Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
Vragenkapstok
Kenmerkende aspecten: 17, 21
1. DE CHRISTELIJKE KERK IN WEST-EUROPA VALT UITEEN
Groeiende kritiek op de
katholieke Kerk rond 1500
De kritiek van Luther
Verschillen tussen het
lutheranisme en het calvinisme
Welk verschil van mening ontstond
tussen de rooms-katholieke Kerk en
haar critici begin 16de eeuw?
Op welke punten had Luther kritiek
op de katholieke Kerk?
Omschrijf twee belangrijke
verschillen tussen de opvattingen
van Calvijn en die van Luther.
Waarom steunden veel Duitse
vorsten de Reformatie / Hervorming
zoals Luther die wilde?
Welke protestantse Kerk werd in
Nederland het belangrijkst?
Waarom ervoer Karel V de vrede
van Augsburg als een enorme
nederlaag?
Kenmerkende aspecten: 14, 17, 21, 22, 23, 24
2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT
Oorzaken van de Opstand
Noem twee indirecte oorzaken die
leidden tot het ontstaan van de
opstand tegen Spanje.
Noem twee directe oorzaken die
leidden tot het ontstaan van de
opstand tegen Spanje.
4
© WPE - Examenkatern met Historische Contexten
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
Beknopte antwoordversie
Kenmerkende aspecten: 17, 21
1. DE CHRISTELIJKE KERK IN WEST-EUROPA VALT UITEEN
Groeiende kritiek op de katholieke Kerk rond 1500
Verschil van mening tussen de rooms-katholieke Kerk en
haar critici begin 16de eeuw:
Sommige critici vonden dat de Kerk de Bijbel anders uitlegde dan voor de hand lag en dat de Kerk gebruiken had die
nergens in de Bijbel terug te vinden waren. De leiding van
de katholieke Kerk was het daar niet mee eens.
$QGHUHQZLOGHQDOOHHQPLVEUXLNHQ]RDOVGHDÀDDWKDQGHOLQ
de katholieke Kerk afschaffen. Weer anderen stichtten een
nieuwe Kerk of sloten zich bij zo’n nieuwe Kerk aan.
De kritiek van Luther
Luthers punten van kritiek op de katholieke Kerk:
- Machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels
van de katholieke Kerk waren onterecht.
- Alleen de Bijbel was richtinggevend. Iedereen moest
de Bijbel lezen in de volkstaal, niet de priesters voor de
mensen.
- Door goede werken niet in de hemel, maar door in God
WHJHORYHQ/XWKHUZLOGHDIVFKDI¿QJYDQGHDÀDDWKDQGHO
om zonden af te kopen.
- $IVFKDI¿QJYDQKHWSDXVVFKDSKHWFHOLEDDWYHHOVDFUDmenten, de heiligenverering en de kloosterorden, omdat
daarover niets in de Bijbel stond.
Karel V ervoer de vrede van Augsburg als een enorme
nederlaag:
De vorsten dwongen bij die vrede in 1555 Karel V de
afspraak ‘cuius regio eius religio’ af: de vorst bepaalde
voortaan het geloof van zijn onderdanen.
Karel V ervoer die vrede als een enorme nederlaag: handhaving van de eenheid onder de christenen was één van
zijn belangrijkste doelen.
Verschillen tussen het lutheranisme en het calvinisme
Twee belangrijke verschillen tussen de opvattingen van
Calvijn en die van Luther:
- Bij Luther is vorst hoofd van de Kerk. Bij Calvijn bestuurt
iedere ‘gemeente’ zichzelf door een raad van gekozen
ouderlingen.
- Anders dan de lutheranen mogen calvinisten tegen hun
vorst in verzet komen, als deze handelt tegen ‘Gods
gebod’.
De calvinistische Kerk:
De calvinistische Kerk het belangrijkst (eerst Gereformeerde Kerk genoemd, later Nederlandse Hervormde Kerk).
Veel Duitse vorsten steunden de Reformatie / Hervorming
zoals Luther die wilde:
Voor de vorsten was het lutheranisme aantrekkelijk:
- Zij werden het hoofd van de Kerk.
- Ze konden kloosters sluiten en bezittingen van de kloosters overnemen.
