Straten vernoemd naar stadsbestuurders

Straten vernoemd naar
stadsbestuurders Vroegere bestuurders van
de stad eren door een
straat, plein of laan naar
hen te vernoemen, blijkt
bepaald geen gewoonte in
Schoonhoven. Toen in 1951
het voorstel werd gedaan
straten een naam te geven
van personen uit de historie
van Schoonhoven, stuitte
dat op breed verzet. Intussen
zijn er wel een drietal
straten vernoemd naar oudbestuurders van de stad. Het
is bij die drie gebleven. En
het raadslid dat destijds een
bloemen- of vogelenbuurt
wilde, heeft vijftig jaar
later pas zijn zin gekregen.
In Schoonhoven Oost zijn
nu straten met namen als
Luchtfoto uitbreiding Olivier van Noortstraat. Foto collectie Cock van Holten.
Zonnedauw, Fluitekruid,
Ereprijs en Waterviolier.
Hoever reikt de fantasie
van de Schoonhovense
raadsleden?
170
Straten vernoemd naar stadsbestuurders
Ad de Vaal
In de Nederlandse steden en dorpen hebben straten en wegen een
naam. De namen in de historische kernen zijn vaak al eeuwen oud
en duiden dikwijls op de functie van de straat of het plein. Zoals
bijvoorbeeld Markt, de plek waar week- en jaarmarkten werden gehouden. De Dam, de plaats waar een stroom kon worden
afgedamd ten behoeve van de waterhuishouding in het gebied. De
Doelen, een plek waar de schutterij oefende. Ook woonden sommige beroepsgroepen bij elkaar in een straat zoals bijvoorbeeld in de
Schoenmakersstraat. Of een straat werd vernoemd naar een belangrijk gebouw: de Kerkstraat, Stadhuisstraat of Waagstraat. Ook een
geografische aanduiding zoals de straat die naar de naburige stad of
dorp leidt, kreeg de naam van die stad of dat dorp. Ook in de historische kern van Schoonhoven hebben de straten dergelijke namen,
die soms ver teruggaan in de geschiedenis van de stad.
Belangrijke personen
Bij geplande stadsuitbreidingen, die in de meeste steden in de tweede
helft van de 19de eeuw en later werden gerealiseerd, moesten
meerdere straten tegelijk een naam krijgen. Dit werd een taak voor
de gemeentebesturen. In de 19de eeuw voelden die bestuurders de
behoefte om belangrijke personen uit de lokale of landelijke geschiedenis met een straatnaam te eren. Bestuurders van het land, de
provincie en de gemeente kregen hun straat. Ook het koningshuis
werd niet vergeten. Voor de grote uitbreidingen na de Tweede
Wereldoorlog en de zogenaamde vinex-locaties kennen we weinig
creatieve oplossingen voor straatnamen. Er ontstaan bomen- en bloemenbuurten, wijken met namen van Nobelprijs-winnaars, wijken
met scheepstypen of edelstenen als straatnamen.
Schoonhoven kent geen uitbreidingen in de 19de eeuw. De stadsuitbreidingen dateren uit de 20ste eeuw. Zo werd er in de jaren 30, een
nieuwe wijk gebouwd, aan de westzijde van de stad, deels in de Kikkerpolder1 nog binnen de stadsuitbreiding van 1672 en deels op de
oude vestingwerken. Olivier van Noort, een beroemde zeevaarder
die werd begraven in de Grote Kerk aan de Haven, werd vernoemd
met een 1e Olivier van Noortstraat, een 2e Olivier van Noortstraat
en een Olivier van Noortplein. Gravin Jacoba van Beieren kreeg een
straat en ook in Schoonhoven werd het koningshuis niet vergeten.
Maar voor lokale bestuurders was er geen straat in deze uitbreiding.
Straten vernoemd naar stadsbestuurders
171
Olivier van Noort.
Mr. L.A. Kesper. Foto bron provincie Zuid-Holland.
