Opzet Wat is presentie? Wat is presentie?

(c) 2017 A.J. Baart -- alleen aanhalen met volledige bronvermelding
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
Opzet
Dag van de sociaal werker
Ede
1. Ik open met te zeggen wat de presentiebenadering is
2. In het tweede deel ga ik in op de moderne
maar lastige positie van de sociaal werker en
welke professionaliteit daarvoor vereist is
Verstandig zijn en relationeel werken
naar de nieuwe professional
Prof. dr Andries Baart
15 maart 2017
2
Presentie
Wat is presentie?
Niet de lastige definitie…
We gaan in op de vraag wat
presentie is en geven alvast een
beknopt antwoord:
© A.J. Baart
goede, nabije, afgestemde zorg
die professioneel en met liefde
gegeven wordt.
4
Wat is presentie?
1 Menslievend
2 Aansluitend
3 Relatiegestuurd
Zorgen vanuit nabijheid: er zijn met en voor
de ander
Bij het leven, het verhaal en de persoon van
de ander
Doen wat de ander jou nu te kennen geeft als
passend, als nodig en als verlangen
4 Effectieve bekommernis Doen wat de ander werkelijk helpt en baat
5 Erkennend en
bevestigend
6 Ruimte geven
7 Uithouden
De ander eer geven en zijn of haar anderszijn respecteren
Het beste van de ander tevoorschijn halen en
de ander nooit afschrijven
Kunnen afwachten en je onmacht verdragen
5
Meer weten? Artikelen ophalen? Op de hoogte blijven?
Surf naar: www.presentie.nl
6
1
(c) 2017 A.J. Baart -- alleen aanhalen met volledige bronvermelding
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
De sociale professional
De sociale professional
Sinds de grote transities zijn positie,
functie en afrekenbaarheid van de
sociale professional
• …minstens in beweging
• …wellicht in ontwikkeling
• …mogelijk ook ten prooi aan
diepe verwarring en verwording.
De sociale professional
Sinds de grote transities zijn positie, functie en
afrekenbaarheid van de sociale professional
• …minstens in beweging
• …wellicht in ontwikkeling
De sociale professional
Positie
• Van oudsher leefwereldgericht en precies dat is ook
goed terug te zien in het werk van de genomineerden.
Prachtig!
• …mogelijk ook ten prooi aan diepe verwarring en
verwording.
Ik ga in op deze veranderingen (positie en functie) en
zoek uiteindelijk naar de contouren van de nieuwe
professional.
• Maar misschien schiet het ook tekort en is het
onhoudbaar.
De sociale professional
De sociale professional
Positie is nu veel vaker ambigu:
Positie is nu veel vaker ambigu:
• Altijd tussen twee ‘opdrachtgevers’ (met eigen
beloningen!), leefwereld en systeem; de bijtende hond
en de kat; dubbele loyaliteit met morele preferentie
• Altijd tussen twee ‘opdrachtgevers’ (met eigen
beloningen!), uit leefwereld en systeem; de bijtende
hond en de kat; dubbele loyaliteit met morele
preferentie
• Brugfunctie: tussen (informele) alledaagsheid en
(formeel) arrangement, het geleefde leven en de
politieke ordening, de persoonlijke wens en het
algemene goed
Sociaal werk
Leefwereld
Systeem
2
(c) 2017 A.J. Baart -- alleen aanhalen met volledige bronvermelding
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
De sociale professional
Positie is nu veel vaker ambigu:
• Altijd tussen twee ‘opdrachtgevers’ (met eigen
beloningen!), uit leefwereld en systeem; de hond en de
kat; dubbele loyaliteit met morele preferentie
• Brugfunctie: tussen (informele) alledaagsheid en
(formeel) arrangement, het geleefde leven en de
politieke ordening, de persoonlijke wens en het
algemene goed
• Onvermijdelijk op een spanningsvolle, vrijwel
onmogelijke positie: tussen (a) de toepassing van
formele competenties en evidence-based kennis
en (b) het vermogen tot artistieke improvisaties
vanuit belichaamd en situationeel begrip
De sociale professional
• Deze positie gaat gepaard met veel, grotendeels
onoplosbare worstelingen:
 Voor wie of welk soort doelen ben je er?
 Vanuit welk perspectief interpreteer je problemen
en kansen?
