Het Sociaal-Economisch Systeem

Het SociaalEconomisch
Systeem
Civitas Hoofdstuk 10
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
1
1. Wat is een Economisch en een
Sociaal-Economisch Systeem?
 Economisch Systeem
= de soort economie
(er zijn twee hoofdsystemen: VOP en AE)
= of en hoe regeringen in de
economie ingrijpen om sociale ongelijkheid te
veranderen
 Sociaal-Economisch Systeem
(er zijn twee hoofdsystemen: Nachtwakersstaat en
Verzorgingsstaat)
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
2
2. Typologie
Opdracht:
Je kent het spel Monopoly
Noteer minstens drie verschillen tussen onze economie en die
van het spel Monopoly
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
3
2. Typologie
 Monopoly is gebaseerd op de economie van de VS. De Verenigde Staten
hebben een kapitalistische economie. Die verschilt op veel punten van de
Nederlandse economie.
1. De vier stations en de waterleiding + electriciteit zijn in het spel in handen
van particulieren. In Nederland zijn veel bedrijven nog in handen van de
overheid.
2. In Nederland kennen we een progressieve belasting: hoger als je meer
verdient. In Monopoly zijn de belastingen voor iedereen ongeveer hetzelfde.
3. Het doel in Monopoly is om als enige over te blijven. De tegenstanders zijn
uitgeschakeld omdat zij niet meer rond kunnen komen. Er worden geen
uitkeringen verstrekt.
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
4
2. Typologie
In de VS en Nederland bestaan markteconomieën. Wij vatten ze
samen onder de term Vrije Ondernemingsgewijze Productie
(VOP)
De ondernemingen zijn voornamelijk in handen van particulieren
Die kunnen we onderverdelen in verschillende subsystemen.
De Amerikaanse economie is meer “kapitalistisch” te noemen, de
Nederlandse noemen we “gemengde economie” omdat de
overheid daarin een belangrijke invloed heeft.
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
5
2. Typologie
Lees op bladzijden 197 en 198 hoe het marktsysteem in de
loop der tijden veranderde doordat de overheid er steeds
meer grip op kreeg.
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
6
2. Typologie
De communisten en anarchisten zetten zich af tegen de VOP zoals die in in de vorige eeuw
bestond.
Het ‘kapitalisme’ veroorzaakte enorme ongelijkheid.
Daarom wilden zij een Alternatieve Economie waarin de gemeenschap (anarchisten) of de
staat (communisten) het voor het zeggen hebben.
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
7
2. Typologie
De Alternatieve Economie
Anarchisten: een economie van door arbeiders zelf bestuurde bedrijfjes. Deze
plannen zijn tot uiting gebracht in Spanje, in de eerste helft van de vorige eeuw.
Maar een anarchistisch alternatief dat het gehele land dekte, is nooit ontstaan.
Radicale stromingen ontwikkelen ideeën over een alternatieve economie die
erop gericht is een duurzame economie te vestigen met een sterke
betrokkenheid van de mensen zelf. Zo’n systeem bestaat echter (nog) nergens.
De communisten waren de enige linkse stroming die een eigen
systeem op wist te zetten. Hun planeconomie, gestart in 1917,
boekte aanvankelijk veel successen. Er waren veel voordelen,
zoals: nagenoeg gratis openbaar vervoer, gezondheidszorg en
onderwijs. Er waren natuurlijk ook nadelen: na verloop van tijd
verkommerden bedrijven, kwaliteit van producten was verre van
goed, het milieu werd ernstig vervuild, et cetera.
Michail Gorbatsjov probeerde rond de jaren tachtig door een
‘perestrojka’ (verbouwing) het communistische systeem van
haar ondergang te redden. In 1989 was het echter afgelopen
met het communisme.
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
8
2. Typologie
De economische systemen in de rechthoek
AE
VOP
de
collectieve
sector
= de
marktsector
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
2. Typologie
De Vrije Ondernemingsgewijze Productie
De Vrije Ondernemingsgewijze Productie,
ook wel de markteconomie, is een politiekeconomisch stelsel waarin de basis wordt
gevormd door vrije (ofwel: particuliere)
ondernemingen die voor een markt
produceren en waarin de overheidsinvloed
kan variëren van bijzonder klein tot
behoorlijk groot.