- Onderdanen moesten de vorst altijd gehoorzamen, ook
al was de vorst slecht.
Kenmerkende aspecten: 14, 17, 21, 22, 23, 24
2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT
Oorzaken van de Opstand
Twee indirecte oorzaken die leidden tot het ontstaan van
de opstand tegen Spanje:
- De sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden
Door opbloei handel en nijverheid was welvaart sterk
toegenomen. Bourgondische vorsten hadden hiervan
JHSUR¿WHHUGGRRUKHIIHQYDQEHODVWLQJHQLQUXLOYRRUSULYLleges aan gewesten.
- De splitsing van de christelijke Kerk door de Hervorming
(Reformatie)
Merendeel bevolking in de Nederlanden bleef katholiek.
Aantal protestanten groeide. Eerst aanhang Luther, vanaf ±1560 ook aanhang Calvijn.
Twee directe oorzaken die leidden tot het ontstaan van de
opstand tegen Spanje:
- Karel V en Filips II gaan protestanten streng vervolgen
Zij wilden katholieke Kerk handhaven. Daarom vervolging protestanten met steeds strengere plakkaten
(wetten). Plakkaten niet of met grote weerzin uitgevoerd
vanwege verdraagzaamheid en afkeuring van vervolging
vanwege godsdienst. Plakkaten waren bovendien een
inbreuk op rechten.
- Karel V en Filips II streven naar centralisatie en ongedaan maken van privileges
De landvoogd(es) en drie Raden samen in Brussel een
centrale regering voor alle gewesten. Dit botste met
opkomst van de burgerij in de steden. Burgerij wilde
vrijheidsrechten behouden en vastleggen.
© WPE - Examenkatern met Historische Contexten
5
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
Vragenkapstok
Kenmerkende aspecten: 14, 17, 21, 22, 23, 24
2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT (vervolg)
Reacties van edelen en
calvinisten
De Opstand begint
Op welke manieren werd in de
Nederlanden gereageerd op
de vervolging van protestanten?
Welke maatregelen namen
Filips en Alva als gevolg van
de Beeldenstorm?
Wat werd de meest directe
oorzaak (aanleiding) tot
de Opstand?
Eerst strijd tussen Holland en Zeeland tegen Spanje
Welke twee besluiten namen de
Hollandse steden in 1572 in het
belang van de Opstand?
Waarom was deze Statenvergadering
uit 1572 revolutionair?
Waardoor kregen Holland en Zeeland
de kans zich goed te organiseren?
Alva en Requesens slagen er niet in het verzet te onderdrukken
Waardoor lukte het Alva en
Requesens niet de Opstand te
onderdrukken?
'HDQGHUHJHZHVWHQVOXLWHQ]LFKWLMGHOLMNELM+ROODQGHQ=HHODQGDDQGH3DFL¿FDWLHYDQ*HQW
:DDURPZHUGGH3DFL¿FDWLHYDQ
Gent gesloten?
Wat werd op politiek en
godsdienstig gebied afgesproken?
:DDUGRRUPLVOXNWHGH3DFL¿FDWLH
van Gent?
6
© WPE - Examenkatern met Historische Contexten
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
Beknopte antwoordversie
Kenmerkende aspecten: 14, 17, 21, 22, 23, 24
2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT (vervolg)
Reacties van edelen en calvinisten
Reacties in de Nederlanden op de vervolging van protestanten:
- In april 1566 Smeekschrift aangeboden door groep lagere
edelen met verzoek matiging kettervervolgingen. Landvoogdes Margaretha van Parma beloofde minder strenge
uitvoering van plakkaten.
- Door minder hard opreden Margaretha calvinisten openlijke acties, zoals het houden van hagenpreken. In 1566
kleine groepjes calvinisten openlijk in verzet tegen de
katholieke Kerk tijdens de Beeldenstorm. De grote meerderheid van de (katholieke) bevolking bleef passief.
De Opstand begint
De maatregelen van Filips en Alva als gevolg van de Beeldenstorm:
- Filips II zond in 1567 de hertog van Alva met een leger.
Margaretha nam ontslag, Alva landvoogd. Ontslag Willem van Oranje als stadhouder.
