvraag van beide adoptieouders. Dit kan door
middel van een aanvraag via een vereenvoudigde procedure (zie hiervoor paragraaf
4.1.2.2) De woonplaats van het kind doet in dit verband niet ter zake. Wanneer niet
binnen de termijn van één jaar na de adoptie het staatsburgerschap wordt
aangevraagd door beide adoptieouders, verkrijgt het kind het Russisch
staatsburgerschap met terugwerkende kracht tot de dag waarop het is geadopteerd.
De voorwaarde die hierbij geldt is dat het hele gezin verblijft op Russisch
grondgebied. 86
Voogdijschap
In de regel geldt dat kinderen (en ook personen die handelingsonbekwaam zijn
verklaard) die onder voogdijschap staan van een Russisch staatsburger via een
vereenvoudigde procedure het staatsburgerschap kunnen verkrijgen op aanvraag
van de voogd. Dit geldt eveneens wanneer een kind (of de handelingsonbekwaam
verklaarde persoon) volledig wordt verzorgd door de staat in een instituut. Het
hoofd van het instituut verzorgt in een dergelijk geval de aanvraag.
Wanneer een voogd zelf een aanvraag indient ter verkrijging van het Russisch
staatsburgerschap kan het kind via dezelfde aanvraag het staatsburgerschap
verkrijgen. Wanneer een kind (of de handelingsonbekwaam verklaarde persoon) in
het bezit is van het Russisch staatsburgerschap en onder voogdij valt van iemand
met een buitenlands staatsburgerschap behoudt het kind het Russische
staatsburgerschap.87
4.1.5.1
Staatloosheid onder kinderen
Staatloosheid onder kinderen komt in de praktijk nog voor, ondanks dat uit de
Staatsburgerschapswet valt op te maken dat kinderen van staatloze ouders, mits
85
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 26 lid 2.
86
Ibid., lid 3 en 4.
87
Ibid., artikel 27.
24
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
geboren op het grondgebied van de Russische Federatie en van wie de ouders hun
verblijf hebben in de Russische Federatie, van rechtswege het staatsburgerschap
verkrijgen. 88 De facto kan staatloosheid onder kinderen van staatloze ouders
voorkomen doordat bijvoorbeeld de geboorte niet wordt geregistreerd door
onwetendheid aangaande procedures bij de ouders.
Kinderen kunnen wel naar school, onafhankelijk van staatsburgerschap. De situatie
kan zich voordoen dat pas na bijvoorbeeld het afronden van een universitaire
opleiding staatloosheid een concreet probleem vormt, omdat een ongeregistreerde
staatloze officieel geen baan kan krijgen. Geregistreerde staatlozen kunnen,
krachtens de Wet op de juridische status van vreemdelingen van 2002, legaal
arbeid verrichten.89
In sommige delen van Rusland, met name in het zuiden, komt het voor dat kinderen
geen staatsburgerschap kunnen verkrijgen vanwege een discriminatoire houding
van lokale autoriteiten. In de Krasnodar regio bijvoorbeeld, weigeren de
plaatselijke en regionale autoriteiten met name Mezkhetische Turken als
staatsburger te erkennen. De aanvragen voor woonplaatsregistraties van deze
mensen, worden vaak door de lokale registratiekantoren afgewezen. Geboorte- en
huwelijkscertificaten worden niet aangevraagd en/of verstrekt. Hun kinderen
worden daardoor de facto staatloos geboren (zie ook paragraaf 7.2).
4.2
Overgangsrecht
De huidige Wet op het staatsburgerschap is in de plaats gekomen van de
voorgaande wet van 1991 en oude Sovjetwetten op dit gebied. De oude wetgeving
is in veel gevallen evenwel bepalend voor het al dan niet hebben van
staatsburgerschap van vóór de inwerkingtreding van de huidige wet. Hiermee is de
oude wetgeving eveneens bepalend voor de erkenning van een bestaand
staatsburgerschap onder de nieuwe wetgeving. In alle staatsburgerschapsgevallen
vanaf 1 juli 2002 (de datum van inwerkingtreding van de nieuwe wet) is echter
uitsluitend de nieuwe wet van toepassing. 90
De Wet op het staatsburgerschap van 28 november 1991 voorzag in een aantal
bepalingen waardoor burgers van de Sovjet-Unie het staatsburgerschap van de
Russische Federatie konden verkrijgen. Op basis van deze wet, die op 6 februari
1992 van kracht werd, werden de volgende personen van rechtswege beschouwd
als staatsburger van de Russische Federatie: 91
88
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 12, lid 1d.
89
Wet op de Rechtspositie van vreemdelingen, in werking getreden op 25 juli 2002, artikel 13.
90
De Federale Migratiedienst stelt dat de huidige wet de autoriteiten in staat stelt alle voorgaande wetgeving te
gebruiken. Zie ook artikel 4 lid 7 van de Wet op het Staatsburgerschap.
91
Wet op het Staatsburgerschap van 1991, artikel 13.
25
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
1. alle staatsburgers van de Sovjet-Unie die een permanente verblijfplaats
hadden in de Russische Federatie op de dag dat de wet van kracht werd
tenzij binnen één jaar na inwerkingtreding de wens werd geuit af te zien
van het staatsburgerschap;
2. personen die op of na 30 december 192292 zijn geboren en die het
staatsburgerschap van de Sovjet-Unie hebben verloren. Dit geldt alleen
voor personen die op het grondgebied van de Russische Federatie zijn
geboren of van wie tenminste één van de ouders in het bezit was van het
staatsburgerschap van de Sovjet-Unie en een permanente verblijfplaats had
in de Russische Federatie. Permanente verblijfplaats moet in dit verband
worden opgevat als permanente woonregistratie, de zogenaamde
‘propiska’.
Voor het bepalen van staatsburgerschap is de datum van inwerkingtreding van de
eerste Wet op het staatsburgerschap (6 februari 1992) heel belangrijk. De huidige
wet heeft namelijk terugwerkende kracht tot aan die datum. Aangezien veel
mensen in de overgangsperiode van de Sovjet-Unie naar de zelfstandige Russische
Federatie hun staatsburgerschap niet hadden geregeld, zijn in die periode velen de
facto staatloos geworden. 93 De overheid hield in die voor velen onoverzichtelijke
periode geen voorlichtingscampagnes om mensen bewust te maken van de
procedures rondom staatsburgerschap. Velen waren daardoor bijvoorbeeld niet op
de hoogte dat het automatisch overgaan van het staatsburgerschap van de ene naar
de andere republiek via ingezetenschap – zoals dat het geval was in de Sovjettijd –
onder de wetten van de zelfstandige republieken niet meer gold. 94
Onder de huidige wet kan men dus nog teruggaand tot 6 februari 1992 aanspraak
maken op staatsburgerschap wanneer men dit nog niet heeft geregeld. De aanvraag
dient ondersteund te worden door een schriftelijke bevestiging van de Federale
Migratie Dienst (Federalnaya Migracionnaya Sluzhba, FMS) dat de aanvrager in
die periode een registratie had voor een vaste woonplaats op het grondgebied van
de Russische Federatie. Zonder een schriftelijke bevestiging worden aanvragen niet
in behandeling genomen.
Aanvragen van staatsburgerschap op basis van verblijf voor 6 februari 1992 zijn
problematisch, omdat daar de huidige wetgeving niet op van toepassing is. De
aanvraagprocedure is hierdoor ingewikkelder. Omdat men in die gevallen zo lang
92
De stichtingsdatum van de Sovjet-Unie.
93
Dit kwam mede doordat veel mensen niet gewend waren zaken van staatsburgerschap zelf te regelen. Ten tijde
van de Sovjet-Unie werd feitelijk alles door de staat geregeld. De zelfredzaamheid van mensen op dit terrein
nam allengs toe in de jaren na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.
94
De verwarring werd hierbij nog vergroot doordat de wetten in de afzonderlijke republieken niet gelijktijdig
werden ingevoerd.
26
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
heeft gewacht met het opstarten van de procedure zijn de autoriteiten geneigd deze
aanvragen kritischer te bekijken. De aanvrager heeft naar de mening van de
Russische instanties immers de mogelijkheid gemist op een eerder tijdstip gebruik
te maken van overgangsregelingen.
De oude binnenlandse paspoorten van de Sovjet-Unie zijn sinds 1 januari 2001 niet
meer geldig. Toch bleven desondanks de oude Sovjetpaspoorten nog lang in
gebruik. Het is onduidelijk tot welke datum de paspoorten in de praktijk nog
konden worden ingewisseld.95 Vanaf 1 januari 2005 kunnen staatsburgers van
omringende GOS-landen niet meer op een oud Sovjetpaspoort in de Russische
Federatie verblijven. 96
4.3
Weigeringsgronden tot verlening of herstel van staatsburgerschap
De aanvraag tot verlening of herstel van het Russische staatsburgerschap kan
geweigerd worden. Dit gebeurt wanneer de aanvraag wordt ingediend door
personen die door de staat worden gezien als bedreigend voor de constitutionele
orde of de veiligheid. 97 Ook wanneer iemand binnen vijf jaar voor de aanvraag het
land is uitgezet wordt de aanvraag niet gehonoreerd.98 Het indienen van valse
documenten of het verstrekken van valse informatie leidt eveneens tot een
afwijzing van de aanvraag tot staatsburgerschap.99
Wanneer iemand in militaire dienst is van een vreemde mogendheid of in dienst is
van veiligheidsdiensten of ordehandhavingsorganen van een vreemde mogendheid,
is het niet mogelijk het Russische staatsburgerschap te verkrijgen, tenzij anders
bepaald in een internationaal verdrag.100
Mensen die in het verleden zijn veroordeeld voor het opzettelijk plegen van een
misdrijf, waarbij de veroordeling niet is verlopen of verwijderd uit de registers,
komen niet in aanmerking voor staatsburgerschap van de Russische Federatie. Het
kan hierbij een misdaad betreffen gepleegd op het grondgebied van de Russische
Federatie of daarbuiten, mits deze is erkend door de Russische autoriteiten. 101 Ook
personen die nog strafrechtelijk worden vervolgd door de Russische autoriteiten of
door bevoegde organen van vreemde mogendheden voor erkende misdrijven of
95
Bronnen in Moskou noemen verschillende data hieromtrent.