 Wie dien je nu uiteindelijk?
 Wat is de betekenis van je eigen morele kompas?
 Moet je regels en beperkingen aanvaarden of juist
bestrijden
De sociale professional
De sociale professional
Positie: hanteren van deze spanningen
Positie: hanteren van deze spanningen
• Ons principiële antwoord: finaliseren.
• Ons principiële antwoord: finaliseren.
• Niet denken vanuit concrete taken, opdrachten,
beloning, succes, etc. maar vanuit ‘waar het uiteindelijk
om te doen is’ in dit type werk
• Niet denken vanuit concrete taken, opdrachten,
beloning, succes, etc. maar vanuit ‘waar het uiteindelijk
om te doen is’ in dit type werk
• Finaliseren gaat zo:
een discursieve prestatie
mede op basis van inhoudelijk
zelfbewustzijn
met historisch bewustzijn
het is vakgebied overstijgend
gevoed vanuit politieke ethiek
en wordt onttrokken aan de markt
De sociale professional
De sociale professional
Functie
Functie
• Ook in recente publicaties ligt het accent steeds op
twee functies van social work: hulpverlenen en
gemeenschapsopbouw (laatste zit wel in
verdomhoekje), liefst geïntegreerd.
• Ook in recente publicaties ligt het accent steeds op
twee functies van social work: hulpverlenen en
gemeenschapsopbouw (laatste zit wel in
verdomhoekje), liefst geïntegreerd.
• Maar door recente maatschappelijke ontwikkelingen
staat deze tweedeling onder druk: populisme,
Trumpism, boze onderlaag, basket of the deplorables,
de witte elite, etc. etc.
• Maar door recente maatschappelijke ontwikkelingen
staat deze tweedeling onder druk: populisme,
Trumpism, boze onderlaag, basket of the deplorables,
de witte elite, etc. etc.
• In presentie hebben we altijd oog gehad voor sociale
overbodigheid!
3
(c) 2017 A.J. Baart -- alleen aanhalen met volledige bronvermelding
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
De sociale professional
De sociale professional
Functie
Functie
• Die ontwikkelingen hebben de politieke functie van
sociaal werk weer op de kaart gezet. De politiek en het
politieke onderscheiden!
• Die ontwikkelingen hebben de politieke functie van
social work weer op de kaart gezet.
• Wat betekent dat? In elk geval dat de tweedeling hulp
en gemeenschapsopbouw niet meer volstaat.
• Zeggen dat gemeenschapsopbouw de politieke /
democratische functie vervult is bijna altijd te naïef én
overdreven
• Ik leg het graag anders uit, tamelijk klassiek overigens:
De sociale professional
De sociale professional
Functie
Functie
1. Het social work signaleert ook onvrede (doorheen
hulp en opbouw), politieke wensen en politieke
potenties, en de informele ordening van betrekkingen
1. Het social work signaleert ook onvrede (doorheen
hulp en opbouw), politieke wensen en politieke
potenties, en de informele ordening van betrekkingen
 hier neemt de politieke functie van sociaal werk de
gestalte aan van intermediair en advocate,
stemversterker naar de systeemwereld en het
institutionele discours. [Dat vraagt overigens een
zekere onafhankelijkheid én een zekere moed die al te
gemakkelijk ontbreken resp. ondermijnd worden. Ik
kom daarop terug.]
De sociale professional
De sociale professional
Functie
Functie
2. Omgekeerd is er de onontkoombare realiteit
van distributieve rechtvaardigheid, beperkte
middelen, systemische complexiteit,
‘common goods’ etc.: de realiteit frustreert
ook, individuele wensen zijn niet steeds in
te willigen, onbehagen bestaat en is deels
onvermijdelijk, moet ook ge/verdragen
worden.
2. Omgekeerd is er de onontkoombare realiteit van
distributieve rechtvaardigheid, beperkte middelen,
systemische complexiteit, ‘common goods’ etc.: de
realiteit frustreert ook, individuele wensen zijn niet
steeds in te willigen, onbehagen bestaat en is deels
onvermijdelijk, moet ook ge/verdragen worden.
