Organische bodemverbeteringsmiddelen

Producten groenbeheer – Fiche organische bodemverbeteringsmiddelen (versie 17/04/2014)
PRODUCTEN GROENBEHEER
FICHE BODEMVERBETERINGSMIDDELEN
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Inhoud
INHOUD ......................................................................................................................................... 1
1. TOEPASSINGSGEBIED ............................................................................................................... 2
2. BEGRIPPENKADER ................................................................................................................... 2
3. OVERWEGINGEN VOORAF ....................................................................................................... 3
4. WETTELIJKE BEPALINGEN ......................................................................................................... 3
5. TECHNISCHE VEREISTEN ........................................................................................................... 3
5.1. Kwaliteit van groencompost en gft-compost .................................................................................. 3
5.2. Bodemverbeteraar zonder turf ...................................................................................................... 4
6. GUNNINGSCRITERIA ................................................................................................................ 4
6.1. Organisch-biologische afvalstoffen als grondstof ........................................................................... 4
6.2. Gezondheid en veiligheid .............................................................................................................. 5
7. UITVOERINGSVOORWAARDEN ................................................................................................ 5
7.1. Productinformatie ........................................................................................................................ 5
7.2. Levering product ........................................................................................................................... 6
7.3. Instructies en opleiding voor duurzaam gebruik............................................................................. 6
8. PRAKTIJKVOORBEELDEN .......................................................................................................... 6
8.1. Gemeente Huldenberg turfvrij ...................................................................................................... 6
9. OPMERKINGEN M.B.T. DE FICHE?............................................................................................. 6
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
pagina 1 van 6
Producten groenbeheer – Fiche organische bodemverbeteringsmiddelen (versie 17/04/2014)
1.
Toepassingsgebied
Gebruik deze fiche wanneer je duurzame organische bodemverbeteringsmiddelen wil aankopen volgens de
procedures voor overheidsopdrachten (levering van producten). Deze fiche vormt een aanvulling op een
‘algemene fiche producten groenbeheer’ en bouwt hierop voort. Gebruik daarom beide productfiches samen.
Organische bodemverbeteringsmiddelen zijn middelen die aan de bodem worden toegevoegd om de
eigenschappen van de bodem te verbeteren. Zij zorgen voor de aanvoer van organisch materiaal, dat in de
bodem door micro-organismen wordt omgezet tot humus. Ze kunnen ook een effect hebben op de
waterhuishouding van de bodem en op de beschikbaarheid van nutriënten. Voorbeelden zijn bladaarde,
plantenafval, groencompost en gft-compost.
Je vindt in deze fiche geen criteria voor:
− Meststoffen
− Teeltsubstraten
− Fysische of anorganische bodemverbeteringsmiddelen.
Zie ‘Begrippenkader’.
2.
Begrippenkader1
De essentiële functie van bodemverbeteringsmiddelen is het verbeteren van de fysische en / of chemische en
/ of biologische eigenschappen van de bodem. Bij het afbreken in de bodem kan het bodemverbeteringsmiddel ook voedingselementen vrijgeven. Er zijn twee grote groepen van bodemverbeteringsmiddelen:
− Organische bodemverbeteringsmiddelen
De organische bodemverbeteringsmiddelen zorgen voor de aanvoer van organisch materiaal dat in de
bodem door micro-organismen wordt omgezet tot humus. Deze bodemverbeteringsmiddelen kunnen ook
een effect hebben op de waterhuishouding van de bodem en op de beschikbaarheid van nutriënten.
Voorbeelden zijn bladaarde, plantenafval, groencompost, gft-compost.
− Fysische of anorganische bodemverbeteringsmiddelen
De fysische of anorganische bodemverbeteringsmiddelen worden gebruikt om meer structuur te brengen
in de bodem, om de waterdoordringbaarheid van de bodem te bevorderen en / of om het
waterabsorberende vermogen en de verluchting van de bodem te verbeteren. Voorbeelden zijn
geëxpandeerd perliet, lava, vermiculiet, steenwol en wetting agents (oppervlaktespanningverlagende
middelen).
Bodemverbeteringsmiddelen worden vaak verwarrend met meststoffen en teeltsubstraten. Deze producten
hebben echter een ander doel:
− Meststoffen hebben als essentiële functie het aanvoeren van voedingselementen die nodig zijn voor de
ontwikkeling van de planten.