96
Institute for War and Peace Reporting (IWPR), ‘Azerbaijan’s Passport Rush’ (Sebuhi Mamedli, november
97
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 16, lid a.
98
Ibid., lid b.
99
Ibid., lid c.
2005), www.iwpr.net.
100
Ibid., lid d.
101
Ibid., lid e.
27
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
personen die veroordeeld zijn tot een vrijheidsstraf wegens het plegen van een
strafbaar feit kunnen geen staatsburger van de Russische Federatie worden. 102
4.4
Verlies van het staatsburgerschap
Het staatsburgerschap van de Russische Federatie kan worden beëindigd:
1. op verzoek van betrokkene;
2. op basis van andere specifieke gronden vermeld in de Wet op het
Staatsburgerschap of op basis van internationale verdragen van de Russische
Federatie.
4.4.1
Op verzoek
Personen die in het bezit zijn van het Russisch staatsburgerschap kunnen een
verzoek indienen tot beëindiging ervan. Voor personen die buiten de grenzen van
de Russische Federatie verblijven kan beëindiging plaatsvinden via een
vereenvoudigde procedure. Voor kinderen van wie één van beide ouders een
buitenlands staatsburgerschap heeft of van wie de enige ouder een buitenlands
staatsburgerschap heeft kan eveneens het staatsburgerschap via een
vereenvoudigde procedure worden beëindigd op verzoek van de ouder(s). 103
Een verzoek tot beëindiging van het staatsburgerschap kan worden afgewezen
indien de persoon nog verplichtingen jegens de Russische staat heeft die nog niet
zijn voldaan. Hierbij kan gedacht worden aan bijvoorbeeld een belastingschuld.
Ook wanneer er nog rechtszaken tegen die persoon lopen of de persoon door de
Russische autoriteiten wordt vervolgd wegens het plegen van een misdaad zal het
verzoek niet worden gehonoreerd. Wanneer de persoon in kwestie geen ander
staatsburgerschap bezit en geen garantie heeft binnen korte tijd in het bezit te
worden gesteld van het staatsburgerschap van een andere staat zal het verzoek
eveneens worden afgewezen. 104 De persoon dreigt dan immers staatloos te worden.
Verblijf buiten de landsgrenzen van de Russische Federatie is krachtens de wet niet
van invloed op het staatsburgerschap. Langdurig verblijf buiten de Russische
landsgrenzen kan op basis van de wet niet leiden tot verlies van het
staatsburgerschap, ook als de Russische autoriteiten daarvan niet op de hoogte
worden gesteld.105
102
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 16 lid f en g.
103
Ibid., artikel 19.
104
Ibid., artikel 20.
105
Ibid., artikel 4 lid 3.
28
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Een huwelijk met een partner die niet het staatsburgerschap van de Russische
Federatie bezit leidt niet tot verandering van het staatsburgerschap. Ook het
veranderen van staatsburgerschap van de partner leidt niet tot verandering van
staatsburgerschap van de andere partner of dat van de kinderen. Evenzo leidt een
echtscheiding niet tot verandering van het staatsburgerschap van de kinderen. 106
Verlies van rechtswege is alleen mogelijk met betrekking tot het staatsburgerschap
van kinderen van wie beide ouders (of de enige ouder) het Russisch
staatsburgerschap verliezen. 107 Verlies van rechtswege komt in geen enkel ander
geval voor. Indien één van de ouders het staatsburgerschap verliest moet de andere
ouder, die het Russisch staatsburgerschap behoudt, schriftelijk toestemming
verlenen voor de beëindiging van het staatsburgerschap van het kind. Kinderen in
de leeftijd van veertien tot achttien jaar moeten eveneens toestemming verlenen.
Het staatsburgerschap van kinderen blijft daarbij te allen tijde behouden indien
anders staatloosheid dreigt.108
Het indienen van een verzoek tot beёindiging van het staatsburgerschap van de
Russische Federatie brengt legekosten met zich mee. Het verlies wordt per decreet
van de president bekrachtigd. 109
4.4.2
Op basis van internationale verdragen
Verlies van staatsburgerschap op basis van internationale verdragen kan
voorkomen als gevolg van verandering van de staatsgrens. In feite betreft dit
eveneens een verlies op verzoek aangezien in een dergelijk geval de betrokkene het
recht heeft het staatsburgerschap van de Russische Federatie te behouden of het
staatsburgerschap van het andere land aan te nemen. 110
4.5
Meervoudig staatsburgerschap
De grondwet van de Russische Federatie stipuleert in artikel 62 dat een Russisch
staatsburger het recht heeft het staatsburgerschap van een andere staat te bezitten
tegelijk met het Russische in overeenstemming met de federale wet of een
internationaal verdrag van Rusland met een andere staat. De Russische Federatie
zal echter personen met ook nog een ander staatsburgerschap naast het Russische,
slechts als Russische onderdanen erkennen, tenzij anders bepaald in internationale
106
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 8.
107
Ibid., artikel 24 lid 2.
108
Ibid., artikel 9 lid 2 en artikel 25 lid 5.
109
Ibid., artikel 29c.
110
Ibid., artikel 21.
29
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
verdragen of federale wetgeving. 111 Het hebben van een dubbel of meervoudig
staatsburgerschap zal in de regel niets afdoen aan de rechten en plichten van de
betreffende persoon voortvloeiend uit het Russische staatsburgerschap tenzij
anderszins vermeld in de federale wet of in internationale verdragen. 112
Rusland heeft momenteel verdragen met de republieken Tadzjikistan en
Turkmenistan aangaande dubbel staatsburgerschap. Het verdrag met Turkmenistan,
daterend van 1993, zou volgens juridische experts nog in werking zijn, omdat een
protocol ter beëindiging ervan, getekend door beide landen op 10 april 2003, nog
niet door het Russische parlement is geratificeerd. In 2003 heeft de president van
Turkmenistan echter een decreet uitgevaardigd dat houders van het dubbele
Russische-Turkmeense staatsburgerschap verplicht te kiezen voor één van beide.
Hiermee zou Turkmenistan het verdrag unilateraal hebben opgezegd. 113 In het
verdrag zelf is een artikel opgenomen dat stelt dat het verdrag zijn werking verliest,
wanneer één van de partijen zes maanden voor het einde van een vijfjaarstermijn
zou aangeven uit het verdrag te stappen (artikel 8). Hierbij werd niets aangegeven
omtrent de vorm waarin dit zou moeten gebeuren, of over een eventuele
instemming van de andere partij. De exacte status van dit verdrag is dezerzijds niet
bekend.
De Staatsburgerschapswet schrijft voor dat vreemdelingen die het
staatsburgerschap van de Russische Federatie willen aanvragen, hun oude
staatsburgerschap afleggen.114 Dit is met de huidige Wet op het staatsburgerschap
geïntroduceerd. Voor 2002 hoefde men het oude staatsburgerschap niet af te
leggen.
111
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 6 lid 1.
112
Grondwet artikel 62 lid 1 en 2.
113
Zie Central Asia-Caucasus Institute: ‘Turkmenistan revisits a ban on dual citizenship’ 9 jnauari 2010
(www.cacianalyst.org), UNHCR Refworld: ‘Dual nationality holders face obstruction’ 7 maart 2009
(www.unhcr.org/refworld).
114
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 13d.
30
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
5
Procedures ter verkrijging en beëindiging van het
staatsburgerschap
De geldende procedures ter verkrijging en beёindiging van het staatsburgerschap,
zijn uitgewerkt in een presidentiёle verordening. Van deze Verordening nummer
1325 Over de bekrachtiging van de bepaling over de wijze van behandelen van
zaken betreffende staatsburgerschap (hierna: Verordening), uitgevaardigd op 14
november 2002 met latere wijzigingen (laatstelijk op 19 augustus 2009), maakt de
FMS, die belast is met de uitvoering van de Staatsburgerschapswet (zie
‘instanties’) gebruik.
5.1
Procedures ter verkrijging en beëindiging van het staatsburgerschap
Een verzoek om verkrijging of beëindiging van het Russisch staatsburgerschap
dient persoonlijk schriftelijk te worden ingediend bij een lokaal orgaan of het
hoofdorgaan van de Federale Migratiedienst. Indien de persoon in het buitenland
woont kan het verzoek worden ingediend bij een diplomatieke vertegenwoordiging
van de Russische Federatie in het betreffende land. 115 Wanneer de betrokkene niet
in staat is persoonlijk te verschijnen kan de aanvraag, vergezeld van de benodigde
documenten, door iemand anders ingediend worden of worden verstuurd per post.
In een dergelijk voorkomend geval dient de reden van verhindering te worden
onderbouwd door officiële documenten (bijvoorbeeld de verklaring van een arts).
De handtekening op de aanvraag en de echtheid van de aangehechte documenten
moeten dan notarieel gewaarmerkt zijn. 116
Een aanvraag ter verkrijging of beëindiging van het staatsburgerschap van een kind
of een handelingsonbekwaam persoon moet worden ingediend door de ouders,
voogd of wettelijke vertegenwoordiger in de woonplaats van de betrokkene. 117
Documenten bij de aanvraag ter verkrijging van het staatsburgerschap
De onderstaande documenten dienen te kunnen worden overgelegd bij het indienen
van een aanvraag ter verkrijging van het staatsburgerschap van de Russische
Federatie:118
115
Verordening, artikel 1.
116
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 33, lid 2.
117
Ibid., artikel 32, lid 4.
118
Volgens de Verordening. Het gaat hier om documenten die bij een algemene aanvraagprocedure moeten
worden ingediend. De Verordening noemt voor uitzonderingscategorieën ook andere documenten, bijvoorbeeld
een huwelijksakte in geval de aanvrager met een Russisch staatsburger is getrouwd.
31
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
een aanvraagformulier (in tweevoud);
een identificatiedocument;
een document dat het staatsburgerschap aantoont;
gegevens met betrekking tot de registratie in de Russische Federatie;
drie pasfoto’s;
permanente verblijfsvergunning;
documenten waaruit het inkomen blijkt;
een document van de diplomatieke vertegenwoordiging waarin afstand van
het buitenlands staatsburgerschap wordt gedaan voor landen waarmee de
Russische Federatie geen afspraken heeft over dubbele nationaliteit;
9. documenten waaruit voldoende kennis van de Russische taal blijkt;
10. kwitantie van betaalde leges;
11. documenten die bevestigen dat de gronden waarop de aanvraag wordt
gedaan bestaan.
