Gebruik deze fiche wanneer je duurzame

Producten groenbeheer – Fiche organische bodemverbeterende middelen (versie 1/06/2016)
PRODUCTEN GROENBEHEER
FICHE ORGANISCHE BODEMVERBETERENDE MIDDELEN
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Inhoud
INHOUD ......................................................................................................................................... 1
1. TOEPASSINGSGEBIED ............................................................................................................... 2
2. BEGRIPPENKADER ................................................................................................................... 2
3. OVERWEGINGEN VOORAF ....................................................................................................... 3
4. WETTELIJKE BEPALINGEN ......................................................................................................... 3
5. TECHNISCHE VEREISTEN ........................................................................................................... 3
5.1. Kwaliteit van groencompost en gft-compost .................................................................................. 3
5.2. Bodemverbeteraar zonder turf ...................................................................................................... 4
6. GUNNINGSCRITERIA ................................................................................................................ 5
6.1. Organisch-biologische afvalstoffen als grondstof ........................................................................... 5
6.2. Gezondheid en veiligheid .................................................................... Error! Bookmark not defined.
7. UITVOERINGSVOORWAARDEN ................................................................................................ 5
7.1. Productinformatie ........................................................................................................................ 5
7.2. Levering product ........................................................................................................................... 6
7.3. Instructies en opleiding voor duurzaam gebruik ............................................................................. 6
8. PRAKTIJKVOORBEELDEN .......................................................................................................... 6
8.1. Gemeente Huldenberg turfvrij ...................................................................................................... 6
9. OPMERKINGEN M.B.T. DE FICHE?............................................................................................. 7
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
pagina 1 van 8
Producten groenbeheer – Fiche organische bodemverbeterende middelen (versie 1/06/2016)
1.
Toepassingsgebied
Gebruik deze fiche wanneer je duurzame organische bodemverbeterende middelen wil aankopen volgens de
procedures voor overheidsopdrachten (levering van producten). Deze fiche vormt een aanvulling op een
‘algemene fiche producten groenbeheer’ en bouwt hierop voort. Gebruik daarom beide productfiches samen.
Organische bodemverbeterende middelen en gemengde organische bodemverbeterende middelen zijn
middelen die aan de bodem worden toegevoegd om de eigenschappen van de bodem te verbeteren. Zij
zorgen voor de aanvoer van organisch materiaal, dat in de bodem door micro-organismen wordt omgezet
tot humus. Ze kunnen ook een effect hebben op de waterhuishouding van de bodem en op de
beschikbaarheid van nutriënten. Voorbeelden zijn bladaarde, groencompost en gft-compost.
Je vindt in deze fiche geen criteria voor:
 Meststoffen
 Teeltsubstraten
 Fysische of anorganische bodemverbeterende middelen
Zie ‘Begrippenkader’.
2.
Begrippenkader1
De essentiële functie van bodemverbeterende middelen is het verbeteren van de fysische en / of chemische
en / of biologische eigenschappen van de bodem. Bij het afbreken in de bodem kan het bodemverbeterende
middel ook voedingselementen vrijgeven. Er zijn twee grote groepen van bodemverbeterende middelen:
 Organische bodemverbeterende middelen (zie bijlage 1)
De organische bodemverbeterende middelen zorgen voor de aanvoer van organisch materiaal dat in de
bodem door micro-organismen wordt omgezet tot humus. Deze bodemverbeterende middelen kunnen
ook een effect hebben op de waterhuishouding van de bodem en op de beschikbaarheid van nutriënten.
Voorbeelden zijn bladaarde, groencompost, gft-compost.
 Fysische of anorganische bodemverbeterende middelen
De fysische of anorganische bodemverbeterende middelen worden gebruikt om meer structuur te
brengen in de bodem, om de waterdoordringbaarheid van de bodem te bevorderen en / of om het
waterabsorberende vermogen en de verluchting van de bodem te verbeteren. Voorbeelden zijn
geëxpandeerd perliet, lava, vermiculiet, steenwol en wetting agents (oppervlaktespanningverlagende
middelen).
Bodemverbeterende middelen worden vaak verward met meststoffen en teeltsubstraten. Deze producten
hebben echter een ander doel:
 Meststoffen hebben als essentiële functie het aanvoeren van voedingselementen die nodig zijn voor de
ontwikkeling van de planten.
