PowerPoint Presentation - EMGO institute for health and care research

Erfelijkheid
van chronische aandoeningen:
kansen voor preventie
minisymposium 30.10.2014
Prof.dr. Martina Cornel, hoogleraar Community Genetics & Public Health Genomics
Opbouw
• Erfelijkheid
• Chronische ziekten: etiologie?
– Complex
– Monogeen
– Multifactorieel
• Gen-omgevingsinteracties
• Preventie op maat
2
Erfelijkheid
• Soms wordt de aanwezigheid van een ziekte volledig verklaard
door één mutatie in één gen (vb. autosomaal dominant)
– Monocausaal
– Voldoende en noodzakelijk
• Huntington, achondroplasie
• MODY (maturity onset diabetes of the young)
– HNF1A MODY (sulfonylurea behandeling, tablet i.p.v.
insuline spuiten)
– GCK MODY (mild verloop, NB zwangerschap)
• Meestal hebben chronische ziekten een multifactoriële
etiologie: meerdere genetische factoren en omgevingsfactoren
spelen een rol
3
Multifactorial
The threshold model for multifactorial traits. Below the
threshold the trait is not expressed. Individuals above the
threshold have the disease.
https://www.uic.edu/classes/bms/bms655/lesson11.html
4
Relatives are at increased risk
https://www.uic.edu/classes/bms/bms655/lesson11.html
5
Waaruit bestaat liability?
• (Varianten van) genen
• Omgevingsfactoren
Waarom hoger bij familieleden?
• Eerstegraads familieleden delen 50% van genvarianten
• Familieleden hebben ook gedeelde omgevingsfactoren
6
In the family…
“Diabetes family history” and
“genetic risk” are not
synonymous. The relationship
between family history and risk
of diabetes in the proband
involves the complex interplay
between genes, shared
environment, shared
behaviors, and epigenetic
effects. Defining the details of
these relationships will be
necessary for the optimal
prevention of type 2 diabetes.
Franks PW. Diabetes. Nov 2010; 59(11): 2732–2734.
7
Opbouw
• Erfelijkheid
• Chronische ziekten: etiologie?
– Complex
– Monogeen
– Multifactorieel
• Gen-omgevingsinteracties
• Preventie op maat
8
Complexe etiologie
• De oorzaak is niet bij iedereen hetzelfde
• Ontstaansmechanisme omvat
– bij de één een variant in gen A, B en C en overgewicht;
– bij de ander een variant in gen D en E, eetpatroon en te
weinig bewegen;
– bij een derde een genvariant in GCK.
• Soms monogeen,
• Meestal multifactorieel
http://www.intechopen.com/books/type-1-diabetespathogenesis-genetics-and-immunotherapy/comparativegenetic-analysis-of-type-1-diabetes-and-inflammatorybowel-disease
9
Opbouw
• Erfelijkheid
• Chronische ziekten: etiologie?
– Complex
– Monogeen
– Multifactorieel
• Gen-omgevingsinteracties
• Preventie op maat
10
Gen-omgevingsinteracties
• Bij mensen met een bepaalde genetische aanleg is het extra de
moeite waard om (een) omgevingsfactor(en) te veranderen,
omdat het extra veel gezondheidswinst oplevert.
– Familiaire hypercholesterolemie en niet-roken levert relatief
veel gewonnen levensjaren op
11
Gen-omgevingsinteracties
• Bij mensen met een bepaalde genetische aanleg is het extra de
moeite waard om (een) omgevingsfactor(en) te veranderen,
omdat het extra veel gezondheidswinst oplevert.
– Familiaire hypercholesterolemie en niet-roken levert relatief
veel gewonnen levensjaren op
• One-half of adult Pima Indians have diabetes and 95% of those
with diabetes are overweight.
http://diabetes.niddk.nih.gov/dm/pubs/pima/obesity/obesity.htm
12
Opbouw
• Erfelijkheid
• Chronische ziekten: etiologie?
– Complex
– Monogeen
– Multifactorieel
• Gen-omgevingsinteracties
• Preventie op maat
13
Wanneer preventie op maat?
• Monogeen subtype van complexe aandoening:
– BRCA mutaties bij erfelijke borst- & ovariumkanker
– MRI Screening op jongere leeftijd
– Profylactische mastectomie, ovariëctomie
– Lynch syndroom erfelijke darmkanker
– Coloscopische screening op jonge leeftijd
– Aspirine chemoprofylaxe
– Long QT syndroom, HCM en acute hartdood
– Cardiologische controle, β-blokkers, ICD
– Multifactorieel?
14
Multifactoriële aandoeningen
• Waar al een preventieprogramma bestaat, “tailoring” naar
risicoprofiel, rekening houdend met familieanamnese en/of
genvarianten
– Borstkankerscreening hoeft niet als je weinig risicogenen
hebt? Vaker dan ééns per twee jaar als je veel risicogenen
hebt?
– Pharoah P, PHG Foundation, COGS research group
– Henneman L et al. “A low risk is still a risk..” Public Health
Genomics. 2011;14(4-5):238-47
• Diabetes?
15
Diabetes
• Monogene subtypen en preventie op maat
– Helpen leefstijladviezen ook voor HNF1A MODY?
– GCK MODY monitoring glucose tijdens zwangerschap ter
preventie macrosomie
• Multifactoriële diabetes: bij verhoogd risico (meer intensieve)
cardiovasculaire risicoprofilering (en preventie)?
– Eerstegraads verwanten
– Turkse, Marokkaanse of Surinaamse afkomst: bloedglucose
bepalen bij driejaarlijks spreekuurbezoek >45 jr.
– Hindustanen (NHG richtlijn) (South Asians) >35 jr
16
Eén plus één is meer dan twee?
• Als ongezond eten het HVZ risico een factor f verhoogt
• En een genetisch factor met een factor g
• Kan ongezonder eten EN genetische gevoeligheid effect >f*g
hebben
• Zou een intensieve interventie de moeite waard zijn?
• EPIC study (29 institutions in nine European countries): to
quantify the combined effects of genetic and lifestyle factors on
risk of T2D in order to inform strategies for prevention
17
Gene-Lifestyle Interaction and Type
2 Diabetes: The EPIC InterAct
Case-Cohort Study
Langenberg et al.
PLOS Medicine
2014;11:e1001647
18
Concluderend
• Van “one size fits all” naar “preventie op maat” door genetica?
• Familieanamnese
• Monogene subtypen complexe ziekten
• Multifactoriële chronische ziekten
– Wat voor iedereen geldt, intensiever aanbieden
– Zoeken naar evidentie
– Doorgaan als het werkt
– Stoppen als het geen (extra) effect heeft
19