− Teeltsubstraten worden gebruikt als kiembed voor zaden en voor het telen van planten. Potgrond is een
bekend voorbeeld van een teeltsubstraat.
De termen bodemverbeteringsmiddelen, bodemverbeterende middelen en bodemverbeteraars worden in de
praktijk door mekaar gebruikt. Daarom vind je ook in deze fiche de verschillende termen terug.
1
Bron:
http://health.belgium.be/eportal/Environment/Chemicalsubstances/Fertilisers/ProductCategories/19083863?ie2Term=potgrond?fodnlang=fr#.VFiWDv
mG-So
pagina 2 van 6
Producten groenbeheer – Fiche organische bodemverbeteringsmiddelen (versie 17/04/2014)
3.
Overwegingen vooraf
Ga eerst na of je een bodemverbeteraar nodig hebt, en zo ja welk type bodemverbeteringsmiddel je nodig
hebt. Dat kan o.a. door een advies op te laten maken op basis van een bodemanalyse. Ook de groenexperten
onder je eigen personeel kunnen je vaak helpen bij deze keuze.
Wanneer je al bij het ontwerp of de plantkeuze rekening houdt met de specifieke standplaatsomstandigheden,
kan je het gebruik van bodemverbeteraars tot een minimum beperken of al inschatten welke
bodemverbeteringsmiddelen je nodig zal hebben. Dit is natuurlijk sterk afhankelijk van de locatie.
4.
Wettelijke bepalingen
Het Koninklijk besluit van 28 januari 2013 betreffende het in de handel brengen en het gebruiken van
meststoffen, bodemverbeterende middelen en teeltsubstraten legt de eigenschappen en
gebruiksvoorschriften vast voor o.a. bodemverbeterende middelen. Om in België een bodemverbeterend
middel op de markt te kunnen brengen, moet het opgenomen zijn in bijlage I (hoofdstuk IIIA) van het
Koninklijk besluit van 28 januari 2013 of moet er een ontheffing voor verleend zijn.
5.
Technische vereisten
5.1.
Kwaliteit van groencompost en gft-compost
Zorg ervoor dat je compost van goede kwaliteit koopt. Hoofdstuk 3 van het standaardbestek 250 2 (of
typebestek 250) vermeldt specificaties m.b.t. de samenstelling, de pH-waarde, levering, monsterneming en
controle. Het typebestek verwijst ook naar de eisen van het Vlaco-lastenboek m.b.t. het Vlaco-certificaat voor
compost. 3 Je kan deze eisen overnemen.
Het groencompost en gft-compost wordt geproduceerd volgens de eisen en criteria van het Vlaco-lastenboek,
d.w.z.:
Het compost is:
− vrij van kiemkrachtige zaden;
− goed gestabiliseerd;
− voldoet aan de wettelijke eisen voor maximaal toegelaten gehaltes aan zware metalen en;
− voldoet aan de maximaal toegelaten hoeveelheid verontreinigingen (glas, plastic, metaal groter dan 2 mm
en steentjes groter dan 5 mm).
Bewijsmiddelen:
− Vlaco-keuringsattest
− EU Ecolabel
− Österreichische Umweltzeichen
− Andere keuringsattesten waarvoor de controle-analyses gebeurden volgens het ‘Compendium voor
monsterneming en analyse (CMA) in uitvoering van het afvalstoffendecreet en het
bodemsaneringsdecreet’ van de OVAM
2
http://www.wegenenverkeer.be/standaard-bestek-250/category/standaardbestek-250.html
De Vlaamse Compostorganisatie (Vlaco) stimuleert het gebruik van compost door communicatie, educatie maar ook d.m.v. een certificaat voor
kwaliteitsvol compost. Meer info: http://www.vlaco.be/. Op de website van Vlaco vind je ook een lijst met gecertificeerde bedrijven en producten.
3
pagina 3 van 6
Producten groenbeheer – Fiche organische bodemverbeteringsmiddelen (versie 17/04/2014)
5.2.
Bodemverbeteraar zonder turf
Om de impact op het leefmilieu te beperken, kan je kiezen voor bodemverbeteraars zonder turf. Turf is een
niet-hernieuwbare grondstof met zowel bij de ontginning als het transport (vaak over grote afstanden
vervoerd) een grote milieu-impact. Daarenboven komen er door de turfwinning ook grote voorraden koolstof
vrij die als sinds duizenden jaren opgeslagen liggen. Zo draagt de turfwinning ook in belangrijke mate bij tot de
klimaatverandering. Vanuit Europa wordt er gestreefd om het gebruik van turf als (ingrediënt voor)
bodemverbeteraars te verbieden om de bestaande turfvoorraden te beschermen 4. In het bestek kan volgende
minimumeis opgenomen worden:
Het bodemverbeterende middel bevat geen turf.