Op basis van een verdrag met Wit-Rusland, Kazachstan en Kirgizië is daarnaast
een exclusieve aanvraagprocedure in het leven geroepen, geldend voor personen uit
die landen. Voor een aanvraag ter verkrijging van het staatsburgerschap op basis
van deze procedure zijn de volgende documenten benodigd:119
1. aanvraagformulier (in tweevoud);
2. buitenlands paspoort of een ander identificatiedocument waaruit het
staatsburgerschap blijkt;
3. geboortecertificaat (door een notaris gewaarmerkt);
4. huwelijksakte (indien van toepassing; door een notaris gewaarmerkt);
5. migratiekaart of de (tijdelijke) verblijfsvergunning;
6. bewijs van uitschrijving uit het land waar de aanvrager staatsburger is;
7. een document waaruit blijkt dat er sprake is van één van de situaties als
vermeld in artikel 1 van het verdrag, namelijk:
a) wanneer de aanvrager naast het staatsburgerschap van één van de vier
landen ook staatsburger van de Sovjet-Unie was en geboren is en gewoond
heeft, vòòr 21 december 1991, in het land waar hij het staatsburgerschap
aanvraagt;
b) wanneer de aanvrager een familielid heeft met staatsburgerschap van de
Russische Federatie: echtgeno(o)t(e), kind, broer, zus, grootouders of
kleinkinderen.
119
Verdrag over de vereenvoudigde manier van verkrijgen van staatsburgerschap tussen Wit-Rusland, Kazachstan,
Kirgizië en de Russische Federatie (26 februari 1999). Documenten bij punt 5 en 6 zijn vermeld in de
Verordening.
32
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Documenten bij de aanvraag ter beëindiging van het staatsburgerschap
Bij een verzoek om beëindiging van het staatsburgerschap van de Russische
Federatie dienen de volgende documenten te kunnen worden overgelegd:120
1. een aanvraagformulier (in tweevoud);121
2. identiteitsdocument; 122
3. een document dat de aanwezigheid van het Russisch staatsburgerschap
bevestigt;
4. een document dat de woonplaats bevestigt;
5. documenten die aantonen dat aan de voorwaarden die in de Wet op het
Staatsburgerschap staan, om het staatsburgerschap te kunnen beëindigen,
wordt voldaan;
6. drie pasfoto’s;
7. kwitantie van betaalde leges;
8. een document van een ander land dat aantoont dat de aanvrager het
staatsburgerschap van dat land bezit of dat hij dat kan krijgen wanneer hij
afstand doet van het staatsburgerschap van de Russische Federatie;
9. een document van de belastingdienst, waaruit blijkt dat de aanvrager geen
belastingschuld heeft in de Russische Federatie.
10. een document dat aantoont dat de aanvrager is uitgeschreven uit zijn
woonplaats is de Russische Federatie (voor personen die in het buitenland
wonen)
Wanneer een kind, van wie één van de ouders Russisch staatsburger is en de andere
ouder buitenlands staatsburger of van wie de enige ouder buitenlands staatsburger
is, afstand wil doen van het Russisch staatsburgerschap, moeten de beide ouders of
de enige ouder het geboortecertificaat en, indien aanwezig, het paspoort van het
kind overleggen. Ook moet een document van de buitenlandse autoriteiten
overgelegd worden waaruit blijkt dat het kind het staatsburgerschap van dat land
heeft of kan krijgen wanneer het afstand doet van het Russische staatsburgerschap.
Kinderen tussen de veertien en achttien jaar moeten schriftelijk toestemming
geven. Beide ouders (of de enige ouder) moeten de aanvraag ondertekenen.
Wanneer één van de ouders niet aanwezig kan zijn bij het indienen van de
aanvraag, moet de handtekening notarieel gewaarmerkt zijn. 123
120
Volgens de Verordening.
121
Afhankelijk van de grond voor beëindiging kan een algemeen formulier, een formulier voor verzoek om
beëindiging via de vereenvoudigde manier of een formulier voor verzoek om beëinging van het
staatsburgerschap van de kinderen overgelegd worden (Verordening artikel 2).
122
Dienstpaspoorten, diplomatieke paspoorten en zeemanspaspoorten kunnen hierbij niet gebruikt worden om
123
Verordening, artikel 25.
identiteit en staatsburgerschap aan te tonen (Verordening artikel 4).
33
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Wanneer een kind samen met één ouder afstand doet van het staatsburgerschap van
de Russische Federatie, moet ook een document overgelegd worden dat het
Russische staatsburgerschap van de andere ouder bevestigt, alsmede een verklaring
dat deze instemt met het beëindigen van het staatsburgerschap van het kind,
waarbij diens handtekening notarieel wordt gewaarmerkt. In voorkomende
gevallen wordt in plaats van een instemmingsverklaring een besluit van een
rechtbank overgelegd, waarin de ouder dood of vermist wordt verklaard of waarin
wordt bevestigd dat de ouder uit zijn ouderlijke gezag is ontheven, of een
overlijdenscertificaat van deze ouder, of een verklaring over het ontbreken van
informatie over de verblijfplaats van deze ouder, of een document waarin bevestigd
wordt dat de aanvrager een alleenstaande moeder is.124
Wanneer een kind, dat is geadopteerd door buitenlanders, afstand wil doen van het
staatsburgerschap van de Russische Federatie, moet naast het verzoek van de
adoptieouders (of de enige adoptieouder) een geboortecertificaat van het kind, een
eventueel aanwezig paspoort van het kind, een document van de vreemde
autoriteiten waarin het staatsburgerschap van dat land wordt bevestigd dan wel
gegarandeerd (bij beëindiging van het Russische staatsburgerschap) en een
adoptiecertificaat worden overgelegd. Het verzoek wordt door beide adoptieouders
ondertekend. Bij afwezigheid van één van de beide adoptieouders bij de aanvraag
dient diens handtekening notarieel gewaarmerkt te zijn. 125
Aanvragen geschieden in de Russische taal. De aanvrager krijgt een brief mee
waarin staat dat de aanvraag in behandeling is genomen. De aanvrager krijgt, na
toestemming, een brief met de bevestiging van de beëindiging van zijn
staatsburgerschap. Die brief is ondertekend door het hoofd van de bevoegde
behandelende instantie en er wordt een stempel op geplaatst. Het paspoort
(binnenlands en buitenlands) en het inlegvel bij de geboorteakte (indien aanwezig)
worden ingenomen. Een persoon van wie het staatsburgerschap van de Russische
Federatie is beëindigd en die in de Russische Federatie woont, krijgt een
permanente verblijfsvergunning.126
Instanties
De volgende instanties spelen een rol bij staatsburgerschapskwesties in de
Russische Federatie:
1. de president van de Russische Federatie
2. de presidentiële Commissie voor staatsburgerschapsaangelegenheden
3. de Federale Migratiedienst (Federal Migration Service, FMS)
124
Verordening, artikel 26.
125
Ibid., artikel 27.
126
Ibid., artikel 34, artikel 41 en artikel 42.
34
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
4. diplomatieke vertegenwoordigingen van de Russische Federatie in het
buitenland (Russische ministerie van Buitenlandse Zaken)
1. De president beslist in zaken van algemene aard zoals toetreding tot het
staatsburgerschap, herstel van het staatsburgerschap en vrijwillige afstand
van het staatsburgerschap. Ook herroeping van een beslissing gebeurt door
de president.127 De president heeft een overkoepelende bevoegdheid en
taak waarbij hij toeziet op juiste afstemming van taken van bevoegde
organen op staatsburgerschapskwesties. De president vaardigt decreten uit
op staatsburgerschapskwesties.128
2. De presidentiële Commissie voor staatsburgerschapsaangelegenheden is
een door de president ingesteld orgaan, onder andere bestaande uit
vertegenwoordigers van federale organen en wetenschappers. De
Commissie houdt zich bezig met het verstrekken van informatie over
staatsburgerschaps- en asielaangelegenheden aan de president en het
analyseren van staatsburgerschaps- en asielkwesties. De Commissie dient
ook voorstellen in ter verbetering van relevante wetgeving en tot
harmonisering van het staatsbeleid op het gebied van staatsburgerschap. De
Commissie bekijkt en doet voorstellen op de staatsburgerschapsaanvragen
die aan de president zijn gericht en voorziet de president van
conceptdecreten.129
3. De Federal Migration Service (FMS) is het belangrijkste federale
uitvoerende orgaan op het gebied van staatsburgerschapsaangelegenheden
en migratiezaken. 130 Aanvragen met betrekking tot staatsburgerschaps- en
verblijfskwesties moeten worden ingediend bij een lokale vestiging van de
FMS of bij de hoofdvestiging in Moskou. Het mandaat van de FMS is per
presidentieel decreet vastgesteld. De FMS is verantwoordingplichtig aan
de president. 131 Formeel valt de FMS onder het ministerie van
Binnenlandse Zaken.
4. Staatsburgerschapsaangelegenheden met betrekking tot personen buiten de
grenzen van de Russische Federatie, worden behartigd door de ambassades
en consulaten van de Russische Federatie. Diplomatieke
vertegenwoordigingen hebben een aantal bevoegdheden met betrekking tot
staatsburgerschapskwesties: vaststellen van het staatsburgerschap van
personen in het buitenland, aannemen en behandelen van aanvragen door
personen buiten de Russische Federatie, controleren en eventueel
aanvullen van feiten en documenten ter ondersteuning van aanvragen die
127
Verordening, artikel 29.
128
Ibid.
129
Website van het Kremlin (www.kremlin.ru), onderdeel ‘president / citizenship issues’.
130
Website FMS: www. fms.gov.ru.
131
Presidential decree 928 ‘On questions of the Federal Migration Service’ (19 juli 2004).
