Diversiteit en Gezondheid: Geslacht, SES, Etniciteit

Diversiteit en Gezondheid:
Geslacht, SES, Etniciteit
Prof. Dr. Walter Devillé
Nederlands Instituut voor
Onderzoek van de
Gezondheidszorg
UvA
‘Vluchtelingen en Gezondheid’
OMGEVING
GEZONDHEIDSGEDRAG
POPULATIE KENMERKEN
PERSOONLIJK
GEZONDHEIDSGEDRAG
GEZONDHEIDSZORGSYSTEEM
ONTVANKELIJK / AANLEG
MIDDELEN
UITKOMSTEN
ERVAREN
GEZONDHEID
BEHOEFTES
GEMETEN
GEZONDHEID
EXTERNE
OMGEVING
GEBRUIK
GEZONDHEIDSZORG
Model van R. Andersen, 1995
GEBRUIKERS
SATISFACTIE
OMGEVING
POPULATIE KENMERKEN
ONTVANKELIJKHEID/AANLEG
• demografisch:
• leeftijd
• geslacht
• genetisch
• psychologisch
• sociale structuur:
• status
• copingsgedrag
• opleiding
• beroep
• etniciteit
• cultuur
• sociale netwerken
• gezondheidsbeeld
• attituden
• kennis
• waarden
GEZONDHEIDSGEDRAG
UITKOMSTEN
Diversiteit en slechte ervaren
gezondheid
2,8
3
OR
2
1
0
1,1
1,6
Geslacht
• Levensverwachting (2011) :
– België:
vrouwen: 82,9j – mannen: 77,8j
– Vlaanderen:
83,6j
78,6j
– Op 80jaar: leven nog 68% van de vrouwen, 52% van de
mannen
– Verschillen:
• Jonge leeftijd: verkeersongevallen
• 60-80j: longkanker, coronaire hartziekten, COPD,
beroerte
– Levensverwachting zonder chronische ziekten:
42 jaar vrouwen – 48 jaar mannen
Geslacht
Sterfteratio mannen versus vrouwen naar leeftijd (vijfjaarsklassen) in 2007
(Bron: CBS Doodsoorzakenstatistiek, bewerkt door het RIVM)
Sterfte per 100.000 mannen gedeeld door de sterfte per 100.000 vrouwen
Geslacht
– Verklaringen:
• Sterfteoorzaken
• Leefstijlgedrag: roken, alcohol, roekeloos
gedrag
• Genetisch: oestrogenen beschermen tegen
ischemische ziekten (hart/ vaat)
• Traditionele sociale rollen: verschillen
verkleinen
UITKOMSTEN
POPULATIE KENMERKEN
Geslacht
(vrouw vs man)
GEZONDHEIDSGEDRAG
• leefstijl:
• roken +
• drinken +
• dieet +
• beweging • gewicht Verschillen verkleinen
+ = beter ; - = slechter
gezondheid
• gerapporteerde gezondheid –
• acute klachten –
• chronische aandoeningen –
• beperkingen –
• geestelijke gezondheid –
Verschillen nemen toe
• levensverwachting +
zorggebruik
• huisarts hoger
• fysiotherapeut hoger
• tandarts hoger
• specialist hoger
• GGZ hoger
• alternatief hoger
• thuiszorg hoger
• medicijnen hoger
Verschillen nemen toe
Socio-Economische Status
• Arbeidsmarktpositie:
Werkend <> werkloosheid / arbeidsongeschiktheid
– healthy worker effect +
– effecten van inkomen, eigenwaarde, sociale contacten
• Lage SES:
–
–
–
–
Laag geboortegewicht, meer ziek & beperkingen
Chronische aandoeningen: 50% hoger
Levensverwachting: 4 jaar korter
Gezonde levensverwachting: 10 – 15 jaar korter
Socio-Economische Status
• Verklaringen: selectie + causaal
– Fysische omgevingsfactoren (buurt + werk)
– Sociaal:
• psychosociale stress door financiële zorgen, werkdruk, zwakke
locus of control
• minder steun sociale omgeving
– Gedrag: roken, voeding, beweging
Levensverwachting naar opleidingsniveau,
1997-2005 (CBS, 2008f).
Prevalentie van een minder goede ervaren gezondheid in de
Nederlandse populatie van 25 jaar en ouder, naar hoogst voltooid
opleidingsniveau; gestandaardiseerd naar de bevolking van 2007
(Bron:POLS, gezondheid en welzijn, 2007).
Prevalentie van kanker in de Nederlandse populatie van 25 jaar en
ouder, naar hoogst voltooid opleidingsniveau; gestandaardiseerd
naar de bevolking van 2007 (Bron: POLS, gezondheid en welzijn,
2007)
Prevalentie van hartaandoeningen in de Nederlandse populatie
van 25 jaar en ouder, naar hoogst voltooid opleidingsniveau;
gestandaardiseerd naar de bevolking van 2007 (Bron: POLS,
gezondheid en welzijn, 2007
UITKOMSTEN
POPULATIE KENMERKEN
Socio-economische
Status (SES)
(laag vs hoog)
GEZONDHEIDSGEDRAG
• leefstijl:
• roken • drinken • dieet –
• drugs • beweging ?
