dr. Marc Desmet - Spirituele zorg

Spirituele zorg: iets uit de oude doos
of out of the spiritual box?
Spiritualiteit in de zorg
als taak van elke hulpverlener
Dr. Marc Desmet
[email protected]
4 oktober 2016
‘Spiritueel’: ?

‘spiritueel’ valt niet samen met ‘religieus’
of ‘gelovig’ (maar sluit het niet uit):
iedereen kan spirituele pijn voelen
 niet iedereen voelt dit als religieus-gelovige
pijn


‘spirituele zorg’ valt niet samen met
‘pastorale’ (maar sluit het niet uit)
Iedereen kan spirituele zorg bieden
 Niet iedereen kan pastorale zorg bieden

Spiritualiteit voor practici: harde
feiten zien en veel ‘meer’….
dan koffie: “Een koffie drinken dat is iets”
 dan mijn functie: “Gij ging zitten en dat
was het…”
 dan pijn: “Ik heb nu wel geen pijn meer,
maar waar dient die resterende tijd nog?”
 dan interdisciplinariteit: “’t Is hier anders”
 dan lijden: waardigheid, genieten…
 = on-gehoord

Het spirituele heeft lichamelijke
effecten

verdriet, zinloosheid, eenzaamheid
blokkeren het lichaam: trage bewegingen,
stomheid, gesloten ogen, een ‘gewicht’...

zin, vreugde, vrede, thuiskomen brengen
lichaam in beweging: glimlachen,
neuriën/fluiten, terug spreken…
Het spirituele: meer dan
het individuele

Familieleden

team spirit als ruimte

Infrastructuur
Spi - ritueel
Symbool: de interdisciplinaire bloem
Bemoedigingsmoment
5 keer per jaar
‘La vita é bella’?
Rituele betekenis van techniek: de levenslijn
Rituele betekenis van voeding: de levenslijn
Spirituele zorg: hoe ontwikkelen?
2 soorten middelen
1. ‘Persoonlijke’ middelen:
 op niveau van de eigen spiritualiteit van
de zorgverlener: attitudes en persoon
 2. ‘Technische’ middelen:
 op niveau van het concrete gesprek en de
observatie
 Beide kunnen geoefend worden!

Workshop FPZV spiritualiteit artsen,
verpleegkundigen, psychologen….
De persoon van de zorgverlener als
voornaamste ‘spiritueel instrument’

A Waar is de patiënt echt geworden? Hoe komt het
dat ik hier werk?

B Waar ben ik gekwetst geworden (machteloosheidverantwoordelijkheid)? Welke omgeving heeft mij
geheeld?

C Raak niet aan mijn… (stokpaardjes die
nachtmerries worden en mij verhinderen
beslissingen goed te begeleiden...)

D Welke passiviteit heb ik ontwikkeld in mijn
activiteit tav het lijden: pas-si-vite / com-passie /
wat heb ik ontvangen van mijn zware zieken?
De persoon van de zorgverlener als
voornaamste ‘spiritueel instrument’

Meerdere teamleden hebben deze workshop
gevolgd

Stilaan echter noodzaak erkend van een
‘technisch’ middel om spirituele zorg concreter te
maken – nood aan meer taal en methode….

The spiritual box!?
Spiritual box

1 Wat?

2 Een teamproces!
Vijf spanningsvelden

Spanningen (‘lastige patiënt, familie,…’ ‘ik word
zelf lastig…’) leren herkennen en vertalen als
spirituele pijn? En hoe kan je dit ont-spannen?
Loskomen van oordelende houding

‘Zullen we dit eens vanuit de box bekijken?’

‘ons schema’: aanpassing van schema ontwikkeld
door Carlo Leget en de PE van het UZ Leuven.