 Teeltsubstraten worden gebruikt als kiembed voor zaden en voor het telen van planten. Potgrond is een
bekend voorbeeld van een teeltsubstraat.
De termen bodemverbeteringsmiddelen, bodemverbeterende middelen en bodemverbeteraars worden in de
praktijk door mekaar gebruikt. Deze fiche hanteert de term bodemverbeterende middelen, omdat dit de
officiële term is die in de wetgeving gehanteerd wordt.
1
Bron:
http://health.belgium.be/eportal/Environment/Chemicalsubstances/Fertilisers/ProductCategories/19083863?ie2Term=potgrond?fodnlang=fr#.VFiWDv
mG-So
pagina 2 van 8
Producten groenbeheer – Fiche organische bodemverbeterende middelen (versie 1/06/2016)
3.
Overwegingen vooraf
Ga eerst na of je een bodemverbeterend middel nodig hebt, en zo ja welk type bodemverbeterend middel je
nodig hebt. Dat kan o.a. door een advies op te laten maken op basis van een bodemanalyse. Ook de
groenexperten onder je eigen personeel kunnen je vaak helpen bij deze keuze.
Wanneer je al bij het ontwerp of de plantkeuze rekening houdt met de specifieke standplaatsomstandigheden,
kan je het gebruik van bodemverbeterende middelen tot een minimum beperken of al inschatten welke
bodemverbeterende middelen je nodig zal hebben. Dit is natuurlijk sterk afhankelijk van de locatie.
4.
Wettelijke bepalingen
Het Koninklijk besluit van 28 januari 2013 betreffende het in de handel brengen en het gebruiken van
meststoffen, bodemverbeterende middelen en teeltsubstraten legt de eigenschappen en
gebruiksvoorschriften vast voor o.a. bodemverbeterende middelen. Om in België een bodemverbeterend
middel op de markt te kunnen brengen, moet het opgenomen zijn in bijlage I (hoofdstuk III A) van het
Koninklijk besluit van 28 januari 2013 of moet er een ontheffing voor verleend zijn.
Voor bodemverbeterende middelen uit afvalstoffen is ook art. 2.3.1.3 van VLAREMA van toepassing. Dit artikel
legt vast aan welke kwaliteitscriteria afvalstoffen moeten voldoen opdat ze als grondstof in of als
bodemverbeterende middelen mogen worden gebruikt.
5.
Technische vereisten
5.1.
Kwaliteit van groencompost en gft-compost
Zorg ervoor dat je compost van goede kwaliteit koopt. Hoofdstuk 3 van het standaardbestek 2502 (of
typebestek 250) neemt eisen op i.v.m. kwaliteitsvolle compost, met name door bepalingen over de
samenstelling, de pH-waarde, levering, monstername en controle. Je kan deze eisen overnemen.
Het groencompost en gft-compost is:
 vrij van kiemkrachtige zaden;
 goed gestabiliseerd;
 voldoet aan de wettelijke eisen voor maximaal toegelaten gehaltes aan zware metalen en;
 voldoet aan de maximaal toegelaten hoeveelheid verontreinigingen (glas, plastic, metaal groter dan 2 mm
en steentjes groter dan 5 mm).
Bewijsmiddelen:
 Keuringsattest voor eindproduct van biologische behandeling (in dit geval compostering), afgeleverd door
een erkende certificeringsinstelling
 EU Ecolabel
VLAREMA (art. 2.3.1) bepaalt dat de inrichting voor de biologische verwerking van organisch-biologische
afvalstoffen over een keuringsattest van een erkende certificeringsinstellingen moet beschikken3. Het
certificaat vermeldt duidelijk om welk type compost het gaat, overeenkomstig de indeling en omschrijving uit
het ‘Algemeen Reglement van de Certificering voor de biologische verwerking van organisch-biologisch afval
2
3
http://www.wegenenverkeer.be/standaard-bestek-250/category/standaardbestek-250.html
Meer informatie: http://www.ovam.be/compostering
pagina 3 van 8
Producten groenbeheer – Fiche organische bodemverbeterende middelen (versie 1/06/2016)
tot grondstof (meststof of bodemverbeterend middel)4’. Wanneer je twijfelt of het certificaat dat een
inschrijver je levert, van een erkende certificeringsinstelling afkomstig is, kan je contact opnemen met de
OVAM.