35
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
naar de FMS in Moskou gestuurd worden 132, uitvoeren presidentiële
besluiten inzake personen buiten de landsgrenzen, nemen van beslissingen
inzake aanvragen volgens de vereenvoudigde procedure, het afleggen van
het staatsburgerschap en staatsburgerschapskwesties van kinderen bij
adoptie, voeren van registers inzake staatsburgerschapsaangelegenheden en
het herroepen van beslissingen inzake staatsburgerschap.133 Diplomatieke
vertegenwoordigingen zijn verantwoordingsplichtig aan de president. 134
De procedure met betrekking tot aanvragen in het kader van staatsburgerschap zal
in de regel binnen een kalenderjaar worden afgewerkt, nadat de aanvraag en de
daarbij benodigde documenten zijn ingediend. 135 De procedure met betrekking tot
aanvragen in het kader van staatsburgerschap op een vereenvoudigde manier zal in
de regel binnen zes maanden worden afgewerkt.136 Aanvragen worden
geregistreerd wanneer alle benodigde documenten zijn overgelegd. De aanvrager
ontvangt een brief, waarin vermeld staat dat de aanvraag in behandeling is
genomen en dat de leges zijn betaald. In die brief worden ook het
registratienummer en het artikel uit de Staatsburgerschapswet waarop de aanvraag
is gebaseerd vermeld.137 Beslissingen inzake verlening en beëindiging van het
staatsburgerschap zullen altijd op schrift worden gesteld en zullen, tesamen met
een indicatie van de beweegredenen onderliggend aan de beslissing, worden
verstrekt.138
Een persoon heeft niet eerder dan een jaar nadat de beslissing is genomen op een
aanvraag inzake het staatsburgerschap het recht een nieuwe aanvraag in te dienen,
tenzij er omstandigheden aanwezig waren die niet bekend waren bij de aanvrager,
of die de aanvrager niet had kunnen weten. 139
Tegen een beslissing inzake verkrijging of beëindiging van het staatsburgerschap
kan beroep worden ingesteld bij een rechtbank. In eerste instantie zal dit een lokale
rechtbank zijn. Wanneer ook na een rechterlijke uitspraak de uitslag negatief blijft
voor de aanvrager kan tegen deze beslissing (hoger) beroep worden aangetekend
bij een federaal hof (zie ook hoofdstuk 2.2, rechterlijke macht). 140
132
Hierbij kan gedacht worden aan verklaringen van gehuwd zijn of ongehuwd zijn of zogenaamde ‘to whom it
133
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 31.
134
Ibid,, artikel 38.
135
Ibid,, artikel 35 lid 2.
136
Ibid., lid 4.
137
Verordening nr. 1325, artikel 34.
138
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 35 lid 5.
139
Ibid., artikel 36.
140
De mogelijkheid tot aantekenen van beroep tegen beslissingen en handelingen van gezaghebbenden is
may concern verklaringen’.
vastgelegd in artikel 39 en artikel 40 van de Wet op het Staatsburgerschap.
36
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Conflicten tussen twee ouders of tussen een ouder en een voogd over het
staatsburgerschap van een kind of handelingsonbekwaam persoon, worden door
middel van een rechterlijke uitspraak beslist. Het belang van het kind of de
handelingsonbekwame persoon staat hierbij voorop. 141
5.2
Vaststellen van het staatsburgerschap van de Russische Federatie
Een geldig paspoort van de Russische Federatie is het belangrijkste bewijs van
staatsburgerschap. Dit kan zowel een binnenlands paspoort als een buitenlands
paspoort zijn. Verder worden andere hoofddocumenten waarin het
staatsburgerschap van de persoon staat vermeld erkend als bewijs. 142 De
Verordening van de president van de Russische Federatie van 14 november 2002
(met latere wijzigingen) ‘Over de bekrachtiging van de bepaling over de wijze van
behandelen van zaken betreffende staatsburgerschap van de Russische Federatie’
vermeldt de volgende aanvullende documenten die het Russische staatsburgerschap
aantonen:143
1.
2.
3.
4.
een diplomatiek paspoort;
een dienstpaspoort;
een zeemanspaspoort (identitieitsbewijs van een zeeman);
een militair boekje (identiteitsbewijs van een militair) met een inlegvel dat
getuigt van het bezit van het Russische staatsburgerschap;
5. een geboortecertificaat waarin gegevens zijn opgenomen over het
staatsburgerschap van de Russische Federatie van de ouders, één van de
ouders of van de enige ouder;
6. een geboortecertificaat met een aantekening geplaatst door een
overheidsfunctionaris van een bevoegde instantie, die de aanwezigheid van
het staatsburgerschap van de Russische Federatie bevestigt.
5.2.1
Paspoorten
In de Russische Federatie kent men het binnenlands paspoort en het buitenlands
paspoort. Het binnenlands paspoort dient als belangrijkste identificatiedocument
binnen de Russische Federatie. Het binnenlands paspoort kan ook gebruikt worden
voor internationale reizen naar een beperkt aantal landen waarmee de Russische
Federatie een overeenkomst heeft. 144 Het buitenlands paspoort is nodig voor alle
overige reizen naar het buitenland.
141
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 41.
142
Ibid., artikel 10.
143
Verordening van de president van de Russische Federatie nr. 1325, artikel 45.
144
Deze landen zijn: Wit-Rusland, Kazachstan, Oekraïne, Kirgizië en Tadzjikistan. Het binnenlands paspoort is
37
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Iedere staatsburger van de Russische Federatie, die de leeftijd van veertien jaar
bereikt, moet een binnenlands paspoort aanvragen. Het paspoort dient vernieuwd te
worden bij het 20e en 45e levensjaar. Kinderen onder de veertien jaar worden op het
paspoort van één van de ouders of verzorgers bijgeschreven.
Een geldig Russisch paspoort volstaat om het burgerschap van de Russische
Federatie aan te tonen. Wanneer men bijvoorbeeld bij een diplomatieke
vertegenwoordiging in het buitenland een geldig paspoort kan tonen, hoeft de
vertegenwoordiging deze persoon niet door de FMS te laten controleren. Een
paspoort is immers bewijs dat men bij de FMS geregistreerd staat en daarmee als
Russisch burger geïdentificeerd kan worden.
Op 1 maart 2010 is een nieuwe Paspoortwet van kracht geworden. Vanaf die datum
worden twee typen buitenlandse paspoorten afgegeven: ‘nieuwe stijl’ biometrische
buitenlandse paspoorten, die een geldigheid hebben van tien jaar en ‘oude stijl’
paspoorten, die een geldigheid hebben van vijf jaar en geen biometrische gegevens
bevatten.
In het binnenlands paspoort staan de volledige naam, geslacht, geboorteplaats en –
datum en een pasfoto van de houder. Ook bevat het de woonplaatsregistratie,
dienstplichtgegevens, burgerlijke staat, eventueel ingeschreven kinderen onder de
veertien jaar en andere internationale en buitenlandse paspoorten uitgegeven door
de Russische autoriteiten. 145 Bloedgroep en individueel belastingregistratienummer
zijn optioneel. Ongeautoriseerde toevoegingen maken het document ongeldig. Het
paspoort is volledig in het Russisch opgesteld. In de paspoorten van de Russische
Federatie wordt de etniciteit van de houder niet meer vermeld, in tegenstelling tot
in de Sovjet-paspoorten. De etniciteitseis 146 voor Sovjet-paspoorten is per 1 oktober
1997 komen te vervallen. 147
In 2009 is er een algemene controle uitgevoerd van alle Russische paspoorten die
na 6 februari 1992 zijn uitgegeven. Hierdoor zijn veel onrechtmatig verkregen
paspoorten opgespoord. Het betrof hierbij veelal door omkoping verkregen
paspoorten. Deze paspoorten zijn ingenomen waarbij mensen hun
staatsburgerschap zijn kwijtgeraakt. Malafide bedrijven hebben op grote schaal
paspoorten te koop aangeboden. De politie stond dit dikwijls toe. Deze praktijk
ook geldig voor reizen naar Zuid-Ossetië en Abchazië. Kinderen tot veertien jaar kunnen naar deze landen
reizen op hun geboorteakte (zie website Russische ministerie van Buitenlandse Zaken: www.mid.ru).
145
Zie ook ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving republieken van de voormalige Sovjet-
146
De zogenaamde ‘vijfde regel’.
147
Zie ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de republieken van de voormalige Sovjet-
Unie van augustus 2002, p.80-86 en ambtsbericht Noordelijke Kaukasus, p.44.
Unie, augustus 2002, p. 82 e.v.
38
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
komt tot op de dag van vandaag voor in de Russische Federatie, met name in de
grote steden.
Sommigen verkregen hun paspoort via een consulaat in het buitenland. Hierbij
kwam corruptie voor en de uitgiftes werden niet altijd in de database opgenomen.
Deze paspoorten moesten ook weer worden ingeleverd. In sommige gevallen
werden er procedurele fouten gemaakt door de paspoortdienst. Zelfs wanneer deze
fouten werden erkend moest men vaak het paspoort weer inleveren. In al deze
gevallen raakten mensen hun staatsburgerschap kwijt.
Pas recent worden sommige verklaringen van mensen die door fouten van de
paspoortdienst hun paspoort zijn kwijtgeraakt, erkend. Dit gebeurt alleen wanneer
de foutieve verstrekking overduidelijk de schuld is van de overheid en dit ook kan
worden vastgesteld.
39
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
6
Vreemdelingenwetgeving en vluchtelingenwetgeving
6.1
Vreemdelingenwet
Lange tijd hebben de autoriteiten in de Russische Federatie de Vreemdelingenwet
van de Sovjet-Unie van juni 1981 gehanteerd. In deze wet stond niet expliciet
vermeld op welke gronden het mogelijk was een verblijfstitel te verkrijgen. Een
persoon kon feitelijk een verblijfstitel krijgen wanneer hij of zij deel uitmaakte van
het gezin van een Russisch staatsburger.148
De Federale Wet op de rechtspositie van buitenlandse burgers in de Russische
Federatie is momenteel de leidende wet op het terrein van verblijf van
vreemdelingen in Rusland. De wet is door de Staatsdoema aangenomen op 21 juni
2002, door de Federatieraad goedgekeurd op 10 juli 2002 en in werking getreden
op 25 juli 2002.149
Buitenlandse burgers kunnen in de Russische Federatie een aanvraag indienen voor
een tijdelijk verblijf of (gedurende de periode van drie jaar waarin de tijdelijke
verblijfsvergunning geldig is) voor permanent verblijf.
