De relatie met een Spirituele Leraar
advertisement
De relatie met een Spirituele Leraar DEEL I: SPIRITUELE ZOEKERS EN SPIRITUELE LERAREN............................................................................ 4 01. Culturele aspecten....................................................................................................................................4 De gemiddelde spirituele leerling in het traditionele Tibet ...................................................................................................4 Toetreden tot een klooster in het traditionele Tibet..............................................................................................................4 Heden ten dage toetreden tot een klooster in ballingschap.................................................................................................4 De traditionele Tibetaanse kloosteropleiding .......................................................................................................................4 Het traditionele spirituele leven van Tibetaanse leken.........................................................................................................5 Het contrast met westerse spirituele zoekers ......................................................................................................................5 02. De traditionele betekenis van een spirituele leraar................................................................................5 Rectificatie van termen .........................................................................................................................................................5 Goeroe ..................................................................................................................................................................................5 Lama .....................................................................................................................................................................................5 De volledige oorspronkelijke betekenis van een lama .........................................................................................................5 Ander gebruik van het woord lama.......................................................................................................................................6 Geïncarneerde lama’s: tulku’s & rinpochees........................................................................................................................6 Lamaïsme en de traditionele rol van tulku’s .........................................................................................................................6 ‘God-Koningen’ .....................................................................................................................................................................6 Spirituele vrienden ................................................................................................................................................................6 Het boeddhistische concept van vriendschap......................................................................................................................7 Geshes en Kenpo’s ..............................................................................................................................................................7 Samengevat..........................................................................................................................................................................7 03. De traditionele betekenis van een spirituele zoeker ..............................................................................7 De implicaties van de Sanskriet termen voor een discipel ..................................................................................................7 Wat het betekent om een leraar’s ‘getrug’ te zijn .................................................................................................................8 Het beginpunt van een discipel ............................................................................................................................................8 De noodzaak van een correct begrip en de overtuiging van wedergeboorte als voorwaarde voor een discipel om echt te kunnen streven naar bevrijding en verlichting enals minimale voorwaarden om het eerste stadium van spirituele ontwikkeling te bereiken .......................................................................................................................................................8 De overtuiging van wedergeboorte bij het aangaan van een discipel-mentor relatie..........................................................9 Een discipel-mentor relatie aangaan met spirituele doelen voor dit leven alleen of ook voor volgende generaties ..........9 Voorwaarden voor een beginnend discipel om tijdelijk te streven naar niet-traditionele doelen ........................................9 Het verschil tussen een discipel worden van een spiritueel mentor en cliënt worden van een therapeut..........................9 Misplaatst gebruik van de term ‘discipel’............................................................................................................................10 Realistische houding van een authentieke discipel ...........................................................................................................10 04. De verschillende soorten spirituele leraren en spirituele zoekers......................................................10 Uitgangspunten...................................................................................................................................................................10 Terminologie .......................................................................................................................................................................10 Docent boeddhisme............................................................................................................................................................11 Dharma-instructeur .............................................................................................................................................................11 Meditatie- of rituelentrainer.................................................................................................................................................11 Spirituele mentor.................................................................................................................................................................11 Toevlucht- of geloftenmeester ............................................................................................................................................11 Mahayana meester .............................................................................................................................................................11 Tantrische meester .............................................................................................................................................................11 Root guru ............................................................................................................................................................................12 Verschillende niveaus van ontwikkeling met spirituele leraren..........................................................................................12 05. De noodzaak van verschillende niveaus van spirituele leraren op het soetrapad ............................12 De noodzaak van een docent boeddhisme........................................................................................................................12 De noodzaak van een dharma-instructeur .........................................................................................................................12 De noodzaak van een meditatie- of rituelenmeester .........................................................................................................12 De noodzaak van een spirituele mentor.............................................................................................................................12 De noodzaak van een combinatie van inspiratiebronnen ..................................................................................................13 Hoe inspiratiebronnen samenwerken.................................................................................................................................13 De relatie tussen een spirituele mentor en het boeddhapotentieel ...................................................................................13 Hoe inspiratie het boeddhapotentieel activeert ..................................................................................................................13 Inspiratie door mondelinge overdracht ...............................................................................................................................13 06. De bijzondere noodzaak van een spirituele mentor in de hoogste tantra ..........................................14 Diverse methoden voor het inspireren van discipelen .......................................................................................................14 De diepste noodzaak van een tantrische meester.............................................................................................................14 Helder licht bewustzijn als een type boeddhanatuur..........................................................................................................14 De innerlijke goeroe............................................................................................................................................................14 De noodzaak van een root guru .........................................................................................................................................15 Het ultieme doel van progressieve relaties met spirituele leraren .....................................................................................15 Samenvatting en conclusie.................................................................................................................................................15 De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 1 DEEL II: DE DYNAMIEK VAN EEN GEZONDE LEERLING-LERAAR RELATIE................................................... 16 07. Een relatie opbouwen met een spirituele leraar ...................................................................................16 Een evaluatie van tantrische bronnen met betrekking tot de discipel-mentor relatie ........................................................16 Voor welk publiek Lam Rim teksten bedoeld zijn...............................................................................................................16 Bestuderen van de stof uit Lam Rim teksten .....................................................................................................................16 Verschillende niveaus van Goeroemeditatie in Lam Rim teksten .....................................................................................16 De kwaliteiten van een spirituele leraar..............................................................................................................................16 Grondig onderzoek .............................................................................................................................................................16 De kwaliteiten van een spirituele zoeker ............................................................................................................................17 Een discipel-mentor relatie formaliseren ............................................................................................................................17 Verwachtingen in een discipel-mentor relatie ....................................................................................................................17 08. Goeroemeditatie op soetraniveau .........................................................................................................17 De toepasbaarheid van de meditatie..................................................................................................................................17 Aandacht voor kwaliteiten zonder tekortkomingen te ontkennen ......................................................................................17 Een analogie: door een raam kijken naar een voorbijganger ............................................................................................18 Mediteren op de goede kwaliteiten van een mentor ..........................................................................................................18 De definitie van geloven .....................................................................................................................................................18 De drie manieren om te geloven dat een mentor goede kwaliteiten bezit.........................................................................18 De constructieve geestestoestand die voortkomt uit het geloven van een feit..................................................................18 De relatie tussen een feit voor waar aannemen en het leuk vinden..................................................................................18 Sterk ergens van overtuigd zijn ..........................................................................................................................................19 Waardering voor de vriendelijkheid van een mentor..........................................................................................................19 Verzoek om inspiratie .........................................................................................................................................................19 Het zevendelige gebed .......................................................................................................................................................19 De beoefening van goeroemeditatie voordat we een spirituele mentor hebben gevonden ..............................................20 09. Omgaan met een spirituele leraar in daden..........................................................................................20 Vertrouwen in en respect voor een leraar omzetten in daden ...........................................................................................20 Het werk van de mentor ondersteunen ..............................................................................................................................20 Een mentor helpen .............................................................................................................................................................20 Het tonen van respect.........................................................................................................................................................20 Het advies van een mentor aannemen ..............................................................................................................................21 De autoriteit van een mentor in ere houden.......................................................................................................................21 Een mentor als voorbeeld nemen ......................................................................................................................................21 Rectificatie van de term ‘devotie’........................................................................................................................................21 10.Emotionele blokkades overwinnen bij het ontwikkelen van vertrouwen, waardering en respect.....21 Goeroemeditatie op soetraniveau toepassen op een leraar die in gebreke blijft of misbruik maakt.................................21 Fouten en gebreken van een leraar beoordelen ................................................................................................................22 Een beschermde geestelijke ruimte creëren om spirituele wonden te behandelen ..........................................................22 De verschijningen die de geest creëert onderzoeken........................................................................................................22 De analogie van contextuele therapie voor slachtoffers van misbruik...............................................................................22 Leraren die betrokken zijn bij controverses........................................................................................................................23 Het overwinnen van emotionele blokkades bij het waarderen van vriendelijkheid ...........................................................23 Emotionele blokkades overwinnen bij het tonen van respect ............................................................................................23 11. Een mentor als boeddha zien ................................................................................................................23 De relatie tussen het functioneren van een mentor als boeddha en het zijn van een boeddha .......................................23 Een mentor geestelijk benoemen tot heelmeester of boeddha .........................................................................................24 Het niet-letterlijk gebruik van het etiket boeddha ...............................................................................................................24 Progressieve niveaus van interpretatie ..............................................................................................................................24 De betekenis van het boeddha-zijn van een tantrische meester .......................................................................................24 Een fenomeen op de juiste manier bekijken vanuit verschillende invalshoeken...............................................................24 De betekenis van onscheidbaar .........................................................................................................................................25 Onscheidbare zuiver en onzuivere verschijningen ............................................................................................................25 De basis voor het benoemen van de zuivere verschijningsvorm van een mentor als boeddha .......................................25 12. Gevorderde punten met betrekking tot het zien dat een tantrische meester een boeddha is ..........25 Basis, pad en resultante standpunten ................................................................................................................................25 De invalshoeken van de vier Tibetaanse overleveringslijnen ............................................................................................26 Ongedefinieerd gebruik van de termen ‘onzuiver’ en ‘zuiver’ ............................................................................................26 Voorbij goed en kwaad .......................................................................................................................................................26 Negatieve omstandigheden transformeren naar positief ...................................................................................................26 Tijdens een initiatie zien dat een tantrische meester een boeddha is ...............................................................................26 Zien dat een tantrische meester een boeddha is bij Gelug initiaties .................................................................................27 Causale, pad- en resulterende initiatie...............................................................................................................................27 Een tantrische meester die onscheidbaar is van een boeddha versus een tantrische meester die de verlichting heeft bereikt .................................................................................................................................................................................27 Alle leraren als boeddha zien .............................................................................................................................................27 De verlichting bereiken door te zien dat een tantrische meester een boeddha is.............................................................28 Specifieke uitleg over initiatie en beoefening in het genererende pad ..............................................................................28 Beoefening in het voleindigsstadium..................................................................................................................................28 Door een tantrische meester geïntroduceerd worden in de natuur van de geest .............................................................28 Goeroemeditatie die relevant is voor beginners uit het westen .........................................................................................28 De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 2 DEEL III: ONGEZONDE RELATIES MET SPIRITUELE LERAREN ................................................................... 