Verpleegkundige aspecten bij de verzorging van

Verpleegkundige aspecten bij de verzorging
van stomapatiënten
E. Swinnen
Auteur:
Vertaald/bijgewerkt:
1994
Nieuwsbrief:
50-52
Pagina:
10
Jaargang:
4 congresnummer
Nummer:
Toestemming:
Illustraties:
Bijzonderheden:
stoma wondbehandeling
Kernwoorden:
Literatuur:
Na deze verhelderende en duidelijke uiteenzetting van de voorgaande sprekers, is het tijd
geworden om even meer aandacht te geven aan de specifieke verpleegkundige opdrachten bij
de verzorging van stomapatiënten. Ik zal het niet zozeer hebben over de stomazorg als
dusdanig, maar eerder over het ruimer kader waarin de zorg rond een stomapatiënt zich zou
moeten bevinden.
Meer dan bij andere chirurgische ingrepen, vragen ingrepen waarbij het lichaamsbeeld
verandert, speciale opvolging van de patiënt.
De diepgaande fysische en psychische belasting van de toekomstige stomapatiënt zorgen voor
een complex gebeuren van bij de nieuwsmelding tot in de thuiszorg.
Het is voor het verpleegkundig team en voor elke individuele verpleegkundige van dit team
van groot belang dat zij dit soort van patiënten binnen de aanwezige complexiteit een
duidelijke en structurele
houvast kunnen bieden.
Dit om twee redenen:
1. De patiënt moet een eenduidige en ondubbelzinnige begeleiding kunnen ondervinden die
hem zeer gericht naar de vooropgestelde zelfstandigheid brengt.
2. De verpleegkundige moet binnen het proces weten waar de patiënt staat, hoever hij
gevorderd is, om steeds weer verder te kunnen bouwen aan dat wat reeds bereikt is.
Uit meerdere contacten met collega’s van verschillende ziekenhuizen is gebleken dat deze
systematische benadering van stomapatiënten op vele plaatsen nog in zijn kinderschoenen
staat of slechts schuchter aan het ontluiken is op initiatief van enkele individuen.
Daarom hebben de leden van de werkgroep stomazorg binnen de WCS België, besloten om de
©Stichting WCS
www.wcs.nl
kennis en de methodiek die in hun ziekenhuizen over stomazorg aanwezig is, te bewerken en
te verspreiden. Elk van hen heeft meerdere jaren ervaring op het vlak van stomazorg en elk
van hen is in het eigen ziekenhuis creatief betrokken bij de ontplooiing van de stomazorg. Het
is hun bedoeling om elke verpleegkundige, zowel in het ziekenhuis als in de thuiszorg te
ondersteunen. Om deze opdracht te realiseren is er een informatiebrochure voor patiënten
ontworpen en een procedureboek waarin alle ondersteunende elementen aanwezig zijn. Het
geheel is telkens volledig specifiek gericht op de begeleiding van colo- ileo- en
urostomiepatiënten.
I. Standpunten
In de werkgroep hebben wij een aantal standpunten ingenomen. Sommigen zullen u misschien
logisch lijken, andere zullen u mogelijk vragen doen stellen.
Ik overloop ze even.
Wij menen dat het een vereiste is dat elke verpleegkundige van een team op de hoogte is van
de informatie die aan een patiënt gegeven wordt, zowel via het informatiebundeltje als via de
verpleegkundige contacten. Het is tevens noodzakelijk dat hijzelf de nodige kennis bezit om
op de vragen van patiënt en familie zinvol te kunnen antwoorden.
De plaatsbepaling van de stoma
Het belang van een preoperatieve plaatsbepaling kan niet genoeg benadrukt worden.
Sommige artsen getuigen van weinig aandacht. Wij willen iedere verpleegkundige
aanmoedigen om hierin onderwijzend en opvoedend op te treden en de arts op de mogelijke
problematiek te wijzen. Een goede plaatsbepaling is de beste profylaxe voor allerhande
complicaties achteraf. Verpleegkundigen in operatiezalen zijn zich niet altijd bewust van het
belang van een juiste apparatuurplaatsing. Zorg ervoor dat zij kennis kunnen nemen van de
desbetreffende procedure; een huidvriendelijke verzorging start reeds in de operatiezaal.