6.1.1
Tijdelijk verblijf
Vergunningen voor tijdelijk verblijf
De regering van de Russische Federatie bepaalt jaarlijks een quotum voor uitgifte
van tijdelijke verblijfsvergunningen. De duur van een tijdelijk verblijf op basis van
deze vergunning is in de regel maximaal drie jaar.150 De wet vermeldt geen
mogelijkheid tot verlengen van een vergunning voor tijdelijk verblijf.151 Men kan
vervolgens, binnen de geldigheidsduur van een tijdelijke verblijfsvergunning, een
permanente verblijfsvergunning aanvragen.
148
Zie ambtsbericht inzake staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de republieken van de
149
Federale wet nummer 115-FZ, met latere wijzigingen, laatstelijk op 29 december 2010.
150
Wet op de Rechtspositie van buitenlandse burgers in de Russische Federatie, artikel 6, lid 1 en 2.
151
De vergunning voor tijdelijk verblijf is in de regel vooral bedoeld voor personen die langere tijd in de
voormalige Sovjet-Unie, augustus 2002, p. 98.
Russische Federatie wensen te verblijven. Het is dan ook gebruikelijker om binnen de termijn van een
tijdelijke vergunning, een aanvraag voor permanent verblijf aan te vragen dan opnieuw een tijdelijke
vergunning aan te vragen.
40
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Buiten het vastgestelde quotum kan ook tijdelijk verblijf worden verstrekt aan
personen:152
1. die zijn geboren op het grondgebied van de RSFSR en in het verleden
beschikten over het staatsburgerschap van de Sovjet-Unie of zijn geboren
op het grondgebied van de Russische Federatie;
2. die erkend arbeidsongeschikt zijn en een handelingsbekwame zoon of
dochter hebben die beschikt over het Russisch staatsburgerschap;
3. die tenminste één arbeidsongeschikte ouder hebben die beschikt over het
Russisch staatsburgerschap;
4. die gehuwd zijn met een Russische onderdaan die beschikt over een vaste
verblijfplaats in de Russische Federatie;
5. die heeft geïnvesteerd binnen de Russische Federatie in een omvang
bepaald door de Russische regering;
6. die in militaire dienst zijn getreden, voor de duur van hun dienst;
7. die deelnemen aan het Staatsprogramma voor de steun van vrijwillige
vestiging in de Russische Federatie van landgenoten die in het buitenland
wonen en hun gezinsleden die samen met hen in de Russische Federatie
komen wonen (zie paragraaf 7.4);
8. die een kind hebben dat het Russische staatsburgerschap bezit;
9. die een zoon of dochter hebben die de leeftijd van achttien jaar heeft
bereikt, die het Russische staatsburgerschap heeft en die door een besluit
van een rechtbank handelingsonbekwaam of beperkt handelingsbekwaam
is geacht;
10. die nog niet de leeftijd van achttien jaar hebben bereikt, die samen met een
buitenlandse ouder (adoptief ouder / voogd) een tijdelijke
verblijfsvergunning krijgen;
11. die nog niet de leeftijd van achttien jaar hebben bereikt en die een tijdelijke
verblijfsvergunning krijgen op verzoek van een ouder (adoptief ouder /
voogd) die Russisch staatsburger is;
12. die de leeftijd van achttien jaar hebben bereikt en die volgens de wetgeving
van een ander land handelingsonbekwaam of beperkt handelingsbekwaam
zijn geacht, die een tijdelijke verblijfsvergunning hebben aangevraagd
samen met hun buitenlandse ouder (adoptiefouder / voogd);
13. die de leeftijd van achttien jaar hebben bereikt en die volgens de wetgeving
van een ander land handelingsonbekwaam of beperkt handelingsbekwaam
zijn geacht, die een tijdelijke verblijfsvergunning hebben aangevraagd
samen met hun ouder (adoptiefouder / voogd) die het Russische
staatsburgerschap bezit;
14. in andere gevallen voorzien in deze wet.
152
Wet op de Rechtspositie van buitenlandse burgers in de RF, artikel 6, lid 3.
41
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Op een aanvraag tot tijdelijk verblijf moet binnen zes maanden door de FMS of
door de diplomatieke vertegenwoordiging van de Russische Federatie in het land
van waaruit de aanvraag wordt ingediend worden beslist.153 Na indiening van het
verzoek zal het orgaan of de vertegenwoordiging de betrokken overheidsinstanties,
zoals de veiligheidsdiensten of de belastingdienst, verzoeken te onderzoeken of er
redenen zijn die afgifte van een vergunning tot tijdelijk verblijf kunnen
belemmeren. 154 Na een eventuele afwijzing of intrekking kan de betrokken persoon
pas weer een nieuwe aanvraag indienen na een jaar gerekend vanaf de datum van
de afwijzingsbeschikking. 155
De aanvraag wordt afgewezen of de vergunning wordt ingetrokken, indien blijkt
dat de betrokkene zich profileert als iemand die uit is op gewelddadige verandering
van de constitutionele structuur van de Russische Federatie of de facto een
bedreiging vormt voor de veiligheid van de Russische Federatie of haar burgers.
Ook wanneer blijkt dat betrokkene terroristische activiteiten ontwikkelt of
financiert wordt de aanvraag afgewezen of de vergunning ingetrokken. 156
Andere mogelijke redenen tot afwijzing of intrekking zijn:157
1. het onderhevig zijn geweest aan administratieve uitzetting of deportatie uit
de Russische Federatie binnen vijf jaar voorafgaand aan de aanvraag;
2. het verstrekken van onjuiste informatie of overleggen van valse
documenten;
3. veroordelingen voor ernstige misdaden of gevaar op recidive voor het
plegen van misdaden;
4. openstaande strafbladen voor ernstige delicten zowel binnen de grenzen
van de Russische Federatie als daarbuiten (mits erkend door de Russische
Federale autoriteiten);
5. herhaaldelijk (twee of meerdere malen) in de loop van een jaar
administratief ter verantwoording worden geroepen in verband met het
overtreden van de regels voor verblijf binnen de Russische Federatie;
6. niet in staat zijn aan te tonen dat in het levensonderhoud kan worden
voorzien vanaf een bestaansminimum bepaald door de regering;
7. permanent verblijf in een andere staat;
8. verblijf buiten de landsgrenzen voor de duur van meer dan zes maanden;
9. ongeldigverklaring van een huwelijk met een Russisch staatsburger;
153
Wet op de Rechtspositie van buitenlandse burgers in de RF, artikel 6, lid 4.
154
Ibid., artikel 6 lid 5.
155
Ibid., artikel 6 lid 6.
156
Ibid., artikel 7, lid 1.
157
Ibid., artikel 7, lid 1.
42
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
10. lijden aan een ziekte of aandoening die door de Russische autoriteiten
wordt beschouwd als een gevaar voor de samenleving (bijvoorbeeld HIVinfectie of drugsverslaving).
Daarnaast bestaan er in de Russische Federatie ook nog een tijdelijke
verblijfsstatus voor de duur van maximaal 90 dagen, op basis van een migratiekaart
en een visum. De migratiekaart wordt verstrekt bij binnenkomst in het land en
daarop moeten persoonlijke gegevens, informatie over de duur van het verblijf en
de verblijfsplaats worden aangegeven. 158 De migratiekaart moet in tweevoud
worden ingevuld. Bij inreis wordt het eerste deel ingenomen bij de grenscontrole,
bij uitreis wordt het tweede deel, waarop het verblijf is geregistreerd, ingenomen.
Een aanvraag voor tijdelijk verblijf voor de duur van maximaal 90 dagen,vindt
uitsluitend plaats op basis van een persoonlijke uitnodiging door een persoon of
instantie (bijvoorbeeld werkgever) met een vaste verblijfplaats in Rusland. De
uitnodiging dient bij een lokaal migratiekantoor (een lokale vestiging van de
Federale Migratie Dienst, FMS) door degene die de uitnodiging verstuurt te
worden aangevraagd. Hiertoe dient deze een speciaal formulier in te vullen en een
kopie van het paspoort en een bankafschrift van de ontvanger (degene die een
tijdelijk verblijf aanvraagt) te overleggen. 159
6.1.2
Permanent verblijf
Een persoon kan in de loop van de duur van de tijdelijke verblijfsstatus een verzoek
indien tot permanent verblijf. Dit moet gebeuren ten minste zes maanden voordat
de termijn van het tijdelijke verblijf afloopt. 160 De aanvrager moet om in
aanmerking te komen voor een verblijfsvergunning ten minste één jaar op het
grondgebied van de Russische Federatie hebben verbleven op basis van een
tijdelijke verblijfsvergunning.161 De permanente verblijfsvergunning moet om de
vijf jaar worden hernieuwd. Het aantal mogelijke verlengingen is niet begrensd. 162
Op de vergunning worden de volgende gegevens vermeld:163
1. voor– en achternaam van de houder (in de letters van het Russische- en het
Latijnse alfabet);
2. datum en plaats van geboorte;
3. geslacht;
158
Wet op de Rechtspositie van buitenlandse burgers in de RF, artikel 5.
159
Website ministerie van Buitenlandse Zaken Russische Federatie (www. mid.ru).
160
Wet op de Rechtspositie van buitenlandse burgers in de RF, artikel 8, lid 1.
161
Ibid., artikel 8, lid 2.
162
Ibid., artikel 8, lid 3.
163
Ibid., artikel 8, lid 4.
43
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
4.
5.
6.
7.
staatsburgerschap;
beslissingsdatum en –nummer van de vergunning;
geldigheidsduur;
het overheidsorgaan dat de vergunning heeft afgegeven.
Iemand die een permanente verblijfsvergunning heeft in de Russische Federatie is
verplicht om jaarlijks de autoriteiten te informeren over zijn verblijf. Hij dient zich
daartoe persoonlijk te melden bij het lokale migratiekantoor dan wel via een door
de federale autoriteiten vastgestelde en goedgekeurde postzending. De volgende
gegevens moeten hierbij overgelegd worden:164
1.
2.
3.
4.
5.
6.
erkend identiteitsbewijs;
verblijfsvergunning;
verblijfplaatsgegevens;
plaats of plaatsen waar de persoon werkt of gewerkt heeft;
vertrekstaten inzake reizen naar het buitenland;
inkomensgegevens.