• gewicht Verschillen nemen af
of stabiel
+ = beter ; - = slechter
gezondheid
• gerapporteerde gezondheid –
• acute klachten –
• chronische aandoeningen –
• beperkingen –
• geestelijke gezondheid –
Verschillen nemen toe
• levensverwachting zorggebruik
• huisarts hoger
• tandarts minder
• specialist ?
• GGZ minder
• alternatief minder
• thuiszorg hoger
• medicijnen recept meer
• medicijnen vrij minder
• preventie minder
Etnische minderheden in Nederland
x 1000
2100
44%
1800
1500
40%
44%
1200
56%
59%
900
600
300
0
1996
2005
2012
Totaal niet-westerse
migranten
1ste generatie
1996
2005
2012
Totaal westerse
migranten
2de generatie
Conceptueel model
Etnische
herkomst
Achterliggende
Mechanismen
Specifieke
Determinanten
Ziekte &
Gezondheid
Welke factoren veroorzaken de verschillen in
gezondheid tussen etnische groepen?
Etnische
herkomst
Stronks et al.
1999
Genetische
kenmerken
Leefstijl
Migratie
geschiedenis
Physische
omgeving
Culturele
kenmerken
Sociale
omgeving
Etnische
identiteit
Psycho-sociale
stress
Positie
Gastland
Gebruik
Gezondheidszorg
Kenmerken etnische groep
(verklarende mechanismen)
Specifieke kenmerken
Gezondheid
& Ziekte
Sterfterisico van Turken Marokkanen, Surinamers en Antillianen
t.o.v. autochtonen, gecorrigeerd voor leeftijd ( Bos et al., 2004a)
• lagere socio-economische status
• burgerlijke status (S en A mannen)
• leeftijdsomslag: jongeren hogere sterftekans / ouderen lager
Sterfte van niet-westerse allochtone mannen ten opzichte van autochtone
mannen (=100) naar leeftijd en herkomstgroep in 2002-2006
(Garssen & Van der Meulen, 2007).
Moedersterfte naar bevolkingsgroep, per 100.000
levendgeborenen in de periode 1996-2005
(Schutte et al., 2010).
De gezondheidstoestand van allochtone groepen ten opzichte van de autochtone
bevolking. .
Turken
Marokkanen
Surinamers
Antillianen
Ervaren gezondheidb
+
+
+
+
Perinatale sterfte
+
+
+
+
Zuigelingensterfte
+
+
+
+
Schizofrenie
0/0
+/0
+/+
+/+
Depressie
+/+
+/+
Diabetes
+
+
+
Hart- en vaatziekten
+
-
+
0
- Infectieuze en parasitaire ziekten
0/0
0/0
0/0
0/0
- Kanker
0/-
-/-
-/-
0/0
- Diabetes
0/0
0/0
+/+
0/0
- Ziekten van hart- en vaatstelsel
0/0
0/0
0/0
0/0
- Ziekten van ademhalingsorganen
0/0
0/0
0/0
0/0
- Aandoeningen van de perinatale
periode
0/0
0/0
0/0
0/+
- Niet-natuurlijke doodsoorzaken
0/0
0/0
0/0
0/0
Doodsoorzaken(mannen/vrouwen)
:
Prevalentie van klinisch relevante depressieve symptomen
bij Turken, Marokkanen en autochtonen in de leeftijd van
55-74 jaar (in %) (Bron: Van der Wurff et al., 2004).
• Turkse en Marokkaanse ouderen veel depressiever dan autochtoon
• Turkse ouderen > Marokkaanse; vooral ouder vrouwen > 65j
• 1/3 Turkse allochtonen angstig of depressief, vooral vrouwen
Vitamine D tekort allochtonen:
Surinaams-Hindostaans
Surinaams-Creools
Turks
Marokkaans
Subsahara Afrikaans
Overige volwassenen
Autochtone Nederlanders
51%.
45%
41%
37%
19%
29%
6%
Zwangere vrouwen: 84% van de Turkse en 81% van de
Marokkaanse vrouwen, overige niet-westerse 59% en bij de Westerse
vrouwen was er maar bij 8% een tekort
(Van der Meer, 2010 onderzoek onder 600 volwassenen in DenHaag)
UITKOMSTEN
POPULATIE KENMERKEN
GEZONDHEIDSGEDRAG
gezondheid
• gerapporteerde gezondheid – T!
• acute klachten –
• chronische aandoeningen –/+
• beperkingen –
• geestelijke gezondheid –
Etniciteit
(allochtoon vs
autochtoon)
• leefstijl:
• roken T- / M v +
• excessief drinken =
• dieet +/=
• beweging – T/M
• gewicht -
T(urks), M(arokkaans, S(urinaams), A(ntilliaans); m(an), v(rouw)
+ = beter ; - = slechter
• levensverwachting -/+
zorggebruik
• huisarts evenveel/ meer (T)
• fysiotherapeut minder
• tandarts meer
• specialist meer
• GGZ evenveel/minder (M) ?