Bewijsmiddelen:
− Vlaco-keuringsattest
− EU Ecolabel
− Österreichische Umweltzeichen
− Verklaring met de gedetailleerde productsamenstelling
6.
Gunningscriteria
6.1.
Organisch-biologische afvalstoffen als grondstof
Om natuurlijke rijkdommen te beschermen en het duurzaam materiaalbeheer te versterken kan je het gebruik
van organisch-biologische afvalstoffen als grondstof stimuleren d.m.v. de gunningscriteria.
De producten worden extra gewaardeerd wanneer de organische bestanddelen van de bodemverbeteraar
afkomstig zijn van de verwerking en / of het hergebruik van materialen zoals is vastgelegd in Vlarema
(onderafdeling 2.3.1 en bijlage 2.3.1. betreffende voorwaarden inzake samenstelling en gebruik als meststof of
bodemverbeterend middel en bijlage 2.2. afdeling 1 betreffende grondstoffen die in aanmerking komen voor
gebruik als meststof of bodemverbeterend middel).
Bewijsmiddelen:
− Grondstoffenattest of keuringsattest, afgeleverd door een gecertificeerd keuringsorganisme
− Verklaring met de gedetailleerde productsamenstelling en de herkomst van het organische materiaal
In Vlaanderen is een keuringsattest, afgeleverd door een gecertificeerd keuringsorganisme, verplicht wanneer
organisch-biologische afvalstoffen worden gebruikt in een biologische verwerking voor de productie van
meststoffen of bodemverbeterende middelen (Vlarema, art. 2.3.1.3). Dat keuringsattest betekent dat
afvalstoffen als (secundaire) grondstoffen gebruikt kunnen worden. Het keuringsattest vermeldt o.a. de
maximale concentraties van gevaarlijke stoffen/zware metalen en bevat instructies over gebruik / dosering in
functie van het type van bodem en andere omgevingsfactoren.
4
Deze fiche is alleen van toepassing op bodemverbeteraars. Neem het criterium niet over voor teeltsubstraten als potgrond zonder hierover eerst na te
gaan voor welke teelt de potgrond ingezet zal worden. Potgrond heeft van nature een lage pH-waarde waardoor het op zich niet geschikt is voor meer
zuurminnende planten. Alhoewel alternatieven volop in ontwikkeling zijn, is de toevoeging van turf aan potgrond nog de meest voorkomende praktijk
om dergelijke meer zure potgrond te bekomen. Wel bestaat er potgrond met minder turf (<50%) die in sommige gebieden wel gebruikt kunnen worden.
De sector heeft een 'code of conduct' over de extractie van turf, waar o.a. rekening gehouden wordt met de bron van de turf. Ondertussen is er ook een
label hierover in ontwikkeling, waarvan een eerste piloot midden 2014 opgestart zou worden. Een grondige marktverkenning kan je helpen bij het
maken van de juiste keuze.
pagina 4 van 6
Producten groenbeheer – Fiche organische bodemverbeteringsmiddelen (versie 17/04/2014)
6.2.
Gezondheid en veiligheid
Wanneer er primaire pathogenen, zoals bacteriën, virussen en inwendige parasieten, in de bodemverbeteraar
aanwezig zijn, kunnen deze via een lange weg tot de werknemers en consumenten komen. Je kan producten
waarbij de aanwezigheid van dergelijke pathogenen erg laag is, extra punten toekennen.
De producten worden extra gewaardeerd wanneer ze minder primaire pathogenen bevatten dan de volgende
maximale waarden:
—
Salmonella: afwezig in 25g
—
Eitjes van darmparasieten: afwezig in 1,5g 5
—
E. coli: < 1.000 MWA/g (MWA: meest waarschijnlijke aantal) 6.
Bewijsmiddelen:
− EU Ecolabel
− Österreichische Umweltzeichen
− Andere testrapporten en documentatie die aantonen dat de concentraties van primaire pathogenen niet
hoger zijn dan hoger omschreven.
7.