 Hier is de politieke functie van sociale pedagogiek
aan de orde: mensen helpen/leren goed te leven in een
niet/nooit ideale realiteit. De kunst is weg te blijven
bij populisme, de onrealistische beloften alles op orde
te maken en de frustraties weg te nemen. Zelf het
goede voorbeeld geven.
4
(c) 2017 A.J. Baart -- alleen aanhalen met volledige bronvermelding
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
De sociale professional
De sociale professional
Functies social work
1 Hulpverlening
1 Hulpverlening
2 Samenlevingsopbouw
2 Samenlevingsopbouw
3 Politiek behartigen
3 Politiek behartigen
Sociale pedagogiek naar
burgers
Advocacy naar systeem
Leren leven met een
realiteit die ook frustreert
Politiceren van het
institutionele discours
vanuit de leefwereld
Het vervullen van deze functies en het innemen van de
geschetste positie stellen hoge eisen aan de werker, met
name aan het hanteren van spanningen, het vermogen
situationeel af te wegen wat wenselijk is, het beschikken
over professionele deugden en het zelfstandig durven/
kunnen oordelen en beslissen.
De verstandige professional
De verstandige professional
Het laatste deel van deze inleiding betreft de professional
die met de genoemde spanningen overweg kan.
Ik ga uitleggen…
Ruimte nodig hebben
maar
Gebrek aan ruimte
dus
Ruimte nemen
mits
Ruimte beheren
• ...dat deze positiekeuze en functievervulling eerder ruimte vragen dan
regelgehoorzaamheid
• ...dat die ruimte van alle kanten ingeperkt
wordt en dus veroverd moet worden
• …en dat de professional daarom met de
regels moet kunnen spelen: dat vraagt om
professionele verstandigheid of praktische
wijsheid
28
De ruimte vinden
De verrijking geblokkeerd
De benodigde ruimte moet vaak (politiek) bevochten maar
ten dele is ze ook de vrucht van ruimte zoeken, ruimte
benutten, ruimte scheppen en ruimte bewaren of
behouden door de professional. Die is niet volkomen
machteloos en overgeleverd.
Dit zijn de ruimtevreters:
1 Organisatie en bureaucratie: omslachtigheid die
fairness en herbergzaamheid om zeep helpt
2 Kolonisering door marktwerking en aanbesteding 
systemische krachten waar ze niet horen
3 Dominante politieke ideologie  onrealistische
verwachtingen en eisen
Je kunt ook zien als de
‘ruimtevreters’ in beeld brengt.
4 Juridificering van het beroep  angst voor
aansprakelijkheid
5 Zelfbeletselen: zelf aanhoudend regels maken,
vasthouden aan conventies, aan het oude en
vertrouwde, te snel laten en opgeven…
29
30
5
(c) 2017 A.J. Baart -- alleen aanhalen met volledige bronvermelding
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
Verstandigheid
De verrijking geblokkeerd
Dit zijn de ruimtevreters:
1 Organisatie en bureaucratie: omslachtigheid die
fairness en herbergzaamheid om zeep helpt
Niet al deze door
krachten
kun je als professional
de 
2 Kolonisering
marktwerking
en aanbesteding
baas, maar veel
wel als
je ze
je vakbeoefening
minder
systemische
krachten
waar
niet horen
laat leiden politieke
door ‘gehoorzaamheid’
aan regels en
3 Dominante
ideologie  onrealistische
meer door de
omgang met regels.
verwachtingen
en verstandige
eisen
4 Juridificering van het beroep  angst voor
aansprakelijkheid
5 Zelfbeletselen: zelf aanhoudend regels maken,
vasthouden aan conventies, aan het oude en
vertrouwde, te snel laten en opgeven…
31
Verstandigheid
Verstandigheid
In de literatuur wordt in wisselende
bewoordingen gepleit voor een bepaald soort
professional: reflectief, in staat goede kennis
aan te wenden.
Ik zoek momenteel vanuit de theorievorming over
phronèsis, zeg: verstandigheid.
Ik wil met dat ‘nieuwe
denken’ over
professionaliteit enkele
problemen repareren die aan
het gewone invulling van
professionaliteit en de
oproep tot gehoorzaamheid
kleven.
Dat is natuurlijk goed maar tegelijk onvoldoende: de practicus moet duidelijk meer doen dan
goed reflecteren.
Ik ga dat ‘meer’ pogen te benoemen.