29 13. Overmatige afhankelijkheid en rebellie.................................................................................................29 Vermijden dat we voor spirituele energie te afhankelijk worden van anderen ..................................................................29 Culturele factoren in westerse en Tibetaanse overafhankelijkheid ...................................................................................29 Overafhankelijkheid gebaseerd op een westerse oriëntatie op ethiek ..............................................................................29 Overafhankelijkheid en geleide meditatie ..........................................................................................................................29 Overafhankelijkheid bij het beantwoord krijgen van alle eigen vragen..............................................................................29 Het probleem van onderwerping ........................................................................................................................................30 Vooroordelen met betrekking tot sekse..............................................................................................................................30 De invloed van het oude Griekse gedachtegoed over individualiteit .................................................................................30 Spanning over de vrijheid om creatief te zijn .....................................................................................................................30 14. Overdracht en regressie.........................................................................................................................31 Beschrijving van de fenomenen uit de klassieke psychoanalyse ......................................................................................31 De fenomenen in leraar-leerling relaties ............................................................................................................................31 Problemen oplossen die ontstaan uit overdracht en degeneratieve regressie..................................................................31 Verdere stappen in het genezingsproces, aangegeven door contextuele therapie ..........................................................31 Een spirituele leraar prijzen ................................................................................................................................................31 Diepere vastberadenheid door meditatie op de leegte ......................................................................................................32 Contra-overdracht ...............................................................................................................................................................32 Volwassen reageren op contra-overdracht ........................................................................................................................32 Samenvatting ......................................................................................................................................................................32 15. Angst in een leraar-leerling relatie ........................................................................................................33 Angst voor ‘goeroedevotiebreuk’........................................................................................................................................33 Zelfdestructief gedrag met betrekking tot een spirituele mentor........................................................................................33 Het overtreden van tantrische geloften in verband met de interactie met een mentor......................................................33 Helse geestestoestanden ...................................................................................................................................................34 Angst in een westerse context............................................................................................................................................34 De reden voor de beschrijving van de hellen .....................................................................................................................34 Angst in relatie tot vragen over dharmabeschermers en kandidaat-tulku’s.......................................................................34 Beslissen over extreem verborgen onderwerpen ..............................................................................................................35 Oplossen van dilemma’s van een leerling..........................................................................................................................35 Besluiten over gevoelige onderwerpen aangaande karma en discipline ..........................................................................35 16.Obstakels om zich open te stellen voor een spirituele leraar ..............................................................36 Paranoia en kwetsbaarheid ................................................................................................................................................36 Systeemanalyse..................................................................................................................................................................36 Openheid vanuit de mentor ................................................................................................................................................36 Omgaan met de dood van een mentor...............................................................................................................................36 Opblazen, projecteren en idealiseren.................................................................................................................................37 Aanbidding ..........................................................................................................................................................................37 De acties van een mentor als onvoorstelbaar....................................................................................................................37 Verschil tussen projectie en zien dat een mentor een boeddha is ....................................................................................38 17. Generaties en levensloop ......................................................................................................................38 Stadia in de hedendaagse levensloop ...............................................................................................................................38 Stadia in de spirituele levensloop van Baby Boomers .......................................................................................................38 De spirituele levensgeschiedenis van de ‘Ik Generatie’.....................................................................................................38 Het spirituele pad van de ‘Generatie X’..............................................................................................................................39 Het vermijden van problemen kenmerkend voor de voorlopige volwassenheid ...............................................................39 Vermijden van problemen getypeerd door de eerste volwassenheid................................................................................39 Problemen vermijden die de tweede volwassenheid typeren............................................................................................39 Mensen in de tweede volwassenheid kunnen voorlopige volwassene n inspireren .........................................................40 Epiloog: De relatie met een westerse spirituele leraar ..............................................................................40 Autorisatie van een westerse spirituele leraar ...................................................................................................................40 Een middenweg volgen bij interculturele leerling-leraar relaties........................................................................................40 Een leerling-leraar relatie tussen twee westerlingen .........................................................................................................40 Respect tonen aan een westerse leraar ............................................................................................................................40 Generatieverschillen in respectbetoon ...............................................................................................................................41 De discipel-mentor relatie i de context van de praktische realiteit van een dharmacentrum ............................................41 Een student die persoonlijk of indirect voor een westerse leraar werkt.............................................................................41 Als een discipel/assistent in de leer is en woont bij een westerse mentor ........................................................................41 Vriendschap naar westerse stijl tussen een discipel en een mentor .................................................................................42 Wanneer een discipel en een mentor levenspartner zijn op de westerse manier.............................................................42 Conclusie ............................................................................................................................................................................42 De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 3 De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) (Werken aan een gezonde relatie) Een samenvatting Deel I: Spirituele zoekers en spirituele leraren 01. Culturele aspecten De relatie tussen spirituele leraren en spirituele zoekers verschilt van cultuur tot cultuur en van periode tot periode (zoals bv. ouder><kind relatie). Wanneer beide ‘partijen’ zich niet laten verleiden om de cultuur van de ander over te nemen -uit eigen beweging dan wel onder invloed van de ander- dan zijn de eerste obstakels al uit de weg geruimd. Aandacht en respect voor de culturele achtergrond van de ander –met behoud van de eigen culturele aspecten- zijn voorwaarden voor een gezonde relatie. De gemiddelde spirituele leerling in het traditionele Tibet Van oudsher waren spirituele leraren en leerlingen allen monnik. Er was geen openbaar seculier onderwijs in het premoderne Tibet (met uitzondering van een school in Lhasa, uitsluitend voor adellijken). Enkel in de directe omgeving van een ngagpa konden lekenkinderen enig spiritueel onderricht krijgen. Als zo’n ngagpa dan ook een tulku was, dan konden zijn jongere familieleden en kinderen ook wat les krijgen in een klooster. Echter, lekenstudenten waren altijd meer uitzondering dan regel Toetreden tot een klooster in het traditionele Tibet Rond het 7de á 8ste levensjaar beslisten kind en ouder samen over de intreding in het klooster. De motivatie voor intrede was zeer uiteenlopend (van grote dorst naar kennis tot het hebben van een “leuke tijd met leeftijdgenootjes”). Waar de eerste “spirituele handelingen” van jonge monniken en nonnen zich beperkte tot het imiteren van de rituelen, ontwikkelde de echte spirituele interesse zich meestal rond het 14de-15de levensjaar (áls die interesse zich al ontwikkelde …). Op dat moment was ook de keuze aangebroken om al dan niet het spirituele pad echt te gaan volgen (of het klooster te verlaten). Heden ten dage toetreden tot een klooster in ballingschap In de nieuw opgerichte kloosters in India en Nepal treden de meeste novieten pas toe nadat ze een zekere wereldlijke scholing hebben gekregen, zo rond hun pubertijd (dit geldt niet voor tulku’s, die nog steeds op jonge leeftijd toetreden). Ook hebben sommige grotere kloosters sinds de jaren ’80 een eigen moderne opleiding opgericht. De gemeenschap heeft dezelfde structuur als vroeger, maar jonge monniken leven nu wel vaker in slaapzalen in plaats van het huis van de leraar. Ook het (be-)dienen van oudere monniken en leraren is nu minder (door de intrede van sommige moderne gemakken in de kloosters). Jonge monniken en nonnen krijgen nog steeds geen speciale behandeling. Dat geldt wel voor tulku’s die –net als vroeger- wat privileges hebben. Discipline wordt de tulku’s wel bijgebracht, maar invloeden van reizen naar het Westen maken soms wat deukjes in die discipline. De traditionele Tibetaanse kloosteropleiding Het spirituele onderricht van zowel tulku als gewone monniken en nonnen heeft haar traditionele vorm behouden. Ook is het onderricht voor nonnen nu stilaan gelijkgetrokken met dat van monniken (hoewel er nog wel een weg te gaan is). Eerst leren lezen en schrijven, daarna het “oplezen van teksten” zonder al te veel begrip en het bijbrengen van discipline. In de tienerjaren komt er steeds meer inhoudelijke uitleg en wordt er geoefend door middel van debatten (logisch nadenken, concentreren, opbouwen van karakter). Hoewel ze eigenlijk nog te jong zijn, krijgen bijna alle monniken en nonnen al op jonge leeftijd tantrische initiaties. Pas op latere leeftijd komt al het onderricht steeds meer tot rijping. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 4 Het traditionele spirituele leven van Tibetaanse leken De Sri-Lankaans/Birmese gewoonte (vanaf de 19de eeuw) om meditatie aan leken te onderwijzen heeft Tibet nooit bereikt. Het spirituele leven van de gemiddelde Tibetaan bestaat uit het branden van boterlampjes en wierrook op het huisaltaar, het doen van offers en het reciteren van mantra’s. De Tibetaanse cultuur en gemeenschap is wel volkomen doordrongen van boeddhistische waarden, maar leken die écht mediteren en diepere kennis hebben zijn meestal voormalige monniken en nonnen. Het eventuele spirituele onderricht dat Tibetaanse leken soms ontvangen, maakt geen diepere indruk; zij willen zegeningen ontvangen en ‘zaadjes planten voor volgende levens’. Het contrast met westerse spirituele zoekers Hoe anders is het bij westerlingen die zich aangetrokken voelen tot het Tibetaans boeddhisme! Zij komen pas op latere leeftijd (niet als kind) tot het boeddhisme (na moderne scholing en boeddhistische lectuur). De westerlingen leven niet in kloosters maar gaan naar dharmacentra. Ze willen de diepste onderrichtingen begrijpen en willen vaak ook volledige instructies ontvangen en tot tantrische beoefening overgaan nog voordat ze de nodige vaardigheden hebben. Eigenlijk willen de meesten een snel resultaat (het liefst nú) en zijn ze –onder invloed van het drukke westerse bestaan- erg ongeduldig. Een Tibetaan zou deze verwachtingen (ja zelfs verwaandheid) nooit delen. Met zulke enorme culturele verschillen tussen westerlingen en Tibetanen is het geen wonder dat er misverstanden ontstaan tussen spirituele leraren en zoekers uit deze verschillende samenlevingen. 02. De traditionele betekenis van een spirituele leraar Rectificatie van termen Titels, vooral uit vreemde culturen, plaatsen westerlingen vaak voor een raadsel. Het is daarom nuttig om –zoals Confucius deed- een rectificatie van termen toe te passen. Wanneer de termen gerectificeerd zijn, moeten de zoekers zelf de verantwoordelijkheid nemen om de ‘echten’ van de ‘charlatans’ te onderscheiden (zie Personal Instructions from my Totally Excellent Teacher van Nyingma meester Peltrül). [De rectificatie van termen goeroe en lama volgt de methodiek van het verklaren van de meerdere diepe betekenissen van de gebruikte lettergrepen die in het Sanskriet “verwijzend naar andere woorden” verschillen en in het Tibetaans “inhoudelijk” verschillende betekenissen kunnen hebben] Goeroe (Vanuit westers perspectief vaak een negatieve associatie: sekte, aanbidding, … .) - Letterlijke betekenis: gewichtig persoon (gewichtig door capaciteiten) - Goe als in goena: goede kwaliteiten / Roe als in roechi: verzameling Æ verzameling van goede kwaliteiten. - Goe als in goehya: verborgen / Roe als in roepa: lichaam Æ belichamen van kwaliteiten die de verbeelding te boven gaan. - De ‘oe’ uit oettara: hoger Æ een goeroe is dus ook een hoger wezen Lama - Eerste laag: La = onovertroffen / Ma = moeder - La als in ‘onovertroffen’ verwijst automatisch ook naar bodhicitta - Ma als in ‘moeder’ verwijst automatisch ook naar wijsheid (moeder van alle geestelijke verworvenheden) - La heeft ook een kosmische kracht (uit het Oud-Turkse begrip qut overgenomen): spirituele levenskracht, sterk als een berg - La uit het Kalachakra onderricht: ‘rigle’ (subtiele scheppende druppel) werd in Sanskriet ook ‘bodhicitta’ genoemd. La werd dan ook als ‘bodhicitta’ vertaald door de gelijkenis tussen de levenskrachtige druppel (Indiase fysiologie) en de levenskracht (qut, Centraal-Aziatische astrologie). De volledige oorspronkelijke betekenis van een lama De volledige oorspronkelijke betekenis van ‘lama’ is dus opgebouwd uit al deze lagen. De betekenissen van ‘La’ kunnen ook gezien worden als de verzameling “methodische kwaliteiten” en de betekenissen van ‘Ma’ als de verzameling “inhoudelijke kwaliteiten” (ma als “de wijsheid uit de Prajnaparamita Soetra’s”). Uiteindelijk is de oorspronkelijke betekenis van lama: ‘zeer ver gevorderde spirituele leraar’. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 5 Om problemen in leerling-leraar relaties op te lossen moeten spirituele leraren deze betekenissen van goeroe en lama waarmaken. Ander gebruik van het woord lama De titel ‘lama’ heeft in de verschillende boeddhistische scholen, tradities en tijdsgewrichten ook nog andere invullingen gekregen: - als titel na de 3 jaar retraite (Kagyü en Nyigma): maar daarom niet direct als spiritueel leraar - als titel na lange opleiding (Gelug): tantrisch lama (maar ook weer niet direct als leraar) - als titel in de Stalinistische periode: rituelen voor propagandadoeleinden door gedwongen uitgetreden monniken die ook ‘lama’ werden genoemd. - …. Ook lama’s in één van deze betekenissen dwingen een vanzelfsprekend respect af maar het zijn niet deze lama’s waarnaar de klassieke mentor-leerlingrelatie verwijst! Geïncarneerde lama’s: tulku’s & rinpochees Een andere betekenis van lama verwijst naar ‘gereïncarneerde lama’s’, tulku’s. Betekenis van tulku: netwerk van emanaties. Tulku’s zijn reïncarnaties van zeer ver gevorderde tantrische beoefenaars (niet noodzakelijkerwijs eerdere spirituele leraren of kloosterlingen). Voorwaarden tot beginnen van een Tulku lijn: - voorkennis van de heilzaamheid van de reïncarnaties voor anderen - sterk ontwikkelde verlichtingsgeest als motivatie - oprechte gebeden voor de toekomstige heilzaamheid en herkenning van de reïncarnatie - zekere graad van beheersing van het eerste stadium van de hoogste klasse van tantra. [“Hoogste klasse van tantra”: verwijzing naar annutarayoga (Gelug, Kagyü en Sakya) en dzogchen (Nyigma). “Eerste niveau”: stadium van opwekking (visualisatie van bardo)] Sommige grote lama’s (zoals Tsong Khapa) zijn geen tulku lijn begonnen en sommige opeenvolgende reïncarnaties van tulku’s (zoals Shamar Rinpochee) zijn bewust niet (h)erkend (bijvoorbeeld om politieke redenen). Slechts een fractie van de (al ongeveer duizend) tulku lijnen betreft volledig verlichte wezens. Ondanks hun ongelooflijke grote verzameling van verdiensten kunnen tulku’s dus ook nog negatief karmisch potentieel bezitten. Betekenis van Rinpochee: de Waardevolle. Is de respectvolle aanspreektitel voor een tulku. Echter, niet alle rinpochees zijn tulku’s. Ook abten en abdissen worden aldus aangesproken. Lamaïsme en de traditionele rol van tulku’s In het oude Tibetaans-Mongoolse culturele gebied vergroeide het tulku systeem tot een soort feodale structuur. Tulku’s zorgden voor spiritueel en sociaal leiderschap en vormden het middelpunt waaromheen met regionale en tribale loyaliteit kon bestendigen en uitdragen. Aan het eind van de 17de eeuw introduceerden de Chinese Manchu-heersers de termen lamajiao (lamaïsme) voor het Tibetaans-Mongoolse boeddhisme en fojiao (boeddhisme) voor hun eigen uiting van het boeddhisme. Sommige westerse geleerden namen dit onderscheid over en ook de Han-chinese term hefo (‘levende boeddha’ voor een tulku). Dit alles leidde tot nóg meer verwarring over de terminologie. [Zijne Heiligheid de Veertiende Dalai Lama, 1988, conferentie tulku’s in ballingschap: ”Tulku’s zijn niet per definitie geschikt als spiritueel leraar. Zij moeten zichzelf bewijzen als mentors door hun prestaties in dit leven”.] ‘God-Koningen’ Van oudsher herkenden Tibetaanse spirituele leiders de belangrijkste tulku’s als emanaties van boeddha-figuren. Zo werden Avalokiteshvara, Manjushri en Vasjrapani “gekoppeld” aan de leiders van respectievelijk Tibet, China en Mongolië. Zo ook Tara aan de Russische tsaren en Palden Lhamo aan koningin Victoria. Hieruit ontstond het foutieve westerse begrip “Godkoningen”. Spirituele vrienden Het woord dat als ‘goeroe’ in wordt vertaald in de uitdrukking ‘goeroedevotie’ is eigenlijk kalyana-mitra (Sansk.) of gewe-shenyen (Tib.) binnen het Mahayana. Deze woorden worden vaak vertaald als ‘spirituele vriend’ maar onderzoek naar de oorspronkelijke betekenis levert méér op. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 6 Kalyana en gewa worden meest vertaald als ‘deugdzaam’. Echter, ‘constructief’ zou een betere vertaling zijn. In boeddhistische context heeft ‘constructief’ veel diepere betekenissen. ‘Constructief gedrag’ is dusdanig handelen, spreken en denken dat gewoonten worden aangekweekt die leiden tot eigen geluk. ‘Constructief gedrag’ komt voort uit een ‘constructieve gemoedstoestand’ die is opgebouwd uit een positieve instelling en die negatieve elementen ontbeert. Constructieve mentale toestanden bevatten dus een sterke overtuiging van ethische principes en zijn ook in staat daar gevolg aan te geven. Spirituele vrienden zijn als mentoren te beschouwen: als leraren met constructieve geestesgesteldheden die leiden tot constructieve manieren van doen, spreken en denken. Ook zijn ze in staat leerlingen te inspireren en uiteindelijk naar de verlichting te begeleiden. Het boeddhistische concept van vriendschap Mitra kan worden vertaald als ‘vriend’, maar in de boeddhistische betekenis: een vriend met puur altruïstische houding die liefde (maitri – liefde) uitstraalt (liefde als in ‘wens dat de ander gelukkig wordt’). Ook hier strookt dat met de idee dat constructief handelen uiteindelijk leidt tot geluk. Shenyen (Tib. vertaling voor ‘mitra’) betekent letterlijk ‘familielid-vriend’. De vriend wordt dus ook beschouwd als lid van de familie. Het aldus ‘lid zijn van een spirituele familie’ geeft de kracht om een goed spiritueel leven op te zetten en in stand te houden. Leraren (los van hun werkelijke leeftijd) door Tibetanen altijd beschouwd als ‘spiritueel ouder’. Het is dan ook enkel de leraar die ‘spirituele vriend’ genoemd wordt. Medestudenten kunnen wel vrienden zijn in de westerse betekenis, maar ze kunnen elkaar niet tot de verlichting leiden. Een leraar (spirituele vriend) kan dat wel. Geshes en Kenpo’s ’Geshe’ is de ingekorte Tibetaanse uitdrukking voor spirituele vriend. In de oude Kadam traditie waren geshe’s grote leraren. In de Gelug school (en ook Sakya) is de titel ‘geshe’ meer te beschouwen als een doctorstitel, verkregen na lange studie. Het is echter geen garantie voor groot leraarschap. Hoewel het tot nu toe slechts monniken betreft, zijn tegenwoordig ook nonnen en leken aan deze studie begonnen. De titel staat enkel voor academische bekwaamheid. Hetzelfde geldt voor ‘Kenpo’, maar dan in de Nyigma en Kagyü tradities. Ook krijgt een abt van een klooster de Kenpo titel. Samengevat Het zijn dus enkel die leraren welke de eigenschappen bezitten van de originele, traditionele betekenissen van de woorden goeroe, lama en spirituele vriend die gezien mogen worden als spirituele mentoren en gidsen die in staat zijn om discipelen naar de volledige verlichting te leiden. 03. De traditionele betekenis van een spirituele zoeker Het is nuttig om ook op het begrip ‘discipel’ een rectificatie van termen toe te passen. Immers, veel westerlingen beschouwen zichzelf te snel als ‘discipel’ van een leraar zonder doordrongen te zijn van de traditionele betekenis van dat woord. Dit kan daarom leiden tot verwarring en problemen. De implicaties van de Sanskriet termen voor een discipel Er zijn vier belangrijke Sanskriet termen voor het begrip ‘discipel’. Shaiksha Biedt zich aan voor ‘shiksha’, het ontvangen van drie soorten hogere training: - Morele zelfdiscipline - Concentratie op positieve objecten - Onderscheidend bewustzijn van de realiteit Ook het toeleggen op constructief gedrag en positieve manieren van denken en voelen. (‘Constructief’ hier ook in Mahayana context: met als doel het bereiken van verlichting). Shishya Van de stam ‘shasana’ (= indicatie van Boeddha’s verworvenheden) Het volgen van de drie soorten hogere training door het combineren van: - praktijkervaring: observeren van gedrag van de leraar - theoretische kennis: het bestuderen van geschriften Uitmondend in positieve transformaties van karakter en houding. Vaineya Iemand die zich traint in de ‘vinaya’, de methoden om ‘tam te worden’. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 7 Door het afleggen van -en het zich houden aan- de formele kloostergelofte uit men zijn toewijding aan het ontwikkelingsproces. Bhajana Betekent ‘vat’ of ‘houder’. Om de dharma-onderrichtingen te mogen ontvangen en in staat te zijn deze goed te bewaren dient een discipel aan een aantal voorwaarden te voldoen: - een zekere mate van rijpheid alvorens een relatie met een mentor aan te knopen - een open geest bezitten - vrij zijn van ernstige psychische problemen ‘Shaiksha’ en ‘shishya’ zijn in het Tibetaans vertaald als ‘lobma’, ‘vaineya’ als ‘dülja’ en ‘bhajana’ als ‘nö’, alle met ongeveer dezelfde nuances. De toevoeging ‘ma’ in ‘lobma’ duidt echter nog explicieter naar het trainen van ‘onderscheidend bewustzijn’ (constructief >< destructief, …). ‘Nö’ gaat ook vaak samen met ‘chü’, dus een vat of houder voor het ontvangen van de verfijnde essentie. Kortom: Discipelen zijn traditioneel diegenen die door spirituele mentoren (in de traditionele betekenis) naar de verlichting worden geleid door middel van training in constructief gedrag en denken. Wat het betekent om een leraar’s ‘getrug’ te zijn ‘Ge’: constructief ‘Trug’: kind (spiritueel jonger dan de leraar, niet noodzakelijkerwijs qua leeftijd) Betekenis: ‘kind’ dat wordt opgevoed door een spirituele mentor zodat het ‘constructief’ wordt. Kan ook iemand zijn die financieel meedraait in de huishouding van de leraar. Beide betekenissen hoeven niet in één persoon verenigd te zijn. Het beginpunt van een discipel In de oude Kadam ‘lam rim’ geschriften staat de uitleg over de mentor – discipel relatie aan het begin (nog vóór de voorbereidende oefeningen). Dit werd ook gevolgd door Tsong Khapa en latere Gelug meesters. Echter: voordat men discipel wordt, heeft men al een behoorlijke weg op het spirituele pad gevolgd. Discipel worden is dus niet ‘de eerste stap’. De Vijfde Dalai Lama heeft in zijn Lam Rim-tekst (Persoonlijke instructies van Manjushri) gepleit voor het ‘kiezen van een veilige richting’ en het ‘ontwikkelen van de verlichtingsgeest’ vóór het aanknopen van een discipel-mentor relatie. Naar aanleiding hiervan heeft de tweede Panchen Lama in ‘Een snel Pad’ de volgorde van Tsong Khapa’s ‘Grote presentatie van de stadia van het Pad’ aangepast. Aldus komen Kadam/Gelug, Kagyü en Nyigma uitleg over de te volgen volgorde grofweg overeen: eerst veilige richting kiezen en de verlichtingsgeest ontwikkelen (zonder daarom het diepere begrip en aanvaarding ervan te hebben bereikt), daarná pas een discipel – mentor relatie aangaan. Er zijn vijf elementen waarvan een toekomstig discipel (enig) begrip dient te hebben: - het lijden - de onthechting - juiste en foutieve beoefening - veilige richting - verlichtingsgeest Deze vijf dienen slechts als ‘opstapje’ om vervolgens een discipel – mentor relatie aan te gaan. De noodzaak van een correct begrip en de overtuiging van wedergeboorte als voorwaarde voor een discipel om echt te kunnen streven naar bevrijding en verlichting enals minimale voorwaarden om het eerste stadium van spirituele ontwikkeling te bereiken Het is voor een discipel absoluut noodzakelijk om de - zeer complexe en subtiele- boeddhistische uitleg over wedergeboorte volledig te begrijpen en te aanvaarden. Het is enkel deze basis van begrip en aanvaarding die het de discipel mogelijk maakt om te streven naar bevrijding (van de oncontroleerbare cyclus van wedergeboorte en de oorzaken daarvan) en de verlichting (het vermogen om bij hetzelfde streven te helpen). Stadia van spirituele ontwikkeling (bvb: Atisha in ‘Een lamp op het pad naar verlichting’): - Eerste stadium: tot doel stellen van gunstige wedergeboorte - Tweede stadium: tot doel stellen volledig bevrijd te worden van wedergeboorte (gunstig dan wel ongunstig) - Derde stadium: de verlichting als uiteindelijke doel Het moge duidelijk zijn dat het eerste stadium onbereikbaar is zonder het correcte begrip (en aanvaarding) van hetgeen de discipel zich tot doel stelt. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 8 De overtuiging van wedergeboorte bij het aangaan van een discipel-mentor relatie De overtuiging van wedergeboorte wordt vanuit het Tibetaanse perspectief als vanzelfsprekend aangenomen. Er is in de oude geschriften geen plek te vinden waar men ‘bewijzen voor het bestaan van wedergeboorte’ aantreft. ‘Overtuiging’ heeft vanuit westers oogpunt ook vaak een negatieve connotatie. Een discipel hoeft echter geen diepe overtuiging van wedergeboorte te hebben alvorens een discipel-mentor relatie aan te gaan. Een discipel heeft wel een correct intellectueel begrip van wedergeboorte in de boeddhistische zin nodig. Verder ook ofwel een voorzichtige aanvaarding van het bestaan ervan, ofwel tenminste een ontvankelijkheid voor de mogelijkheid ervan. Door nadere studie en reflectie komt de overtuiging dan pas later, voorafgaand aan het bereiken van het eerste stadium. Een discipel-mentor relatie aangaan met spirituele doelen voor dit leven alleen of ook voor volgende generaties De westerse zoeker dient zich echter niet noodzakelijkerwijs ‘gunstige wedergeboorten’ als beginmotivatie te stellen. Dit zou immers het hebben van de volledige overtuiging van wedergeboorte impliceren. Het verwerpen van het lijden dat voortkomt uit een obsessie met instant bevrediging van verlangens in dit leven of voor volgende generaties (of het streven naar bevrijding en verlichting enkel in dit leven) is voldoende om een boeddhistische discipel-mentor relatie aan te gaan. Het is voor westerse discipelen in ieder geval praktisch noodzakelijk om voorlopige doelen te stellen, als voorbereiding tot het openstellen van het klassieke pad. Voorwaarden voor een beginnend discipel om tijdelijk te streven naar niet-traditionele doelen De discipel dient ervan doordrongen te zijn dat het streven naar niet-traditionele doelen geen garantie inhoudt voor het bereiken ervan. Hooguit enige verbetering is realistischer. Dat geldt ook voor het bereiken van bevrijding / verlichting in dit leven: men moet begrijpen dat er in dit leven wellicht slechts enkele schreden in die richting gedaan kunnen worden. De discipel dient verder de initiële voorzichtige aanvaarding van wedergeboorte als springplank beschouwen voor het ontwikkelen van latere overtuiging. Op deze manier wordt de (traditionele) samenhang van het pad niet verstoord: men gebruikt de niet-traditionele doelen totdat de voorgeschreven motivatie heeft bereikt. Het verschil tussen een discipel worden van een spiritueel mentor en cliënt worden van een therapeut Er zijn veel overeenkomsten tussen het worden van discipel van een spiritueel mentor en cliënt worden van een therapeut (bvb: met als doel emotioneel geluk en goede relaties voor het verdere leven). Enkele voorbeelden: - erkennen van lijden in het leven en de wil om dit lijden te verlichten - werken met iemand die onze problemen herkent en begrijpt - begrip voor erkennen van oorzaken of meer pragmatische benadering voor het oplossen van problemen (of een combinatie van beide) - …. Er zijn echter vijf belangrijke verschillen op te merken: - Verschil in emotionele toestand. Cliënten benaderen een therapeut wanneer ze in de war zijn. Een discipel heeft al een weg op het pad afgelegd en een zekere vorm van emotionele rijpheid bereikt alvorens een relatie met een mentor aan te gaan. - Verschil in interactie. Cliënten verwachten een persoonlijke benadering voor het oplossen van problemen. Discipelen luisteren naar de (algemene) onderrichtingen van hun mentor en nemen zélf de verantwoordelijkheid voor het toepassen in het eigen leven. - Verschil in resultaat. Cliënten willen dat de therapeut helpt om ‘het leven draaglijker’ te maken (leren omgaan met de Eerste Edele Waarheid (dit geldt enkel dit leven). Discipelen hebben een hoger doel: de drie stadia (met ook wedergeboorte als begrip). - Verschil in niveau van toewijding. Cliënten leggen zich niet vast voor de rest van hun leven. Boeddhistische discipelen veranderen formeel hun levenskoers. - Verschil in basishouding. Cliënten zien de therapeut misschien als rolmodel, maar hoeven geen correct besef van diens kwaliteiten te hebben. Boeddhistische discipelen zien de mentor als levend voorbeeld van hun doel, een beeld gebaseerd op de juiste erkenning van de kwaliteiten van de mentor. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 9 Misplaatst gebruik van de term ‘discipel’ Sommigen noemen zich ‘discipel’ ondanks het feit dat hij/zij of de leraar of beide partijen niet aan de traditionele voorwaarden voldoet of voldoen. Dit leidt vaak tot misverstanden, onrealistische verwachtingen, gekwetstheid of zelfs misbruik. Er zijn drie gangbare pseudodiscipelen in het westen te onderscheiden: - Mensen die op zoek zijn naar de vervulling van hun fantasieën. Willen het saaie leven ontstijgen via exotische of mystieke ervaringen. Onrealistische houding en te hoge verwachtingen belemmeren het kritisch vermogen. Staan open voor bedrog en charlatans. - Mensen die wanhopig verlangen naar verlichting van hun emotionele of fysieke pijn. Vinden vaak dezelfde mentoren als de zoekers naar het occulte. Zoektocht mondt vaak uit in teleurstelling als advies van (zelfs gekwalificeerde) mentoren geen ‘genezing’ beidt. Prooi voor spirituele kwakzalvers. - (vaak jonge) Mensen die gedesillusioneerd op zoek zijn naar existentiële kracht. Charismatische megalomanen weten hun te winnen door ‘spiritueel fascistische’ middelen. Doorgaans met rampzalige gevolgen. Realistische houding van een authentieke discipel Authentieke discipelen zijn relatief rijpe en nuchtere spirituele zoekers. Ze hebben een realistische houding, voortkomend uit een correct begrip van elk stadium van het pad. - Voorbereidende niveau: vermijden van welzijn, geluk en goede relaties als einddoel van het pad. Niet aan alle problemen is in dit leven te ontsnappen - Eerste niveau: niet richten op gunstige wedergeboorten als excuus om emotionele problemen in dit leven te negeren. Gunstige wedergeboorten zijn ook niet ‘een eeuwigdurend paradijs’. - Middelste niveau: niet enkel richten op bevrijding van enkel emotionele problemen maar ook op vrijheid van onbeheersbare wedergeboorte. Daarbij is ‘bevrijding’ niet het totale einde van het bestaan (ook nog op de wereld verschijnen om anderen te helpen) - Gevorderde niveau: niet streven naar een verlichting die niet de bevrijding (van de problemen van de oncontroleerbare wedergeboorte) inhoudt. Verlichting is geen vorm van almacht die de kracht geeft om alle wezens ineens van hun problemen te genezen. Niet alle leraren in boeddhistische centra zijn derhalve authentieke spirituele mentoren en niet alle leerlingen zijn authentieke discipelen. 04. De verschillende soorten spirituele leraren en spirituele zoekers Uitgangspunten Spirituele leerlingen hebben vaak een probleem wanneer ze leraren als boeddha’s moeten zien. Om dit probleem te ontwarren kunnen we vooreerst een aantal empirische gegevens over de leerling-leraar relatie bekijken: - Spirituele zoekers maken meestal stapsgewijs vooruitgang - Spirituele zoekers komen meestal in contact met meerdere leraren (= verschillende verhoudingen) - Niet alle leraren hebben dezelfde spirituele realisatie bereikt - De leerling-leraar relatie hangt af van beider spirituele niveau - De relatie met een leraar verdiept zich slechts geleidelijk - Verschillende spirituele zoekers hebben van elkaar verschillende relaties met eenzelfde leraar - Terminologie Deze zes punten komen ook aan bod in het onderscheid dat Gampopa maakt in Een waardevol sieraad voor bevrijding, gebaseerd op de Prajnaparamita literatuur. Vervolgens kunnen ook leraren in verschillende categorieën worden ingedeeld. Bij elk van deze categorieën hoort ook een specifiek type leerling. De types van leraren (gebaseerd op breedte, inhoud en perspectief van hun onderrichtingen zijn: - Docent boeddhisme - Dharma-instructeur - Meditatie- of rituelentrainer - Spirituele mentor - Toevlucht- of geloftenmeester - Mahayana meester - Tantrisch meester - Root guru (geen Nederlands woord) De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 10 Docent boeddhisme Geeft informatie over de leer van de Boeddha vanuit een afstandelijk perspectief. De informatie ligt enkel op het intellectuele vlak (kennis). Docenten boeddhisme kunnen ook informatie verschaffen over de inhoud van de dharma, maar nog steeds vanuit afstandelijk perspectief. Studenten boeddhisme willen vrijwel uisluitend deze kennis tot zich nemen. Ze voelen zich niet direct aangetrokken tot de inhoud van de dharma (en de implicatie daarvan op hun leven). Dharma-instructeur Verschilt van een docent boeddhisme op drie vlakken (gerelateerd aan de drie opeenvolgende niveaus van onderscheidend bewustzijn in het boeddhisme): - Onderwijzen informatie die ze uit de geschriften, teksten, van leraren en uit wetenschappelijke werken hebben verkregen - Hebben ook intellectueel inzicht vergaard en kunnen dit ook doorgeven - Hebben inzicht verkregen uit eigen ervaringen met de dharma en geven dit inzicht ook door Zijn vaak oudere spirituele zoekers, vaste en bezoekende dharma-instructeurs. Dharmaleerlingen kunnen van dharma-instructeurs leren hoe de dharma in het dagelijks leven toe te passen. Meditatie- of rituelentrainer Hoeft niet in staat te zijn te onderwijzen in meer dan de elementaire dharmaleringen. Heeft wel ervaring en competentie in het trainen van mensen in de eerste stadia van meditatie en/of rituelen. Ook hier weer vaak oudere spirituele zoekers, vaste en bezoekende dharma-instructeurs. De meditatie- of rituelentrainee leert de eerste stappen betreffende rituelen en meditatie. Spirituele mentor - Heeft geen plotse flitsen van inzicht (nyam) maar wel stabiele realisaties (togpa) Communiceert in de eerste plaats op verbale wijze Hebben de leringen ook geïntegreerd in hun persoonlijkheid en belichamen de leringen dan ook Dient de kwaliteiten te hebben van een guru, een lama en een spirituele vriend (ongeacht of de mentor enige titel draagt of niet) - Volgens Kongtrül (in Oceaan van oneindige kennis) onderscheiden we drie soorten spirituele mentoren, afhankelijk van de gelofte die een discipel in zijn bijzijn kan afleggen: pratimoksha-, bodhisattva- en tantrische geloften De discipel schept vertrouwen in de persoonlijke ontwikkeling van de mentor en wordt door deze geholpen bij de eigen zelftransformatie. De discipel kiest dan ook voor het boeddhistisch pad, ondermeer door het afleggen van geloften. Toevlucht- of geloftenmeester - Altijd een meer gevorderde Mahayana beoefenaar Moet spirituele mentor zijn die de eigen geloften gedurende een bepaalde tijd (afhankelijk van de gelofte) zuiver heeft gehouden. - Draagt bij tot het gewicht en waarachtigheid van de afgelegde gelofte door het verbinden van de discipel met tradities die teruggaan tot de Boeddha. Toevlucht- of geloftenvolgelingen beschouwen de toevlucht- of geloftenmeester ook als hun leraar, samen met hun eigen mentor. Mahayana meester - Spirituele mentor wiens leringen over mededogen en de verlichtingsgeest discipelen stimuleren om de wensende verlichtingsgeest te ontwikkelen en de bodhisattva-geloften te nemen. - Heeft meesterschap van de methoden die leiden naar het hoogst mogelijke niveau van evolutie. De Mahayana discipel is een discipel van een spirituele mentor die zich geïnspireerd en geleid voelt om de verlichtingsgeest te ontwikkelen en dus de bodhisattva-geloften te nemen (noot: het nemen van deze geloften kan –door omstandigheden- ook voor een boeddha-afbeelding of zelfs door visualisatie) Tantrische meester De omschrijving van Tantrisch meester wordt hier toegespitst op enkel de hoogste tantra. - Geeft machtiging om het Tantrisch pad te volgen De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 11 - Geeft de eerste impuls door het geven van toestemming - Dient mantra’s aan - Geeft de mondelinge overlevering van teksten - Is voortdurende bron van inspiratie en energie De relatie discipel-meester ontstaat enkel door het nemen van de tantrische geloften tijdens een volledige initiatie. (Dus niet na slechts uitleg over zelfs het hoogste niveau, of na toestemming voor ngöndro) Root guru - Spirituele mentor die het hart en de geest van de discipel het sterkst richt op het boeddhistische pad. Hoeft niet de eerste spirituele mentor van de discipel te zijn, noch diegene waarbij de discipel geloften heeft afgelegd. Vindt men toch het meest onder de tantrische meesters. Verschillende niveaus van ontwikkeling met spirituele leraren De Nyigma en Kagyü scholen onderscheiden twee typen tantrische beoefenaars: - zij die geleidelijke vooruitgang boeken (de overgrote meerderheid) - zij voor wie alles tegelijk gebeurt (ondanks het feit dat Nyigma en Kagyü uitleg geven vanuit dit standpunt, zijn deze beoefenaars zeer uitzonderlijk De geleidelijke vooruitgang van leerlingen/discipels dient de bron te zijn van de verschillende relaties met leraren. Naarmate de zoeker meer vertrouwen en inzicht krijgt, verloopt het verkrijgen van informatie via steeds meer gerealiseerde leraren. Er worden veel problemen uit de weg geruimd wanneer de leerling-leraar relatie in de juiste verhouding staat tot het niveau van de leerling. 05. De noodzaak van verschillende niveaus van spirituele leraren op het soetrapad Gampopa in Een kostbaar sierraad voor bevrijding: vergelijking van de spirituele zoeker met een reiziger in onbekend gebied. Deze heeft nood aan: - Navigator: helpt de weg zoeken in de dharma - Geleide: houdt de zoeker op het goede spoor - Roeier: geeft energie om het einddoel te bereiken De noodzaak van een docent boeddhisme Behalve het geven van informatie behoedt de docent de leerling voor de gevolgen van onwetendheid en naïviteit ten aanzien van de dharma. - Navigator en geleide: op weg helpen, de weg wijzen en op het goede spoor houden - Roeier: boeken geven wel info, maar de levende energie van de docent geeft de leerling kracht De noodzaak van een dharma-instructeur - Navigator: het wegnemen van onrealistische beelden over vooruitgang bij de leerling (door het zijn van een rolmodel) Geleide: het delen van eigen ervaring op het pad met de leerling om de weg te verduidelijken Roeier: de leerling in beweging houden op het pad De noodzaak van een meditatie- of rituelenmeester Net als bij het aanleren van fysieke prestatie (roeien, gym) is het onmogelijk om te studeren uit een boek. Een meester is noodzakelijk om de juiste herhaalde training te geven en luiheid weg te nemen. De noodzaak van een spirituele mentor Volgens Gampopa: door hulp van de spirituele mentor kunnen spirituele zoekers hun netwerken van positief potentieel (verdienste) en diep bewustzijn (wijsheid) uitbreiden. Ook volgens Longchenpa (Schatkamer van waardevolle instructies) heeft men hiervoor absoluut de inspiratie van en een juiste relatie met een spirituele mentor nodig. In algemene termen: we hebben spirituele mentoren nodig om onze harten zo te beroeren dat we de benodigde verheffende energie krijgen om onze spirituele doelen te bereiken. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 12 Spirituele mentoren inspireren door: - de authenticiteit van hun realisaties - hun kalmte en het rustgevende effect daarvan - het delen van hun wijsheid - het delen van hun warmte Spirituele mentoren geven de discipel ook de kracht om in zichzelf te vertrouwen (ook bij afwezigheid, door middel van de visualisatie door de discipel). Ook spirituele mentoren doen dienst als navigator, geleide en roeier door tijdens de spirituele reis onze harten in de juiste richting te bewegen. De noodzaak van een combinatie van inspiratiebronnen De positieve motivatie om aan onszelf te werken vereist moed, toewijding en energie. Deze worden opgewekt door de inspiratie via verschillende kanalen: - De Drie Juwelen - Het zich richten op anderen (vooral zij die lijden) teneinde hen te helpen - De spirituele mentor Of zoals volgens Shantideva: positief potentieel om boeddhakwaliteiten te kweken komt voort uit het gericht zijn op zowel de boeddha’s als op lijdende wezens. Dit is echter nog niet genoeg. Nog diepere inspiratie komt voort uit de relatie met een spirituele mentor: diens fysieke aanwezigheid heeft een diepe impact. De kracht die uitgaat van deze drie elementen versterkt elkaar en de uiteindelijke energie van het geheel is groter dan de som der delen. Hoe inspiratiebronnen samenwerken Net als aanmaakhout niet zomaar brandt door de zon wordt een discipel niet zomaar beïnvloed door de Drie Juwelen. Daar is uiteindelijk een spirituele mentor (= vergrootglas) voor nodig (zie Gampopa en Sakya Pandita). De inspiratie uit de lessen komt van een levende bron (mentor) en fungeert als vergrootglas om de verlichtende invloed van de Drie Juwelen in ons te bundelen. De verlichtende invloed van de Drie Juwelen: - brengt verstoring tot rust - stimuleert groei - geeft controle over moeilijke zaken - brengt gevaarlijke situaties tot een halt De relatie tussen een spirituele mentor en het boeddhapotentieel Boeddhapotentieel (volgens Maitreya’s Subliem continuüm) bestaat uit drie factoren: - Blijvende factoren (zoals de natuur van de geest) zijn onveranderlijk - Ontwikkelende factoren (bevatten aangeboren systemen van goede kwaliteiten van de geest, positief potentieel en diep bewustzijn) groeien wanneer de omstandigheden juist zijn - Aspect dat eenieder in staat stelt geïnspireerd te worden Inspiratie stimuleert de verwerkelijking van de blijvende factoren en het activeren van de ontwikkelende factoren. Waar het boeddhapotentieel de oorzaak is voor het bereiken van de verlichting is de inspiratie -door een gezonde relatie met een spirituele mentor- de voorwaarde. Hoe inspiratie het boeddhapotentieel activeert Longchenpa (naar Gampopa): het amalgaam van veilige richting, verlichtingsgeest én inspiratie brengt een discipel ertoe om de Dharma als pad te kiezen. Ook Terdag Lingpa (in Kostbare ladder) legt uit dat de ontwikkelde factoren van het boeddhapotentieel tot volledige rijping komen (en de totale transformatie van de verlichting brengen) door het samengaan van inspiratie en andere ondersteunende factoren. (noot: hoe dit in zijn werk gaat wordt op deze plek echter niet uitgelegd …) Inspiratie door mondelinge overdracht De soetra’s zijn niet eenvoudig opgebouwd: - vele herhalingen (om het geheugen te sterken bij oorspronkelijke reciteren) - geen logische volgorde van verschillende soetra’s (doordat de Boeddha op verschillende niveaus onderrichtte) - spreken elkaar soms ogenschijnlijk tegen (dit stimuleert het onderzoeken en nadenken) De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 13 Hoewel alle informatie in het Tibetaanse boeddhisme nu op schrift staat (de soetra’s en de commentaren van Tibetaanse en Indiase geleerden) is de mondelinge overdracht nog steeds een belangrijke inspiratiebron. Wanneer de mentor de tekst (op topsnelheid) voorleest of uit het hoofd reciteert, krijgt de discipel de overtuiging en het vertrouwen dat de inhoud van de tekst volkomen helder en begrijpelijk is. Zijne Heiligheid de Veertiende Dalai Lama weet die inspiratie nog te verhogen door zijn eigen ootmoedigheid: bij het mondeling overdragen van een tekst pauzeert hij één of twee maal om aan geleerden een verduidelijking te vragen. Hierdoor geeft hij ook het vertrouwen dat de rest van de tekst volkomen helder is. 06. De bijzondere noodzaak van een spirituele mentor in de hoogste tantra In tegenstelling tot de Kalachakra (‘Heldere Tantra’) is de verschijningsvorm van de vadjra tantra niet altijd even duidelijk. Teksten en uitdrukkingen kunnen verschillende verborgen betekenissen hebben: - expliciet (en iets anders suggererend) - impliciet (en gesuggereerd worden) - metaforisch - niet-metaforisch Verder kan het taalgebruik conventioneel zijn of onconventioneel (en absurd). Interpretaties van uitdrukkingen kunnen: - letterlijke - gedeelde - verborgen en - ultieme niveaus bevatten. Zonder uitleg van een mentor kunnen discipelen niet het verband leggen tussen soetra’s en grondteksten. Diverse methoden voor het inspireren van discipelen Discipelen worden niet enkel door de mondelinge overdracht geïnspireerd. Alle zintuigen spelen hierbij een rol. Een spirituele mentor (tantra-meester) inspireert ook door: - het tonen van afbeeldingen van boeddha’s - het uitreiken van chinlab (soort pilletjes die wellicht door de positieve houding van de discipel ook een invloed hebben op hun gezondheid) - aanraken van het hoofd van de discipel met beelden en relikwieën - het uitreiken van touwtjes met bepaalde knopen Ook het uitvoeren van ceremonies in de verschillende tradities is bedoeld als inspiratiebron (niet als aanbidding). (Deze inspiraties doen tantra-meesters ook voor groepen gewone mensen, maar die invloed is minder omdat zij niet de diepe discipel-mentor relatie hebben) De diepste noodzaak van een tantrische meester Enkel de methoden van de hoogste tantra zijn in staat de laatste obstakels voor verlichting uit de weg te ruimen: het focussen op het bereiken van het ‘helder licht bewustzijn’ en het gebruik hiervan om de leegte te realiseren. Enkel dit subtielste niveau van bewustzijn kan functioneren met alle kwaliteiten van een boeddha. Waar initiaties in de hoogste tantra en complexe visualisaties de discipel tot vooruitgang brengen, geven zij niet de extra kracht en energie om het helder licht bewustzijn te realiseren. Enkel de inspiratie van en de gezonde relatie met een tantrische meester geeft die vereiste extra energie en inspiratie. Helder licht bewustzijn als een type boeddhanatuur Nyigma, Kagyü en Sakya beschouwen het helder licht bewustzijn als de diepste boeddhanatuur omdat het doorgaat van leven tot leven, tot aan de verlichting. Maar in de context dat het helder licht bewustzijn ook andere aangeboren aspecten heeft (bvb: goede kwaliteiten, positief potentieel en diep bewustzijn) klopt ook Gampopa’s uitleg dat een gezonde relatie met een spiritueel mentor de omstandigheid is die het boeddhapotentieel activeert als de eigenlijke oorzaak van het bereiken van de verlichting. De innerlijke goeroe - Uiterlijke goeroe: de spirituele mentor Innerlijke goeroe op soetraniveau: het groeiende mededogen tijdens het spirituele pad (Tsong Khapa) Innerlijke goeroe op tantraniveau: de diepste verlichtingsgeest van een discipel (Tsong Khapa) De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 14 Het helder licht bewustzijn als innerlijke goeroe is ook de ultieme inspiratiebron. - Volgens Gelug: inspiratie (innerlijke goeroe) is de subtielste levendragende energie (lung) - Volgens Nyigma, Sakya, Kagyü: innerlijke goeroe is ‘de basis van alles’ (Skt.: alaya) De noodzaak van een root guru Bij Dzogchen en Mahamudra richt men de geest op haar eigen natuur teneinde de leegte te realiseren. Voor Mahamudra en Dzogchen op tantraniveau (op soetraniveau gebruikt men enkel de grovere bewustzijnsniveaus) is een nog helderdere en energiekere geest nodig dan op het soetraniveau. Vandaar dat de benodigde inspirerende energie slechts geleverd kan worden door een tantrisch meester die tevens root guru is. Verzoeken om inspiratie binnen deze context aan andere tantrische meesters leveren slechts een zeer beperkt resultaat op. Het ultieme doel van progressieve relaties met spirituele leraren Chandrakirti (in Heldere verzen) en verder de Achtste Karmapa (in Een lamp om de leegte van anderen in de Madhyamika traditie helder te onthullen) hebben het onderscheid gemaakt tussen interpreteerbare fenomenen (bestaan niet zoals ze lijken te bestaan) en definitieve fenomenen (bestaan zoals ze lijken te bestaan). De reeks leerling-leraar relaties van docent boeddhisme tot Mahayana meester lijkt als dusdanig te bestaan maar in wezen leidt ze echter tot diepere relaties: allereerst een gezonde relatie met de root guru als tantrische meester. Deze relatie leidt uiteindelijk tot het realiseren van het helder licht bewustzijn bij de discipel. Het is deze relatie die de definitieve relatie tussen spirituele zoeker en de spirituele leraar en is dan ook het ultieme doel van alle progressieve relaties. Samenvatting en conclusie Het ontwikkelen van relaties met steeds hogere niveaus van leraren vormt op zich een geleidelijk pad naar de verlichting. - Juiste relaties met docent Æ dharma-instructeur Æ meditatie- of rituelentrainer effenen het pad naar gezonde relaties met spirituele mentoren. - Hartgrondige toewijding aan een Mahayana meester leidt tot samaya met een tantrisch meester. - Onderhouden van een nauwe band met een tantrisch meester geeft de extra energie aan de methoden van de hoogste tantra. - Gecombineerd met het nauwe contact met de innerlijke goeroe, leidt de relatie met een tantrisch meester uiteindelijk tot het bereiken van de helder licht realisatie van de leegte. (Noot: het tantrische pad is niet geschikt voor iedereen, volgens Tsong Khapa in Een grote presentatie van de stadia van het pad. Bescheidener doelen of methoden zouden een relatie met een tantrisch meester