Lokale bestuurders
Zijn er dan helemaal geen straten in Schoonhoven
vernoemd naar lokale bestuurders? Toch wel. Drie
stadsbestuurders zijn vereerd met een straatnaam.
Als eerste Jan Kortland, raadslid van 1923 tot 1934.
Hij heeft zich in de raad in het bijzonder verdienstelijk gemaakt voor het onderwijs. Hij was lid van
de Commissie tot wering van Schoolverzuim en
van de Commissie ter bevordering van het onderwijs aan de Rijksvak- en Kunstnijverheidsschool.
Buiten de gemeenteraad maakte hij zich onder
meer verdienstelijk voor het openbaar onderwijs.
Hij was negentien jaar voorzitter van de lokale
afdeling van de vereniging “Volksonderwijs”. De
kleuterschool, gebouwd in 1931, dankt voor een
groot deel haar bestaan aan Jan Kortland. Kennelijk
vond het gemeentebestuur dat hij moest worden
geëerd. De Schoolstraat werd Jan Kortlandstraat en
de kleuterschool werd de Jan Kortlandschool.
In 1951, aan het begin van de echte uitbreiding
van Schoonhoven buiten de vroegere stadsgracht,
diende het college van Burgemeester en Wethouders een uitvoerig gemotiveerd voorstel in voor
de naamgeving van de straten in de te realiseren
nieuwe wijk. De motivering, overgenomen uit de
Schoonhovense Courant, luidt als volgt:
Gezien het oud-stedelijk karakter van deze gemeente gaat de voorkeur uit naar namen van personen, die in vroeger eeuwen voor Schoonhoven van
grote betekenis zijn geweest. Op deze wijze wordt
Jan Kortlandschool
Foto: Ad de Vaal.
172
Straten vernoemd naar stadsbestuurders
mede bevorderd, dat het nieuwe stadsdeel opgenomen wordt in de karakteristieke middeleeuwse
sfeer, die Schoonhoven zo aantrekkelijk maakt.
Alhoewel wij bij het samenstellen van het plan zijn
uitgegaan van de gedachte, dat het aanbeveling verdient aan het nieuwe complex bij elkaar passende
namen te geven, ten einde van de nieuwe wijk één
geheel te maken, waren wij (B&W) van oordeel
een uitzondering te moeten maken voor het mr.
Kesperplein, de mr. Kesperstraat, Vlisterweg en de
wethouder Schreuderstraat.
Mr. Kesperplein, In de raadsvergadering van 25
oktober 1950 heeft de voorzitter van de raad op
voorstel van alle raadsleden aan de commissaris van
de Koningin Mr. Kesper medegedeeld, dat bij de
naamgeving van het ontworpen stratenplan aan
het plein, eventueel één der straten, de naam zou
worden gegeven van Mr. Kesper, met onderschrift:
Commissaris der Koningin.
Mr. Kesperstraat, Deze straat vormt als het ware één
geheel met het Mr. Kesperplein, zodat het aanbeveling verdient deze straat met dezelfde naam aan te
duiden.
Wethouder H.A. Schreuderstraat, De heer Schreuder heeft voor Schoonhoven belangrijk werk verricht door zijn aandeel in het gemeentebestuur en
het bekleden van diverse maatschappelijke functies.
Vlisterweg, In navolging van de Lopiker- en
Langerakkerweg verdient het aanbeveling aan deze
weg, die in de richting van de Vlist loopt, de naam
Vlisterweg te geven.
Jan van Henegouwenstraat, Schoonhoven was van
oudsher een heerlijkheid, toebehorende aan de
grafelijkheid, dat wil zeggen dat de graaf de bezitting Schoonhoven of zelf in bezit hield of en dit gebeurde meestal, in leen gaf aan een persoon, die dan
Heer- of Vrouw van Schoonhoven werd. Zo was
Jan van Henegouwen en waren ook de hieronder
vermelde personen “Heer- of Vrouw van Schoonhoven”, zodat deze namengroep ons herinnert aan
het bestaan van de Stad Schoonhoven in vroegere
eeuwen.