- Instellen centrale rechtbank, de Raad van Beroerten.
Deze trad hard op. Verdere taak: straffen Beeldenstormers en andere opstandige activisten.
Eerst strijd tussen Holland en Zeeland tegen Spanje
De Hollandse steden namen in 1572 twee besluiten in het
belang van de Opstand:
Zij besloten in juli 1572 in Dordrecht:
- JH]DPHQOLMNGH¿QDQFLsOHODVWHQYDQGHYHUGHGLJLQJWH
dragen;
- Willem van Oranje werd erkend als stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht.
De andere gewesten sluiten zich - tijdelijk - bij Holland
HQ=HHODQGDDQGH3DFL¿FDWLHYDQ*HQW
5HGHQWRWVWDQGNRPLQJ3DFL¿FDWLHYDQ*HQW
De andere gewesten, tot dan toe trouw aan Spaanse gezag, kregen steeds meer overlast van muitende en plunderende Spaanse troepen.
7
De Statenvergadering uit 1572 was revolutionair:
- alleen de landsheer (Filips II) of de stadhouder had recht
Statenvergadering bijeen te roepen;
- alleen de landsheer mocht stadhouder benoemen.
Holland en Zeeland kregen de kans zich goed te organiseren:
- Alva deed na de inname van Den Briel weinig tegen opstand in Holland en Zeeland. De opstandelingen konden
zich daardoor enigszins organiseren.
- Alva bang voor aanval vanuit Frankrijk. Daar strijd hugenoten (Franse protestanten) en katholieken. Bij zege hugenoten verwachtte Alva Franse steun aan de opstandelingen.
In winter 1572 was die kans geweken. Alva besloot tot
harde aanpak van het verzet.
Alva en Requesens slagen er niet in het verzet te
onderdrukken
Het lukte Alva en Requesens niet de Opstand te onderdrukken:
- Langdurige belegeringen steden kostten veel geld in
verhouding tot de resultaten. Filips II voortdurend in geldnood. Dus ook Alva en Requesens. Gevolg: zij konden
troepen niet betalen: troepen geen motivatie voor de
strijd.
- Holland en Zeeland militair-strategisch in het voordeel.
Ze beheersten de waterwegen, zoals de grote rivieren.
Ook bij beleg van Alkmaar en Leiden water vriend verdedigers.
De aanleiding tot de Opstand:
Beleid Alva meest directe oorzaak (aanleiding): duizenden
vluchtten naar het buitenland, onder wie Willem van Oranje
en de Geuzen. Begin van gewapende strijd.
In 1568 inval Willem van Oranje en twee broers op drie
plaatsen in de Nederlanden. Huurlegers werden verslagen.
In 1568 toestemming Geuzen een guerrilla te voeren in de
Nederlanden en op zee.
$IVSUDNHQRSSROLWLHNHQJRGVGLHQVWLJJHELHG3DFL¿FDWLH
YDQ*HQW
- Spaanse troepen uit de Nederlanden;
- Geen vervolgingen meer op godsdienstig gebied;
- In Holland en Zeeland alleen calvinisme toegestaan, wel
gewetensvrijheid;
- De overige gewesten kregen vrijheid eigen beleid op
godsdienstig gebied te voeren.
3DFL¿FDWLHYDQ*HQWPLVOXNWH
- 7HJHQDIVSUDDN3DFL¿FDWLHZHUGQDPDFKWVLQQDPHNDWKRlicisme verboden in een aantal Vlaamse steden, waaronder Gent, Brugge en Ieper.
- Als reactie sloten drie Waalse gewesten in 1579 de Unie
van Atrecht. Dit betekende: vrede met Spanje, onderwerping aan Filips II en erkenning Parma, de nieuwe Spaanse landvoogd
- In de praktijk in alle noordelijke gewesten calvinisme enige toegestane Kerk. Katholieken wel hun geloof belijden,
alleen niet in het openbaar.
© WPE - Examenkatern met Historische Contexten 7
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
Vragenkapstok
Kenmerkende aspecten: 14, 17, 21, 22, 23, 24
2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT (vervolg)
De Noordelijke Nederlanden
stichten de Republiek der
Verenigde Nederlanden
In welke vier fasen ontstond
de Republiek der Verenigde
Nederlanden?