1 Autonomie – afhankelijkheid



° “Wat betekent dit verlies in het geheel van je leven?”
 ‘Ook dat nog’? Of ‘Nooit ziek geweest’?” (impact)
° Hoe gaat de zieke om met afhankelijkheid?
 onredelijk eisend? Egocentrisch?
 begripvol en dankbaar?
 achterdochtig ? Of angstig voor afwijzing?
 lijdend aan autonomieverlies? laat de ander toe of sluit
zich af?
° Vertrouwen of wantrouwen t.a.v.
 de instelling (het ziekenhuis, de kerk, de politiek,…).
1 Ik en de ander: autonomie en
afhankelijkheid: voorbeelden

Iemand vraagt euthanasie vanaf het moment
dat ze niet meer recht kan staan, zonder
rekening te houden met haar echtgenoot.
2 Vasthouden – loslaten
(verleden)

“Waar hou je vast….?”

aan wie je vroeger was (innerlijk, uiterlijk,
waarden).

aan naasten (fysiek, continue aanwezigheid,…)

aan lichtpuntjes (‘valse’ hoop, irreële
perspectieven, zich distantiëren van het
overlijden van anderen).
2 Loslaten – vasthouden
(verleden)

Mensen blijven ontvangen als de cafébaas
die men was

Palliatieve patiënte laat haar badkamer
vernieuwen en schenkt zich twee ‘nieuwe
borsten’ twee maanden voordat ze
opgenomen wordt op de PE
3 Pijn - lijden t.a.v. het
naderend levenseinde

° Controle willen houden:
 pijnstillers weigeren
 overdreven hang naar voeding
 tijdstip van de zorg, tijdstip sterven, regelen uitvaart

° “Wat wilt u dat we nog doen?”
° “Kunnen we iets betekenen?”
° “Hoe gaat u om met verdriet?”
° “Wat gaat er in u om?”



3 Doen – laten (toekomst)




Sterven en begrafenis tot in detail voorbereiden
niet meer gezien willen worden na de dood
Een dagboek bijhouden
Blijven dezelfde vraag stellen over een buiktumor ondanks
herhaalde uitleg: ‘Wat wordt daarvan?’
4 Levensbalans – verzoening


° “Als u terugblikt op uw leven….
 Zijn er dingen die u dwarszitten of die u nog recht wil
zetten?”
 Is er een gevoel van schuld? Van ‘had ik maar?”
° Willen vergeten / zich niet verzoenen
 Door zich af te sluiten voor diepe gesprekken.
 Door niet te spreken over gebroken relaties,
conflicten,….
4 Vergeven en vergeten

Vader en dochter vinden elkaar terug na tien jaar van
complete scheiding; de moeder wil haar dochter niet
terugzien; na het weerzien vraagt de vader euthanasie –
alsof de spanning met de echtgenote teveel werd en/of hij
kon gaan nu hij zijn dochter terug had gezien

Een man heeft zijn kinderen 25 jaar geleden verlaten. Hij
wil er iets aan doen maar doet dit op ambivalentie manier.
‘Ik ga een brief schrijven…’ ‘Ik ga hem zien op het
voetbal…’ ‘Een vriend heeft geprobeerd hem via facebook
te contacteren maar hij heeft hem gedefriend…’
5 Het transcendente





° “Denkt u dat er iets is na de dood?”
° “Hebt u steun aan een geloof?”
° “Bidt u wel eens?”
° “Wat geeft u troost? Vertrouwen?”
° “Merk je houding van weten/niet weten of van
geloven/vertrouwen, van overgave aan het mysterie?
5 Weten en geloven tav wat komt
‘Wij zullen als hemel-lichamen zijn’
 ‘Ik hoop mijn man terug te zien.’
 ‘Wat is er aan van al wat ik geloofde?’

Spiritual box

1 Wat?

2 Een proces!
Etappes





Is er een verlangen om samen vooruit te geraken?
Lange groei want veel ‘praktische obstakels’
2014: we besteden in elke dienstvergadering tijd
aan spirituele zorg
Werkgroepje
Artikel van team UZ Leuven samen lezen:
herkenning?
Schema dagelijks beetje oefenen in briefing en taal
aanpassen aan ons team
Etappes





Verschillende snelheden & spiritualiteiten
Vraag naar verdieping: van waar komt het schema
van de spanningsvelden eigenlijk? cf. Van
stervenskunst naar levenskunst: tweede boek
Oktober 2015: verdiepende bijscholing door
psychologe – ontdekking belang innerlijke ruimte
om te komen van kramp tot rust en ont-spanning
Oktober‘16: vervolg
Niet te vlug resultaten verwachten!
Zet ‘m (de box) op (tafel)!