Uitvoeringsvoorwaarden
Zie ‘algemene fiche producten groenbeheer’ – in het bijzonder de uitvoeringsvoorwaarden m.b.t. verpakking
(preventie door bulklevering, herbruikbare verpakkingen, terugname verpakkingen).
Zie ‘algemene fiche diensten groenbeheer’ – in het bijzonder de uitvoeringsvoorwaarden m.b.t. het duurzaam
gebruik van bodemverbeteraars (indien in het kader van een dienstenopdracht).
7.1.
Productinformatie
Je kan eisen dat algemene informatie over het product bij of op het product vermeld is. Zo ben je er zeker van
dat je het juiste product in de juiste omstandigheden gebruikt.
Bij het product (ongeacht of het verpakt of los wordt verkocht) moet hetzij schriftelijk op de verpakking, hetzij
op een begeleidend informatieblad de volgende informatie worden verstrekt:
Algemene informatie
a) De naam en het adres van de organisatie die verantwoordelijk is voor het in de handel brengen van het
product
b) Een aanduiding die het producttype aangeeft, waarin de term „bodemverbeteraar” is opgenomen
c) Het codenummer van de charge
d) De hoeveelheid (in gewicht of volume)
e) De belangrijkste grondstoffen (meer dan 5 volumeprocent) waarvan het product is vervaardigd
5
6
Wanneer het organische materiaal in het product niet uitsluitend afkomstig is van groen, tuin- of plantsoenafval.
Wanneer het organische materiaal in het product uitsluitend afkomstig is van groen, tuin- of plantsoenafval.
pagina 5 van 6
Producten groenbeheer – Fiche organische bodemverbeteringsmiddelen (versie 17/04/2014)
Indien van toepassing moet bij het product hetzij op de verpakking, hetzij op een begeleidend informatieblad
de volgende informatie over het gebruik van het product worden verstrekt:
a) De aanbevolen opslagomstandigheden en de aanbevolen uiterste gebruiksdatum
b) Instructies voor het veilig hanteren en gebruiken van het product
c) Een beschrijving van het doel waarvoor het product bestemd is en eventuele gebruiksbeperkingen
d) Een vermelding van de geschiktheid van het product voor specifieke plantengroepen (bijvoorbeeld
kalkschuwende of kalkminnende planten)
e) De pH-waarde en de verhouding koolstof/stikstof (C/N)
f) Een vermelding van de stabiliteit van het organische materiaal (stabiel of zeer stabiel), gerelateerd aan
nationale of internationale normen
g) Een vermelding van de aanbevolen wijze van gebruik
h) Bij hobbygebruik: de aanbevolen op te brengen hoeveelheden, uitgedrukt in kilogram of liter product per
oppervlakte-eenheid (m2) per jaar
7.2.
Levering product
Naargelang de locatie kan je als uitvoeringsvoorwaarde stellen dat het bodemverbeteringsmiddel niet
onafgedekt geleverd wordt om het inwaaien van onkruidzaden te vermijden en eventuele ongewenste gassen
en stank te beperken.
7.3.
Instructies en opleiding voor duurzaam gebruik
Om bodemverbeteringsmiddelen correct en duurzaam te kunnen gebruiken, is het belangrijk om te weten hoe
ze gebruikt moeten worden. Het is belangrijk dat degene die het bodemverbeteringsmiddel moet gebruiken
meer informatie heeft over de dosering en wanneer hij het product moet gebruiken. Duidelijke instructies en /
of opleiding zijn een must. Overweeg deze clausules uit de ‘algemene fiche producten groenbeheer’ dus zeker
voor bodemverbeteringsmiddelen.
8.
Praktijkvoorbeelden
8.1.
Gemeente Huldenberg turfvrij
De groendienst van de gemeente Huldenberg gebruikt geen turf meer, maar compost en houtsnippers als
bodemverbeteraars. Ook in de communicatie naar haar inwoners pleit de gemeente voor turfvrije tuinen.
9.
Opmerkingen m.b.t. de fiche?
Het is voor de Vlaamse overheid belangrijk dat deze fiche gebruikersvriendelijk is voor alle aankopers. Hoe
meer aankopers hun ervaringen m.b.t. het gebruik van (de criteria uit) deze fiche delen, hoe beter we de fiche
kunnen maken. Aarzel dus niet om je opmerkingen door te geven.
Departement Leefmilieu, Natuur en Energie
Team Interne Milieuzorg
E-mail: [email protected]
Tel.: 02 553 80 17
pagina 6 van 6