De Republiek na moeilijke jaren
internationaal erkend
Met welke tegenslagen hadden de
opstandige gewesten na 1581 te
maken?
Welke factoren droegen ertoe bij
dat de Nederlanden na 1588 een
levensvatbare Republiek gingen
vormen?
Willem van Oranje, groot leider
die zijn tijd vooruit was
Noem twee belangrijke
uitgangspunten van het beleid
van Willem van Oranje.
Waardoor slaagde Oranje er niet
in zijn religievrede te bereiken?
Waarom bleef koning Filips II in die
propaganda aanvankelijk buiten
schot?
8
© WPE - Examenkatern met Historische Contexten
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
Beknopte antwoordversie
Kenmerkende aspecten: 14, 17, 21, 22, 23, 24
2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT (vervolg)
De Noordelijke Nederlanden stichten de Republiek der
Verenigde Nederlanden
Het ontstaan van de Republiek der Verenigde Nederlanden
in vier fasen:
Fase 1: de noordelijke gewesten sluiten de Unie van
Utrecht 1579
De noordelijke gewesten en enkele zuidelijke steden sloten
de Unie van Utrecht, een bondgenootschap ter verdediging
tegen troepen van Parma.
Fase 2: Filips II verklaart Willem van Oranje vogelvrij 1580
Met deze vogelvrijverklaring wegens hoogverraad breuk
vorst en opstandige gewesten een feit.
Fase 3: in het Plakkaat van Verlatinghe wordt Filips II
afgezet 1581
Vorst die zich als tiran gedroeg mocht worden vervangen
GRRUDQGHUHYRUVW'RRU3ODNNDDWGH¿QLWLHYHVFKHLGLQJRSstandige gewesten en gewesten die Filips als vorst bleven
erkennen.
Fase 4: De Republiek der Verenigde Nederlanden ontstaat
1588
De afgescheiden gewesten zochten zonder succes naar
andere vorst (kandidaten: Engelse koningin Elisabeth en
Franse hertog van Anjou).
Enkele jaren na moord (1584) Willem van Oranje besloten
opstandige gewesten zonder vorst verder te gaan: ontstaan Republiek der Verenigde Nederlanden (1588).
De Republiek na moeilijke jaren internationaal erkend
De opstandige gewesten kregen na 1581 te maken met
tegenslagen:
- Moord Willem van Oranje in 1584.
- Vergeefse zoektocht naar staatshoofd.
- Militaire successen Parma, landvoogd(1578- 1592): inname in zuidelijke gewesten: een hele reeks steden; verovering Antwerpen (1585); terugdringing gebied opstand
tot Holland, Zeeland, Utrecht en delen van Overijssel en
Gelderland.
Willem van Oranje, groot leider die zijn tijd vooruit was
Twee belangrijke uitgangspunten van het beleid van
Willem van Oranje:
Beleid Willem van Oranje: verkrijgen van een zo breed
mogelijk draagvlak voor de opstand:
- Voor verdraagzaamheid en aanvaarding samenleving
waarin katholieken en protestanten hun godsdienst konden belijden. Overheden geen dwang in geloofskwesties.
Voorstel: religievrede in de Nederlanden.
- Voor een nationale invalshoek: ‘Nederlanders’ moesten
hun ‘vaderland’ beschermen tegen ‘vreemde invloeden’.
,QOLHGHUHQSDPÀHWWHQHQRSJUDYXUHVSURSDJDQGDYRRU
zijn nationale invalshoek.
Oranje slaagde er niet in zijn religievrede te bereiken:
Radicale katholieken en radicale calvinisten tegen zijn
ideeën. Radicale calvinisten krijgen een overheersende
invloed:
- Ondanks minderheid beter georganiseerd dan de andere
bevolkingsgroepen.
- De strijd tegen Spanje was voor hen niet alleen een politieke strijd, maar vooral een strijd voor het ware geloof.
Koning Filips II bleef in die propaganda aanvankelijk buiten
schot:
Twee redenen:
- Met uitzondering calvinistische gebieden heerste opvatting in Europa: verboden om in opstand te komen tegen
de koning, omdat hij was aangesteld door God.