De redenen voor weigering van afgifte van een permanente verblijfsvergunning
zijn dezelfde als die voor het weigeren van een tijdelijke verblijfsvergunning. 165
Volgens de Wet op het staatsburgerschap zijn staatlozen gelijkgesteld aan
buitenlanders. Verblijfsvergunningen voor staatlozen zien er echter wel anders uit
dan verblijfsvergunningen voor buitenlanders. Staatlozen krijgen een papieren
boekje van 32 pagina’s. Buitenlanders krijgen een stempel in hun paspoort. Voor
2005 kregen staatlozen een speciaal staatlozenpasje.
6.2
Vluchtelingenwetgeving
De vluchtelingenwetgeving in de Russische Federatie is vastgelegd in de federale
Wet van Russische Federatie op de vluchtelingen. Deze wet is op 19 februari 1993
door de Doema aangenomen en op 1 maart 1993 in werking getreden. De wet is
gewijzigd op 23 mei 1997 door middel van een federale wet. 166 De wet is
geamendeerd op 21 juli 1998, 7 augustus 2000, 7 november 2000, 30 juni 2003 en
22 augustus 2004.167
164
Wet op de Rechtspositie van buitenlandse burgers in de RF, artikel 8, lid 6.
165
Ibid., artikel 9.
166
Federal Law on the introduction of amendments and addenda to the law of the Russian Federation on refugees.
167
Legislation Online (www.legislationline.org), Russian Federation Immigration Law and Policy.
44
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
De wet biedt vreemdelingen en staatlozen de mogelijkheid om asiel aan te vragen
wanneer er gegronde angst is voor vervolging op basis van ras, religie,
staatsburgerschap, sociale identiteit of politieke overtuiging. 168
De Federale Migratie Dienst bepaalt wie in aanmerking komen voor de
vluchtelingenstatus.
Vluchtelingen die de Russische grens zijn overgestoken moeten in de regel binnen
24 uur een aanvraag voor een vluchtelingenstatus indienen bij een
grenscontrolepost of een vestiging van de FMS.169
De Russische Federatie telt bij benadering 107.000 vluchtelingen en asielzoekers,
met inbegrip van ongeregistreerden. Veel van de vluchtelingen in Rusland zijn
afkomstig uit Afghanistan (ongeveer 62.000) die voor de opeenvolgende regimes
van de Mujahedin en de Taliban gevlucht zijn. 170
Ongeveer 40.000 vluchtelingen zijn afkomstig uit Georgië waarvan een aantal op
de vlucht is geslagen voor het separatistische geweld in Abchazië en ZuidOssetië.171
Georgiërs in de Russische Federatie kunnen hinder ondervinden van discriminatie
door de autoriteiten.172 Er zijn gevallen bekend van deportaties van Georgiërs uit de
Russische Federatie naar Georgië. 173 De Russische overheid erkent de Georgiërs
die naar de Russische Federatie zijn gevlucht voor het separatistische geweld in
Abchazië en Zuid-Ossetië niet als vluchteling, ze krijgen geen tijdelijk asiel en
staatsburgerschap is niet aan de orde.
UNHCR maakt ook melding van de situatie van veel Armeniërs, afkomstig uit
Bakoe. Voor de Vluchtelingenwet van 1993 hadden deze mensen de
vluchtelingenstatus. Na de invoering van de Vluchtelingenwet werd deze door de
autoriteiten geannuleerd en moesten ze zich opnieuw laten registreren als
vluchteling. Velen van hen zijn hierin niet geadviseerd of geholpen en vielen
168
Wet van de Russische Federatie op de vluchtelingen, artikel 1.
169
Ibid., artikel 4.
170
US Committee for Refugees and Immigrants, World Refugee Survey 2009, Russisan Federation.
171
Ibid.
172
Sinds het begin van de jaren ’90 van de vorige eeuw zijn er spanningen tussen Rusland en Georgië met
betrekking tot Abchazië en Zuid-Ossetië. Georgië beschuldigt Rusland ervan de separatisten in deze regio´s
actief te ondersteunen om zo de onafhankelijkheid van deze Georgische provincies te bewerkstelligen. In 2008
kwam het tot een militair conflict nadat Georgië Zuid-Ossetie was binnengevallen om de separatistische
beweging de kop in te drukken. Rusland heeft in augustus 2008 verklaard de onafhankelijkheid van Abchazië
en Zuid-Ossetië te erkennen.
173
In 2006, bijvoorbeeld, zijn meer dan 2000 etnische Georgiërs gedeporteerd naar Georgië naar aanleiding van
de arrestatie van vier Russische officials in Georgië op verdenking van spionage, BBC News, d.d. 6 oktober
2006, www. bbc.co.uk. ´ECHR to hear Georgia vs. Russia case´, www.Civil.ge. Zie ook een rapport van
Human Rights Watch: ‘Singled Out. Russia’s Detention and Expulsion of Georgians’ (oktober 2007).
45
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
buiten de boot. Hierdoor zijn veel voorzieningen en faciliteiten voor deze groep
mensen niet meer bereikbaar.
Over het staatsburgerschap en verblijfsrecht van Azeri’s en Armeniёrs, die tijdens
het conflict inzake Nagorny Karabach in de periode tussen 1988 en 1994 naar de
RSFSR en de Russische Federatie zijn gekomen, is veel onduidelijkheid. De
Federale Migratie Dienst stelt dat de meeste van hen, inmiddels staatsburgerschap
hebben verkregen op hun eigen wens.174 Sommigen wilden echter naast het
Russisch staatsburgerschap ook hun ‘etnische staatsburgerschap’ behouden, met
andere woorden: ze wilden hun Azerbeidzjaans of Armeens staatsburgerschap niet
opgeven. Daar zijn volgens de FMS veel problemen uit ontstaan met, aangezien
krachtens de Staatsburgerschapswet dubbel staatsburgerschap niet is toegestaan. 175
Azeri’s en Armeniërs, die familie hadden in de RSFSR of de Russische Federatie
met een permanent verblijf, hebben in de regel gemakkelijker hun
staatsburgerschap kunnen regelen dan diegenen die dat niet hadden.
De Russische Federatie heeft het Vluchtelingenverdrag van 1954 en het protocol
bij dit verdrag van 1967 beide op 2 februari 1993 geratificeerd. 176
6.3
Conventies
De Russische Federatie heeft de European Convention on Nationalities van 1997
weliswaar ondertekend maar nog niet geratificeerd. 177
UNHCR constateert dat de staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving van de
Russische Federatie bijna voldoet aan de richtlijn die UNHCR heeft gesteld. Dit
houdt in dat de wetgeving nagenoeg aansluit bij twee bepalende conventies: The
Convention relating to the status of stateless persons van 1954 en The Convention
on the reduction of statelessness van 1961. Rusland is overigens geen partij bij
beide verdragen. UNHCR voert ‘gaps analyses’ uit om te zien waar in de
wetgeving nog verbeteringen nodig zijn.
174
Tot 2000 konden staatlozen onder artikel 18g van de eerste Staatsburgerschapswet via een verkorte procedure
naturaliseren tot Rus. Men hoefde hiertoe slechts een verklaring af te leggen (de zgn. ‘ik wil verklaring’). In de
praktijk werden mensen tijdens het afnemen van deze verklaringen vaak onder druk gezet en werden lastige
vragen aan deze mensen gesteld om de aanvraag te bemoeilijken.
175
Wet op het Staatsburgerschap, artikel 13 lid 1d.
176
www.UNHCR.org.
177
Council of Europe Treaties (www.conventions.coe.int) / UNHCR (www.unhcr.org).
46
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
7
Staatsburgerschap in de praktijk
7.1
Woonregistratie
In de Russische Federatie is het hebben van een registratie in een woonplaats van
groot belang voor het aanvragen van staatsburgerschap of een tijdelijke of
permanente verblijfsvergunning. Zonder een door de autoriteiten erkende
woonregistratie kan er geen succesvolle aanvraag worden ingediend.
Het systeem van de woonregistratie is een vervolg op het systeem van de
propiska’s uit de tijd van de Sovjet-Unie. Het propiskasysteem hield in dat mensen
eerst toestemming van de autoriteiten dienden te verkrijgen voordat ze ergens
konden wonen of verblijven. De staat kon op die manier grote controle uitoefenen
op de binnenlandse migratie.178
In de Russische Grondwet van 1993 werd vastgelegd dat iedereen met rechtmatig
verblijf op het grondgebied van de Russische Federatie het recht heeft op
bewegingsvrijheid.179 Op 25 juni 1993 werd vervolgens een federale wet
aangenomen die het recht op bewegingsvrijheid bevestigde. 180 Met de invoering
van deze wet kwam officieel een einde aan het propiskasysteem. In de praktijk
wordt de term ‘propiska’ echter nog altijd veel gebruikt.
Deze wet van 1993 introduceerde het systeem van de verplichte registratie in een
woonplaats op basis van aangifte. De toestemming van de autoriteiten was hierbij
niet meer benodigd.
Ten opzichte van het Sovjet-systeem van de propiska’s is het registratiesysteem
minder strikt en bureaucratisch. Zo heeft men bijvoorbeeld 90 dagen na
binnenkomst in de Russische Federatie de tijd om een woonregistratie te
verkrijgen. In de Sovjettijd moest men binnen vijf dagen aan een propiska zien te
komen.
Er is een praktijk ontstaan van handel in registraties, vooral in de grote steden
Moskou en Sint Petersburg. In Moskou bijvoorbeeld bieden handelaren registraties
aan tegen veelal hoge bedragen waarbij hun eigen adres als registratieadres
fungeert. Het systeem van het te koop aanbieden van registraties wordt door lokale
178
Zie voor woonregistratie in de voormalige Sovjet-Unie ook ambtsbericht staatsburgerschap van augustus 2002,
179
Grondwet artikel 27.
180
Federale wet ten aanzien van het Recht van burgers van de Russische Federatie op bewegingsvrijheid en de
p. 88-90.
keuze voor een verblijf- of woonplaats binnen de Russische Federatie, in werking getreden op 1
oktober 1993 en geamendeerd op 2 november 2004, 18 juli 2006, 25 december 2008, 27 juli 2010 en 13
december 2010.
47
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
instanties en autoriteiten in stand gehouden. In de grote steden is het moeilijk om
langs formele weg aan een registratie te komen.