Iets over de aard van de materialen bij stomaverzorging
Colo en ileo: de zorg op de verpleegafdeling wordt gedaan met zuivere materialen die echter
niet steriel hoeven te zijn. Urostomie: zolang er uretersondes aanwezig zijn gebeurt de zorg
met steriel materiaal. Achteraf zijn ook zuivere niet steriele materialen voldoenden.
Het spoelen van een colostomie
Bij alle blijvende stomata waarbij patiënt het vooruitzicht heeft op een definitieve genezing is
het - indien medisch toegelaten- aangewezen om tot spoeling over te gaan. Het
continentiegevoel dat hiermee verworven kan worden is een flinke ondersteuning van het
leefcomfort. Daarom menen wij dat dit aan elke patiënt moet worden voorgesteld.
Over de materiaalkeuze
Op het educatieschema vermelden wij onderaan om enkele ontslagpakketten van
verschillende leveranciers met de patiënt mee te geven. Wij menen dat elke patiënt in zijn
thuissituatie rustig de tijd moet kunnen nemen om zijn keuze te maken. Dit neemt niet weg
©Stichting WCS
www.wcs.nl
dat de verpleegkundige met kennis van zaken een aantal kenmerken van materialen die voor
deze individuele patiënt van belang zijn, mag en moet vermelden. Om te kunnen voldoen aan
de verzorgingsbehoeften van uw patiënten in het ziekenhuis, is het interessant dat iemand zich
specifiek zou bekommeren over het aanwezige stomamateriaal. Op de afdeling is er best een
kast waar het materiaal van de verschillende leveranciers in kan worden opgeborgen. De
vertegenwoordigers van de firma’s zullen u graag een aantal stalen overhandigen. Tegelijk
menen wij dat ondersteuning van patiënten door firmaverpleegkundigen geen goede zaak is
omdat de patiënt dan gemanipuleerd wordt tot gebruik van materialen die niet altijd de juiste
voor hem zijn.
In verband met zelfstandigheidtraining
Zoals in de patiëntenbrochure aangegeven, is het van belang dat het verpleegkundig team de
patiënt continu aanspoort op zijn weg naar zelfzorg. Een stuk sociale uitsluiting start immers
op het moment dat de patiënt altijd op een derde persoon moet terugvallen. Wij menen dat
enkel wanneer het fysisch of mentaal onmogelijk is, een patiënt niet tot zelfzorg moet worden
opgeleid.
Seksualiteit
In de patiëntenbrochure is er over relatie en seksualiteit geschreven. Het is wenselijk dat dit
onderwerp met de patiënt wordt besproken. Fysiek zijn er geen beperkingen op te leggen aan
de patiënten in verband met hun seksueel gedrag. Stel dit ook duidelijk. De aanwezigheid van
de stoma kan echter binnen een relatie voor problemen zorgen, meestal na het
ziekenhuisverblijf. In de praktijk besteden geneesheren hier slechts weinig aandacht aan. Uw
relatie met de patiënt kan het u toelaten om hierover op zinvolle wijze met hem te spreken.
Slaagt u hier niet in, maar merkt u enige problematiek, breng dit dan in bespreking zodat een
ander hierop kan inspelen. Bij amputatie van het rectum en bij cystectomie kan er bij mannen
vaak fysiek impotentie ontstaan. Dit is echter niet altijd zeker. Bij niet-geamputeerden is er
gewoonlijk geen fysiek probleem en moet dit desgevallend zo nodig duidelijk gesteld worden.
Zelfhulpgroepen en de bezoekdienst die zij aanbieden
Over heel het land zijn er meerdere zelfhulpgroepen van stomapatiënten actief. Meerdere van
deze groepen hebben een bezoekdienst. De leden van deze bezoekdienst zijn zelf stomadrager
en zijn dus zeer vertrouwd met de problematiek van elke dag. Het is van belang dat de
bezoekdienst enige opleiding heeft genoten en zodoende doelbewust en toch ook luisterend de
patiënt kan benaderen. Als u beroep doet op deze bezoekdienst, zorg er dan voor dat u na een
contact met een patiënt ook een evaluatie maakt: zowel met de bezoeker als met de bezochte
patiënt. Op deze wijze leert u de mogelijkheden en de zwakheden kennen, zodat u zelf in de
toekomst beter kan oordelen of een bezoek aan te raden is. De adressen van de
zelfhulpgroepen zij in onze brochure opgenomen. In eenaantal gevallen is het nuttig en
aangewezen om de patiënt reeds voor zijn operatie met de bezoekdienst te laten kennismaken.