Jan van Henegouwen was Heer van Schoonhoven
van 1310 tot 1356. Hij liet de stad ommuren, herstelde het slot en gaf de stad een bestuursinrichting
en vele voorrechten.
Jan van de Ledestraat, Hij stamt uit het geslacht van
Arkel en is de oudst bekende Heer van Schoonhoven. Hij stichtte in de eerste helft van de 13de eeuw
het slot, waaromheen Schoonhoven is ontstaan.
Margaretha van Bourgondiënstraat, Zij was de
echtgenote van hertog Willem van Beieren en
Vrouwe van Schoonhoven van 1416 tot 1441. Zij
schonk aan deze stad een belangrijk privilege inzake
bestuursinrichting.
Hugo Botterstraat, Als Heer van Schoonhoven
(ca. 1258 – ca. 1279) liet hij de Bottersloot graven.
Tot zover de toelichting van B&W. Dan wordt in
het geciteerde artikel op onfrisse wijze en in niet
mis te verstane bewoordingen commentaar geleverd
op de voorgestelde straatnamen en de motivering.
Volgens de schrijver van het artikel heeft Schoonhoven geen ‘karakteristiek middeleeuwse sfeer’.
En als klap op de vuurpijl vindt de schrijver dat de
toevoeging van een titel nergens toedient. ‘Er is
slechts één Kesper en slechts één Kesperplein. We
hebben toch ook geen meneer Jan Kortlandstraat,
geen rund Koestraat straat, geen dorp Lopikerstraat?
Waarom dan wel een Hoogedelgestrenge heer Mr.
Kesperplein?’
Straten vernoemd naar stadsbestuurders
173
H.A. Schreuderstraat 1965.
Foto collectie Cock
van Holten.
is vernoemd naar een plaatselijke bestuurder. Het
geval wil dat de wethouder en het raadslid waarnaar
de straten zijn vernoemd, gelijktijdig in de gemeenteraad zitting hadden. Hermann Anthony Schreuder begon zijn raadslidmaatschap in 1923, hetzelfde
jaar als Jan Kortland. Hij beëindigde zijn carrière
in de raad echter drie jaar eerder dan Jan Kortland,
namelijk in 1931. Herman Schreuder was ook de
oprichter van de voor Schoonhoven belangrijke
verffabriek met de naam HASCO.
Uitbreiding Olivier
van Noortstraat.
Foto collectie Hans
Fokker.
Wel of geen historische namen?
Of het artikel invloed heeft gehad op de besluitvorming, valt te bezien. Een week later vindt de
behandeling in de raad plaats. Daar geeft burgemeester Aten te kennen dat hij het van belang
vindt dat Schoonhoven de straten originele namen
geeft en de rijke historie van de stad geeft volgens
hem daartoe ruimschoots de gelegenheid. Helaas
denkt de meerderheid van de raadsleden daar anders
over. Nog voor de discussie is begonnen, verklaart
wethouder Peerbolte al dat hij en zijn fractie zullen
tegenstemmen. Uit piëteit tegenover doden wil
hij die stem niet nader toelichten. Dan barst de
discussie los. Argumenten dat bij dit voorstel de
archieflucht er wel dik op ligt’, het is ‘uit den boze
op nieuwe schuttingen oude planken te slaan en dus
ook om oude namen op nieuwe straten te plakken’
en ‘waarom van die nieuwe wijk geen bloemen of
vogelenbuurt maken’, gingen over tafel.
Uiteindelijk wordt besloten een commissie in te
stellen die zich over de straatnamen gaat buigen
en de namen Mr. Kesperplein, Mr. Kesperstraat
en wethouder H.A. Schreuderstraat worden wel
vastgesteld, waarbij de fractie van de Partij van de
Arbeid geacht wil worden te hebben tegengestemd.