In de Russische Federatie is het verkrijgen van een erkende registratie voor veel
mensen nog altijd een groot probleem. Lokale autoriteiten zoals gouverneurs
hanteren niet zelden een eigen interpretatie van de wet. Hierdoor zijn de criteria
voor het verkrijgen van een registratie verschillend per regio. Wanneer in een
bepaalde regio een gouverneur een strikt beleid voert zal hierdoor verkrijging van
een registratie moeilijker zijn dan in een regio waar een meer liberale gouverneur
zetelt.
Ook kan veel afhangen van de mate van strengheid waarmee lokale politie het
beleid uitvoert. De politie stelt namelijk in veel gevallen de instructie op voor het
verstrekken van registraties. Aanvragen voor registraties kunnen per geval
bemoeilijkt of vergemakkelijkt worden door de politie door het stellen van
aanvullende eisen of het weglaten van eisen. Veel instructies, die het beleid handen
en voeten moeten geven, zijn door lokale autoriteiten en politie ook nog niet goed
uitgewerkt. Hierdoor ontstaat lokale willekeur. Soms worden op lokaal niveau
wetten ook simpelweg niet nageleefd.
Ten aanzien van verkrijging van een registratie door middel van verblijf bij
gezinnen in de Russische Federatie kan gesteld worden dat dit in de praktijk
weliswaar mogelijk is maar met omslachtige bureaucratische procedures omgeven.
De wet- en regelgeving met betrekking tot registratie in een woonplaats van
staatsburgers van de Russische Federatie is momenteel aan wijzigingen
onderhevig. Op 11 november 2010 heeft de regering een richtlijn181 uitgevaardigd
gericht op vereenvoudiging van het verkrijgen van een woonregistratie voor
Russische burgers. De veranderingen houden in dat men een registratie nu ook via
het internet kan verkrijgen en dat voor verandering van woonplaats niet meer de
toestemming van de autoriteiten benodigd is. Via het internet kunnen Russische
staatsburgers dus de autoriteiten in kennis stellen van de verandering van
woonplaats. De richtlijn is per 1 januari 2011 van kracht geworden. 182
7.2
Etniciteit
In artikel 26 van de Grondwet en artikel 4 van de Staatsburgerschapswet ligt onder
meer verankerd dat rechten van personen niet kunnen worden beperkt door
181
Richtlijn 885, 11 november 2010.
182
Zie ook www. subscribe.ru (http://digest.subscribe.ru/realty/advice/n418189660.html).
48
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
etnische afkomst. In de Russische Federatie speelt etniciteit bij
staatsburgerschapskwesties echter wel degelijk een rol.
Etnische groeperingen kunnen in de hele Russische Federatie te maken krijgen met
een discriminatoire houding van lokale autoriteiten. Dit hangt vaak samen met de
houding van de zittende gouverneur in een regio en de manier waarop regionale
politie opereert. In de Krasnodar regio, bijvoorbeeld, hebben Armeniërs, Koerden
en met name Mezketische Turken te maken met tegenwerkende autoriteiten. Deze
groeperingen hebben daar, in de late jaren ’80 en vroege jaren ’90 van de vorige
eeuw, leegstaande huizen betrokken. 183 Het bewonen van die huizen werd niet
gekoppeld aan een registratie. Door ze een registratie te weigeren blijven deze
mensen verstoken van staatsburgerschap en kunnen ze niet legaal werken, grond
pachten of goederen verkopen. 184
Officieel staat er voor deze mensen bezwaar en beroep open tegen afwijzende
beslissingen, of tegen weigeringen van gezaghebbenden van gemachtigde organen
om zaken in behandeling te nemen. 185 In praktijk weigeren rechtbanken echter vaak
zaken aan te nemen of nemen ze besluiten die indruisen tegen de wet- en
regelgeving. Ook pogingen (van bijvoorbeeld hulporganisaties) om zaken voor een
Europese rechtbank te krijgen zijn tot op heden weinig succesvol gebleken.
7.3
De rol van de Federal Migration Service (FMS)
De Federale Migratie Dienst (FMS) speelt bij de verkrijging van registraties een
bepalende rol. Alle registratieaanvragen worden door de FMS gecontroleerd. De
FMS kent in de hele Russische Federatie 80 regionale kantoren die de procedurele
gang van zaken in de eigen regio behartigen. De regionale kantoren hebben op hun
beurt lokale kantoren onder zich. De gegevens over Russische burgers zijn
decentraal opgeslagen, de gegevens over buitenlanders worden centraal bewaard.
De opslag van biometrische gegevens is nog niet ver doorgevoerd. Onder
biometrische gegevens verstaat de FMS ook pasfoto’s. Er is geen centrale database
met vingerafdrukken. Dactyloscopie wordt alleen toegepast met betrekking tot
criminelen en eventueel in gevallen waarbij mensen vrijwillig hun vingerafdrukken
hebben gegeven. Ambtenaren zijn verplicht hun vingerafdrukken te geven. De
facto zijn alle gegevens bij FMS ondergebracht, behalve geboortegegevens en
gegevens inzake verkiezingen (zoals stemgegevens). Geboortegegevens huizen bij
het ministerie van Justitie en verkiezingsgegevens bij de Centrale
Verkiezingscommissie.
183
Mezkhetische Turken zijn in die periode vanuit de Fergana Valei in Oezbekistan gevlucht voor etnisch geweld.
184
Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC): ‘Russian Federation, Monitoring of IDP’s en Returnees still
185
Zie Wet op het Staatsburgerschap, artikel 39 en 40.
needed’ oktober 2009 (op: UNHCR Refworld (www.unhcr.org).
49
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Veel mensen die nog een legaal verblijf in de Russische Federatie moeten
verkrijgen hebben angst zich tot de FMS te wenden. De FMS heeft een reputatie
opgebouwd hard en restrictief te werk te gaan niet in de laatste plaats omdat
ongedocumenteerden regelmatig met uitzetting zijn geconfronteerd. 186 IOM
Moskou merkt op dat de houding van de FMS, met name bij problematische
gevallen, niet altijd even behulpzaam is.
Wanneer een persoon uit de voormalige Sovjet-Unie in de periode van vòòr de
eerste staatsburgerschapswet naar de Russische Federatie is gekomen en nu
staatsburgerschap aanvraagt, moet bepaald worden of die persoon woonachtig is
geweest in een regio binnen de huidige Russische Federatie. Een lokale afdeling
van de FMS doet hierop onderzoek ter plekke. De geldigheid van de documenten
die een aanvraag moeten ondersteunen wordt beoordeeld door het centrale bureau
in Moskou met behulp van gegevens uit de centrale database.
Lange tijd werd een woonregistratie als enige woonbewijs erkend. Wanneer geen
registratiebewijs (met name de propiska in het Sovjetpaspoort) kon worden
overgelegd, was het aanvragen van staatsburgerschap praktisch onmogelijk. De
laatste jaren lijkt het erop dat de houding van de FMS op dit terrein versoepelt.
Men begint in te zien dat een bewijs van woonachtigheid in de Russische Federatie
niet altijd hetzelfde hoeft te zijn als een concrete registratie of propiska. Er treedt
een soort bewustwording op binnen de gelederen van de FMS, dat een flexibeler
houding het terugdringen van het staatlozenprobleem onder burgers uit de
voormalige Sovjet-Unie ten goede kan komen.
De strikte houding van de FMS uit de jaren na de invoering van de Wet op het
staatsburgerschap van 2002 lijkt dan ook enigszins te zijn losgelaten. Deze houding
kwam vooral voort uit de veronderstelling dat in de jaren gelegen tussen de eerste
en de tweede staatsburgerschapswet (grofweg van 1992 tot 2002) de meeste exSovjetburgers hun staatsburgerschap wel hadden geregeld of in ieder geval hadden
moeten regelen. 187
7.4
Ongedocumenteerden
Voor ontheemden uit de voormalige Sovjet-Unie, die niet meer over geldige
documenten beschikken, is het zeer moeilijk hun identiteit aan te tonen, teneinde
het staatsburgerschap van of rechtmatig verblijf in de Russische Federatie te
verkrijgen. Wanneer een persoon een aanvraag hiertoe indient op een consulaat in
186
Ongedocumenteerde migratie wordt door FMS gezien als een overtreding van de Wet op de Rechtpositie
van vreemdelingen, waarop sanctie van toepassing is.
187
Dit is door meerdere gesprekspartners in zowel Nederland als Rusland gemeld.
50
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
het buitenland, is het van belang dat hij kan aantonen permanent woonachtig te zijn
geweest op het grondgebied van de huidige Russische Federatie. Wanneer de
aanvrager gegevens hieromtrent kan aanleveren, kan een lokaal kantoor van de
FMS, in opdracht van FMS Moskou, ter plaatse onderzoek doen. De gegevens
worden aan de hand van de centrale database gecontroleerd ter vaststelling van de
identiteit. Het centrale orgaan van de FMS in Moskou bepaalt of de gegevens
geldig zijn of niet.
Ongedocumenteerden in de Russische Federatie zijn veelal afhankelijk van de hulp
van UNHCR en andere hulporganisaties bij het indienen van een aanvraag ter
verkrijging van staatsburgerschap of rechtmatig verblijf.188 Velen van hen hebben
niet het geld waarmee ze zich tot een lokale autoriteit kunnen wenden om een
aanvraag in te dienen. Voor personen zonder geldig verblijfsdocument is het zeer
moeilijk deel te nemen aan de samenleving. Ze leven veelal bij verwanten en weten
vaak niet hoe ze voorzieningen voor zichzelf moeten regelen.
7.5
Staatsprogramma ondersteuning vrijwillige vestiging in de Russische
Federatie van landgenoten in het buitenland
Sinds 1999 bestaat er in de Russische Federatie een programma om landgenoten
die in de Sovjettijd geëmigreerd waren en hun nakomelingen, terug naar de
Russische Federatie te halen. Het programma was gebaseerd op de in mei 1999
aangenomen wet ‘Over het overheidsbeleid van de Russische Federatie ten aanzien
van landgenoten in het buitenland.189 Dit programma was aanvankelijk vooral
gericht op de ‘russificatie’ van de bevolking. Ook het krimpen van de Russische
bevolkingsomvang speelde een rol in de totstandkoming van dit programma. Onder
landgenoten moet binnen de context van het programma worden verstaan:190
1. personen die in hetzelfde land geboren zijn, die in dat land wonen of
woonden en die de kenmerken dragen van de taal, de geschiedenis, de
cultuur, de tradities en de gewoonten, alsmede hun nakomelingen;
2. permanent in het buitenland verblijvende staatsburgers van de Russische
Federatie;
3. personen, en hun nakomelingen, die buiten de Russische Federatie wonen
en die in de regel tot de volkeren behoren die oorspronkelijk op het
grondgebied van de Russische Federatie woonden en personen die zelf een
vrijwillige keuze hebben gemaakt voor de geestelijke, culturele en
188
UNHCR bereidt soms staatsburgerschapsaanvragen voor. Deze hebben grotere kans van slagen omdat dit het
189
Federale Wet 99-FZ van 24 mei 1999, zie ook: ‘Russian Policy on Compatriots Abroad’ Bundeszentrale für
werk van de autoriteiten vergemakkelijkt.