- Filips II in Spanje. De Nederlanden zaak van zijn landvoogd en zijn soldaten. Het had meer effect de kritiek op
hen te richten.
Factoren die ertoe bijdroegen dat de Nederlanden na 1588
een levensvatbare Republiek gingen vormen:
- Engeland en Frankrijk herhaaldelijk in oorlog met Spanje.
Republiek goede bondgenoot. In 1596 al erkenden beide
soevereiniteit Republiek.
- Filips II voerde ook andere oorlogen die hij vaak prioriteit
verleende.
- Stadhouder Maurits en later Frederik Hendrik leidden
op uitnemend wijze het leger. Zij behielden grondgebied
grotendeels. Later zelfs uitbreiding grondgebied.
- Handel van Republiek groeide rond 1600 uit naar internationale handel, ondanks oorlog en godsdienstige
tegenstellingen. Koopvaardijvloot Republiek grootste van
Europa.
© WPE - Examenkatern met Historische Contexten 9
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
Vragenkapstok
Kenmerkende aspecten: 14, 17, 21, 22, 23, 24
2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT (vervolg)
Het bestuur van de Republiek der Verenigde Nederlanden (blz. 38)
Wat was kenmerkend voor de
staatsvorm van de Republiek?
Welke bevoegdheden hadden de
Staten-Generaal?
Noem twee voorbeelden van de
uitbreiding van de gezamenlijke
verantwoordelijkheid van de
gewesten in de loop van de oorlog.
Welke bevoegdheden had de
landsadvocaat (raadpensionaris) van
Holland?
Welke bevoegdheden hadden de
regenten?
Welke bevoegdheden hadden de
gewesten / Gewestelijke Staten?
Welke bevoegdheden hadden
de stadhouders?
Kenmerkende aspecten: 22
3. DE AFLOOP VAN DE OORLOG
Het Twaalfjarig Bestand (1609-1621)
Waarom werd het Twaalfjarig
Bestand gesloten?
Wat waren in de Republiek
de argumenten van voor- en
tegenstanders van voortzetting van
de oorlog?
De Vrede van Munster (1648)
Welke redenen hadden Spanje
en de Republiek om de Vrede van
Munster te sluiten?
Wat was het belangrijkste gevolg
van de vrede van Munster?
Wat waren de belangrijkste
bepalingen van de Vrede van
Munster?
10
© WPE - Examenkatern met Historische Contexten
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
Beknopte antwoordversie
Kenmerkende aspecten: 14, 17, 21, 22, 23, 24
2. DE OPSTAND IN DE NEDERLANDEN BREEKT UIT (vervolg)
Het bestuur van de Republiek der Verenigde Nederlanden (blz. 38)
De staatsvorm van de Republiek:
Republiek was een bond (unie) van zeven zelfstandige
gewesten (provincies).
'HEHYRHJGKHGHQYDQGH6WDWHQ*HQHUDDO
- 5HJHOGHQEXLWHQODQGVHSROLWLHNGHIHQVLHHQGH¿QDQFLsQ
daarbij.
- Bestuurden de Generaliteitslanden (tegenwoordig:
Zeeuws-Vlaanderen, Noord-Brabant en delen van Limburg).
De bevoegdheden van de landsadvocaat (raadpensionaris) van Holland:
Leidde Hollandse vertegenwoordiging in de Staten-Generaal. Doordat Holland 58% van de belastingen betaalde,
gaf haar stem de doorslag.
'HEHYRHJGKHGHQYDQGHJHZHVWHQ*HZHVWHOLMNH6WDWHQ
Oppergezag in ieder gewest. Regelden wetgeving, kerkelijke zaken, belastingen en rechtspraak.
De bevoegdheden van de stadhouders:
Bevel over Staatse legers gewesten; bevoegdheden stadKRXGHUVQLHWGXLGHOLMNYDVWJHOHJGKLHUGRRUVRPVFRQÀLFWHQ
met Gewestelijke Staten of landsadvocaat.
Twee voorbeelden van de uitbreiding van de gezamenlijke
verantwoordelijkheid van de gewesten in de loop van de
oorlog:
- Zij gaven VOC monopolie handel met Azië. Samen beheer Generaliteitslanden.