Zo komt Schoonhoven aan de tweede straat die
174
Straten vernoemd naar stadsbestuurders
Andere historische straatnamen
Er zijn in Schoonhoven toch nog wel straatnamen
die naar personen verwijzen die een rol hebben
gespeeld in de geschiedenis van de stad. De Jan
van Bloisstraat, oorspronkelijk de 2e Olivier van
Noortstraat, verwijst naar Jan van Chatillon, graaf
van Blois en Dunois, onder meer heer van Schoonhoven van 1356 tot 1381. De Jacoba van Beierenstraat gravin van Holland, Zeeland en Henegouwen, waarvoor Schoonhoven tijdens de Hoekse
en Kabeljauwse twisten een belangrijke steunpilaar
was. De Albrecht Beilinggracht, Albrechtbeilingstraat en het Albrecht Beilingpad. Albrecht Beiling
was schout in Gouda, waar hij door de Hoeken
werd verjaagd. Hij vluchtte naar het kasteel van
Schoonhoven, waar hij bij de belegering in 1425 de
slotvoogd bijstond. De Kabeljauwse bezetting van
het kasteel moest zich overgeven en het verhaal wil
dat de Kabeljauwen zouden worden vrijgelaten als
Beiling zou boeten voor zijn daden uit het verleden. Hij moest losgeld betalen. Na het afleggen van
een eed, waarbij hij belooft om terug te keren, mag
hij zijn vrienden bezoeken om het geld bijeen te
brengen. Toen Beiling na een maand terugkeerde
zonder het bedrag, moest hij als straf levend worden
begraven. Hij onderging zijn straf heldhaftig door
op een molenerf, net buiten de stad, in een open
graf te gaan liggen, waarna het werd dichtgegooid.
Dit is één versie van het verhaal. De juistheid is
nooit aangetoond, maar in de tijd van de Romantiek had men in Nederland behoefte aan helden.
Het verhaal rond Albrecht Beiling werd opgepoetst.
Een toneelstuk werd geschreven. De beroemde
historische schilder J.W. Pieneman schilderde de
begrafenis van Albrecht. Maar geen van deze personen waren bestuurders van de stad. De naamgeving
was incidenteel en niet een voortvloeisel van een
duidelijk beleid gestoeld op historisch besef.
Andere stadsbestuurders
In de wijk Schoonhoven Noord zijn nog een viertal straatnamen die in verband staan met de historie
van Schoonhoven. De Reinier de Graafstraat, de
Van Berkumstraat, de Gerrit Greupstraat en de
Willem Littelstraat. Op beide laatsten na, hebben de
naamgevers niets met bestuurlijk Schoonhoven van
doen. Gerrit Greup en Willem Littel wel. Zij waren zilversmeden met bestuurlijke functies. Willem
Littel (1796-1879)
was onder meer
regent van het Gereformeerd Weeshuis. Gerrit Greup
(1840-1936) was
begin 20ste eeuw
voorzitter van de
Nijverheidsvereniging en gemeenteraadslid. De derde
van de drie stadsbestuurders waar
een straat naar is
vernoemd.
Schoonhoven. In Rotterdam-Hilligersberg is er een
Burgemeester van Kempensingel, in IJmuiden een
burgemeester Rambonnetlaan en in Ridderkerk zijn
een plein en een bejaardentehuis vernoemd naar
burgemeester Nieuwenhuisen. Deze drie burgemeesters hebben kennelijk in Schoonhoven zoveel
ervaring opgedaan dat ze in hun volgende gemeente
geëerd konden worden met een straatnaam.
Albrecht Beiling
levend begraven
Schilder J.W.
Pieneman 17791853.
Foto Rob Glastra.
Foto Willem Littel.
Gevelsteen in het
Weeshuis met de
naam van Willem
Littel.
Namen van burgemeesters, ontbreken echter in
Schoonhoven op de straatnaambordjes. Enige jaren
heeft de LTS aan de Vlisterweg bekend gestaan als
de Burgemeester Atenschool, maar die maakt nu als
VMBO-school deel uit van het Schoonhovens College. Toch prijken de namen van Schoonhovense
burgemeesters op straatnaamborden; alleen niet in
Foto Ad de Vaal.
Straten vernoemd naar stadsbestuurders
175