onwerkbaar maken vanwege wederzijds onbegrip) De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 15 Deel II: De dynamiek van een gezonde leerling-leraar relatie 07. Een relatie opbouwen met een spirituele leraar Een evaluatie van tantrische bronnen met betrekking tot de discipel-mentor relatie Volgens de literatuur (bvb Ashvaghosha’s Vijftig Verzen, de commentaren daarop, teksten over praktijk van Mahamudra en Dzogchen) dienen teksten (inhoudelijk gedeeld in soetra’s en tantra) overeen te komen met de ervaringen van hen die uitsluitend soetra beoefenen. Als ze niet overeenkomen, zijn ze niet geschikt als lesstof. Meer uitgebreid geldt dat ook op het beginnende niveau (voor leerlingen van docenten boeddhisme). Ook dienen studenten en leraren elkaar vooraf goed te onderzoeken en pas na zo’n onderzoek een relatie met elkaar aan te gaan. Voor welk publiek Lam Rim teksten bedoeld zijn Volgens alle Tibetaanse scholen is voor de verlichting een combinatie van soetra- en tantrabeoefeningen nodig. De Lam Rim teksten (Stadia van het pad) zijn bedoeld als voorbereiding van soetra beoefenaars op de tantra beoefening. Ze zijn niet bedoeld voor beginners (daar voorkennis een vereiste is). In eerste instantie gericht tot kloosterlingen hebben de teksten bedoeld voor gewone mensen (bvb Nyigma versie van Pertül) exact hetzelfde doel. Bestuderen van de stof uit Lam Rim teksten Er zijn twee soorten: - Teksten die de stadia van soetra- en tantrapad in één boek behandelen - Teksten die enkel de stadia van het soetrapad behandelen (en tantra aan andere teksten overlaten) In alle Lam Rim teksten zijn beschrijvingen van leerling-leraar relatie een voorbereiding op een relatie met een tantrisch meester. Derhalve dienen alle teksten bestudeerd te worden die inhoudelijk overeenkomen met de leerling-leraar relatie op alle niveaus. Verschillende niveaus van Goeroemeditatie in Lam Rim teksten Vanaf Longchenpa (Rust en Terugkeer in de natuur van de geest) en verder in alle Lam Rim teksten wordt de relatie gelegd tussen het niveau handelen van de leerling ten opzichte van de leraar en het niveau van de leerlingleraar relatie (zowel op soetra- als op tantraniveau). De bespreking van ‘respect’, ‘beleefdheid’ enzovoort geldt vanzelfsprekend voor alle niveaus. Echter, het zien van de leraar als een boeddha geldt enkel het tantraniveau. - Goeroe yoga door beginnende (en soetra-) zoekers richt zich vaak op bijvoorbeeld Boeddha Sakyamuni ter concentratie en inspiratie. Voor hetzelfde doel maken zij gebruik van het zevendelig gebed (zie Shantideva). - Goeroe yoga door tantrabeoefenaars richt zich tot bijvoorbeeld Vadjradhara of andere Boeddhafiguren die (volgens de eigen overleveringslijn) geassocieerd worden met de hoogste tantra Westerlingen –die vaak al zeer in het begin van hun kennismaking met boeddhisme initiaties bijwonen- raken hierdoor in de war. Ze begrijpen niets van de initiatie omdat ze nog geen enkel correct beeld hebben van een discipel-mentor relatie. De kwaliteiten van een spirituele leraar Aangezien goeroemeditatie zich richt op de kwaliteiten van de leraar dient men deze kwaliteiten te kennen. Een aantal kwamen al aan bod in de analyse van de woorden goeroe, lama en spirituele vriend. Meer specifieke eigenschappen: - Geloftenmeesters: moeten zich zuiver aan hun bevrijdingsgelofte gehouden hebben - Mahayana meesters: moeten daarenboven een gevorderd niveau van concentratie hebben, een stabiele realisatie van de verlichtingsgeest en de leegte, en een gevorderd niveau van vrijheid van storende emoties. - Tantrische meesters: moeten daarbij ook nog een scala aan tantrische rituelen beheersen (en daaraan ook nog echt verlichtende kracht verlenen) Mentoren van hoger niveau bezitten natuurlijk ook kwaliteiten van leraren van lager niveau (vriendelijkheid, geduld, ethiek, …) en omgekeerd (enige geleerdheid, ervaring, inzicht). Grondig onderzoek Het beoordelen van een potentiële spirituele leraar is zeer belangrijk maar niet eenvoudig. Er kan lange tijd overheen gaan. Maar het beoordelen kan ook gaandeweg gebeuren: een potentieel Mahayana-meester onderzoeken op diens kwaliteiten terwijl men les krijgt van leraren van een lager niveau. Onderzoeksmogelijkheden zijn: - De mening van meer ervaren zoekers/leerlingen De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 16 - Het lezen van publicaties en boeken van een beoogd mentor Het bijwonen van groepslessen van een beoogd mentor (wanneer men al op het boeddhistisch pad is, zodat men niet misleid kan worden) - Maar ook de menselijke intuïtie, gunstige voortekenen, gevoelens van vertrouwen bij een eerste ontmoeting, …, kunnen een rol spelen. - Beantwoorden van de vraag of deze leraar een verrijking/aanvulling is bij de huidige en eerdere leraren zodat er geen loyaliteitsconflict ontstaat. Zoals Zijne Heiligheid de Dalai Lama zei: “Spirituele leraren moeten harmonieus bij elkaar passen, …, zoals de vele gezichten van een boeddhafiguur dat doen”. De kwaliteiten van een spirituele zoeker Om de kwaliteiten van een potentieel mentor goed te kunnen onderzoeken, moet een spirituele zoeker ook zelfonderzoek doen om erachter te komen of hij/zij de kwaliteiten heeft om dat onderzoek goed te doen. Nodig zijn (volgens Aryadeva’s Honderd verzen)zeker: - openheid (niet gehecht aan eigen mening) - gezond verstand (goede uitleg van slechte kunnen onderscheiden) - sterke interesse in de Dharma (die motiveert om leraren te zoeken) - plus (volgens Chandrakirti) - waardering en respect voor Dharma en leraren - een opmerkzame geest Zelfonderzoek zal dus bevatten: - motivatie - doel - openheid voor de Dharma - emotionele stabiliteit Een discipel-mentor relatie formaliseren Het formaliseren van een relatie met een docent boeddhisme t.e.m. rituelentrainer gaat gewoon door het inschrijven voor de lessen. Het formaliseren van een relatie met een spirituele mentor is echter specifiek. Wanneer men heeft besloten een relatie met een mentor aan te gaan dan gebeurt dat door het afleggen van een gelofte (Toevlucht- bodhisattva- of andere tantrische gelofte). Bij een persoonlijk gelofteritueel dient men de toestemming van de meester te krijgen om de ceremonie bij te wonen. Wanneer het een groot groepsritueel betreft, is de toestemming onderverstaan. Verwachtingen in een discipel-mentor relatie De traditioneel Tibetaanse houding van bescheidenheid zorgt ervoor dat een leerling zeer terughoudend is in het stellen van vragen over de praktijk (als hij/zij de mentor al ooit persoonlijk spreekt). Als er al vragen zijn, dan betreffen ze inlichtingen over toe te passen teksten en uit te voeren handelingen. Ook over de persoonlijke problematiek zullen Tibetanen vrijwel nooit vragen aan de mentor stellen. Ook hierin verschillen ze van westerse zoekers. Een spirituele mentor is geen goedkope psychiater die al onze problemen oplost. Veeleer is het de bedoeling dat de leerling (op Aziatische wijze) oplossingen zoekt in de geschriften, hierbij op weg geholpen door de mentor. 08. Goeroemeditatie op soetraniveau De toepasbaarheid van de meditatie De vooruitgang op het boeddhistische pad –door studie en praktijk- verloopt grillig: positieve periodes worden afgewisseld met crises, dit alles onder invloed van ons karmisch potentieel. De inspiratie door leraren geeft ons de energie en kracht voor onze beoefening. Goeroemeditatie op soetraniveau is een toegankelijke methode om die inspiratie op te doen van alle niveaus van leraren en de Kadam variant ervan is geschikt voor elk niveau beoefenaar uit elke traditie van het Tibetaans boeddhisme. Aandacht voor kwaliteiten zonder tekortkomingen te ontkennen De Boeddha zelf (in Een juwelenwolk soetra), Tsong Khapa, Kongtrül en andere grote meesters hebben het allen verwoord: de leerling dient zich te focussen op de positieve kwaliteiten van de mentor. Alleen zo kan echte inspiratie opgedaan worden. Natuurlijk mogen tekortkomingen van een leraar niet worden ontkend. Echter, men dient er niet bij stil te staan. Dat zou enkel frustratie, boosheid en andere storende emoties opwekken. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 17 Vgl. Atisha’s standpunt over leegte (Prasangika-Madhyamika) versus zijn mentor’s standpunt (Chittamatra): ondanks dit fundamentele verschil van mening heeft Atisha zijn positieve instelling ten overstaan van zijn mentor nooit opgegeven. Een analogie: door een raam kijken naar een voorbijganger Het in de goeroemeditatie focussen op de kwaliteiten van een leraar lijk het kijken naar een voorbijganger door een raam: door het standpunt (van de geest) en de zichtbeperking van het raam (het focussen) zien we enkel een bovenlichaam voorbij komen. We weten natuurlijk dat de persoon een onderlichaam moet hebben, maar dat is bij het kijken door een raam (goeroemeditatie) niet relevant en daar denken we dus niet over na. Wanneer we naar buiten gaan (na de goeroemeditatie dus), zien we de gehele persoon, boven- en onderlichaam (kwaliteiten en tekortkomingen) en zullen we geen van beide aspecten gaan overdrijven. Mediteren op de goede kwaliteiten van een mentor Goeroemeditatie leert de leerling een gewoonte te maken van twee geestelijke activiteiten: diep overtuigd zijn van de goede kwaliteiten van de mentor én diens vriendelijkheid waarderen. Dit wordt in de meditatie bereikt door gebruik te maken van onderscheidend vermogen (dushe – Skt. Samja, één van de vijf aggregaat factoren). Net zoals we bij het kijken naar een schilderij in staat zijn –door vorm en kleur te onderscheiden- om een sinaasappel naar de voorgrond te halen (en de rest te laten vervagen), zo werkt het bij de goeroemeditatie ook wat betreft de goede kwaliteiten van de mentor. De manier waarop we ons focussen, is door sterk te geloven dat - de kwaliteiten in de mentor aanwezig zijn en - dat de persoon in kwestie die kwaliteiten ook werkelijk bezit. De definitie van geloven De boeddhistische benadering van geloof (bijv Asanga): de constructieve geestelijke activiteit van focussen op iets dat bestaat en gekend kan worden én het beschouwen als bestaand of waar, of een feit daaromtrent als waar beschouwen. Dit sluit ieder veronderstelling en/of blind vertrouwen uit. Drie manieren om te geloven dat iets waar is: - Iets geloven met heldere geest is een mentale actie die de geest vrijmaakt van verstorende emoties en houdingen ten opzichte van het object - Iets geloven gebaseerd op rede is een mentale activiteit die een feit als waar beschouwt op basis van rede en bewijs. - Iets geloven met aspiratie is de mentale activiteit van het zowel als waar beschouwen van een feit als een aspiratie die men consequent heeft ten aanzien van het object. De drie manieren om te geloven dat een mentor goede kwaliteiten bezit Geloven met heldere geest: Hoe meer we ons focussen op de goede (onderzochte) kwaliteiten van een mentor en met een helder hoofd geloven dat ze een feit zijn, des te meer maken we de geest vrij van storende emoties ten opzichte van de mentor (arrogantie, twijfel, … .) Geloven op basis van rede: Focussen op de goede kwaliteiten van een mentor gebaseerd op correcte redeneringen: het vermogen van de leraar om tekortkomingen te overwinnen (Yönten -corrigeren van gebrek- is vertaling van Skt guna –kwaliteiten-), het feit dat ze leraren zijn geworden door intensieve Dharmastudie, de positieve invloed van de leraar op de leerling, enzovoort. De geest is dan geheel vrij van arrogantie en twijfel. Geloven met aspiratie: Geloven dat we –op basis van onze boeddhanatuur en met de juiste inspanning- deze goede kwaliteiten ook kunnen verwerven. Deze instelling versterkt ook onze verlichtingsgeest. De constructieve geestestoestand die voortkomt uit het geloven van een feit Als constructieve mentale handeling is geloven vrij van storende emoties zoals trots, naïviteit, jaloezie, …, ten opzichte van de mentor, de medeleerlingen en het eigen potentieel. Volgens Vasubandhu is het hebben van waarden (ngotsa shepaI)en scrupules (trelyö) altijd aanwezig bij een constructieve mentale activiteit. Het voor waar aannemen van de kwaliteiten van onze leraar én ons potentieel om ze zelf ook te verwerven, geeft ons een waardegevoel van waardering en eerbied voor mensen met die kwaliteiten. Daarbij zorgen scrupules ervoor dat we ons niet zullen gedragen op een manier die onze mentor (en anderen) in diskrediet brengt, beschaamt of teleurstelt. De relatie tussen een feit voor waar aannemen en het leuk vinden Het plezier dat we hebben in de kwaliteiten van onze mentoren dient vrij te zijn van storende emoties en handelingen (zoals gehechtheid). Ook moet men inzien dat ‘iemand mogen’ nog niet hetzelfde is als ‘zijn De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 18 kwaliteiten correct waarnemen’: charlatans zijn wellicht charmant, maar hun innemendheid is geen garantie voor hun kwalificaties. Goeroemeditatie is echter vrij van zulke naïviteit en incorrecte overwegingen. Sterk ergens van overtuigd zijn Geloven dat een mentor kwaliteiten heeft leidt uiteindelijk tot overtuiging (möpa) van de feitelijkheid van die kwaliteiten en het focussen daarop. Dit komt voor in het eerste deel van het woord mögü dat staat voor het gevoel (of houding) nodig om op een gezonde manier met onze gedachten in relatie te staan tot een spirituele mentor. Los van alle verschillende definities van ‘overtuiging’ (Vahusbandhu, Asanga, …) staat vast dat overtuiging altijd geldige cognitie vereist (dus nooit blind geloof). Volgens Chandrakirti zijn de criteria voor geldige cognitie: - Het feit moet op goede gronden geaccepteerd worden als datgene wat wij erin zien (bijv: de kenmerken van de leraar zijn de vereiste kenmerken uit de geschriften) - Een geest die gegronde kennis heeft van het conventionele verschijnsel van het object, moet dat wat men erover als waar beschouwt niet tegenspreken. (bijv een autoritaire houding zien als zelfverzekerdheid wordt tenietgedaan door gegronde waarneming) - Een geest die gegronde kennis heeft van de diepste manier waarop dingen bestaan, moet dat wat men als waar beschouwt niet tegenspreken. (bijv. kwaliteiten in een leraar beschouwen als inherent aanwezig alsof het een god betreft, is geen geldige cognitie) Waardering voor de vriendelijkheid van een mentor De goeroemeditatie gaat dan verder met güpa, de geestelijke activiteit van ‘waardering’. Is het tweede deel van het woord mögü (zie hierboven) en staat voor het focussen op de vriendelijkheid van de mentor. Waardering is hier ook letterlijk ‘toekennen van waarde’ aan die vriendelijkheid, met een gevoel van ontzag (Vasubandhu), koestering en hoogschatting (Yeshe Gyältsen). Het wekt ook een gevoel van liefde voor de mentor op, niet in de boeddhistische zin, noch in affectieve zin maar een hartverwarmend verheffend gevoel van serene vreugde ten opzichte van de mentor, gebaseerd op bewondering en respect. De vriendelijkheid van de mentor geeft ons ook waarden die ons helpen anderen geluk te verschaffen. De waardering van die vriendelijkheid staat los van het feit of we de mentor ook persoonlijk mogen. Verzoek om inspiratie De volgende stap in de goeroemeditatie –het verzoek om inspiratie (sölwadeb, de mentale activiteit van het doen van een verzoek)- bestaat (o.a. volgens Ngoje Repa in Een oceaan van citaten die ‘Essentie van de Mahayana leringen’ goed uitleggen en Tsangpa Gyare in Realiseren door middel van de goeroe: de uitgestrekte zon van mededogen) uit: - het benoemen van de eigen fouten en tekortkomingen - hartstochtelijk iets van de mentor wensen - aanbieden van totale openheid (om de inspiratie te ontvangen en vast te houden) Het benoemen van eigen tekortkomingen is nuttig voor het Tibetaanse volk, van nature ruw, onafhankelijk en trots. Voor westerlingen (met een van nature laag gevoel van eigenwaarde) zou het -om algehele frustratie tegen te gaan- juist nuttiger zijn om de sterke punten te benoemen én de kans tot verdere ontwikkeling. Het zevendelige gebed Het zevendelige gebed, voorbereiding op de goeroe yoga, versterkt de netwerken van positief potentieel en diep inzicht (zie Sakya Pandita in Het diepzinnige pad van Goeroe Yoga) en zeker wanneer we daarbij onze mentoren in gedachten houden als vertegenwoordigers van de Drie Juwelen. - Neerbuigingen: tonen van respect dat voortkomt uit de ervaringen met levende individuen, wat nog oprechter is dan het respect voor boeddha’s en bodhisattva’s. - Aanbieden van offergaven: ook uit liefde en respect - Toegeven van eigen fouten: krachtiger effect wanneer tegenover mentor dan tegenover willekeurig persoon. - Verheugen in verdiensten van anderen: ook dit werkt sterker in functie van de verdiensten van de eigen mentor - Verzoeken om onderricht: rechtstreekse indringend persoonlijke relevantie - Verzoek aan de goeroes om niet te sterven: ook rechtstreekse indringend persoonlijke relevantie - Opdragen van de positieve energie door de beoefening: aan het verkrijgen van de positieve kwaliteiten van onze mentoren. (voor de hulp aan anderen) werkt mee op het pad naar verlichting De netwerken van diep inzicht worden ook versterkt door: het wegwerken van schuldgevoelens, de bevestiging van ons diep inzicht in de afwezigheid van onmogelijke vormen van bestaan en het geloof in de oorzakelijkheid van gedrag, enzovoort. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 19 De beoefening van goeroemeditatie voordat we een spirituele mentor hebben gevonden Wanneer spirituele zoekers nog les krijgen van docenten boeddhisme of dharma-instructeurs, of wanneer ze nog geen spirituele mentor hebben gevonden, is het toch goed wanneer ze aan goeroemeditatie doen. - hun eigen leraren hebben –op hun eigen niveau- ook vele goede eigenschappen. Het is dan ook zeer verdienstelijk om zich op deze goede kwaliteiten te focussen en aldus inspiratie op te doen. - ook het richten op oude grote meesters (Gampopa, Tsong Khapa, …) levert een positieve uitwerking op Het beoefenen van goeroeyoga is dus altijd een –op elk niveau- aan te raden praktijk vanwege de algehele positieve instelling die het creëert. 09. Omgaan met een spirituele leraar in daden Vertrouwen in en respect voor een leraar omzetten in daden Naarmate een gezonde relatie met een mentor groeit, groeien ook het vertrouwen in de leraar (zijn/haar leiding) en het respect voor de leraar (zijn/haar vriendelijkheid) hetgeen zich vertaald in daden. Asanga in Filigraan van Mahayana Soetra’s: - de leraar hulp bieden en van dienst willen zijn - uit zichzelf op gepaste wijze respect tonen - belangrijkste: de adviezen van de mentor opvolgen (voornamelijk betreffende de beoefening) Het werk van de mentor ondersteunen Klassieke presentatie: het aanbieden van rijkdom, familie en vrouw. Dit dient voor westerlingen goed uitgelegd te worden: - rijkdom: financiële steun voor een leraar. Naar draagkracht gegeven en slechts vanuit een positieve en oprechte motivatie. Nooit uit pretentie of door groepsdruk. - familie en vrouw: openstellen van het eigen huis voor de mentor, uitnodigen als gast op feestdagen. Dus geen slaafse opstelling vanuit welk perspectief dan ook. Deze ondersteuning dient goed overdacht te worden en een zeker balans uit te stralen. Wanneer een leerling niet in staat is de leraar op deze manier te steunen is het zaak om dit uit te leggen en zich te verontschuldigen. Zeker wanneer een leraar enkel afhankelijk is van deze soort ondersteuning is de bijdrage van de leerling belangrijk. Een mentor helpen De leefstructuren in het oude Tibet zijn ontegenzeggelijk feodaal te noemen. Deze term heeft voor westerlingen vaak een totaal negatieve connotatie. Zeker, niet alles aan die feodaliteit was positief, echter, ook niet alles was negatief. In de ‘oude context’ zorgde deze structuur bij voorbeeld voor sociale cohesie en binnen één familie bijvoorbeeld voor zekerheid en veiligheid. Het helpen (nyenkur, dienen en eren) van een mentor moet echter meer gezien worden als ‘helpen en respect tonen’. Helpen kan door: - brieven schrijven - reizen regelen of naar afspraken rijden - transcriberen van lessen - bepaalde boodschappen doen - … Respect tonen kan daarbij door: - op tijd te komen - beloofd werk op tijd af te hebben - helpen bij het leren van een nieuwe taal en/of culturele aspecten(wanneer hij/zij uit ander land komt) - … In de westerse maatschappij zouden we de (traditioneel Tibetaanse) ‘verzorger’ nu ‘assistent’, ‘secretaris’ of ‘manager’ noemen (eventueel zelfs met salaris). En een ‘leerjongen’ is dan ‘stagiare’. Het slinkende aantal ouderen dat is opgegroeid in het traditionele Tibet zorgt ervoor dat de verhoudingen tussen leerling en leraar/mentor steeds minder ‘feodale’ trekjes krijgen en dat leraren ook zelfs steeds meer zelfstandig leven. Er dient een middenweg gevonden te worden die ligt tussen het absoluut noodzakelijke helpen en het verwennen van de leraar. Het tonen van respect Het tweede deel van nyenkur betekent ‘respect tonen in woord en daad’. Traditioneel: neerbuigingen voor een leraar en rondgang omheen zijn woning. Voor westerlingen is dit niet gebruikelijk en voelt het soms gekunsteld aan. Echter, het tonen van respect heeft meer uitingen: De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 20 - zich netjes kleden en wassen voor een ontmoeting - een deur openhouden voor de mentor - iets –passends- te drinken aanbieden - respectvol en stil luisteren wanneer aangesproken - …. Deze uitingen van respect dienen wel oprecht te zijn en in de juiste verhouding te staan tot persoon, plaats en gelegenheid. (Hierdoor worden ook absurde, gênante of ongepaste situaties vermeden) Het advies van een mentor aannemen In alle tradities wordt aangenomen dat ‘het opvolgen van het advies van de mentor de beste wijze is om ons vertrouwen en respect te tonen’. - Men dient enkel advies te vragen over belangrijke aspecten van de spirituele ontwikkeling en beoefening - Advies vragen doet men het best in de vorm van ‘open vragen’ - Advies vragen over futiele aspecten van het dagelijkse bestaan duidt op gebrek aan geestelijke rijpheid Echter, alle grote meesters zijn het er ook over eens dat verkregen advies nooit blindelings mag opgevolgd worden. Een leerling dient ook te handelen naar het eigen onderscheidend vermogen en gezond verstand. Niet opvolgen wanneer bijvoorbeeld: - het advies het niveau van de leerling overstijgt - het advies tegen de Dharma indruist (test van leraar??) In zulke gevallen dient de discipel steeds de mentor van de onmogelijkheid op de hoogte te brengen (met respect en verontschuldigingen) De autoriteit van een mentor in ere houden Autoriteit van een mentor (voortkomend uit authenticiteit) betekent dat de mentor over kennis, expertise, enzovoort beschikt. Het heeft dus niets te maken met macht, dwang, … . Men houdt de autoriteit van een mentor in ere wanneer men bijvoorbeeld: - met helder hoofd gelooft dat de kwalificaties van de mentor authentiek zijn - niet één onderwerp van advies bij meerdere mentoren aanbiedt (wist op gebrek aan vertrouwen) - het juiste onderwerp van advies bij de juiste mentor aanbiedt Men mag echter de leraar niet verheffen tot alwetende goden (dat wordt niet bedoeld met de instructie: mentor zien als een boeddha) en ook moet men rekening houden met versprekingen van een mentor, vertaalfouten, of misverstanden. Bij twijfel: de teksten op contradictie met het advies controleren en dit respectvol aan de mentor voorleggen. Een mentor als voorbeeld nemen Wanneer een discipel zich (na een lange weg) heeft verbonden aan een mentor, dan moet hij/zij proberen om de realisaties en het gedrag van de mentor te evenaren (Petrül). Dit betekent niet: de mentor in alle mogelijke aspecten van het leven imiteren, noch alle initiaties die de mentor ontving zelf na ter streven, enzovoort. De instructie om de mentor als voorbeeld te nemen betekent echter dat we (net als hij/zij) - authentieke realisaties moeten ziet te verwerven en - ons daar vervolgens naar moeten gedragen Rectificatie van de term ‘devotie’ Het woord tenpa wordt vrijwel altijd vertaald als ‘devotie’. Echter is eigenlijk een werkwoord: [in gedachten en daden] dichtbij iemand komen [en op deze persoon vertrouwen]. Deze betekenis zou je kunnen zien als een gezonde relatie opbouwen, net zoals de relatie tussen patiënt en dokter. Hierdoor valt de (westerse) negatieve smaak van ‘devotie’ (blind vertrouwen, cultus, emotioneel vuur, …) weg. Tenpa betekent ook: de leraar plezieren op de geëigende manier. Niet door het geven van grootse geschenken, maar door dichtbij te komen. Hierdoor neemt de discipel de goede kwaliteiten van een mentor over hetgeen leidt tot transformatie van de geest en het helpen van alle wezens. 