- Tijdens Twaalfjarig Bestand toename religieuze en politieke verdeeldheid. Ingrijpen Staten-Generaal in voordeel van stadhouder Maurits. Landsadvocaat Johan van
Oldenbarnevelt in 1619 geëxecuteerd.
De bevoegdheden van de regenten:
Bestuurden steden en hadden zitting in Gewestelijke Staten en Staten-Generaal.
Kenmerkende aspecten: 22
3. DE AFLOOP VAN DE OORLOG
Het Twaalfjarig Bestand (1609-1621)
Redenen totstandkoming Twaalfjarig Bestand:
- In 1609 Twaalfjarig Bestand (wapenstilstand). Bedoeling beide partijen: wapenstilstand moest leiden tot een
vredesverdrag.
- Belang Spanje Bestand: voor hun andere oorlogen hadden zij veel geld en mankracht nodig.
- In Republiek Bestand vooral door Johan van Oldenbarnevelt en Staten van Holland; veel tegenstanders van het
Bestand.
De argumenten van voor- en tegenstanders van voortzetting van de oorlog:
Argumenten voorstanders beëindiging oorlog (Johan van
Oldenbarnevelt en de Staten van Holland):
- gunstig voor Hollandse handel;
- vermindering defensie-uitgaven.
Argumenten voorstanders voortzetting oorlog (stadhouder
Maurits en de andere gewesten):
- Maurits bang voor Spaanse troepenversterkingen tijdens
Bestand. Misschien ook angst verlies macht als stadhouder.
- Andere gewesten: door veroveren van meer gebieden in
het Zuiden ook daar verspreiding calvinisme.
De Vrede van Munster (1648)
Redenen Spanje en de Republiek totstandkoming Vrede
van Munster:
- Spanje streed op twee fronten: tegen opstandige gewesten én Franse legers. Spanje wilde zich op Frankrijk
concentreren.
- Vooral Holland wilde vrede: was minder bereid hoge oorlogskosten te dragen. Vrede ook gunstig voor Hollandse
handel.
Belangrijkste gevolg Vrede van Munster:
Republiek der Verenigde Nederlanden internationaal
als onafhankelijke staat erkend.
De belangrijkste bepalingen van de Vrede van Munster:
- 'H¿QLWLHYHHUNHQQLQJJUHQVPHWGH=XLGHOLMNH1HGHUODQden.
- Schelde bleef gesloten.
- Spanje ging zich toeleggen op verdediging zuidgrens
Zuidelijke Nederlanden (tegen Frankrijk).
- Erkenning Spanje en Portugal bezittingen Republiek in
Brazilië en in Azië; hierdoor versterking handelspositie
Republiek.
© WPE - Examenkatern met Historische Contexten
11
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
Vragenkapstok
Kenmerkende aspecten: 24, 25
4. WAARDOOR ONTSTOND DE GOUDEN EEUW?
Het begrip de ‘Gouden Eeuw’
Economische groei tijdens
de Opstand
Waarom staat de 17de eeuw bekend
als de ‘Gouden Eeuw’ van de
Republiek?
Noem twee indirecte oorzaken van
de economische groei tijdens de
Opstand.
Noem twee directe oorzaken van
de economische groei tijdens de
Opstand.
Welke drie belangrijke gevolgen had
de komst van veel migranten uit de
Zuidelijke Nederlanden?
Waarom hielpen de
stadsbestuurders de migranten
bij hun vestiging in Holland en
Zeeland?
De Staten-Generaal geven de VOC en de WIC het monopolie op de wereldhandel
Welke twee handelsondernemingen droegen op welke wijze in
belangrijke mate bij aan de welvaart in de Republiek?
Welke koloniën stichtte de WIC?
Welke handel werd voor de VOC het
belangrijkst?
Waarin handelde de WIC?
Waardoor kwam de VOC soms in
FRQÀLFWPHWGHLQKHHPVHEHYRONLQJ"
'HQLMYHUKHLGSUR¿WHHUWYDQDOOHKDQGHO
:DDUGRRUSUR¿WHHUGHGHQLMYHUKHLG
van alle handel?