Indien dit onmogelijk pre-operatief kon, kan het zeker nadien aangeboden worden om nog in
het ziekenhuis iemand uit te nodigen. Laat het echter duidelijk zijn dat het zeker geen
verplichting is voor de patiënt, maar het is wel goed om hem op de mogelijkheid te wijzen,
zeker wanneer hij erg onzeker of ongerust is.
Tot zover een aantal standpunten van de werkgroep.
©Stichting WCS
www.wcs.nl
II. Ondersteuning
Ik zal nu de informatie, de werkschema’s en de procedures die een doelgericht verpleegplan
moeten ondersteunen overlopen.
1. De informatiebundel voor patiënten.
Zo vlug mogelijk na de nieuwsmelding aan de patiënt, zou deze naast de mondelinge
informatie ook een geschreven informatie moeten kunnen krijgen. Zodoende kan de patiënt
een antwoord vinden op de meest voor de hand liggende vragen. Hij kan dit dan ook samen
met zijn partner doornemen zodat zij beiden goed op de hoogte zijn en de kans krijgen om
naar iets tastbaars terug te grijpen.
2. Het pre-operatief werkblad.
Vanaf het moment van kennisgeving is het voor de verpleegkundigen goed om de
informatiesituatie gedetailleerd te kunnen volgen. Daarvoor dient het pre-operatieve
werkblad. Alle belangrijke informatie en reacties kunnen hier schematisch worden in
weergegeven zodat elk teamlid vlug op de hoogte is. Alle elementen van de fysische
voorbereiding kunne hierop worden aangeduid.
3. Het postoperatief werkblad.
Alle observatiegegevens in verband met de stoma, de darmtransit, de toestand van de
peristomale huid, het gebruikte materiaal en de psychologie van de patiënt kunnen hierop
schematisch aangebracht worden. Dit geeft een duidelijk overzicht van de evolutie.
4. Het educatieschema.
Het schema bestaat uit vier delen: de opvoeding door de verpleegkundige waarbij de patiënt
toekijkt en luistert, de stapsgewijze overgang naar zelfzorg door de patiënt, het eventueel
betrekken van de familie in de zorg en alle belangrijke ontslaggegevens over zorgen en
materiaal. Deze documenten geven samen een globaal beeld van het postoperatieve verloop.
Hoe elke stomazorg in de praktijk door de verpleegkundige moet gedaan worden en welke
materialen daarvoor nodig zijn, dat is terug te vinden in de procedure 15 die gaan van de
operatiezaal tot de thuiszorg van de patiënt, zelfstandigheidtraining inbegrepen. Alle
procedures die praktische verpleegopdrachten beschrijven, zijn eenvormig opgevat: ze
bestaan uit twee delen: één over het nodige materiaal, een tweede over de technische
uitvoering. De uitvoering is vrij gedetailleerd beschreven. Daarnaast zijn er een aantal
procedures van eerder informatieve aard. Speciale aandacht is gegeven aan de problematiek
van de peristomale huid en de stoma zelf. Door telkens te vertrekken van het visuele aspect,
meenden wij dat eenieder zijn probleem hierin vlot zou kunnen terugvinden. De mogelijke
oorzaken en eventuele oplossingen worden telkens vermeld. Ikzelf en de andere groepsleden
hopen dat wij eenieder die met stomazorg te maken heeft, met dit informatie- en
procedureboek kunnen ondersteunen. Het is onze diepe wens dat stomapatiënten over heel het
land een gestructureerde begeleiding zouden kunnen krijgen zodat vele onzekerheden en
©Stichting WCS
www.wcs.nl
onbeantwoorde vragen tot het verleden kunnen behoren, zowel in het ziekenhuis als in de
thuiszorg. Wij weten dat in vele centra hiervoor de nodige middelen reeds ontwikkeld en
voorhanden zijn. Daar waar er echter nog geen duidelijke strategie is opgesteld, daar denken
wij met dit werk een goede invulling te kunnen bieden.
Omdat wij een zo ruim mogelijke verspreiding beogen, bieden wij het werk tegen kostprijs
aan. De geïnvesteerde tijd van de werkgroepen bieden wij er zeer graag gratis bij.
Eddy Swinnen, Hoofdverpleegkundige, St. Norbertusziekenhuis, Duffel
©Stichting WCS
www.wcs.nl