33
Verstandigheid
34
Verstandigheid
Vanwaar verstandigheid:
Hier beknopt toegelicht in 10 punten
• Aristotelisch begrip: phronèsis
1. In complexe (chaotische) situaties is het
onvoldoende te koersen op evidence,
voorgegeven doelen, tools en protocollen
• Moderne literatuur daarover
2. Je moet dan niet doorzetten maar
verstandig zijn
3. Dat is: in staat zijn dóór te gaan waar de
vakkennis je in steek laat
35
4. Daarbij heel secuur in het doelkader
blijven (ook als dat verduisterd is)
36
6
(c) 2017 A.J. Baart -- alleen aanhalen met volledige bronvermelding
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
Verstandigheid
Verstandigheid
5. En waar nodig spelen met de toepassing
van de regels, het grijze gebied durven te
betreden
9. Durven besluiten waar uiteindelijk geen
zekerheid bestaat
10. De sprong wagen, met het oog op het
uiteindelijke doel en met inbegrip van al je
kennis, ervaring, moraliteit, verbeeldingskracht, intuïties, etc.
6. Reflectief te werk gaan en velerlei typen
kennis kunnen aanspreken; niet hangen
aan formele vakkennis
7. Deugdelijk kunnen improviseren; het
onverwachte (emergente) niet negeren
11. Moedig zijn en waar nodig risico nemen –
ervoor stáán en verstandigheid kunnen
uitleggen  je verantwoorden
8. Liefdevol en ruimhartig zijn: de zaak niet
opblazen noch wegdoen maar volhouden
37
Verstandigheid
38
Verstandigheid
Ik zou zeggen: deze kenmerken reiken
(aanzienlijk) verder dan de gewone
professionaliteit en nemen soms zelfs afstand
ervan (minder discursief, niet procedureel maar
uitkomstgeladen, stramien doorbrekend).
Ik zou zeggen: deze kenmerken reiken
(aanzienlijk) verder dan de gewone
professionaliteit (die ik altijd heb verdedigd en
uitgedragen) en nemen soms zelfs afstand
ervan (minder discursief, niet procedureel maar
uitkomstgeladen, stramien doorbrekend).
De goede professional is verstandig,
beschikt over verstandigheid, oefent
zich in verstandig optreden. Daarin
zijn methodische vaardigheid en
reflectiviteit opgenomen maar ook
krachtig ingekaderd.
39
Verstandigheid
40
Verstandigheid
Let op de serie De praktisch wijze professional
We hebben al veel uitgelegd en dat
doen we nu niet nog eens:.
41
42
7
(c) 2017 A.J. Baart -- alleen aanhalen met volledige bronvermelding
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
Verstandigheid
Verstandigheid
Bij verstandigheid gaat het nog steeds reflectie
maar:
Bij verstandigheid gaat het nog steeds reflectie
maar:
• IkMorele
lading
van hulp en
is het
zou willen
suggereren
en zorg
ik wens
behouden:
het goed vanzijn
de ander
als
jullie
toe: professionals
weliswaar
uitgangspunt
lerend en reflecteren
• Het
eigenlijke
(de finaliteit)
maar
bovenaldoelkader
(in hun complexe
en is
het inhoudelijke richtsnoer
politiek geladen context) verstandig
• Deenhandelingsdwang
(je móét wat) blijft op
moeten op hun verstandigheid
de voorgrond
staan
beoordeeld
worden
en niet slechts op hun
• IkMorele
lading
van hulp (en
en zorg
is het
zou willen
suggereren
ik wens
behouden:
het goed van zijn
de ander
als
jullie
toe): professionals
weliswaar
uitgangspunt
lerend en reflecteren
• Het eigenlijke
doelkader
(de finaliteit) is
maar bovenal
verstandig
het inhoudelijke richtsnoer
en moeten op hun verstandigheid niet op
• De
(je móétworden
wat) blijft op
hunhandelingsdwang
reflectiviteit beoordeeld
de voorgrond
staan sociaal werk veel
Daar
wordt het moderne
• Meerdere
bronnenen
van
weten wat te doen
productiviteit
reflectiviteit
• Intuïtiever en sneller
• Meerdere
bronnen
van weten van.
wat te doen
beter en
veel menselijker
• Intuïtiever en sneller
43
44
Einde
45
8