5.2.
Bodemverbeterend middel zonder toevoeging van turf
Om de impact op het leefmilieu te beperken, kan je kiezen voor bodemverbeterende middelen zonder turf.
Turf wordt, o.a. in het kader van de Europese afspraken m.b.t. hernieuwbare brandstoffen, niet als
hernieuwbare grondstof gezien. Zowel bij de ontginning als het transport (vaak over veel grotere afstanden
vervoerd dan bv. compost) is er een grote milieu-impact.
Daarenboven komen er door het gebruik van de turf, die jarenlang broeikasgassen zoals CO2 en methaan
opgeslagen heeft gehouden, ook grote voorraden broeikasgassen vrij die als sinds duizenden jaren opgeslagen
liggen. Zo draagt de turfwinning ook in belangrijke mate bij tot de klimaatverandering. Vanuit Europa wordt er
gestreefd om het gebruik van turf als (ingrediënt voor) bodemverbeterende middelen te verbieden om de
bestaande turfvoorraden te beschermen5.
In het bestek kan volgende minimumeis opgenomen worden:
Bij het bodemverbeterende middel is geen turf toegevoegd.
Bewijsmiddelen:
 Keuringsattest m.b.t. compostering door een erkende certificeringsinstelling6
 Typeaanduiding volgens het KB van 28/01/2013 betreffende het in de handel brengen en het gebruiken
van meststoffen, bodemverbeterende middelen en teeltsubstraten7
 Grondstoffenverklaring door OVAM
 EU Ecolabel
 Verklaring met de gedetailleerde productsamenstelling
5.3.
Gehygiëniseerde bodemverbeterende middelen
In situaties waar er erg veel contact met de grond is, denk bv. aan een park waar veel kinderen spelen, is het
raadzaam om extra aandacht te besteden aan hygienische aspecten van de bodemverbeterende middelen.
Niet alle bodemverbeterende middelen zijn immers verplicht een hygiënisatie te ondergaan. De hygiënisatie is
een proces waarbij de primaire pathogenen, zoals bacteriën, virussen en inwendige parasieten, uit het product
verwijderd worden.
Het bodemverbeterend middel doorliep een hygiënisatie / pasteurisatieproces.
Bewijsmiddelen:
 Compost: keuringsattest voor compost
 Ander bodemverbeterend middel dan compost: keuringsattest met specifieke vermelding van
pasteurisatie / hygiënisatie
4
http://www.ovam.be/afval-materialen/specifieke-afvalstromen-materiaalkringlopen/biomassa/verwerking-reststromenbiomassa/compostering/algemeen-reglement-certificering
5 Deze fiche is alleen van toepassing op bodemverbeterende middelen. Neem het criterium niet over voor teeltsubstraten als potgrond zonder hierover
eerst na te gaan voor welke teelt de potgrond ingezet zal worden. Er bestaan verschillende soorten potgrond, waaronder ook potgrond met een lage
pH-waarde. Deze potgrond is geschikt is voor meer zuurminnende planten. Alhoewel alternatieven volop in ontwikkeling zijn, is de toevoeging van turf
aan potgrond nog de meest voorkomende praktijk om dergelijke meer zure potgrond te bekomen. Wel bestaat er potgrond met minder turf (<50%) die
in sommige toepassingsgebieden ook gebruikt kunnen worden. De sector heeft een 'code of conduct' over de extractie van turf, waar o.a. rekening
gehouden wordt met de bron van de turf. Ondertussen is er ook een label hierover in ontwikkeling, waarvan een eerste piloot midden 2014 opgestart
zou worden. Een grondige marktverkenning kan je helpen bij het maken van de juiste keuze.
6 De OVAM specifieerde de producttypes waarvoor een keuringsattest kan worden afgeleverd. Voor een product waaraan turf is toegevoegd, wordt
geen keuringsattest verleend.
7 Meer informatie: Bijlage 1 – Het KB bepaalt voor elk producttype welke bestanddelen in het product aanwezig mogen zijn
pagina 4 van 8
Producten groenbeheer – Fiche organische bodemverbeterende middelen (versie 1/06/2016)

Andere testrapporten en documentatie die aantonen dat de concentraties van primaire pathogenen niet
hoger zijn dan hoger omschreven.