Politische Bildung, www.bpd.de.
190
Website FMS, www.fms.gov.ru.
51
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
wettelijke band, van wie familieleden (afstamming in rechte lijn) op het
grondgebied van de Russische Federatie woonden, waaronder:
a) burgers van de Sovjet-Unie, die in één van de Sovjetrepublieken woonden,
die het staatsburgerschap van die landen hebben verkregen of staatloos zijn
geworden;
b) emigranten uit Rusland, de RSFSR en de Sovjet-Unie die het burgerschap
van één van deze landen hadden en die staatsburgers van andere landen
zijn geworden of staatloos.
Door het overleggen van een document waaruit het Russisch staatsburgerschap
blijkt kan men aantonen dat men landgenoot is. Dit kan ook door bepaalde
activiteiten zoals het stimuleren van de Russische taal of het onderhouden van
goede banden met Rusland. Ook een document waaruit het lidmaatschap van een
vereniging van landgenoten blijkt, kan dienen als bewijs. Verder moet men achttien
jaar of ouder zijn, handelingsbekwaam en arbeidsgeschikt, voldoende opgeleid zijn
en voldoende ervaring hebben om in Rusland aan het werk te kunnen gaan, de taal
voldoende beheersen en eventueel aan de voorwaarden voldoen om een tijdelijke
verblijfsvergunning te krijgen. 191
Sinds 2003 is het staatsprogramma vooral gericht op arbeidsmigratie. Burgers van
de voormalige Sovjet-Unie kunnen binnen dit traject via een eenvoudige procedure
staatsburger worden van de Russische Federatie. Er wordt in dit programma vooral
ingezet op personen jonger dan 50 jaar die gezond zijn en kunnen werken. In 2008
is het programma hernieuwd. Het eindjaar is voorlopig vastgesteld op 2012. Het
programma sloot nauw aan bij het, in 2003 in de wet ingevoerde, amendement met
betrekking tot versneld staatsburgerschap voor Sovjetburgers.
De bedoeling van het programma was om binnen drie jaar ongeveer 400.000
mensen naar de Russische Federatie te halen. In de praktijk bleef de teller steken
op ongeveer 26.000 mensen. Het programma gold alleen voor de regio’s in de
Russische Federatie die akkoord zijn gegaan met opname en huisvesting van de
migranten. Door het programma moesten met name de dunbevolkte, afgelegen
regio’s in de Russische Federatie met etnische Russen bevolkt raken. Personen die
binnen het kader van dit programma naar de Russische Federatie zijn gekomen
moeten ten minste twee jaar in de regio van hun bestemming blijven en werken.
Velen wisten echter niet van het bestaan van het programma af doordat de
Russische autoriteiten weinig inspanning verrichtten om het bekend te stellen
buiten de grenzen. Velen die er wel van wisten hebben geen gebruik gemaakt van
het programma omdat ze geen verwantschap meer hebben met Rusland en met de
191
Website FMS, www.fms.gov.ru.
52
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
regio waar hun etnische wortels liggen. Het betreft hierbij vaak nazaten van
Sovjetburgers die naar verre buitenlanden zijn vertrokken. Ook waren in de regio’s
de geplande bedrijven voor de werkgelegenheid vaak nog niet gestart waardoor de
teruggekeerden geen werk hadden. De werkgelegenheid was vaak ook niet
afgestemd op het aanbod aan beroepen van de teruggekeerde personen.
De stroomlijning van het programma is na de herziening in 2008 verbeterd. Er
wordt een toelage verstrekt aan de teruggekeerden en de werkgelegenheid is beter
op deze mensen afgestemd. Het gebrek aan verwantschap met de Russische
Federatie blijft onverkort het grootste probleem voor het welslagen van het
programma.
7.6
Nieuwe wetgeving in voorbereiding
Momenteel is een nieuw wetsvoorstel in behandeling gericht op de verdere
terugdringing van staatloosheid van Sovjetburgers die voor 2002 naar de Russische
Federatie zijn gekomen en sinds langere tijd woonachtig zijn in de Russische
Federatie. De insteek hierbij is dat over één tot drie jaar de meesten van deze
mensen staatsburgerschap hebben verkregen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van
allerlei over deze personen beschikbare documentatie. Bij goedkeuring kan binnen
een korte periode het staatsburgerschap verkregen worden. Het voorstel behelst
verder dat de kinderen van deze personen direct het staatsburgerschap verkrijgen.
Het voorstel ligt in de verslagperiode van dit ambtsbericht nog ter beoordeling bij
de Staatsdoema. Naar verluidt vormt de mogelijkheid dat ook Georgiërs hierdoor
staatsburger zouden kunnen worden een struikelpunt, gezien de spanningen tussen
beide landen.
In principe kunnen mensen nu al gebruik maken van deze op handen zijnde
wetgeving, door middel van een instructiebrief van de FMS. De strekking van die
brief is dat met aangetoonde gelegaliseerde documentatie een verblijfsvergunning
kan worden aangevraagd. In de praktijk werkt dit echter lang niet overal.
Het verschil tussen deze nieuwe wetgeving en de eerdere verkorte
naturalisatieprocedure is dat de laatste legaal in Rusland verblijvende exSovjetburgers betrof en de nieuwe wetgeving illegaal verblijvende exSovjetburgers betreft.
Sinds ongeveer drie jaar is op overheidsniveau een discussie gaande omtrent de
invoering van regelgeving inzake een verkorte naturalisatieprocedure voor
repatrianten. Dit betreft ook deels etnische Russen (bijvoorbeeld Tataren).
53
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
In het kader van het geratificeerde readmissieverdrag tussen de EU en de Russische
Federatie (25 mei 2006), is op 9 maart 2011 het bilaterale protocol Terug en
Overnameovereenkomst tussen de Russische Federatie en Nederland getekend.
Hierdoor zullen ook readmissieverzoeken vanuit Nederland kunnen
plaatsvinden. 192
Bij een readmissieverzoek wordt onderzocht door een lokale FMS of een persoon
in een regio in de Russische Federatie woonachtig is geweest en op basis daarvan
een verblijfsvergunning kan worden verstrekt. Documenten ter ondersteuning van
het verzoek kunnen door de persoon zelf aangeleverd worden. Wanneer een
readmissieverzoek op een ambassade wordt ingediend kan de ambassade zelf
eveneens informatie aanleveren ter ondersteuning van het onderzoek. Paspoorten
worden hierbij als directe bewijzen beschouwd, kopiёn worden als indirecte
bewijzen beschouwd. Bij het onderzoek zijn met name gezichtsgegevens zoals
pasfoto’s belangrijk.
Bij dergelijke onderzoeken moet vaak gebruik worden gemaakt van lokale
archieven. FMS stelt dat ook archieven uit de Sovjettijd bewaard zijn gebleven. Er
zijn ook geluiden dat sommige archieven zijn vernietigd. Een voorbeeld dat werd
genoemd betreft documenten uit Tadzjikistan die in de burgeroorlog (1992-1997)
verloren zouden zijn gegaan.
192
http://www.fms.gov.ru/press/news/news_detail.php?ID=42215
54
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
I
Bronnen
Voor dit ambtsbericht is gebruik gemaakt van de volgende openbare bronnen:
Wetgeving:
Decreet van de president van de Russische Federatie ‘On questions of the Federal
Migration Service’ (2004)
Grondwet van de Russische Federatie, 1993
Verordening van de president van de Russische Federatie ‘Over de bekrachtiging
van de bepaling over de wijze van behandelen van zaken betreffende
staatsburgerschap van de Russische Federatie’ (2002)
Wet ten aanzien van het Recht van staatsburgers van de Russische Federatie op
bewegingsvrijheid en de keuze voor een verblijf- of woonplaats binnen de
Russische Federatie, 1993
Wet op de Rechtspositie van buitenlandse burgers in de Russische Federatie, 2002
Wet op het Staatsburgerschap van de Russische Federatie, 1991
Wet op het Staatsburgerschap van de Russische Federatie, 2002
Wet op de Vluchtelingen in de Russische Federatie, 1993
Andere bronnen:
Alexander, James: ‘Federal reforms in Russia: Putin’s challenge to the republics’
(Demokratizatsiya)
Bundeszentrale für Politische Bildung: ‘Russian Policy on Compatriots Abroad’
(www.bpd.de)
Central Asia-Caucasus Institute: ‘Turkmenistan revisits a ban on dual citizenship’
(www.cacianalyst.org)
CIA World Factbook (www.cia.gov)
Council of Europe Treaties (www.conventions.coe.int)
55
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
Europaworld.com (www.europaworld.com)
Human Rights Watch, ‘Singled Out. Russia’s Detention and Expulsion of
Georgians (oktober 2007)
Institute for War & Peace Reporting (IWPR, www.iwpr.net): ‘Azerbaijan’s
Passport Rush’
Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC): ‘Russian Federation,
Monitoring of IDP’s and Returnees still needed’
Law Library of Congres (www.loc.gov)
Legislation Online (www.legislationline.org)
Subscribe Online informatiemagazine (www.subscribe.ru)
UNHCR (www.unhcr.org)
Us Committee for Refugees and Immigrants (USCRI, www.refugees.org)
Website van de Federal Migration Service (www.fms.gov.ru)
Website van het Kremlin (www.kremlin.ru)
Website ministerie van Buitenlandse Zaken van de Russische Federatie
(www.mid.ru)
56
Thematisch ambtsbericht Staatsburgerschaps- en vreemdelingenwetgeving in de
Russische Federatie – april 2011
II
Kaart van de Russische Federatie
57