12
© WPE - Examenkatern met Historische Contexten
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
Beknopte antwoordversie
Kenmerkende aspecten: 24, 25
4. WAARDOOR ONTSTOND DE GOUDEN EEUW?
Het begrip de ‘Gouden Eeuw’
De 17deHHXZVWDDWEHNHQGDOVGHµ*RXGHQ(HXZ¶YDQGH
Republiek:
Vanwege grote bloei in korte tijd van scheepvaart, handel
en nijverheid, kunst en wetenschap. Hollanders en Zeeuwen werden de vrachtvaarders en Amsterdam werd de
stapelmarkt van Europa.
Economische groei tijdens de opstand
Twee indirecte oorzaken van de economische groei tijdens
de Opstand:
- De Moedernegotie
Met Moedernegotie wordt import van goedkoop graan uit
Oostzeegebied bedoeld. Boeren produceerden daar grote
hoeveelheden goedkoop graan. Deze graanhandel eerste
belangrijke vorm van handel voor de Republiek.
- Het ontbreken van een feodale traditie
Hiermee wordt bedoeld dat boeren geen vrijheid hadden
anders te produceren op landgoederen van de edelen; ook
schaalvergroting niet mogelijk. Boeren in dienst van hun
heer.
Twee directe oorzaken van de economische groei tijdens
de Opstand:
- Specialisatie en commercialisering
Door middel van specialisatie en commercialisering landbouw in Holland winstgevend. Boeren specialiseerden zich
in verkoopbare producten: overschakeling op producten
De Staten-Generaal geven de VOC en de WIC het monopolie op de wereldhandel
De VOC en de WIC droegen in belangrijke mate bij aan de
welvaart in de Republiek:
De Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC, 1602) en
de West-Indische Compagnie (WIC, 1621) met monopolie
van handel op Azië (VOC) en Amerika (WIC).
De producten vervoerd naar de Republiek werden van
daaruit verhandeld naar elders in Europa.
De belangrijkste handel van de VOC:
Winstgevende handel op Oost-Indië het belangrijkst: specerijen als peper, kruidnagelen en nootmuskaat, en later
ook textiel en thee.
'H92&NZDPVRPVLQFRQÀLFWPHWGHLQKHHPVHEHYROking:
Handelsverdragen met inheemse bevolking: specerijen
mochten alleen aan de VOC worden verkocht. Hierdoor
VRPVFRQÀLFWHQHQJHZDSHQGLQJULMSHQGRRU92&
voor stedelijke markt of de export: commercialisering. Eerst
vooral zuivelproducten (melk, boter en kaas) en gewassen
zoals vlas, hennep en koolzaad.
- De val Antwerpen en het afsluiten van de Schelde
Een economische stimulans voor Hollandse en Zeeuwse
steden door val van Antwerpen en afsluiten van de Schelde. Vertrek veel rijke Antwerpse kooplieden naar Amsterdam. Zo nam die stad rol van Antwerpen over.
Drie belangrijke gevolgen van de komst van veel migranten
uit de Zuidelijke Nederlanden:
- Een toevloed aan kapitaal en commerciële kennis door
ondernemers uit de Zuidelijke Nederlanden.
- Introductie nieuwe bedrijfstakken, vooral in de op een zeer
hoog niveau staande textielnijverheid.
- Tienduizenden uitgeweken geschoolde arbeidskrachten
zorgden voor veel technische kennis en kunde, die in
Republiek nog niet aanwezig was.
De stadsbestuurders hielpen de migranten bij hun vestiging in Holland en Zeeland:
Handelsbelangen van regenten en noodzakelijke inkomsten voor oorlogvoering wogen zwaar mee in beleid van
de Republiek. Daarom goede faciliteiten voor buitenlandse
kooplieden, waaronder voor die tijd vergaande religieuze
vrijheden.
De koloniën van de WIC:
- in Noord-Amerika de kolonie Nieuw-Nederland (16241664) met Nieuw-Amsterdam, later New York.
- in Brazilië de kolonie Pernambuco (1630-1654).
- in Midden-Amerika: plantagekolonie Suriname (1667) en
de Nederlandse Antillen (begin 17de eeuw).