Om een keuringsattest voor compost te bekomen, moet het product sowieso een hygiënisatieproces
doorlopen hebben. Voor andere bodemverbeterende middelen zijn er enkele uitzonderingsgevallen waarin de
pasteurisatie of hygiënisatie niet verplicht is. Daarom is het belangrijk dat je voor andere attesten nakijkt of
pasteurisatie / hygiënisatie op het keuringsattest vermeld wordt.
6.
Gunningscriteria
6.1.
Organisch-biologische afvalstoffen als grondstof
Om natuurlijke rijkdommen te beschermen en het duurzaam materiaalbeheer te versterken kan je het gebruik
van organisch-biologische afvalstoffen als grondstof stimuleren d.m.v. de gunningscriteria.
De producten worden extra gewaardeerd wanneer de organische bestanddelen van het bodemverbeterend
middel afkomstig zijn van de verwerking en / of het hergebruik van materialen zoals is vastgelegd in VLAREMA
(onderafdeling 2.3.1 en bijlage 2.3.1. betreffende voorwaarden inzake samenstelling en gebruik als meststof of
bodemverbeterend middel en bijlage 2.2. afdeling 1 betreffende grondstoffen die in aanmerking komen voor
gebruik als meststof of bodemverbeterend middel).
Bewijsmiddelen:
 Grondstofverklaring afgeleverd door de OVAM
 Keuringsattest, afgeleverd door een gecertificeerd keuringsorganisme
 Verklaring met de gedetailleerde productsamenstelling en de herkomst van het organische materiaal
In Vlaanderen is een keuringsattest, afgeleverd door een gecertificeerd keuringsorganisme, verplicht wanneer
organisch-biologische afvalstoffen worden gebruikt in een biologische verwerking voor de productie van
meststoffen of bodemverbeterende middelen (VLAREMA, art. 2.3.1.3). Dat keuringsattest betekent dat
afvalstoffen als (secundaire) grondstoffen gebruikt kunnen worden. Het keuringsattest vermeldt o.a. de
maximale concentraties van gevaarlijke stoffen/zware metalen en bevat instructies over gebruik / dosering in
functie van het type van bodem en andere omgevingsfactoren.
7.
Uitvoeringsvoorwaarden
Zie ‘algemene fiche producten groenbeheer’ – in het bijzonder de uitvoeringsvoorwaarden m.b.t. verpakking
(preventie door bulklevering, herbruikbare verpakkingen, terugname verpakkingen).
Zie ‘algemene fiche diensten groenbeheer’ – in het bijzonder de uitvoeringsvoorwaarden m.b.t. het duurzaam
gebruik van bodemverbeterende middelen (indien in het kader van een dienstenopdracht).
7.1.
Productinformatie
Je kan eisen dat algemene informatie over het product bij of op het product vermeld is. Zo ben je er zeker van
dat je het juiste product in de juiste omstandigheden gebruikt.
pagina 5 van 8
Producten groenbeheer – Fiche organische bodemverbeterende middelen (versie 1/06/2016)
Bij het product (ongeacht of het verpakt of los wordt verkocht) moet hetzij schriftelijk op de verpakking, hetzij
op een begeleidend informatieblad de volgende informatie worden verstrekt:
Algemene informatie
a) De naam en het adres van de organisatie die verantwoordelijk is voor het in de handel brengen van het
product
b) Een aanduiding die het producttype aangeeft, waarin de term „organisch bodemverbeterend middel” is
opgenomen
c) Het codenummer van de batch
d) De hoeveelheid (in gewicht of volume)
e) De belangrijkste grondstoffen (meer dan 5 volumeprocent) waarvan het product is vervaardigd.8
Indien van toepassing moet bij het product hetzij op de verpakking, hetzij op een begeleidend informatieblad
de volgende informatie over het gebruik van het product worden verstrekt:
a) De aanbevolen opslagomstandigheden en de aanbevolen uiterste gebruiksdatum
b) Instructies voor het veilig hanteren en gebruiken van het product
c) Een beschrijving van het doel waarvoor het product bestemd is en eventuele gebruiksbeperkingen
d) Een vermelding van de geschiktheid van het product voor specifieke plantengroepen (bijvoorbeeld
kalkschuwende of kalkminnende planten)
e) De pH-waarde en de verhouding koolstof/stikstof (C/N)
f) Een vermelding van de stabiliteit van het organische materiaal (stabiel of zeer stabiel), gerelateerd aan
nationale of internationale normen
g) Een vermelding van de aanbevolen wijze van gebruik
h) Bij hobbygebruik: de aanbevolen op te brengen hoeveelheden, uitgedrukt in kilogram of liter product per
oppervlakte-eenheid (m2) per jaar
7.2.