10.Emotionele blokkades overwinnen bij het ontwikkelen van vertrouwen, waardering en respect Goeroemeditatie op soetraniveau toepassen op een leraar die in gebreke blijft of misbruik maakt Er zijn mentoren die hun discipelen soms –emotionele- schade toebrengen door negatieve eigenschappen of daden: - verwarring scheppen door inhoudelijk conflicten met andere leraren - uitbuiting De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 21 - seksueel misbruik - …. Een leerling kan ook al schade oplopen door enkel maar op de hoogte te zijn van zulke negatieve eigenschappen van een mentor. Het beoefenen van goeroeyoga kan de leerling helpen om met deze gegevens om te gaan. Echter, wanneer de schade te diep gaat en de leerling geen mogelijkheid ziet om de relatie met de mentor aan te houden, is het logisch (en toegestaan) om verder op gepaste afstand van de leraar te staan. Misschien is die discipel nog in staat om toch de goede kwaliteiten van de mentor te blijven zien, zonder aan de fouten voorbij te gaan. Fouten en gebreken van een leraar beoordelen Gekwetste en verwarde discipelen hebben vaak grote emotionele blokkades wanneer ze de kwaliteiten van een leraar moeten beoordelen. Moge de schade op emotioneel vlak wellicht hersteld zijn (door therapieën, …), de spirituele schade ligt vaak nog veel dieper. Een voorbereidende beoefening (van de Vijfde Dalai Lama) is bedoeld om –voorafgaand aan de goeroemeditatiede fouten en negatieve kwaliteiten van een leraar –en de mening daarover- in detail te beschouwen, alsof men een abces wegsnijdt alvorens aan geheel herstel te werken. Voorwaarde is wel dat de gekwetste persoon voldoende hersteld is van het initiële trauma. Een beschermde geestelijke ruimte creëren om spirituele wonden te behandelen Om een spirituele wond open te snijden en te genezen dient er een veilige geestelijke ruimte gemaakt te worden. Daarzonder zou deze procedure op zich al zeer traumatisch kunnen zijn. De voorbereidende oefeningen en elementen uit de goeroeyoga zelf, helpen deze ruimte te creëren. - Het richten op de Drie Juwelen geeft weer een hernieuwd spiritueel anker - Neerbuigingen en offergaven voor de boeddha’s en grote meesters uit verleden en heden helpt bij het hernieuwen van waarden die ons helpen ook weer de positieve kanten van onze mentoren te zien - … Het oprecht beoefenen van de voorbereidende oefeningen helpt het emotionele evenwicht te herstellen, hetgeen nodig is om de fouten van onze mentoren objectief te bekijken. De verschijningen die de geest creëert onderzoeken De ‘chirurgische ingreep’ bestaat onder andere uit volgende apecten: - nagaan of de mentoren fouten uit het verleden nog steeds werkelijk bezitten en indien dat zo is, of ze hieromtrent schuld bekend hebben (is geen verontschuldiging zoeken, enkel feitelijkheid). - enkel richten op fouten die mentoren werkelijk bezitten (en niet die de leerling toeschijnen onder invloed van storende emoties). - onderscheid maken tussen feitelijke fouten (zoals onethisch gedrag) en schijnbare fouten (zoals een nadere aanpak dan die welke de leerling prefereert). - onderzoeken of de fouten relevant zijn voor het vermogen van de leraar om ons te leiden op het spirituele pad. - bekijken volgens welk proces de geest bedrieglijke verschijningen produceert en projecteert. Karmische obstakels en ons eigen psychologisch profiel kunnen in onze geest verschijningen van onze mentor opwekken met fouten die niet overeenkomen met de werkelijkheid. Goeroemeditatie vraagt niet om de fouten van een mentor te ontkennen maar wel om ons verwarde geloof in uiterst bedrieglijke verschijningen van de mentor vanwege daadwerkelijke fouten te ontzenuwen en af te wijzen. Het uiteindelijke begrip van de –complexe- samenstelling van factoren die leiden tot het gedrag van de mentor, helpt om de wonden te laten helen. Eventueel afstand nemen kan dan ook met respect gebeuren. De analogie van contextuele therapie voor slachtoffers van misbruik De Hongaarse grondlegger van de contextuele therapie Boszormenyi-Nagy suggereert in Invisible Loyalties gevoelige manieren om de psychologische wonden te helen van slachtoffers van fysiek of seksueel misbruik. Deze methoden lopen in veel opzichten parallel aan de benadering die wordt gebruikt bij goeroemeditatie op soetraniveau: - erkennen dat men pijn heeft en dat men het recht heeft om zich rot te voelen Æ in voorbereidende beoefening openlijk toegeven dat men problemen heeft. - proberen te begrijpen van de context van het ontstaan van het misbruik zowel uit eigen perspectief als uit dat van de dader (zonder slachtoffer rol en zonder rationaliseren van het gedrag van de dader) Æ in goeroemeditatie uiteenrafelen van de bedrieglijke verschijningen die onze geest projecteert (met betrekking tot hoe onze mentor bestaat met zijn of haar gebreken). - inzien dat men recht heeft op een beter leven (binnen de grenzen van de wet) Æ geluk wordt hier boeddhistisch vertaald als ‘het hebben van een netwerk van positief potentieel’ met de noodzaak naar de Dharma te leven. - omdraaien van het bij het slachtoffer –door trauma vaak veroorzaakte- negatieve zelfbeeld in een positievere kijk op de eigenwaarde en het vinden van een nieuw emotioneel evenwicht. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 22 - vaststellen welke ‘erfenis’ het slachtoffer overhoudt aan de relatie met de dader (positieve ervaringen doorgeven en negatieve ervaringen verwerken) Æ zelfde instelling tijdens goeroemeditatie met als gevolg dat men door de positieve aspecten zichzelf het recht geeft om door te gaan op het spirituele pad, onder leiding van andere leraren en mentoren. Leraren die betrokken zijn bij controverses De benadering van Kadam goeroemeditatie, aangevuld met inzichten uit de contextuele therapie, kan helpen bij verwarring betreffende mentoren die betrokken zijn bij spirituele controverses en disputen (geen misbuik dus). Het helpt om trouw te blijven aan de positieve kwaliteiten van de mentor en tegelijkertijd de aspecten waar we het niet mee eens zijn te accepteren (en er niet bij stil te blijven staan). Ook als het gaat om een discipel met twee tegenstrijdige mentoren, dan nog gelden dezelfde zienswijzen. Volgens Zijne Heiligheid de Veertiende Dalai Lama: mensen moeten zelf hun standpunt bepalen op basis van hun beperkte capaciteiten van logica en rede, en op basis van hun begrip van de geschreven bronnen. De focus –bij goeroemeditatie- op de positieve kwaliteiten van een mentor helpt hierbij. Het overwinnen van emotionele blokkades bij het waarderen van vriendelijkheid In Een lamp voor de definitieve betekenis koppelt Kontrül een essentieel deel van de bodhichitta-meditatie (alle levende wezens zijn ooit onze moeder geweest Æ nadenken over moederlijke vriendelijkheid) aan de goeroemeditatie (Æ nadenken over de vriendelijkheid van onze mentoren). Eén van de redenen waarom (westerse) mensen niet in staat zijn om de goedheid van hun moeder te herkennen, kan zijn dat zij niet voldoet aan hun beeld van de ideale ouder. Als spirituele mentoren niet voldoen aan ons beeld van ideale leraar is het ook moeilijk om hun goedheid te zien. Het plakken van geestelijke etiketten (zie de Madhyamika filosofie: woorden en concepten van algemene kenbare fenomenen) leidt er soms toe dat we niet in staat zijn om andere vormen van aardig gedrag ook te kwalificeren als ‘vriendelijkheid’ (toewijding, enthousiasme, nauwgezetheid van de mentor). Om de goedheid van mentoren te (h)erkennen moeten we dus ons beperkt concept van goedheid uitbreiden. Emotionele blokkades overwinnen bij het tonen van respect Veel –met name jonge- westerlingen hebben moeite met het tonen van respect (ook voor zichzelf). Door persoonlijke gebeurtenissen en de maatschappelijke fenomenen is hun vertrouwen –en daardoor hun respectgeschaad. Goeroemeditatie vraagt ons het brede scala aan oorzaken en omstandigheden te begrijpen die niet enkel de prestaties maar ook de fouten van onze mentoren hebben veroorzaakt. Daarbij beschouwend dar karma op een bijzonder complexe en niet-lineaire manier de loop der dingen beïnvloedt. Dit verkregen inzicht helpt om het gedrag van de mentor te begrijpen en op die manier ook niet teleurgesteld te worden. Het geeft voeding aan vertrouwen dat voortkomt uit rationeel denken en niet uit naïviteit of idealistische dromen. Reëel vertrouwen geeft verder ruimte aan helder respect voor onze mentor en onszelf. 11. Een mentor als boeddha zien De relatie tussen het functioneren van een mentor als boeddha en het zijn van een boeddha Leerlingen krijgen ook de instructie om de kwaliteiten en de goedheid van een mentor te zien als die van een boeddha. Hier zijn een aantal redenen voor: - de Boeddha stelde zelf in soetra’s en tantra’s dat hij weer zou verschijnen in de vorm van spirituele mentoren en logisch hieruit volgend - de verlichtende invloed van de Boeddha werkt zonder onderbreking van continuïteit, dus ook nu - om discipelen te bereiken moet die invloed doorgegeven worden door –het medium van- volledig gekwalificeerde mentoren - doordat de verwarde geest van de discipel de realiteit niet correct weergeeft, komt de verschijningsvorm van de mentor met inherente gebreken niet overeen met de wijze waarop hij/zij echt bestaat - de beperkte geest van een leerling kan enkel een manifestatie van de Boeddha zien en er een relatie mee hebben wanneer die verschijnt binnen conventionele grenzen (dus inclusief het tonen van conventionele gebreken) Verder moet het zien van de mentor als een boeddha ook gezien worden in de Madhyamika context: de leerling moet de mentor als een boeddha zien voor zover hij/zij voor leerlingen fungeert als boeddha. (Vergelijk: een horloge is voor een volwassene een horloge, voor een baby een speeltje, dus –afhankelijk van het perspectief of doel van het bekijken- is een horloge óf een horloge óf een speeltje óf allebei óf geen van beide) De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 23 Een mentor geestelijk benoemen tot heelmeester of boeddha Raadgeving van de Boeddha (Een soetra uitspreidend als een boom): men dient de mentor te zien als heelmeester, zichzelf als patiënt, de Dharma als medicijn en de beoefening als de manier om te genezen. Meer precies volgens de Prasangika-Madhyamika analyse: mentoren worden enkel conventioneel (afspraak) als heelmeester geëtiketteerd voor zover ze door hun discipelen geldig benoemd kunnen worden als dokter (zie ook tenpa, een gezonde relatie opbouwen, een relatie als met een dokter) Daarbij had de Nalanda universiteit de conventie dat monniken –tijdens de lessen- hun leraren beschouwen als boeddha’s, zichzelf als bodhisattva’s, hun leslokalen als pure boeddhavelden, de lesstof als zuiverste Dharma en de gelegenheid als tijdloos (= vijf punten kenmerkend voor een boeddha die lesgeeft in een sambhogakaya vorm). Ook deze etikettering is conventioneel en slechts geldig voor zover kloppend met bepaalde eigenschappen(en dus niet de leraar zien als een volmaakte boeddha). De benoeming van de mentor als boeddha is ook geldig volgens Chandrakirti’s drie criteria: - Het zien van de mentor als boeddha is een conventie van Nalanda en mentoren onderwijzen in de traditie van Nalanda - Mentoren vervullen de rol van boeddha’s omdat ze ons via de leringen van de Boeddha naar de verlichting leiden. We ervaren de weldadige effecten hiervan bij het in praktijk brengen van de leringen. - Onze mentoren bestaan en fungeren voor ons als boeddha’s alleen voor zover we ze geldig als boeddha’s kunnen benoemen en onze geestelijke etiketten naar boeddha’s verwijzen. Het niet-letterlijk gebruik van het etiket boeddha Beschouwen van de mentor als boeddha - op soetraniveau: in de lessen, bij het toevlucht nemen of bij bodhisattvageloften - op tantraniveau: te allen tijde Gemeenschappelijk lering die niet letterlijk dient beschouwd te worden, heeft verschillende betekenisniveaus afhankelijk van de context. Elk niveau behoeft interpretatie om te ontdekken wat echt bedoeld is. Progressieve niveaus van interpretatie Gyelrong Tsültrim Nyima (Gelug) legt in Een laatste testamentbrief die meegegeven is aan de wind drie progressieve niveaus uit voor het versmelten van Avalokiteshvara, Manjushri en Vairapani in de mentor: - ze lijken op deze boeddha’s wat betreft hun kwaliteiten - ze bezitten de kwaliteiten van deze boeddha’s - ze zíjn deze boeddha’s Serkong Rinpoche koppelde deze zienswijze aan de wijze waarop het zien van de mentor als boeddha is beschreven in de shravaka (luisteraar) soetra, de bodhisattva soetra en de uitleg in de hoogste tantra. - shravaka soetra niveau: Boeddha Sakyamoenie werd geboren als prins Siddharta en verwierf zijn kwaliteiten door hard werk. Men dient de mentor te zien als iemand die op een boeddha lijkt doordat hij/zij de kwaliteiten in zich opnam door datzelfde hard werk - bodhisattva soetra niveau: Boeddha Sakyamoenie bereikte de verlichting wereldevoluties geleden en verkoos (uit mededogen) de wedergeboorte als prins Siddharta. Het zien van mentoren als verdere emanaties van de Boeddha helpt ons te begrijpen dat Sakyamoenie doorgaat met zich manifesteren voor het welzijn van alle wezens - hoogste tantra niveau: Boeddha Sakyamoenie verscheen bij het onderwijzen van de Prajnaparamita soetra’s (op de Gierenberg) als Vadjradhara. Sakyamoenie is dus zowel prins Siddharta als Vadjradhara. In tantrische goeroeyoga moeten discipelen hun leraar op alle drie niveaus als boeddha zien, leidend tot de definitieve bron van het boeddhaschap. De betekenis van het boeddha-zijn van een tantrische meester De stelling uit de hoogste tantra dat een mentor een boeddha is, is zeer verwarrend. Er is het gemeenschappelijke betekenisniveau (zie hierboven) maar ook het feit dat de leraar niet inherent en uiteindelijk als boeddha bestaan. De stelling heeft echter een specifieke, diepere betekenis. We hebben het hier over ngowochig (van nature één): de gebruikelijke verschijning van het lichaam van de tantrische meester en gelijktijdig de verschijning ervan als het verlichte lichaam van een boeddha. Dit zijn twee feiten over hetzelfde aspect van één fenomeen. Gebruikelijk Verlicht Dik, dun, moe, ziek, oud van doorzichtig licht en energie, nooit moe, ziek, enz. Spraak soms niet helder, andere taal, … perfect in elke taal, zuiver, zonder haperen Soms boos, niet warm, onbegrijpend, … vrij van elke storende emotie, alles begrijpend, … Hoe kunnen echter twee schijnbaar onverenigbare feiten over de verschijning van de lichamen van onze tantrische meesters allebei waar zijn? Een fenomeen op de juiste manier bekijken vanuit verschillende invalshoeken Chandrakirti in Een supplement op de middenweg: voorbeeld van verschillende invalshoeken. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 24 Drie groepen –geesten, mensen, goddelijke wezens- kijken naar een vloeistof in een kopje. Ze zien alle drie iets verschillend door hun karmische neigingen: - geesten zien pus - mensen zien water - goddelijke wezens zien nectar Ook de ervaringen van smaak en geur zouden voor de drie groepen verschillend zijn. Echter voor iedere groep geldt dit als valide en waar. Dit is net als het voorbeeld met het horloge (zie eerder). Sterker nog: één persoon kan hetzelfde horloge ook gebruiken als speeltje én er de tijd op aflezen! De mentor kan dus gezien worden als menselijk wanneer hij/zij ziek is, maar –tijdens initiaties- als een boeddha die nooit ziek kan worden/ De betekenis van onscheidbaar De geldigheid van het zien van de mentor als mens en boeddha ligt ook in het feit dat de twee waarnemingen (verschijningen) onscheidbaar zijn (yerme). De twee verschijningsvormen hoeven dus niet noodzakelijkerwijs tegelijkertijd op te treden: als het één met recht verschijnt vanuit het ene gezichtspunt, verschijnt het andere met recht vanuit een ander gezichtspunt. Onscheidbare zuiver en onzuivere verschijningen De leringen over ‘onscheidbare samsara en nirvana’ (Sakya systeem) en de resultaten hiervan geven meer duidelijkheid over de vaststelling dat meesters onscheidbare mensen en boeddha’s zijn. Afspraak: samsara hier als ‘onzuiver’ en nirvana hier als ‘zuiver’ beschouwen. Onscheidbare onzuivere en zuivere verschijningen van de lichamen van onze mentoren hebben drie betekenisniveaus: - Onzuivere verschijningsvorm verwijzend naar de verschijningsvorm als mens >< zuivere verschijningsvorm verwijzend naar de verschijningsvorm als boeddha. Het lichaam van de mentor bestaat echter niet in een inherent menselijke of Boeddhavorm, noch in allebei of in geen van beide. - Onzuivere verschijningsvorm verwijzend naar verschijningen met gewone tekortkomingen (onfatsoen, …) of een mengeling van conventionele fouten en kwaliteiten >< zuivere verschijningsvorm verwijzend naar verschijningen met alle conventionele kwaliteiten (mededogen, …) - Onzuivere verschijningsvorm verwijzend naar een bedrieglijke verschijning (wanneer ze op een onmogelijke manier bestaan) >< zuivere verschijningsvorm verwijzend naar hun niet-bedrieglijke verschijning (bestaand op de manier waarop ze werkelijk bestaan) Deze drie niveaus kunnen elkaar ook allerlei manieren overlappen. De basis voor het benoemen van de zuivere verschijningsvorm van een mentor als boeddha Het benoemen van tantrische meesters als boeddha op basis van hun zuivere verschijningsvorm als mens of boeddha is gebaseerd op kwaliteiten die voortkomen uit de boeddhanatuur van de meesters. Derhalve vormt de boeddhanatuur van de mentor de basis voor dit benoemen. Volgens de Tibetaanse scholen wordt de bron voor deze boeddhanatuur gevormd door één van de aspecten van het helder licht bewustzijn (waarvan de natuur onveranderlijk is). De aller-diepste basis voor het benoemen van een tantrisch meester als boeddha is dus het helder licht bewustzijn van de meester. Deze basis helpt ons om –door vergelijking- inzicht te verwerven in ons eigen heldere licht bewustzijn en aldus boeddhakwaliteiten daarvan te realiseren. Waar het helder licht bewustzijn van de mentor de basis is, helpen zijn/haar andere kwaliteiten ook mee bij het benoemen als boeddha: - geven van inspiratie - hun mededogen - hun verlichtingsgeest - hun perfecties - het feit dat ze de hoogste tantra initiaties aan ons doorgeven 12. Gevorderde punten met betrekking tot het zien dat een tantrische meester een boeddha is Basis, pad en resultante standpunten In de Tibetaanse teksten wordt vaak het standpunt van waaruit een mentor een boeddha genoemd wordt, weggelaten. Dit leidt tot verwarring. Maitreya in Het sublieme continuüm verklaart de drie standpunten om te kijken naar onscheidbare onzuivere en zuivere verschijningsvormen. Vanuit een boeddhanatuur dis: - nog niet is gerealiseerd (noemt Maitreya ‘onzuiver’ standpunt) - gedeeltelijk is gerealiseerd (‘onzuiver en zuiver’ standpunt) - volledig is gerealiseerd (‘zuiver’ standpunt) De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 25 Later hebben commentatoren deze standpunten vernoemd als: - basis - pad - resultante De invalshoeken van de vier Tibetaanse overleveringslijnen De Tibetaanse overleveringslijnen beschrijven het onderwerp van zuivere en onzuivere verschijningsvormen vooral vanuit één van de drie invalshoeken (waarbij het gebruik van zuiver en onzuiver verschillende betekenissen behelst, hetgeen onduidelijkheid in de hand werkt). (Kadam en vroege) Gelug: vanuit het basis standpunt Behandelen het onderwerp discipel-mentor relatie meestal vanuit het standpunt van de spirituele mentor in het algemeen, en hun onzuivere verschijningsvormen. Latere Gelug teksten doen dit ook vanuit het basisstandpunt. We kunnen enkel naar iemands kwaliteiten kijken en de tekortkomingen negeren. Persoonlijk oordeel is onbetrouwbaar. Het focussen op enkel de kwaliteiten heeft positieve gevolgen: daarom richten we ons in de goeroemeditatie op de zuivere verschijningsvorm van de mentor. Sakya: vanuit het pad standpunt deze teksten behandelen de discipel-mentor relatie vrijwel uitsluitend binnen de context van de hoogste tantra: het pad standpunt van de onscheidbaarheid van onzuivere en zuivere verschijningsvormen van lichaam. spaak en geest van de mentor. Beide vormen van menselijke en boeddha verschijningen komen voor en zijn (vanuit een specifiek standpunt) waar. Nyigma en Kagyü: vanuit het resultante standpunt Vanuit dit standpunt zijn onze tantrische meesters boeddha’s met uitsluitend kwaliteiten. Ze zijn op het diepste niveau in feite de innerlijke goeroe. In het heldere licht bewustzijn van boeddha’s komen enkel afhankelijk bestaande verschijningen op, zowel op sambhogakaya niveau (boeddha-figuren met enkel kwaliteiten) als op het nirmanakaya niveau (menselijke vormen die tekortkomingen lijken te hebben) Ongedefinieerd gebruik van de termen ‘onzuiver’ en ‘zuiver’ Onzuivere en zuivere verschijningsvormen hebben meerdere betekenissen en kunnen dus ook zuiver zijn in één betekenis van het woord en onzuiver in de andere zin. Dit feit schept vaak verwarring en onduidelijkheid. Als bijvoorbeeld hoogste tantrateksten zeggen ‘zie de tantrische meester in zijn zuiverste vorm’ dan wil dat niet zeggen dat al zijn/haar gedragingen die zijn van een verlicht wezen. Misbruik van een meester mag dus niet als zuiver gezien worden: hoewel de bedrieglijke verschijning van hoe het gedrag bestaat ‘foutief’ is, is het feit dat het hier om fout gedrag gaat ‘waar’. Voorbij goed en kwaad Volgens Nyigma en Kagyü teksten is het gedrag van tantrische meesters ‘voorbij goed en kwaad’. Dit is geen ontkenning van gedragsmatige oorzaak en gevolg (bijv beschadiging van slachtoffer én dader bij misbruik door een mentor) maar betekent meer ‘voorbij de dualistische categorieën van onafhankelijk goed of kwaad’. Hoe kan een zuivere activiteit dan toch lijden veroorzaken? Een activiteit kan zuiver zijn vanuit resulterend oogpunt maar ook zuiver en onzuiver vanuit het pad standpunt én onzuiver vanuit het basisstandpunt. Het blijven zien van een mentor als een boeddha is dus niet tegenstrijdig met de conventionele juistheid van onzuivere verschijningsvormen. Alle Tibetaanse tradities verwerpen het zogenaamde Hosang standpunt dat ‘constructieve en destructieve daden niet van elkaar te onderscheiden zijn’. Negatieve omstandigheden transformeren naar positief Een ander aspect van het zien dat de mentor een boeddha is, is om al zijn/haar daden als lessen te zien, ook al zijn die daden werkelijk verkeerd of destructief. Zo’n les zou kunnen zijn om zelf af te zien van zulk gedrag. Op het hoogste tantraniveau kunnen we zo’n incident gebruiken om de structuur van de vijf typen diep inzicht (boeddhawijsheid) te herkennen die achter de foutieve daad schuilgaan. Nyigma en Kagyü relateren die vijf typen bewustzijn aan de vijf storende emoties, Sakya relateert ze aan de vijf aggregaten of aan gebreken die we kunnen ontdekken in lichaam, spraak, geest, kwaliteiten of daden van de tantrische meester. Deze wijzen helpen ons het helder licht bewustzijn te bereiken en te begrijpen dat ook onze tekortkomingen vergankelijke smetten zijn. Het trekken van lessen betekent niet het ontkennen van het foute gedrag van onze mentor, met alle eventuele verdere overdenkingen en gevolgen van dien. Tijdens een initiatie zien dat een tantrische meester een boeddha is Zien dat een tantrische meester een boeddha is, is essentieel voor het initiatieproces in de hoogste tantra (Vier initiatieniveaus: lichaamsaspect van de boeddhanatuur, spraak, geest en samengaan van de drie). Volgens de Sakya, Nyigma en Kagyü tradities is het initiatieproces het bewust ervaringen opdoen van verschillende aspecten van hun boeddhanatuur. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 26 Vanuit het oogpunt van het pad moeten discipelen tijdens initiaties zien dat lichaam, spraak en geest van de tantrische meester twee quantumniveaus hebben: menselijke functies en verlichtende eigenschappen van boeddha’s. Volgens Sakya zorgt het inzicht dat onze meesters boeddha’s zijn, voor het planten van ‘oorzakelijke zaden’ die de ‘fundamentele zaden’ voor verlichtend lichaam, spraak en geest in ons helder licht bewustzijn tot rijping brengen. Vanuit resulterend oogpunt legt de Nyigma traditie uit dat het feit dat de boeddhakwaliteiten volledig zijn in ons eigen helder licht bewustzijn een ‘fundamentele machtiging’ biedt waaraan ‘causale machtiging’ wordt toegevoegd wanneer we die kwaliteiten ook in onze meesters zien. De causale machtiging geeft de energie voor het zuiveringsproces van een initiatie. Ook vanuit het resulterend oogpunt legt de Kagyü traditie uit dat tijdens initiaties de aggregaten, elementen, enz. van de tantrische meesters gezien moeten worden als vooral ‘zetelend in de natuur’ (rangzhin op dezelfde manier bestaan en functioneren als iets anders) van de boeddha’s. Als we lichaam, spraak en geest van onze tantrische meesters zien als netwerken van dhyani boeddha’s (vertegenwoordigen vijf verschillende aspecten van de boeddhanatuur), dan plant dit zaden en helpt ons om dezelfde netwerken in ons te realiseren. Zien dat een tantrische meester een boeddha is bij Gelug initiaties Is een tantrisch meester vanuit pad en resulterend oogpunt te beschouwen als een boeddha, vanuit het basis oogpunt is hij/zij dat niet. In de Gelug traditie is het de bedoeling om tijdens het initiatieproces van elk van de vier hoogste tantra’s een bewuste ervaring op te doen van ‘een gelukzalig begrip van leegte’ (dus niet zozeer van de boeddhanatuur). Dit begrip van leegte staat echter wel gelijk aan het realiseren van de boeddhanatuur op het diepste niveau maar staat niet in relatie tot het beschouwen van de tantrische meester als boeddha. Volgens Zijne Heiligheid de Veertiende Dalai Lama (Het pad naar verlichting) is het boeddha-zijn van een meester in de eerste drie initiaties interpreteerbaar en is slechts definitief een feit in de vierde initiatie: - eerste initiatie: plant zaden voor het realiseren van het genererende stadium - tweede initiatie: plant zaden voor het realiseren van het illusoire lichaam - derde initiatie: plant zaden voor het realiseren van het helder licht bewustzijn - vierde initiatie: plant zaden voor het realiseren van de twee waarheden (helder licht bewustzijn én emanaties daarvan) tegelijkertijd De eerste drie kunnen gegeven worden door onverlichte wezens op basis van ervaring. De vierde kan enkel door een boeddha gegeven worden (omdat enkel een boeddha de twee waarheden uit eigen ervaring kan beschrijven). Causale, pad- en resulterende initiatie Een extra uitleg uit de Gelug traditie in verband met het beschouwen van de meester als boeddha in de context van initiatie van de hoogste tantra. Tsong Khapa (in Een uitgebreide presentatie van de stadia van het geheime mantra pad) legt uit dat er drie stadia van initiatie: - causale initiatie die rijpt - padinitiatie die bevrijdt - resultante initiatie van de bevrijding De causale machtiging (voor het volgen van een ritueel) door een externe meester leidt tot padmachtiging door de innerlijke goeroe, wat leidt tot resultante machtiging door de verlichte geest van een boeddha. Een tantrische meester die onscheidbaar is van een boeddha versus een tantrische meester die de verlichting heeft bereikt Het zien van de tantrische meester als boeddha betekent dus niet noodzakelijkerwijs dat de mentor de verlichting heeft bereikt. Drie niveaus van kwalificatie voor het verlenen van machtiging in de hoogste tantra: - De tantrische meesters hebben de verlichting bereikt (beste) - De tantrische meesters hebben stabiliteit in beoefenen van het genererende pad en hebben nonconceptueel niveau bereikt in de beoefening van het voleindingsstadium (op één na beste) - De tantrische meesters hebben grondige kennis in beoefenen van het genererende pad en het voleindingsstadium ((op één na beste) Alle leraren als boeddha zien Volgens de soetra’s en de tantra’s moeten discipelen uiteindelijk al hun leraren als boeddha’s moeten zien. Door het verschil in structuur tussen het Tibetaanse onderwijs en het westerse, ontstaan hierover vaak verwarring en moeilijkheden bij westerlingen. Westerlingen mogen niet uit het oog verliezen dat het hier enkel om spirituele leraren gaat (dus niet om de kleuterjuffrouw), daar in Tibet zelfs in het vroegste onderwijs dharmateksten worden gebruikt. We bekijken al onze (vroegere) leraren pas als boeddha’s op het moment dat we een discipel-mentor relatie met één mentor hebben opgebouwd. Voordien zou het ongepast zijn. Dezelfde instructie geldt voor het zien van pure verschijningen van lichaam, spraak en geest van al onze spirituele leraren. Dit gebeurt pas na het ontvangen van de hoogste tantra initiatie. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 27 De verlichting bereiken door te zien dat een tantrische meester een boeddha is De kwaliteiten van een tantrische meester zijn - vanuit basisstandpunt: de bepalende eigenschappen van het helder licht bewustzijn - vanuit padstandpunt: correcties voortkomend uit het verwijderen van vluchtige smetten - vanuit resulterend standpunt: volledig gerealiseerd potentieel van het helder licht bewustzijn Het focussen op de kwaliteiten van de mentor doet ons inzien dat deze ook voor ons kunnen gelden en deze realisatie is onontbeerlijk voor het bereiken van het resultante niveau om zelf een boeddha te worden. - Activeren van het potentieel van onze boeddhanatuur: ontvangen van initiaties van de hoogste tantra - Versterken van dit potentieel: beoefening van het genererende pad - Realisatie van dit potentieel: binnengaan van het heldere licht bewustzijn door middel van beoefening van het voleindingsstadium Dit alles kan echter niet zonder een gezonde relatie met een tantrische meester (zie Tsangpa Gyare) Specifieke uitleg over initiatie en beoefening in het genererende pad Net zoals bij causale initiatie is de inspiratie van een tantrische meester bij de beoefening van het genererende pad onmisbaar: het focussen op resultante niveau van de kwaliteiten van de meester kan moeilijk zijn wanneer gedaan met betrekking tot een generieke boeddha, of onszelf als boeddha (genererende stadium). De inspiratie die we voelen bij onze mentor en zijn/haar kwaliteiten maakt het object waarop we ons richten extreem levendig. Aldus maakt het focussen op zijn/haar kwaliteiten als zijnde onscheidbaar van de boeddhakwaliteiten het makkelijker om de verlichting van energie te voorzien, te onderhouden en te bevorderen. Ook worden zo de netwerken van positief potentieel en diep bewustzijn versterkt, hetgeen het visualiseren van onszelf als boeddha makkelijker maakt. Hiervoor is dus een gezonde relatie met een tantrische meester onontbeerlijk. Beoefening in het voleindigsstadium Bij tantrische goeroeyoga in het voleindingsstadium wordt er –door het steeds meer focussen op de kwaliteiten van de meester- een sfeer gecreëerd van vreugdevolle energie die stabiliseert en de geest verfijnt (geen extase dus). Bij het beoefenen van het voleindingstadium helpt het visualiseringsproces (vanuit het basisbegrip van de leegte) de discipelen om de innerlijke energiewinden op te lossen. Naarmate het oplossen vordert wordt de geest subtieler en verkeert in vreugdevolle en energieke toestand die de leegte begrijpt. Door een tantrische meester geïntroduceerd worden in de natuur van de geest Een andere manier om het helder licht bewustzijn binnen te treden is een directe introductie door een tantrische meester. Tijdens een gepaste ceremonie stelt het zien van de meester als boeddha de discipel in staat om –op basis van het helder licht bewustzijn- de eigen goede kwaliteiten te realiseren, onscheidbaar van zowel die van de mentor als die van de Boeddha. Uiteindelijk ‘één worden met de mentor´ betekent dus niet ‘een kloon worden’ maar wel het uiteindelijke doel bereikt hebben van de verlichte geest. Het zien van onze mentor als boeddha heeft dus vele betekenisniveaus. Maar het betekent nooit dat de leraar alwetend is of zich tegelijkertijd in allerlei vormen kan manifesteren. Gezond verstand en een evoluerende kritische geest helpen het onderscheid te blijven zien tussen wat juist is en wat niet. Goeroemeditatie die relevant is voor beginners uit het westen Tantrische initiaties en goeroemeditatie op tantraniveau zijn voor beginnende westerlingen in principe niet relevant. Meestal wonen ze initiaties als toeschouwer bij zonder geloften af te leggen. De kans dat ze hierbij aan de voorwaarden voldoen om toch de initiatie te ontvangen is bijzonder klein. Ook zijn de tantrische beoefeningen goeroemeditatie veel te ver gevorderd voor deze mensen. Meer geschikt voor deze mensen zijn de soetrabeoefeningen van goeroeyoga uit de Kadam traditie. Het zijn basisbeoefeningen die ook leraren van lager niveau gelden en die ook eventueel voorbereiden op latere tantrabeoefening. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 28 Deel III: Ongezonde relaties met spirituele leraren 13. Overmatige afhankelijkheid en rebellie Vermijden dat we voor spirituele energie te afhankelijk worden van anderen Zelfs nadat we ons hebben gebonden aan een spiritueel pad en mentor, dan nog kan het moeilijk zijn om de energie en motivatie gaande te houden. Natuurlijk krijgen we energie en motivatie van leraren, andere zoekers en allerlei andere externe factoren. Echter, het is zaak om daar niet uitsluitend afhankelijk van te worden. In de woorden van de Boeddha (Soetra van de verbindingen): “Boeddha’s kunnen niet het potentieel van anderen wegwassen, noch kunnen zij hun lijden verwijderen …”. Net als in de psychotherapie (waarbij inzicht en begrip vanuit de cliënt moeten komen) moet de motiverende emotie en de opbeurende energie voor zelftransformatie van binnenuit komen. De energie van verlichting komt voort uit de netwerken van kwaliteiten, positief potentieel en diep bewustzijn van de discipel, op het diepste niveau vanuit de innerlijke goeroe: het helder licht bewustzijn. Culturele factoren in westerse en Tibetaanse overafhankelijkheid Bij westerse zoekers kan een overafhankelijkheid van hun leraar ontstaan door emotionele en culturele factoren: - typisch westers lage zelfbeeld kan leiden tot onzekerheid - hoop dat iemand anders de verantwoordelijkheid opneemt en beslissingen in hun plaats neemt - door op vrijwillige basis de afhankelijkheid toe te staan voelen ze zich daar prettig bij - westerse opvoedingsmethoden, soms leidend tot gevoelens van verlating en zucht naar moeder- en vaderfiguur - … Bij Tibetanen komt overafhankelijkheid ook voor (en dat gebruikt de westerse zoeker soms als rechtvaardiging voor de eigen afhankelijkheid). Dit komt door andere factoren dan bij de westerse zoeker: - terugschrikken om zelf verantwoordelijkheid te nemen uit angst voor gezichtsverlies (typisch Aziatisch) - richten zich voornamelijk op lama’s en rinpochees die aan het hoofd staan van een klooster (ook in ballingschap, waar geografische aspecten geen rol spelen) Westerlingen kiezen dus een leraar uit persoonlijke voorkeur, Tibetanen door sociale- en gemeenschapsfactoren. Hoe de afhankelijkheidsrelatie ook is ontstaan, zij is fundamenteel ongezond. Geen van de –verkeerde- redenen of problemen waardoor gekozen is om een relatie aan te gaan, kan door de relatie ingevuld of opgelost worden. Eenieder die lijdt aan zulk overafhankelijkheidssyndroom dient zich te richten op de boeddhanatuur om de relatie te zuiveren van dit ongezonde aspect. Overafhankelijkheid gebaseerd op een westerse oriëntatie op ethiek De Indiase yogi Anangavajra legt (in Methode voor vaststellen en onderscheidend bewustzijn) uit dat één van de belangrijkste methoden om inspiratie te putten uit een spirituele leraar de karaktersterkte is die voortkomt uit het houden van geloften en uit nauwe banden met ethische beoefening. Doordat onderscheidend bewustzijn de basis is voor boeddhistische ethiek, komt dit alles zeer op de leerling zelf aan. Westerse ethiek is vaak gebaseerd op bijbels en oud Grieks gedachtegoed: gehoorzamen aan een goddelijke autoriteit, schuld en boete, beloning en straf. Dit bevordert de geestelijke afhankelijkheid en daardoor het ontstaan van een ongezonde leerling-leraar relatie. Overafhankelijkheid en geleide meditatie Tibetaanse kloosterlingen doen rituelen, ceremonies en belangrijke bijeenkomsten in groep, maar zonder dat één iemand de handelingen leidt. Mediteren doen zij (net als Tibetaanse leken) in hun eentje, nadat ze instructies hebben gekregen. Westerlingen hechten veel belang aan geleide meditaties en soms hebben ze niet de discipline om in eenzaamheid te mediteren. Hoewel geleide meditaties een goede manier zijn voor westerlingen om te groeien in het mediteren, bestaat het gevaar dat ze er te zeer afhankelijk van worden. Ook bestaat het gevaar dat een charismatisch leraar die afhankelijkheid uitbuit in de geleide meditaties en aldus allerlei verkeerde beelden in de geest van de leerlingen plaatst. Het is ook belangrijk om de eigen motivatie en die van de leraar om mee te doen aan groepsmeditaties te bekijken: hierdoor kunnen we verkeerde motivaties (h)erkennen en wellicht zelfs als les gebruiken. Overafhankelijkheid bij het beantwoord krijgen van alle eigen vragen De Boeddha was meester in de vaardige middelen. Vragen beantwoordde hij op verschillende manieren: - Socratische methode (door wedervraag) - Gedeeltelijk antwoord met kleine hint in de goede richting - Raadselachtige en contradictorische antwoorden De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 29 - Stilte De bedoeling was altijd om de leerling terug te werpen op het eigen vermogen tot rede en het eigen onderscheidend bewustzijn. Bevoegde leraren gebruiken nog steeds dezelfde methoden. Sommige leraren geven eerder autoritaire dan gezaghebbende antwoorden, hetgeen vrij onderzoek en nadenken kan ontmoedigen. Bepaalde spirituele zoekers zullen juist dogmatische leraren opzoeken en aldus hun eigen overafhankelijkheid ontwikkelen: zij willen liever niet zelf nadenken. Het is zaak een leraar te kiezen die de vaardige middelen hanteert en ze ook als dusdanig beschouwen. Als leraren onze geest echter proberen te onderdrukken, moeten we denken aan de woorden van de Boeddha in Een soetra over [zuivere bestaanswerelden] uitgespreid in een dichte opeenvolging: “Accepteer mij leer niet enkel en alleen uit respect voor mij maar analyseer en verifieer het, zoals een goudsmid goud analyseert, door erover te wrijven, het te snijden en te smelten”. Het probleem van onderwerping Sommige westerlingen gaan een relatie met een spirituele leraar aan volgens het model van katholieke nonnen die trouwen met Jezus, totale, onvoorwaardelijke gehoorzaamheid aan de hoogste autoriteit belovend. De onvoorwaardelijke afhankelijkheid die hieruit voortvloeit, kan spirituele zoekers makkelijk aan misbruik blootstellen. Oppervlakkig gezien lijkt onderwerping op verlies van ego (een boeddhistische deugd), maar als het doel van de onderwerping het verkrijgen van eigenwaarde en zelfbevestiging is, dan ondermijnd dit het zelfbeeld eerder dan dat het dit versterkt, Ook denken westerlingen vaak dat ze de leraar altijd moeten gehoorzamen omdat ze er verkeerdelijk van uitgaan dat de leraar moreel over hun oordeelt. Vanuit boeddhistisch oogpunt functioneren gedragsmatige oorzaak en gevolg zonder een hogere autoriteit en vermijdt men destructief gedrag enkel om het lijden dat erdoor veroorzaakt wordt, te vermijden. Er moet duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen ‘leerling zijn van’ en ‘toebehoren aan’. Vooroordelen met betrekking tot sekse De rol van de vrouw is in traditionele Aziatische culturen een ondergeschikte. Zo ook in de tijd van de Boeddha hetgeen leidde tot het opnemen van andere kloosterregels voor nonnen. Deze erfenis leeft ook nu nog in de Tibetaanse spirituele wereld (ondanks de lering dat de geest geen inherent geslacht heeft!). Dit feit levert voor westerse vrouwen vaak problemen op bij de voortgang op het spirituele pad. We kunnen niet verwachten dat alle huidige inspanningen om deze vooroordelen weg te werken tot onmiddellijk resultaat zullen leiden, noch mogen we het bestaan van deze vooroordelen niet ontkennen. In de goeroemeditatie op soetraniveau vinden we manieren om hier me om te gaan: - Toegeven dat een leraar deze vooroordelen heeft (als dat zo is) - Focussen op de inherente leegheid van deze tekortkoming (en het afhankelijk ontstaan ervan) Dit kan ons weer richten op de positieve aspecten van onze relatie met een leraar. De invloed van het oude Griekse gedachtegoed over individualiteit Het oud Griekse beeld van de held die de superioriteit van de goden uitdaagt is een andere onbewuste invloed op de westerse gedachten. Het gevaar van rebellie tegen traditie en autoriteit ligt dan op de loer: - Proberen een gelijkwaardigheid vast te stellen door bewijs te leveren van hun creativiteit en kracht als onafhankelijk individu: bijvoorbeeld toetreden tot een dharmacentrum als rebellie tegen maatschappij of ouders. - Mijden van de leraar wanneer de leerling denkt enige spirituele rijpheid bereikt te hebben of ‘spiritueel volwassen te zijn’. Dee overmoed brengt hen onmiddellijk in conflict met de leraar. - Culturele drang om zich te onderscheiden en het beter te doen dan anderen. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot de mening dat een westerse benadering van het boeddhisme superieur is aan de traditionele benadering. Soms denken ze aldus ook grotere meesters te kunnen worden dan hun eigen leraren. Een gezonde leerling-leraar relatie vereist echter nederige waardering van de vriendelijkheid van de leraar en den diep respect voor zijn/haar kwaliteiten (zelfs al zijn we zelf boeddha geworden …). Spanning over de vrijheid om creatief te zijn Het Tibetaanse (Aziatische) concept van creativiteit verschilt enorm van het westerse idee: Tibetaans: harmonieus toepassen van traditioneel motief op een individuele omstandigheid. Westers: individuele expressie met ook vernieuwing (en verbetering) als onderliggend doel. Westerlingen die deze verschillen niet inzien, willen soms rebelleren tegen traditionele Tibetaanse mentoren. Innovatieve benaderingen van de Dharma zijn bijvoorbeeld wel toegestaan, in de vorm van vaardige middelen (de Boeddha: Dharma onderwijzen via methoden die voor verschillende mensen geschikt zijn). Het eventueel inbrengen van innovatie zonder het doel te hebben de individualiteit of superioriteit vast te stellen, is de goede manier om ons niet bedreigd te voelen in onze individualiteit door traditionele Tibetaanse leraren. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 30 14. Overdracht en regressie Beschrijving van de fenomenen uit de klassieke psychoanalyse Overdracht en regressie zijn fenomenen die optreden in de meeste gewone menselijke relaties en worden in de klassieke freudiaanse psychoanalyse als werktuigen gebruikt. Doordat de analist tijdens een sessie geen respons geeft aan de patiënt, raakt de patiënt gefrustreerd. Die frustratie leidt tot het overdragen (projecteren) op de analist van het beeld van een ouder of ander persoon uit het verleden die niet genoeg aandacht heeft gegeven. Doordat de respons nog steeds uitblijft, treedt er regressie van objecten en gevoelens in werking: - hulp Æ aandacht Æ erkenning Æ goedkeuring Æ liefde Æ affectie - willen Æ heftig verlangen Æ absoluut nodig hebben Æ eisen - frustratie Æ woede Æ razernij Overdracht en regressie kent vele gezichten en uitingen: patiënt zoekt zwakheden bij de analist om te kwetsen, flirt met de analist, draagt ook beeld van nalatige partner over, … . Doordat een reactie van de analist uitblijft, voelt de patiënt zich in de razernij niet afgewezen en komt langzamerhand meer in emotionele balans en wordt een rijpe volwassene. De fenomenen in leraar-leerling relaties Overdracht en regressie naar vroege levensjaren op zich kunnen ook een verbetering betekenen (postfreudiaans denken). Herstellende regressie gebeurt idealiter in een gezonde leraar-leerling relatie waarbij het voorbeeld van de leraar de leerling inspireert tot het loslaten van verstarde denkpatronen en gedrag dat lijden teweegbrengt. In de situatie van een ‘onbewogen leraar’ (als een tijger die naar gras kijkt – Geshe Sharawa) / en een leerling die neigt naar overafhankelijkheid, kunnen de negatieve aspecten van overdracht en degeneratieve regressie in werking treden zoals hierboven beschreven. De uiteindelijke strijd om woede te onderdrukken en het opkomen van schuldgevoelens bezorgen de leerling ‘helse ervaringen’, vergelijkbaar met de boeddhistische hete hellen. Problemen oplossen die ontstaan uit overdracht en degeneratieve regressie Problemen kunnen (geheel of gedeeltelijk) opgelost worden in goeroemeditatie (instructies van Vijfde Dalai Lama): - laten varen van angst en schuld met betrekking tot verstorende gevoelens voor de leraar - verstorende emoties laten opkomen en identificeren - na herkennen van aspecten van overdracht en regressie Æ bewust worden van tekortkomingen van de leraar - onderscheid maken tussen het feitelijk gedrag van de leraar en de –door de leerling- geprojecteerde beelden - onderkennen van de oorzaken van het gedrag van de leraar (vaardige middelen, drukte, …) Het opheffen van de frustratie leidt tot een meer heldere visie op de relatie. Herhaald mediteren op de leegheid (van woede) zal de frequentie en intensiteit van de problemen inperken. Er zijn echter geen wondermiddelen. Verdere stappen in het genezingsproces, aangegeven door contextuele therapie Andere oorzaak voor overdracht en degeneratieve regressie kan ook cultureel gebonden zijn. Het universum is (uit westers oogpunt) rechtvaardig en billijk. Als gevolg hiervan kan een westerse leerling vinden dat positieve inspanningen en resultaten van studie door de leraar steeds erkend en ‘beloond’ moeten worden. Als de (Aziatische) leraar dit niet (zichtbaar) doet, dan kan dit tot frustratie bij de leerling leiden. De leerling heeft – volgens de contextuele therapie- het recht om zich rot te voelen. Zelferkenning kan hier de bevestiging en kracht geven die ons helpt om de beperkingen van de mentor te begrijpen en te ‘vergeven’. Zelferkenning laat ook weer zien dat we de mentor respect en waardering verschuldigd zijn en dat de mentor de inspanningen misschien erkent op een wijze die we niet kennen. Een spirituele leraar prijzen Waar rituele teksten en gebeden steeds gaan over de erkenning van de leerling door de boeddha’s en het prijzen van de leraar, komt het prijzen van de leerling door de leraar er niet in voor. Dit stelt westerse leerlingen voor de vraag: “Hoe weet je dat een leraar tevreden is?”. De traditionele Tibetaanse leraar heeft –door de eigen sociaal-culturele achtergrond- een geheel andere wijze om goedkeuring te laten zien dan de westerse leerling verwacht: - de leerling alleen prijzen ten overstaan van anderen, in afwezigheid van de leerling (door Tibetaanse trots en zelfvertrouwen) - indirect erkennen van inspanning en tonen van tevredenheid door de leerling serieus te nemen en verder te willen onderwijzen (door Tibetaanse wijze van zorgen voor elkaar ipv affectie verbaal uiten) - het feit dat de mentor niet altijd veel tijd met de leerling doorbrengt is geen uiting van afwijzing of ontevredenheid (door Tibetaanse historie van karavaanreizen en geografische afstanden) De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 31 - de leerling wijzen op tekortkomingen, beetje bekritiseren, het de leerling een beetje moeilijk maken om groei te stimuleren (Tibetaanse vaderlijke wijze van opvoeden) Deze verschillen in visie op ‘prijzen’ kunnen ervoor zorgen dat de westerse leerling gefrustreerd raakt, zich afgewezen voelt en dat hij/zij de leraar wellicht niet aardig vindt. De leerling moet de eigen ‘universele visie’ op erkenning loslaten als extra stap in het proces van ontwikkelen van de overtuigen van de kwaliteiten van de leraar en waardering voor zijn/haar vriendelijkheid. Goeroemeditatie zou dan –aangevuld met de benadering van contextuele therapie- verder bevatten: - Erkennen dat we ons goed voelen over onze beoefening - Toegeven dat de leraar niet de soort erkenning geeft die we zouden willen - Realiseren dat de culturele of persoonlijke begrenzingen van de leraar door verschillende factoren tot stand komen, maar geen inherente fouten zijn in zijn/haar karakter - Nadenken over de Tibetaanse wijzen van belonen en prijzen - Door dit alles, weer in staat zijn om de werkelijke kwaliteiten en de vriendelijkheid van de leraar te waarderen Diepere vastberadenheid door meditatie op de leegte Alle voorgaande mogelijke oplossingen ten spijt blijven er twee specifiek westerse veronderstellingen die het de westerse leerling moeilijk maken om af te komen van de onbewuste obsessie voor acceptatie en goedkeuring: - de veronderstelling dat het universum eerlijk en billijk is - het onbewuste geloof dat we schuldig zijn aan de erfzonde Vanuit boeddhistisch oogpunt zijn beide net ter discussie staande veronderstellingen het gevolg van verwarring over hoe het universum en wijzelf bestaan. Die verwarring dient dus best te worden opgeheven. Zowel het verwachten van erkenning van de leraar vanuit de veronderstelling dat dit eerlijk en billijk is, als de frustratie door het lage zelfbeeld dat is ontstaan door het geloof van de eigen inherente zondigheid, dienen te worden omgebogen. Zelferkenning is daar een belangrijke stap in en dient te worden volgehouden zelfs nadat we over onze culturele grenzen zijn heen gegaan (waardoor het behoud van een laag zelfbeeld door ‘terugkijken op eerdere verwarrende denkbeelden’ wordt voorkomen). Maar uiteindelijk is het de meditatie op –resulterend in een diep begrip van- de leegte die zelfs iedere vorm van het vergeven van domheid (om eerdere verwarrende denkbeelden) totaal overbodig maakt. Uiteindelijk dienen we in te zien dat we onze leraar behagen om beter te worden in het helpen van anderen. Contra-overdracht In de psychoanalyse bestaat het gevaar dat de analist onbewust de rol overneemt die de patiënt op hem/haar projecteert en dat hij/zij daar ook naar gaat handelen: contra-overdracht. Doordat ook dit een onbewust proces is, dienen analisten er in hun opleiding mee te worden geconfronteerd en dienen zij te leren om hiervoor te waken. Volledig gekwalificeerde leraren zullen contra-overdracht proberen te vermijden. Zelfs bij de meest onredelijke projecties van de leerling zullen zij zich als een spiegel opstellen: de leerling tonen zonder zelf de eigenschappen in zich op te nemen. Tibetaanse leraren zullen (uit nederigheid) leerlingen ook nooit berispen voor ongepast gedrag naar henzelf, maar wel voor ongepast gedrag naar anderen. Het onberispelijk gedrag van de leraar zelf dient als les en voorbeeld voor de leerling. Spirituele mentoren moedigen het proces van overdracht en degeneratieve regressie niet aan maar gaan er –als het zich voordoet- wijs en mededogend mee om. Volwassen reageren op contra-overdracht De meeste spirituele leraren zijn geen verlichte wezens en hebben minstens nog een restje storende emoties. Het gevaar van contra-overdracht ligt dus wel op de loer (bijv bij idolatrie of geflirt van een leerling, zelf avances gaan maken). Het is van de kant van de leerling zaak om hier op gepaste wijze op te reageren. In de goeroemeditatie kunnen we gaan kijken waar de oorzaken van die contra-overdracht liggen (bij onszelf, bij de leraar, …) en aldus oplossingen ontdekken. Uiteindelijk kunnen we dan op gepaste wijze reageren: - Eventueel het eigen gedrag aanpassen - De leraar –onder vier ogen- beleefd uitleggen dat het gedrag ongemakkelijk maakt en vragen waarom het gedrag wordt vertoond - Als laatste redmiddel (in zeer extreme gevallen) de leraar publiekelijk ‘voor gek zetten’ (nooit uit wraak, maar wel met als doel anderen en de leraar verder lijden te besparen) Als het grove gedrag van de leraar toch aanhoudt, kan men altijd nog uiteindelijk de respectvolle afstand nemen. Grof gedrag van de leraar –al dan niet door contra-overdracht- vereist gevoelige, wijze en meedogende manieren om het te beëindigen. Samenvatting Een gezonde relatie met een spirituele leraar vereist een veilige richting in het leven, een bodhicitta motivatie en een goed begrip van de leegte. Het gevaar voor (contra-)overdracht en (degeneratieve) regressie ligt op de loer. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 32 Goeroemeditatie op soetraniveau –aangevuld met aspecten uit de conceptuele therapie- kan helpen het probleem te elimineren. 15. Angst in een leraar-leerling relatie Angst voor ‘goeroedevotiebreuk’ Bijna alle klassieke teksten over leerling-leraar relatie beschrijven ook het helse lijden dat voortkomt uit ‘goeroedevotiebreuk’.Het materiaal (vaak afkomstig van Ashvagosha) handelt specifiek over de relatie met tantrische meesters maar heeft ook een algemene betekenis, van toepassing op relaties met soetrameesters. Het bestuderen van deze teksten bezorgt de westerse student vaak veel angst voor (de hel als gevolg van) ‘goeroedevotiebreuk’ en kan leiden tot cultusmentaliteit en daardoor ook ongepast gedrag van leraren. Noodzaak is dus het nauwkeurig bestuderen van de teksten om uiteindelijk te ontdekken welke soorten houdingen en gedrag de echte oorzaken voor de hel zijn. Natuurlijk moet de leerling ook - het boeddhistische concept van ‘hel’ begrijpen en - de psychologische inhoud van angst binnen de westerse context beschouwen Zelfdestructief gedrag met betrekking tot een spirituele mentor Rampzalige destructieve handelingen met betrekking tot een spirituele leraar zijn in te delen in drie categorieën: - een leraar-leerling relatie opbouwen met een misleidende leraar - niet geloven in de kwaliteiten van de leraar en er met verstorende vijandige houding aan denken - op een verstoorde manier omgaan (overtreden van de eerste tantrische gelofte en ook van de tweede tantrische gelofte uit de Kalachakra Tantra) met de juist gekwalificeerde mentor - In de context van goeroedevotiebreuk gaat het hierbij altijd om de verandering in handelen van een leerling ten opzichte van een leraar waar al een leerling-leraar relatie is mee opgebouwd. - Misleidend leraar: wordt geleid door verstorende emoties en veinst kwaliteiten of verbergt gebreken. Zoekers kunnen tekortkomingen opvatten als kwaliteiten en aldus een verstoorde relatie hebben, gebaseerd op bedrog. - Denken met verstoorde, vijandige houding is één van de tien boeddhistische destructieve handelingen. In dit geval het verwerpen of ontkennen van kwaliteiten die de mentor echt bezit en ook van plan zijn om onjuiste informatie over de mentor te verspreiden. Volgens de Prasangika-Madhyamika ook het invoegen van onwaarheden. - Volgens Tsong Khapa dienen er ook nog vijf aanvullende verstorende emoties aan de motivatie te kleven: - koppig blind zijn voor de werkelijke kwaliteiten van de mentor - op ruzie uit zijn uit genoegen om negatief te zijn - overtuigd zijn van de verstoring, gebaseerd op onjuiste overdenking en analyse - gemeen zijn en niet accepteren dat de anderen kwaliteiten bezitten - koppig en schaamteloos blijven wensen de persoon ten val te brengen Let wel: niet al het denken over negatieve eigenschappen van de mentor is destructief (zoals eerder al gezien). Als de gedachte samengaat met één of meer verstorende emoties volgens Tsong Khapa is zij negatief en creëert zij lijden. Het overtreden van tantrische geloften in verband met de interactie met een mentor - De mentor minachten dan wel belachelijk maken: zelfdestructieve handeling kan inhouden het bekritiseren van de mentor, belachelijk maken, expres onrespectvol of onbeleefd zijn, denken/zeggen dat zijn/haar leringen nutteloos zijn - Het verstoren van de geest van de mentor: het beledigen van de mentor door destructief handelen of spreken en er niet mee willen ophouden. - Destructieve handelingen: om het leven brengen, fysiek kwaad doen, beroven, zich seksueel misdragen. - Destructieve spraak: liegen, tweedracht zaaien, grove uitlatingen doen, onderbreken met zinloos gebabbel. Of deze handelingen en spraak gericht zijn tegen de mentor of tegen anderen, de mentor zou toch beledigd zijn. - Handeling van het overtreden van instructies van de mentor: het stiekem begaan van één van de destructieve handelingen of het breken van één van de geloften na specifieke instructies dit niet te doen De zelfdestructieve gedachten en handelingen ten opzichte van de mentor zijn dus zeer specifiek en vereisen een extreem negatieve geest om ze volledig te begaan. Er zijn ook nog vier verbindende factoren waarvan één al genoeg is om tot rampzalige gevolgen te leiden: - de leerling ziet de handelingen als onschadelijk, ziet enkel voordelen en handelt zonder enige spijt - als de handeling al een gewoonte is, heeft de leerling geen enkele intentie de handelingen in de toekomst niet meer te doen - de handelingen geven de leerling voldoening en een pervers genoegen De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 33 - de leerling heeft geen enkel eergevoel, geen consideratie voor zijn familie en geen enkele intentie om veroorzaakte schade te repareren Rampzalige gevolgen kunnen –volgens Ashvaghosha- als volgt vermeden worden: - Bekennen van de destructieve gedachte of daad aan de mentor - Erkennen dat het fout was - Excuses aanbieden waarbij oprechte spijt gevoeld moet worden (geen schuldgevoel) - Beloven de fout niet opnieuw te maken - Veilige richting in het leven en bodhicitta motivatie bevestigen - Klein offer aan de mentor (als blijk van hernieuwd respect, niet om de ‘zonde af te kopen’) Helse geestestoestanden Het boeddhistische concept van ‘hel’ (Skt naraka – vreugdeloze toestand / Tib nyelwa – toestand waar men moeilijk uitkomt) duidt op een vreugdeloze, gemartelde, gekwelde morele en fysieke toestand waar men zich in gevangen voelt. Het volgen van een misleidende leraar heeft uiteindelijk tot gevolg dat het vertrouwen van de leerling volledig wordt geschaad. Dit kan de leerling ondersteboven schoppen waardoor hij/zij zich gaat afsluiten en bang wordt om een nieuwe relatie aan te gaan. Een hel dus. Eenzelfde kwelling overkomt de leerling wiens aanvankelijke juiste relatie met de leraar verandert door toedoen van verstorende emoties bij de leerling. Hierdoor kan de leerling minachting voor de leraar gaan voelen, destructief handelen of spreken en/of uit kwaadaardigheid hun geloften breken. (De vergelijking met veranderende relaties met een liefdevolle partner dringt zich op: laag zelfbeeld, paranoia, …, kunnen iemand ertoe zetten om de relatie –op verschillende mogelijke manieren- stuk te maken.) Zo’n mentale toestand is een persoonlijke hel die ons gevangen houdt en die zelfs invloed op het fysieke gestel kan hebben. Niet alleen heeft dit ook consequenties in volgende levens (door karma) maar zelfs kan dit karma – indien sprake van extreme negativiteit van handelen- al in dit leven tot rijping komen. Angst in een westerse context Een verkeerd begrip van het concept goeroedevotie en van het zien van de mentor als een boeddha, kan de leerling hersenspoelen zodat hij/zij denkt de waarheid te moeten ontkennen. Dit leidt tot ongerustheid en spanning. - Angst voor kritiek van mede-dharmastudenten bij het uiten van terechte kritiek op de leraar - Schuldgevoel omdat de leerling heeft getwijfeld aan het feit dat de leraar een verlicht wezen is. - Angst voor straf voedt inherent gevoel voor schuld, ontoereikendheid en lage eigenwaarde - Hulpeloosheid kan de angst vergroten omdat in de bijbelse gedachte de hel eeuwig is, zonder uitweg. Echter, volgens de boeddhistische leringen: - leiden enkel extreem negatieve gedachten en daden tegenover een mentor tot een helse staat - is geen enkele helse staat -hoe vreselijk ook- eeuwig - kan men gekwelde spirituele verwoesting vermijden of ervan herstellen (door spijt, toegeven, …) Toch blijven veel westerse leerlingen twijfelen aan het contempleren over goeroedevotiebreuk, wat wel standaard hoort bij de voorbereidende stappen van goeroemeditatie op soetraniveau. De reden voor de beschrijving van de hellen Waar de westerse ethiek voortspruit uit het geloof in wetten (van god of wetgever), daar heeft boeddhistische ethiek niets te maken met gehoorzaamheid aan of morele oordelen van een hogere macht. Vanuit boeddhistisch oogpunt veroorzaken mensen lijden voor zichzelf door destructief handelen, gemotiveerd door begeerte, gehechtheid, haat of onwetendheid. De beschrijving van de hellen in de boeddhistische ethiek heeft enkel de mensen te onderwijzen in de gevolgen van (zelf-)destructief gedrag. Kennis over de hellen veroorzaakt bij Tibetanen geen schuldgevoel maar helpt hun om zelfdestructief gedrag te verminderen en te vermijden. Westerse zoekers verwerpen vaak de ‘goddelijke straf’ maar komen toch niet af van schuldgevoel en lage eigenwaarde. Dit kan (als compensatie) tot arrogant gedrag leiden. Het is echter beter om de psychologische waarheid van de helse gemoedstoestanden onder ogen te zien. Om deze toestanden te vermijden moeten we dus een juist begrip krijgen van de leringen over de relatie met een spirituele mentor. Angst in relatie tot vragen over dharmabeschermers en kandidaat-tulku’s Er zijn heden ten dage verschillende controverses en discussies betreffende dharmabeschermers en kandidaattulku’s. Leraren verschillen van mening ten opzichte van elkaar. Als leerlingen het niet met de mening van de mentor eens zijn, kunnen ze vrezen hiermee aan goeroedevotiebreuk te doen, hun mentor niet als boeddha te zien en daarom te branden in de hel. Men moet echter steeds het onderscheidend vermogen ten opzichte van een leraar bewaren en over bepaalde onderwerpen zelf een conclusie trekken. Ook kunnen conflicterende meningen vanuit verschillende (meditatieve) standpunten toch alle geldig zijn. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 34 In andere gevallen kan één kant van een meningsverschil objectief fout zijn, ongeacht het standpunt of meditatieve ervaring. Leerlingen dienen deze conclusies te trekken op basis van intensieve studie en logische vaardigheden, zonder welke kant dan ook te geringschatten. Beslissen over extreem verborgen onderwerpen Geldige meditatie-ervaring en logica kunnen besluiten over bepaalde onderwerpen maar geen antwoord geven op vragen over extreem verborgen onderwerpen. In het laatste geval moeten we ons (Chandrakirti in Een commentaar op [Dignaga’s Compendium van] de juist waarnemende geest) verlaten op geldige informatiebronnen waarbij de Boeddha beschouwd kan worden als een geldige informatiebron. Maar over controversiële onderwerpen valt ook in alle geschriften wel wat te vinden en ook tantrische meesters in het bezit van de overdracht van hun lijn (voorwaarde van Kongtrül) kunnen met recht van mening verschillen. De Boeddha gaf hierover vier richtlijnen: - Vertrouw niet op roem en reputatie van een leraar, maar op wat hij of zij te zeggen heeft - Vertrouw niet op de welsprekendheid van zijn/haar woorden, maar op wat hij/zij te zeggen heeft - Vertrouw niet op woorden van interpretabele betekenis die dieper moet leiden, maar op woorden van definitieve betekenis waar ze heen leiden - Vertrouw, om de definitieve betekenis te doorgronden, niet op gewone bewustzijnsniveaus die de dingen anders doen verschijnen dan hoe ze bestaan, maar op diep bewustzijn dat geen strijdige verschijnselen creëert Vanuit een ultiem of diepste standpunt kunnen we echter geen uitsluitsel geven over de conventionele identiteit van een beschermer of kandidaat-tulku omdat op dat niveau alle wezens als emanatie van het helder licht bewustzijn bestaan. Voor conventionele vraagstukken moeten we een bewustzijn gebruiken dat een geldige cognitie heeft van de conventionele waarheid van het onderwerp. Oplossen van dilemma’s van een leerling Chandrakirti gaf nog een ander criterium dat behulpzaam is bij het oplossen van dilemma’s bij twistpunten en dat ook effectiever is om angst voor mogelijke goeroedevotiebreuk weg te nemen: - Als de Boeddha iets herhaaldelijk heeft beweerd, dan dient men dat serieus te nemen als waarlijk zijn bedoeling. - Als iets slechts in een paar obscure geschriften voorkomt, is het wellicht enkel voor bepaalde personen bedoeld en niet voor het algemene publiek. - Nergens heeft de Boeddha beweerd dat men zijn leven in handen van dharmabeschermers moet leggen (wel in de Drie Juwelen, het verzamelen van positief karma, ..). Het onderwerp is niet cruciaal voor het beoefenen om de verlichting te bereiken. Men houdt dus best afstand van en heeft best geen mening over dat onderwerp. - Hetzelfde geldt wat betreft kandidaat-tulku’s. Volgens de Boeddha diende een leraar te beschikken over opleiding, realisatie en een vriendelijk hart. Hij had het vrijwel nooit over het hebben van titels. Het ontvangen van de leringen van zo’n (gekwalificeerd) kandidaat is belangrijker dan titel of bezit. Besluiten over gevoelige onderwerpen aangaande karma en discipline De Boeddha heeft de wetten van karma niet gemaakt, noch heeft hij ooit iemand verboden om negatief te handelen. In de leringen stelde hij enkel vast welke activiteiten destructieve gevolgen hebben voor onszelf en direct of indirect aan anderen. Hierbij onderscheidde hij twee soorten: - handelingen die van nature destructief zijn (zoals doden) - handelingen die specifieke groepen wezens moeten vermijden met een welbepaald doel (bijv monniken die niet na de middag eten om de geest helder te houden) In alle leringen staat dat men een beroep moet doen op zijn/haar onderscheidend vermogen om te bepalen of hij/zij een zekere handeling uitvoert dan wel nalaat. Als we bijvoorbeeld kijken naar het niet-gelijk behandelen van vrouwen in boeddhistische kloosters en uitvoeren van homoseksuele handelingen door beoefenaars die geloften hebben afgelegd dat ze af zullen zien van seksueel wangedrag, dan merken we dat westerlingen hier problemen mee hebben (gezien hun algemene beeld van gelijkheid van sekse en goedkeuring van homoseksualiteit). Echter, zowel de extra geloften voor nonnen als de afkeuring van homoseksuele handelingen moeten gezien worden in de sociaal-maatschappelijke context waarin de Boeddha leefde. Daarbij is het zo dat het absoluut is toegestaan door de Boeddha om minder belangrijke regels (zoals deze) te veranderen, mits erover consensus is bereikt binnen een raad van ouderen. Zijne Heiligheid de Veertiende Dalai Lama heeft verklaard bereid te zijn tot zo’n samenkomst, maar zei ook dat het bereiken van een consensus erg moeilijk zal zijn. Traditionele boeddhistische meesters houden zich dan ook aan de traditionele voorschriften. Als een leerling het hier niet mee eens is, pleegt hij/zij hiermee nog geen goeroedevotiebreuk. Westerse volgelingen die verward en ongeduldig zijn met betrekking tot zulke verschillen van mening, moeten inzien dat het boeddhisme geen autoritaire religie is waarbinnen één persoon allerlei voorschriften kan veranderen. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 35 16.Obstakels om zich open te stellen voor een spirituele leraar Paranoia en kwetsbaarheid Eén van de belangrijkste aspecten van een gezonde leerling-leraar relatie is het ontvangen van inspiratie van de leraar. Hiervoor moet de leerling zich dan wel openstellen. Paranoïde angst om in de ban van de leraar te komen en een gevoel van kwetsbaarheid bij openstellen zijn hierbij obstakels. We kunnen ons slechts op een gezonde manier openstellen wanneer we een basisbegrip hebben van de leegte (van hoe we bestaan). Minstens nodig is een (intellectueel) begrip van het verschil dat het boeddhisme maakt tussen: - een conventioneel bestaand ‘ik’ (diegene waaraan het woord ‘ik’ refereert op basis van de ononderbroken unieke ervaring van het individu) en - een totaal fictief of vals ‘ik’ (een solide bestaand ‘ik’ waarvan we denken dat het ergens in ons zit en dat op onafhankelijke wijze onze ervaringen probeert te sturen) Met een correct begrip van de leegte houden we op in één van beide uitersten te vervallen. Men vindt het evenwicht tussen zich openstaan voor een leraar zonder een vals ‘ik’ te projecteren én in staat zijn de individualiteit te behouden op basis van een conventioneel ‘ik’. De angst voor het zich openstellen van ontstaat door het vervallen in één van beide uitersten: - Een discipel kan bang zijn voor manipulatie vanwege een opgeblazen gevoel van een vals ‘ik’ dat zich moet verzetten, wil het niet geheel uit onze macht raken. - Angst en paranoia ontstaan ook uit een disfunctioneel gevoel van een conventioneel ‘ik’ dat niet in staat is zijn juiste identiteit te bewaren door een schijnbaar onafhankelijk bestaande aanslag van buitenaf. Openstellen terwijl we vasthouden aan één van beide uitersten kan weer andere ongezonde relaties tot gevolg hebben: - de eigen valse ‘ik’ voegen bij de valse ’ik’ van een opgeblazen mentor: volgeling van fascistische spirituele culten en ‘spirituele groupies’. - openstellen met een disfunctioneel gevoel van een conventioneel ‘ik’ kan leiden tot onderdanigheid en overmatige devotie. Het zich openstellen voor een leraar vereist dus voorzichtigheid. Goeroemeditatie op soetraniveau kan helpen bij het omzeilen van valkuilen: niet alleen kunnen we focussen op de bestaanswijze (leegte!) van de conventionele zwakke kanten van de mentor maar ook op de conventionele ‘ikken’ van zowel de mentor als onszelf. Systeemanalyse De niet-lineaire manier waarop de leraar-leerling relatie profiteert van de meditatie op de leegte lijkt op de kringloop van een open ecosysteem (als in Maturana en Varela’s systeemanalyse op diepe ecologie in De boom van kennis en De belichaamde geest): hoe meer begrip over de leegte, hoe opener we worden Æ hoe opener we zijn, hoe meer inspiratie we krijgen Æ hoe meer inspiratie we krijgen, hoe meer we begrijpen van de leegte. Patronen in de relatie worden steeds gezonder op lange termijn hoewel er op korte termijn ups en downs zijn. De inspiratie stroomt vrijelijk door alle stadia van de relatie en dit systeem is ook zelfregulerend (wat excessen vooraf al uitsluit). Een nieuwe dimensie krijgt de relatie wanneer die ook contact krijgt met en inspiratie ontvangt van de innerlijke goeroe, het helder licht bewustzijn. Openheid vanuit de mentor Bevoegde spirituele leraren begrijpen de niet-letterlijke betekenis van het beeld dat leerlingen van hun hebben als boeddha’s en hebben begrip van de leegte. Daarom doen zij niet aan ‘ego-spelletjes’. Daarbij bieden de eerlijkheid en oprechtheid van de meester een veilige ingang tot relaties die dieper gaan dan egotrips. Een groter begrip van de leegte helpt de leerling om oude neurotische patronen los te laten en het bereiken van directheid van geest bevordert het openen van ons helder licht bewustzijn (eerst vanuit het helder licht bewustzijn van de leraar en gaandeweg komen we dichter bij het onze). Een onbevoegde leraar kan echter wél ego-spelletjes met ons spelen (bijvoorbeeld overreden om zijn sektarische houding aan te nemen). Het focussen op de leegte in de goeroemeditatie (en het begrip van die leegte) biedt de emotionele transparantie om zulke egotrips van ons af te laten glijden. We kunnen dan nee zeggen of een respectvolle afstand behouden als het niet anders kan. Omgaan met de dood van een mentor De dood van een mentor kan een schokkende gebeurtenis zijn, leidend tot een gevoel van verlating of verraad. Ook kan het lijken dat de mentor onvervangbaar is en sluit men zich af voor de mogelijkheid een relatie met een andere mentor aan te gaan. Deze blokkade kan ontstaan uit de onbewuste invloed van een bijbels geloof in Jahweh als enige echte god. Echter, de mentor is geen wraakzuchtige god en als de leerling-leraar relatie vrij is geweest van egotrips, dan kunnen we zien dat openstaan voor andere mentoren geen verraad is van de relaties met overleden. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 36 Een gezonde relatie met een leraar gaat ook na zijn/haar dood verder: na voldoende rouw blijft de persoon dicht bij ons aanwezig, diep in ons hart. Opblazen, projecteren en idealiseren Opblazen en projecteren zijn mechanismen van een ongezonde relatie met spirituele leraren. Bijvoorbeeld werken aan zelfloos mededogen kan door opblazing omslaan in ‘roomser dan de paus worden’ en door het projecteren daarvan op de mentor kunnen we onszelf vergroten en identificeren met de mentor of diens overleveringslijn. Dit loveremotioneel worden over de leraar en de overleveringslijn kan er ook voor zorgen dat we ons minderwaardig gaan voelen. De initiële beoefening van zelfloos mededogen kan dan omslaan in een oefening in martelaarschap. Nog meer opblazen en projecteren kan weer leiden tot diabolisering van andere leraren en overleveringslijnen. Ook kunnen we onze eigen zogenaamde gebreken gaan opblazen wanneer een gevierd leraar ons bijvoorbeeld ‘verwaarloost’. Of we blazen het gebrek aan aandacht op en vinden de leraar wreed als Satan. Het opblazen en negativiteit vermijden kan in de goeroemeditatie behandeld worden door niet alleen te focussen op de tekortkomingen van de mentor, maar ons ook bewust te zijn van onze eigen tekortkomingen en in te zien dat ze niet bestaan als inherente fouten. Ook idealiseren is een obstakel voor een gezonde relatie met een mentor. Door het aan de mentor toekennen van kwaliteiten die hij/zij niet bezit of het opblazen van kwaliteiten die de mentor wél bezit, kunnen we de mentor onbereikbaar voor onszelf maken. We moeten echter inzien dat de kwaliteiten van de mentor een afspiegeling zijn van aspecten van onze eigen boeddhanatuur. Aldus vermijden we zelfverloochening. In een gezonde relatie leggen we enkel de nadruk op kwaliteiten die de mentor werkelijk bezit, zonder verfraaiing. Aanbidding In een gezonde relatie met een spirituele leraar is geen plaats voor neurotische aanbidding, emotioneel vuur en klakkeloze gehoorzaamheid. Aanbidding –het zichzelf verliezen in iets groters- kan een positieve kant hebben wanneer het gaat om het verliezen van een vals ‘ik’. Echter, zichzelf geheel verliezen in een ‘mysterie dat niet gekend kan worden’ (zoals in theïstische religies) is een vorm van aanbidding die blokkades opwerpt voor een gezonde relatie wanneer het projecteren van dat mysterie een spiritueel mentor betreft. Dit kan leiden tot verlies van de ‘valse’ en ‘conventionele’ ‘ik’ en maakt ons overafhankelijk van de leraar die we enkel nog maar kunnen verafgoden en aanbidden. De acties van een mentor als onvoorstelbaar Hoewel veel Nyigma en Kagyü teksten zeggen dat de acties van een boeddha (en dus die van een leraar) onvoorstelbaar zijn, betekent dit niet dat ze boven het begrip van leerlingen gaan omdat de leerlingen spiritueel niet ver genoeg zouden zijn om het mysterie te begrijpen. Het heeft alles te maken met het juiste begrip van onvoorstelbaarheid en ven de relatie tussen conventionele en uiteindelijke waarheid. Onvoorstelbaarheid van de uiteindelijke waarheid (en dus die van de mentor) kunnen we op twee manieren begrijpen: - Uiteindelijke waarheid als ‘zelfloosheid van onszelf’ (afwezigheid van onmogelijke manieren van bestaan) Æ regelrecht begrip van leegte gat voorbij conceptuele gedachten, woorden, enzovoort - Uiteindelijke waarheid als ‘zelfloosheid van anderen’ (begrip van de realiteit met helder licht bewustzijn) Æ realisatie ervan gaat voorbij alle grovere niveaus van bewustzijn waarop conceptuele en verbale dingen plaatsvinden Onvoorstelbaar betekent dan niet ‘onkenbaar’ maar wel dat het volste begrip verder gaat dan het niveau van conceptueel denken. In het boeddhisme zijn de uiteindelijke waarheid en de relatieve waarheid twee geldige feiten over een onderwerp, die worden gezien op twee manieren. De diepste waarheid over de verschijning van acties van de mentor is ‘hoe ze bestaan’; de relatieve waarheid over ze is ‘wat ze zijn’. De waarheid is dus geen transcendent gegeven en het realiseren ervan vereist dus geen mystieke sprong in het duister, voorbijgaand aan de relatieve waarheid. Realisatie van de uiteindelijke waarheid volgt rationeel uit het voldoende versterken van onze netwerken van kwaliteiten, positief potentieel en diep bewustzijn. Vanuit het resultante oogpunt (Nyigma en Kagyü) neemt een boeddha de uiteindelijke en relatieve realiteit van de fenomenen tegelijkertijd waar, wat verder gaat dan het niveau van conceptueel denken en het de boeddha’s gelijktijdige en onscheidbare waarneming van de acties van een mentor is als een spel van de leegte. Vanuit het basis- en padoogpunt van leerlingen zijnde acties van een mentor enkel kenbaar en voorstelbaar met een geest die enkel de dingen relatief kan begrijpen. Toch betekent dat niet dat de acties van een mentor voor een leerling onkenbare mysteries zijn. Er kan steeds onderscheid gemaakt worden tussen acties die wel of niet in overeenstemming met de Dharma zijn: de leerling kan ze vaststellen en de leraar is ook verantwoordelijk voor de consequenties van de acties. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 37 Verschil tussen projectie en zien dat een mentor een boeddha is Het projecteren van ons ‘onkenbare’ onbewuste op de mentor en het zien van zijn/haar acties als een mysterie hebben niets te maken met het zien van de leraar als boeddha. We moeten blijven kijken naar de werkelijkheid en beide voeten op de grond houden zodat we de werkelijke kwaliteiten en tekortkomingen van de mentor blijven zien. Het zien van de leraar als een boeddha vereist begrip van wat dit inhoudt, wat uiteindelijk een sterk gevoel van devotie teweeg kan brengen. Zulke gegronde devotie is hier (zie eerder Vasubandhu): ontzag dat ontstaat als positieve emotie bij het waarderen van de vriendelijkheid van de leraar waarbij een vals ‘ik’ wordt verloren en een conventioneel ‘ik’ behouden blijft. Deze vorm van devotie leidt dan tot een volwassen en stabiel openstellen van onszelf. 17. Generaties en levensloop Stadia in de hedendaagse levensloop Volgens Sheehy in New Passages verschillen de stadia in menselijke levensloop in functie van sociaalmaatschappelijke klasse en tijdsgewricht. Dit gegeven –dat in eerste instantie de Amerikaanse middenklasse beschreef- biedt een analytisch instrument om de problemen te begrijpen die zoekers tegenkomen bij het opbouwen van relaties met een spirituele leraar. De stadia volgens Sheehy zijn: Voorlopige volwassenheid - Beslaat onze twintiger jaren - Verlengde adolescentie - Experimenteren en ongebondenheid betreffende carrière of huwelijk - Het tijdsgewricht waarin dit plaatsvindt, zet de toon voor de rest van ons leven Eerste volwassenheid - Vanaf rond de dertig jaar en tot halverwege de veertiger jaren - Proberen te bewijzen door carrière en opvoeden kinderen Tweede volwassenheid - ‘Middelscentie’: periode van experimenteren, vergelijkbaar met adolescentie. Duurt tot ong. 50ste - ‘Meesterschap’: vaak met nieuwe carrière of partner. Tot halverwege de 60 - ‘Integriteit’: geen behoefte meer tot bewijzen. Genieten van nieuw gevonden synthese Generaties spirituele zoekers in het Tibetaans boeddhisme in de Verenigde Staten: - Baby Boomers: (’40 – medio ’50) grootste groep - Ik Generatie: (medio ’50 – medio ’60) veel kleinere groep - Generatie X (Bedreigde Generatie): (medio ’60 – 1980) nog kleinere groep Stadia in de spirituele levensloop van Baby Boomers Voorlopige volwassenheid Geloof dat de dingen perfect kunnen zijn, zette de toon. Experimenteerden in de 60er en 70er jaren met alternatieven, uit rebellie tegen allerlei maatschappelijke facetten (en de oorlog in Vietnam). Die rebellie leidde ook tot interesse voor Tibetaanse boeddhisme. Idealisme en gebrek aan economische druk leidden tot romantisering van Tibetaanse meesters: hierdoor ontstonden onrealistische relaties met leraren Eerste volwassenheid Zichzelf bewijzen tegenover elkaar met overdreven toegewijde beoefening. In de geest van zelfgerichte prestatie in de 80er jaren flakkerde het ‘spiritueel materialisme’ op. Door hun vaak lage zelfbeeld projecteerden ze dat leraren over hun oordeelden. “Inner circles” van extra toegewijden ontstonden rond verschillende meesters. Tweede volwassenheid Velen raakten in hun ‘middelscentie’ (de 90er jaren) gedesillusioneerd door het opkomen van schandalen en controverses rond spirituele leraren. Werden laks in de beoefening en namen emotioneel afstand van hun spirituele leraren. Gingen ook experimenteren en zoeken in andere richtingen (psychologie, …) om hun midlife crisis te bekampen. Ook ontdekten ze opnieuw (onderdrukte) goede waarden van de westerse cultuur. In de periode van meesterschap koppelden ze de nieuwe synthese aan hun spirituele beoefening en bereikten hierin een meer realistische benadering. Succes hierbij hangt af van het openstaan voor inspiratie van de spirituele leraar De spirituele levensgeschiedenis van de ‘Ik Generatie’ Voorlopige volwassenheid De wens om alles te hebben zette de emotionele toon. Geest en economische omstandigheden van de 80er jaren zette aan tot hebzucht en carrièrejaren. Het geloof heerste dat ‘geluk als basisproduct te koop is’. Eenzelfde narcistische instelling hadden de spirituele beoefenaars: verzamelen van verdienste, zonder emotionele binding. Dit gebrek aan intimiteit gold ook de relatie met leraren: men idealiseerde de leraren om verdienste te vergaren maar zonder het hart open te stellen. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 38 Eerste volwassenheid Voelden zich in de 90er jaren (controverses) beroofd van hun spirituele doel en richtten zich op het vergaren van succes in zaken en het stichten van een gezin. Zij die wel doorgingen met beoefening, lieten de starre modellen vallen, namen emotioneel nog meer afstand van de leraren en gingen nauwelijks nog naar dharmacentra. Het spirituele pad van de ‘Generatie X’ Maatschappelijke omstandigheden (Aids, werkloosheid, het slechte milieu, …) zetten de emotionele toon. In de 90er jaren waren deze mensen in hun voorlopige volwassenheid. Een laag zelfbeeld, gekoppeld aan de slechte maatschappelijke vooruitzichten en de openbaring van betrokkenheid van leiders bij leugens, maakten dat ze geen vertrouwen hadden in menselijke integriteit en/of respectabel geachte posities. Ze ontwikkelden een ‘laat maar waaien’ mentaliteit waarbij geen plaats was voor echt menselijke relaties of intimiteit. De meesten voelden zich niet geroepen een relatie met een spirituele leraar aan te gaan (schandalen waren hier debet aan). Communicatie via internet was veilig: geen intimiteit, veronderstelde identiteiten en bij teleurstelling werd gewoon de computer uitgezet. Zij die wel dharmacentra bezochten, brachten deze mentaliteit met zich mee. Het liefst bezochten ze centra waar de belangrijkste lama’s maar af en toe langs kwamen. Het feit dat de centra gerund werden door ‘junior’ leraren, versterkte het beeld (projectie) van een spirituele crèche, waarbij het niet nodig was om een nauwe en intieme relatie aan te gaan met de spirituele ‘ouders’ (de lama’s die er toch niet vaak waren). Sommigen stelden wél hun hart open. Echter, door het projecteren van ‘structuur’ en ‘betrouwbaarheid’ op de leraren gingen zij dezen idealiseren en waren ze soms fanatiek en rigide in hun beoefening. Toch bewaarden zij hun ‘laat maar waaien’-houding in het dagelijks leven. Het vermijden van problemen kenmerkend voor de voorlopige volwassenheid Iedere generatie ervaart de levensstadia anders maar de basisstructuur suggereert toch voor elk stadium gevaren met betrekking tot een gezonde relatie met een spirituele leraar. Verschillende elementen in goeroemeditatie geven methoden voor het vermijden of overwinnen van deze gevaren. De voorlopige volwassenheid suggereert het idealiseren van de mentor, met ongebonden emotionele afstand. Dit behelst bijvoorbeeld: - Opblazen van werkelijke kwaliteiten van de mentor - Invoegen van kwaliteiten die hij/zij niet heeft - Ontkennen van werkelijke fouten van de mentor Dit leidt tot het op een voetstuk plaatsen (en evt. aanbidden) van de mentor, een relatie die de ontspannen intimiteit mist van het ook erkennen van tekortkomingen van de ander. In de goeroemeditatie op soetraniveau kunnen we: Focussen op de kwaliteiten van de leraar (hier geen romantische idealisatie) Gericht op de werkelijke kwaliteiten, zonder ze op te blazen en zonder ontkenning of inlassing. Zien van de mentor als boeddha, maar met een realistische kijk hierop. Overtuigd zijn van de feitelijke kwaliteiten van de mentor en zijn/haar vriendelijkheid waarderen helpt dus idealisering tegen te gaan. Focussen op de zwakke punten van de leraar Gebruiken van de deconstructiemethoden met betrekking tot de zwakke punten van de mentor: onderscheid maken tussen projecties en feiten. Hierna de onjuiste projecties opruimen om vervolgens klaar te zijn om de conventioneel juiste eigenschappen te beschouwen als leeg van inherent bestaan Deze procedure verdrijft naïviteit en de gevolgen daarvan. Vrij van verwarring kan de neiging tot idealiseren wel positieve invloed hebben: helpen om inspiratie op te doen door het ‘opkijken naar’. Het onbewuste mechanische om onszelf te beschermen tegen bepaalde emoties helpt daarbij om ongezonde relaties te vermijden. Vermijden van problemen getypeerd door de eerste volwassenheid Het psychologische kenmerk is hier ‘drang om onszelf te bewijzen’. Dit kan een obsessie worden onder invloed van bijvoorbeeld een laag zelfbeeld, projectie en opblazen van de leraar, … . Presteren heeft hier tot doel: acceptatie en goedkeuring van de leraar oogsten. Ook hier worden soms niet bestaande kwaliteiten aan de leraar toegekend gepaard aan de verwarring die soms ontstaat door gebruiken van kenmerken van God bij het zien van de leraar als boeddha. Het helpt om tijdens de goeroemeditatie de onjuiste conventionele waarheden over de leraar te verdrijven, maar ook die over onszelf (zoals ‘onwaardig zijn’). Vrij van verwarring kan de drang tot presteren weer een positieve kracht zijn op het spirituele pad. Problemen vermijden die de tweede volwassenheid typeren In de ‘middelscentie’ worden achterhaalde factoren verwijderd en wordt er met nieuwe modellen geëxperimenteerd. Het effect van ongezonde relaties met een leraar kan zijn dat we de leraar verwerpen of zelfs het spirituele pad verlaten. Wanneer echter de bronnen van de verstoorde relatie gekend zijn, is er kans op herstel en ook overstijgen van het initiële niveau van beoefening. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 39 Tijdens de tijd van ‘meesterschap’ worden oude erfenissen geïntegreerd in een nieuwe synthese. Wanneer men is blijven steken in verkeerde denkbeelden bestaat het gevaar dat deze in de nieuwe synthese worden opgenomen en doorgegeven aan volgende generaties. Ook is er gevaar voor regressie naar vroegere gedragsstadia (zoals intens wedijveren met jongere beoefenaars zonder hen te helpen). De juiste kijk op de kwaliteiten van de mentor helpt om juist oude positieve elementen in de nieuwe synthese te verwerken. Mensen in de tweede volwassenheid kunnen voorlopige volwassene n inspireren Het loslaten van oude patronen en het vinden van nieuwe syntheses kan mensen in de tweede volwassenheid sterk naar binnen richten (meditatie als bron van geluk: narcistisch of evenwichtig) of naar buiten (voorzien in behoeften van anderen: onderdrukkend of steunend). In deze ingewikkelde tijd (schandalen, controverses, geweld op scholen, …) veroorzaakt bij veel mensen een wantrouwen voor spirituele mentoren. Hierdoor staan zij niet open voor de nodige inspiratie van die leraren. Oudere beoefenaars kunnen jongeren inspireren met: - hun ervaring, zonder daarom zelf goeroe te zijn of te worden - het doorgeven van de inspiratie door hun contacten met grote meesters (die nu onbereikbaar zijn door hun globale activiteiten of doordat ze zijn overleden) Focussen in goeroemeditatie op de kwaliteiten van de oude meesters helpt de beoefenaars in de tweede volwassenheid helpt om de jongere generatie positief bij te staan. Epiloog: De relatie met een westerse spirituele leraar Autorisatie van een westerse spirituele leraar Naarmate het boeddhisme vaste grond krijgt in het Westen worden steeds meer westerlingen spiritueel leraar in één van de tradities. Tibetaanse meesters hebben autorisatie tot lesgeven verleend aan volleerde westerlingen, maar waren zich niet altijd bewust van de bedoelingen van de westerlingen. Vandaar dat er westerse spirituele leraren zijn die geheel bevoegd zijn hier op de juiste wijze mee omgaan. Er zijn er echter ook met hiaten in hun opleiding en karakter. Zijne Heiligheid de Veertiende Dalai Lama heeft uitgelegd dat aangewezen worden door een leraar of zichzelf uitroepen iemand nog niet tot spiritueel leraar maakt. Autorisatie komt voort uit kwalificatie in het onderwijzen en uit de acceptatie door de leerling. Een middenweg volgen bij interculturele leerling-leraar relaties Zowel Aziatische als westerse leraren hebben hun voor- en nadelen. Volgens Aryadeva is een eigenschap van een leerling ‘vrij zijn van vooroordelen’. Zoekers moeten dus openstaan voor leraren uit alle culturen. Eventuele vooroordelen dienen bij zichzelf onderzocht en uit de weg geruimd. Ook helpt het wanneer leraar en leerling elkaars cultuur proberen te begrijpen. Een compromis-houding van Tibetaanse leraren die lesgeven aan westerlingen is gewenst. Bijvoorbeeld: traditionele protocollen bewaren, maar het publiekelijk terechtwijzen achterwege laten. Hetzelfde geldt wanneer Aziatische leerlingen die les krijgen van een westerse leraar. Hier kan een compromishouding bijvoorbeeld inhouden: handhaven van de traditionele wijze van respect tonen maar ook de westerse behoefte aan uitleg conform de wetenschap honoreren. Een leerling-leraar relatie tussen twee westerlingen Er kunnen problemen ontstaan in de leerling-leraar relatie tussen twee westerlingen wanneer hierbij een Tibetaans model gevolgd wordt. Dit kan gekunsteld en onoprecht aanvoelen. Er is echter niet een echt westers alternatief. Als de relatie bestaat in de context van een Tibetaans geleid dharmacentrum, dan kunnen de problemen nog groter worden: leerlingen zijn dan gedwongen om twee relatiemodellen door elkaar te handhaven. En ook cultuurverschillen tussen de twee westerlingen kunnen al leiden tot grote moeilijkheden in de relatie. Algemene richtlijn hiervoor: de meeste westerlingen verkiezen een verbale erkenning bij het opbouwen van een relatie boven een onuitgesproken overeenkomst (het verzoeken om discipel te worden en het accepteren hiervan door de mentor in een Mahayana relatie tussen twee westerlingen). Respect tonen aan een westerse leraar Algemene vormen van beleefdheid zijn dezelfde in vrijwel alle culturen (stil en aandachtig zijn wanneer de leraar binnenkomt, …). Aziatische manieren om respect te tonen (bijvoorbeeld neerbuigingen) kunnen ongemakkelijk voorkomen wanneer ze voorkomen tussen twee westerlingen. Westerlingen moeten dus een wederzijds aanvaardbare wijze vinden om respect te tonen, een comfortabele uitingsvorm die inspiratie kan bevorderen. In samengaan met de westerse cultuur is het een goede oplossing om vormen van respect tonen op natuurlijk wijze te laten ontstaan en om leerling en leraar hierin een keuzevrijheid te geven. Voorbeelden kunnen zijn: stil staan/zitten bij binnenkomst van een leraar, het hoofd buigen, een applaus na afloop van een lezing, … . De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 40 Generatieverschillen in respectbetoon Elk volwassen levensstadium kan andere vormen van respectbetoon inhouden. Als voorbeeld, de Baby Boomers: - Eerste volwassenheid: overnemen van uitheemse gebruiken - Middelscentie: afwijzen van deze gebruiken (worden leeg bevonden) - Meesterschap: hervinden van de uitheemse gebruiken en inpassen in nieuwe wijzen Of ook: de Generatie X: - voorzichtiger in het tonen van respect - wars van alles wat nep is en dus kritischer tegenover de kwaliteiten van een leraar - enkel iemand die consistent waarmaakt wat hij/zij onderwijst, verdient respect - laten respect op andere wijze zien: regelmatig lessen bijwonen, aandachtig luisteren, instructies serieus nemen, …. Leraren uit de Baby Boomers generatie moeten zich niet onzeker gaan voelen wanneer anderen niet respect tonen op manieren die ze zelf gewend waren. De discipel-mentor relatie i de context van de praktische realiteit van een dharmacentrum Westerse dharmacentra huren leraren van alle niveaus in, volgens westerse zakelijke regelingen. Ze kunnen echter een spirituele leraar niet opleggen voor iedereen in het centrum gezien het persoonlijk karakter van de discipel-mentor relatie. Verder hebben traditionele Tibetanen als leraar moeite met een salaris (versus offergaven bij gratis lessen) maar kunnen westerse leraren dit systeem beter begrijpen. Er dient echter een strikte scheiding te zijn tussen de zakelijke aspecten van het dienstverband en de discipel-mentor relatie van een leraar in het centrum. Een spirituele leraar kan een eigen dharmacentrum oprichten maar mag daarbij niet verwachten dat alle aanwezigen zijn/haar discipel zijn of zullen worden. Een student die persoonlijk of indirect voor een westerse leraar werkt Zoals al eerder besproken dragen in het traditionele Tibet sommige discipelen als ‘getrug’ bij aan het huishouden van hun mentor. Ze leven in hetzelfde huis en ontvangen enkel incidenteel geschonken geld tijdens ceremonies, en van lekensponsors. Westerlingen die als tolk, secretaris of assistent voor een westerse leraar werken, hebben niet noodzakelijk een discipel-mentor relatie met die leraar. Ze hebben in principe een gewone arbeidsovereenkomst, gaan gewoon naar hun werk, volgens westerse modellen. Of ze nu in het dharmacentrum werken, in een zusterorganisatie of extern, een aantal richtlijnen zijn van belang: - Is de het werk voor de leraar de enige bron van inkomsten, dan niet het salaris volledig in overeenstemming te zijn met het werk. Elke vorm van uitbuiting (bijvoorbeeld: gevoel geven voor het werk uitverkoren te zijn) is uit den boze. - Sommige dharmacentra werken via een ‘socialistisch model’ waarbij winst uit onderneming de basis voor betaling (zowel voor dagelijkse behoeften als een persoonlijke ‘spaarpot’) biedt. Dit vergt van eenieder zelfloze toewijding en eerlijkheid, anders bestaat het gevaar voor bijvoorbeeld exploitatie of het verhinderen van het verlaten van het centrum door gebrek aan fondsen. - Het voornaamste criterium voor inhuren van studenten dienen hun professionele vaardigheden en toewijding aan de Dharma te zijn, niet de toewijding aan de leraar. Ook betekent het opzeggen van de overeenkomst niet een goeroedevotiebreuk. De relatie tussen spirituele leraren en hun nabije medewerkers, werkt echter vaak het best wanneer de medewerkers ook persoonlijke, rijpe en emotioneel evenwichtige discipelen zijn. Als een discipel/assistent in de leer is en woont bij een westerse mentor Een westerse discipel kan om verschillende redenen bij een leraar gaan wonen: de leraar is gehandicapt, erg oud, … of de discipel is erg ontvankelijk en wordt opgeleid als een trainee. Het spiritueel in de leer zijn en ook werken voor en wonen bij een mentor vergt zeer veel inspanning van de discipel. Het is zaak dat de trainee zich strikt aan de richtlijnen houdt om de mentor niet te ergeren en elke daad als een les te zien. De spirituele trainee-mentor relatie tussen twee hedendaagse westerlingen is nog onontgonnen gebied. De volgende richtlijnen hierover gelden ook voor de andere situaties van samenwonen met een mentor. - De samenlevingsregeling zou wellicht het best werken wanneer ofwel beide partijen alleenstaand zouden zijn of wanneer –als één van de partijen een partner heeft- alle betrokkenen een functie als discipel dan wel leraar hebben. Dit verhindert allerlei verwikkelingen (jaloezie, loyaliteitsconflicten, …). - Ongeacht de geslacht en seksuele geaardheid van ongetrouwde discipel en mentor dient het duidelijk te zijn dat de samenwoonrelatie geen ‘spiritueel huwelijk’ is. - Waar traditionele Tibetaanse of Indiase ‘trainees’ het celibaat houden, is het in de westerse context onrealistisch om dit te verwachten van een westerse trainee. Toch dient de mentor-discipel relatie –zeker in de woning- de belangrijkste te zijn en een trainee moet terughoudendheid in acht nemen wat betreft de eventuele eigen persoonlijke (seksuele) relaties. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 41 - - Om een gezonde mentor-trainee relatie te houden, moeten beide partijen ook de gelegenheid hebben om een eigen vriendenkring te onderhouden en een persoonlijk sociaal leven te hebben. De mentor-trainee relatie moet een relatie blijven tussen twee volwassenen en de trainee mag zich nooit als een kind voelen. Dit vereist vooral veel en open communicatie, zeker betreffende financiën. De salariëring dient altijd in verhouding tot het werk te staan en in een vorm verschijnen die niet lijkt op ‘zakgeld’. Ook moet een trainee wat geld opzij kunnen zetten voor mocht de leraar (wellicht steunend op sponsors) geen salaris kunnen betalen. Wellicht is het hebben van een parttime baan ook een manier om de financiële druk van het huishouden te verlichten. De trainee draagt ook best wat bij aan het huishouden vanuit het salaris of andere inkomsten. Aldus wordt verhinderd dat het ‘verwende tiener’-effect optreedt. Het afspreken van een bepaalde termijn van samenwonen/studeren is ook verstandig. Deze kan altijd gaandeweg ingekort dan wel verlengd worden indien nodig. Het dient voor de discipel glashelder te zijn dat hij/zij niet het alleenrecht heeft op een discipel-mentor relatie met de leraar. De leraar kan altijd vergelijkbare relaties met andere leerlingen aangaan indien de situatie die verlangt. Vriendschap naar westerse stijl tussen een discipel en een mentor In westerse landen voelen de meesten zich niet op hun gemak in een sterk hiërarchische relatie en willen ze de discipel-mentor relatie meer laten lijken op een vriendschap tussen gelijken. Er bestaat in deze relatie één niveau van gelijkheid: beide partijen krijgen inspiratie van elkaar. Daarbuiten hebben leerlingen steeds stabiele voorbeelden nodig en moeten zij niet de rol opnemen van emotionele steunpilaar van de mentor. Een paar richtlijnen: - Als een mentor laat zien hoe hij of zij de Dharma gebruikt om hun twijfels of zwakheden op te lossen dan is dat inspirerend voor een trainee. Echter, emotionele vraagstukken betreffende andere leerlingen houdt de mentor beter voor zich (anders dan bij een gewone westerse vriendschap). - Het is voor discipelen gepaster om persoonlijke problemen te delen met een westerse leraar dan met een Tibetaanse (die hieraan niet gewend zijn). Men moet wel oppassen dat dit niet leidt tot bijvoorbeeld verliefdheid (‘hij/zij begrijpt me zo goed’) of ook de neiging tot extreem afstand nemen uit plotse angst voor homoseksualiteit of voor mannelijke of vrouwelijke dominantie. Leraren moeten in dit verband ook proberen om onbewuste contra-overdracht te vermijden. - Als bepaalde handelingen (handdruk, omhelzing) sociaal gepast zijn, dan kunnen zij toegepast worden. Dit mag echter nooit een geforceerd ritueel worden, of aanleiding geven tot verkeerde interpretatie. - Niet elke ontmoeting tussen mentor en discipel dient een diepere betekenis te hebben: ontspanning kan ook nuttig zijn. Dit mag echter nooit de aanleiding zijn voor leerlingen om slordig te worden of te profiteren van de tijd van de mentor. - Discipelen –zeker wanneer ze bij een mentor wonen- dienen een sterke basis te hebben in goeroemeditatie op soetraniveau. De daden van een (westerse) spirituele leraar zijn niet altijd verlicht. - De grenzen van wat gepast en wat niet gepast is, moeten duidelijk worden gedefinieerd en strikt gehandhaafd. Wanneer een discipel en een mentor levenspartner zijn op de westerse manier Volgens Zijne Heiligheid de Veertiende Dalai Lama zijn partnerrelaties tussen ongehuwde mentoren die seksuele liefde opvatten voor studente of discipelen, niet taboe. Het moet echter wel de bedoeling zijn om een lange termijnrelatie op te bouwen. Anders liggen misbruik en uitbuiting op de loer. De relatie van levenspartner tussen een discipel en een mentor dient gelijkheid in te houden op het partnerniveau, maar verschillen in te houden op leerling-mentor niveau. Dit is voor westerlingen (in tegenstelling tot Tibetanen) niet echt makkelijk. Wellicht is het beter voor de leerling om dan discipel bij andere leraren te worden en toch inspiratie van de partner te ontvangen. Misschien zou deze lange termijnrelatie uiteindelijk moeten verschuiven naar die van een lesgevend team. Conclusie Volgens alle tantra’s is de inspiratie die men put uit een gezonde discipel-mentor relatie een bron van ware vreugde en spirituele verworvenheid. Verkeerd begrip en verwarring en misverstanden aan de zijde van discipel en mentor kunnen de relatie ongezond maken. De voornaamste bron van de problemen is gebrek aan oplettendheid, voortkomend uit verwarring over Dharma, culturele aspecten en (voor westerlingen) onnauwkeurige en misleidende vertalingen. Rectificatie van termen en oog voor culturen helpt emotionele duidelijkheid te scheppen. Het herzien van de discipel-mentor relatie wordt door veel westerlingen als nodig ervaren, maar daarvoor is het niet nodig alle tradities omver te werpen: opruimen van verwarring over de Dharma en de beproefde methode van overdracht van het boeddhisme naar andere culturen kan dit bewerkstellingen. Kadam goeroemeditatie kan als klankbord dienen en een goed kader scheppen voor het opbouwen van een gezonde leerling-leraar relatie. De relatie met een Spirituele Leraar (Alexander Berzin – 2000) Een samenvatting pagina 42