De handel van de WIC:
%RQWXLW1RRUG$PHULNDVXLNHUNRI¿HFDFDRHQWDEDNXLW
Midden- en Zuid-Amerika, slaven van West-Afrika naar
Amerika (Brazilië, Curaçao, Suriname).
'HQLMYHUKHLGSUR¿WHHUWYDQDOOHKDQGHO
Door:
Door scheepvaart en handel ook ontwikkeling nijverheid:
- Voor scheepvaart scheepswerven en zeilmakerijen
nodig.
- Veel handelsproducten eerst bewerkt en dan pas doorverkocht. Ontstaan allerlei soorten nijverheid: weverijen,
NRI¿HEUDQGHULMHQVXLNHUUDI¿QDGHULMHQHQWDEDNVYHUZHUkende bedrijven.
© WPE - Examenkatern met Historische Contexten 13
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
Vragenkapstok
Kenmerkende aspecten: 24, 25
5. DE CULTUUR IN DE GOUDEN EEUW
Welvaart
De bloei van de schilderkunst
De bloei van het drukwerk
Vooral drie bevolkingsgroepen
SUR¿WHHUGHQYDQGHZHOYDDUWYDQGH
Republiek in de eerste helft van de
17de eeuw. Welke?
Geef een verklaring voor de bloei van
de schilderkunst in de 17de eeuw.
Noem drie redenen waarom het
drukwerk in de Gouden Eeuw zo
belangrijk was.
Voor welke luxegoederen ontstond
in de commerciële economie van de
Republiek een markt?
Welke twee groepen mensen gingen
schilderijen bestellen?
Kenmerkende aspecten: 24, 25
6. HET EINDE VAN DE GOUDEN EEUW
Einde Gouden Eeuw
Door welke oorzaken kwam er een
einde aan de Gouden Eeuw?
14
© WPE - Examenkatern met Historische Contexten
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
Beknopte antwoordversie
Kenmerkende aspecten: 24, 25
5. DE CULTUUR IN DE GOUDEN EEUW
Welvaart
'ULHEHYRONLQJVJURHSHQSUR¿WHHUGHQYDQGHZHOYDDUWYDQ
de Republiek in de eerste helft van de 17de eeuw:
De regenten (het welvarendst), de gegoede burgerij, maar
ook de kleine burgerij beschikte over een zekere welvaart.
Luxegoederen waarvoor in de commerciële economie van
de Republiek een markt was:
Talloze boeken en schilderijen, maar ook porselein (Delfts,
Chinees), meubels, tapijten en zilverwerk.
De bloei van het drukwerk
+HWGUXNZHUNLQGH*RXGHQ(HXZZDVEHODQJULMN
- Allerlei soorten boeken (ook in het buitenland graag
gekocht) werden uitgegeven: handleidingen voor de
scheepvaart, zeekaarten, atlassen en godsdienstige
boeken.
- Verboden buitenlandse politieke of godsdienstige boeken, werden in Republiek gedrukt.
- Internationale wetenschappers werden aangetrokken
door het tolerantere klimaat dan elders.
De bloei van de schilderkunst
(HQYHUNODULQJYRRUGHEORHLYDQGHVFKLOGHUNXQVWLQGH
17de eeuw:
Door groeiende vraag naar schilderijen. Daardoor kregen
veel schilders de kans hun talenten te ontwikkelen.
Twee groepen mensen gingen schilderijen bestellen:
- Stadsbesturen en bestuurders van wees- en armenhuizen bestelden grote groepsportretten waarop ze zelf
stonden.
- Door toename welvaart ging de grotere groep van gegoede en kleine burgerij ook schilderijen bestellen.
Kenmerkende aspecten: 24, 25
6. HET EINDE VAN DE GOUDEN EEUW
Einde Gouden Eeuw
2RU]DNHQHLQGH*RXGHQ(HXZ
- Engeland en Frankrijk hadden omstreeks 1660 veel binnenlandse problemen opgelost.
- Zij voeren ter bescherming van hun handel en nijverheid
hoge invoerrechten in.
- Republiek verkocht steeds minder producten aan die staten, doordat deze zelf steeds meer handel gingen drijven
Hierdoor handel en nijverheid Republiek steeds minder
belangrijk. Er ontstond werkloosheid.
© WPE - Examenkatern met Historische Contexten 15