Levering product
Naargelang de locatie kan je als uitvoeringsvoorwaarde stellen dat het bodemverbeterend middel niet
onafgedekt geleverd wordt om het inwaaien van onkruidzaden te vermijden en eventuele ongewenste hinder
(zoals geur) te beperken.
7.3.
Instructies en opleiding voor duurzaam gebruik
Om bodemverbeterende middelen correct en duurzaam te kunnen gebruiken, is het belangrijk om te weten
hoe ze gebruikt moeten worden. Het is belangrijk dat degene die het bodemverbeterend middel moet
gebruiken meer informatie heeft over de dosering en wanneer hij het product moet gebruiken. Duidelijke
instructies en / of opleiding zijn een must. Overweeg deze clausules uit de ‘algemene fiche producten
groenbeheer’ dus zeker voor bodemverbeterende middelen.
8.
Praktijkvoorbeelden
8.1.
Gemeente Huldenberg turfvrij
De groendienst van de gemeente Huldenberg gebruikt weert turf uit de bodemverbeterende middelen die ze
gebruikt, en zet maximaal in op organisch-biologische afvalstoffen als grondstof. De gemeente gebruikt dan
ook vooral compost als bodemverbetend middel. Ook in de communicatie naar haar inwoners pleit de
gemeente voor turfvrije tuinen.
8
Het KB van 28 januari 2013 verplicht de producenten om hun grondstoffen te vermelden, en dat in dalende volgorde van hun aandeel
pagina 6 van 8
Producten groenbeheer – Fiche organische bodemverbeterende middelen (versie 1/06/2016)
9.
Opmerkingen m.b.t. de fiche?
Het is voor de Vlaamse overheid belangrijk dat deze fiche gebruikersvriendelijk is voor alle aankopers. Hoe
meer aankopers hun ervaringen m.b.t. het gebruik van (de criteria uit) deze fiche delen, hoe beter we de fiche
kunnen maken. Aarzel dus niet om je opmerkingen door te geven.
Departement Leefmilieu, Natuur en Energie
Team Interne Milieuzorg
E-mail: [email protected]
Tel.: 02 553 80 17
pagina 7 van 8
Producten groenbeheer – Fiche organische bodemverbeterende middelen (versie 1/06/2016)
Bijlage 1 Lijst met organische bodemverbeterende middelen
Lijst met organische bodemverbeterende middelen volgens het KB van 28 januari 2013 betreffende het in de
handel brengen en het gebruiken van meststoffen, bodemverbeterende middelen en teeltsubstraten
A.1 Gedroogde mest van …
Met aanduiding van de naam van de diersoort(en) waarvan de mest afkomstig is
Indien turfmolm of houtzaagsel als strooisel is gebruikt, moet de benaming gevolgd worden door ‘met
molm’ of ‘met zaagsel’
A.2 Cacaobijproduct
A.3 Gedroogde druivenpulp
A.4 Gedroogde organische zeewieren
A.5 Compost van loof-boomschors
A.6 Afgeoogste champignoncompost
A.7 Veen
Eventueel voorafgegaan door een voorvoegsel dat de herkomst aanduidt: veenmos…, zegge…,
berkenzegge…, bos…, zeggeriet…, of andere toegelaten voorvoegsels
A.8 Turfstrooisel (turfmolm)
A.9 Tuinturf
A.10 Gecomposteerde naaldhoutschors
A.11 Wormcompost van …mest
Aanduiding van de diersoort waarvan de mest afkomstig is
A.12 Gemengd organisch bodemverbeterend middel
A.13 Gemengd organische-mineraal bodemverbeterend middel
pagina 8 van 8