• alternatief minder
• thuiszorg minder
• medicijnen recept +/• medicijnen vrij minder
• preventie minder
Specifieke gezondheidszorgproblemen
•
•
•
•
•
Gebruik van preventieve zorg?
Gebruik van thuiszorg
Voorzieningen voor ouderen
Kwaliteit van zorg
Instroom en doorstroom van allochtoon personeel in
zorg en welzijn
• Zorgverleners onder vluchtelingen en asielzoekers
• Geestelijke gezondheidszorg voor asielzoekers
• Maatschappelijke zorg voor vluchtelingen
Etniciteit, geslacht en gezondheid
Etnische gender verschillen: gezondheid
(Gerritsen & Devillé, 2007)
Gezondheid
(%)
(Zeer) slechte
ervaren
gezondheid
> 1 acute
aandoening
laatste 2 weken
>=1 chronische
aandoening
laatste 12
maanden
Autochtoon
(7.789)
V
M
Antilliaan
(284)
V
M
Surinamees
(394)
V
M
Marokkaans
(397)
V
M
Turks
(437)
V
M
19
16
36
22
31
34
45
24
43
33
81
68
77
64
79
63
89
65
83
64
70
60
73
57
61
56
73
45
64
50
Slechte ervaren gezondheid
gecorrigeerd voor leeftijd en SES
4,5
4
3,5
3
OR
2,72
2,5
2
2,02
1,95
1,5
1
1,14
0,92
0,5
0
Nederlands
Antilliaans
Surinaams
Marokkaans
Turks
>1 acute aandoening voorbije 2 weken
gecorrigeerd voor leeftijd en SES
8
7
6
5
4,48
OR 4
3
2
2,87
1,89
2,01
1,97
Antilliaans
Surinaams
1
0
Nederlands
Marokkaans
Turks
>= 1 chronische aandoening laatste 12 maanden
gecorrigeerd voor leeftijd en SES
6
5
4
3,49
OR 3
2,27
2
1,53
1
2,33
1,35
0
Nederlands
Antilliaans
Surinaams
Marokkaans
Turks
Geslachtsverschillen in gezondheid (gecorrigeerd)
Slecht ervaren gezondheid
Acute aandoeningen
Chronische aandoeningen
Etniciteit, geslacht en gezondheidszorg
Contact met huisarts laatste 2 maanden
(gecorrigeerd voor leeftijd, SES en gezondheid)
Hospitalisatie laatste 12 maanden
(gecorrigeerd voor leeftijd, SES en gezondheid)
12
11
10
9
8
7
OR
6
5
4,03
4
3
2
1
1
1,6
1,28
0,98
0
Nederlands
Antilliaans
Surinaams
Marokkaans
Turks
Fysiotherapie laatste 12 maanden
(gecorrigeerd voor leeftijd, SES en gezondheid)
3,5
3
2,5
OR
2
1,5
1
1,16
1,31
1,14
0,81
0,57
0,5
0
Nederlands
Antilliaans
Surinaams
Marokkaans
Turks
Poliklinische Geestelijk GeZondheidszorg
(gecorrigeerd voor leeftijd, SES en gezondheid)
8
7
6
5
OR 4
3
2,92
2,36
2
1
1,43
1,03
0,81
0
Nederlands
Antilliaans
Surinaams
Marokkaans
Turks
Geslachtsverschillen in gezondheidszorg
(gecorrigeerd)
Huisarts
Fysiotherapie
Hospitalisatie
Poliklinische GGZ
Conclusies
• Gezondheid: genderverschillen gaan bij alle etnische groepen in
de verwachte richting: vrouwen > slechtere gezondheid
• Genderverschillen in gezondheid zijn in alle groepen groter
uitgezonderd voor Antillianen in vergelijking met Nederlandse
autochtonen
• Genderverschillen onder Turkse allochtonen grootst
• Zorg : vrouwen gebruiken meestal meer zorg, buiten een paar
uitzonderingen vooral onder Surinaamse migranten
• Zorg: geen duidelijke trend of verschillen tussen groepen
• Surinamers geen genderverschillen voor HAzorg of
fysiotherapie, bij Marokkanen geen voor fysiotherapie
• Voor hospitalisatie enkel verschillen onder Turken
• Poliklinische GGZ enkel onder Surinamers en Marokkanen
Dank u voor uw aandacht…..
Patient use of health care
Native
(7.789)
Health care (%)
Contact GP last 2
months
Hospitalisation
last 12 months
Contact
physiotherapist
last 12 months
Contact
ambulatory
mental health
service
Antillean
(284)
Surinamese
(394)
W
M
W
M
W
M
Moroccan
(397)
Turkish
(437)
W
M
W
M
46
37
55
51
55
38
61
43
55
38
8
7
7
5
10
7
12
2
7
6
16
13
18
20
12
9
17
10
14
12
7
5
11
5
14
12
12
9
14
3