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
10
2. Typologie
De Vrije Ondernemingsgewijze Productie
Markteconomie houdt op papier het volgende in:
• Er is een grote groep kopers van producten, er is volop concurrentie en de
prijzen van producten worden bepaald door de wet van vraag en aanbod.
• De ondernemers noch de klanten kunnen op die manier bepalen wat de
prijs van een product wordt.
• Er is grote concurrentie.
• Om die concurrentie voor te blijven is het noodzakelijk dat een ondernemer
zo efficiënt mogelijk werkt en zijn producten kwalitatief goed en goedkoop af
te zetten op de markt.
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
11
2. Begrippen
De Wet van Vraag en Aanbod
Aanbodcurve
hoog
aanbodslijn
evenwichtsprijs
Prijs = p
vraaglijn
laag
Vraagcurve
weinig
Hoeveelheid = q
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
veel
12
2. Begrippen
De rode lijn in het diagram stelt de wil
van de verkoper voor
De groene lijn in het diagram stelt de
wil van de koper voor
Als er genoeg kopers zijn en als er veel
concurrentie is ontstaat een
evenwichtsprijs; die vinden we op het
punt waar de twee lijnen elkaar raken.
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
13
2. Begrippen
In de praktijk kom je nooit zo’n zuivere vorm
tegen
o Dit is aan de ene kant te wijten aan het feit dat
de overheid minimum- en maximumprijzen
voorschrijft, belastingen heft en allerlei regels en
voorschriften hanteert (bv op het gebied van het
milieu).
o Aan de andere kant maken bedrijven inbreuk op
de wet van vraag en aanbod: ze schakelen
concurrentie uit.
Zo binden veel bedrijven klanten aan merken.
Bovendien bestaat er ook nog kartelvorming: in
een bedrijfstak worden prijsafspraken tussen
ondernemers gemaakt.
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
14
2. Begrippen
De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector
We zien hoe groot de invloed
van de overheid op de economie
in een land is, in de grootte van
de collectieve sector in een land
NB Dit is de eerste en belangrijkste van de drie kernvragen!
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
15
2. Begrippen
De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector
de overheid
krijgt het geld door belastingen te
heffen.
- van bedrijven en
- van inkomenstrekkers
Dit komt uit de zogenaamde
particuliere sector of marktsector
geeft geld uit aan defensie, de
politie,
het onderwijs, het openbaar
vervoer enz
en geeft bijstand aan mensen
zonder inkomsten
We noemen dit de collectieve sector.
Deze collectieve sector kan worden opgedeeld in drie delen
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
16
2. Begrippen
De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector
AE
VOP
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
de
collectieve
sector
de marktsector
17
2. Begrippen
De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector
AE
VOP
1
2
3
1. Collectieve goederen en diensten
2. Quasi-collectieve goederen en diensten
3. Sociale overdrachtsuitgaven
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
18
2. Begrippen
De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector
Deze collectieve sector bestaat uit drie delen.
1. Collectieve goederen en diensten. De samenleving kan niet
zonder deze goederen of diensten, maar een individu kan deze
niet zelf kopen.
2. Voorbeelden: infrastructuur (dijken) en veiligheid (politie, leger).
3. Quasi-collectieve goederen en diensten. Een burger kan deze
goederen en diensten wel aanschaffen, maar dit levert voor hem
meer na- dan voordelen op. Daarom is het beter dat de overheid
deze goederen en diensten aanschaft en er beheer over houdt.
Voorbeelden: onderwijs voor jongeren, subsidies voor het
openbaar vervoer, subsidies voor bejaardenvoorzieningen,
straatverlichting.
4. Sociale overdrachtsuitgaven. Hier worden de uitkeringen onder
verstaan. Deze sociale overdrachtsuitgaven worden weer
onderverdeeld in de verzekeringen en de voorzieningen
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
19
Oom agent
een voorbeeld van een
collectieve dienst.
Het is beter dat de overheid dit
verzorgt, aangezien het vrij
zinloos als iedereen voor
zichzelf een politieagent
inhuurt. Het zou niet te betalen
zijn, en het is minder
productief.
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
20
2. Begrippen
De groei van de collectieve sector
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
21
2. Begrippen
De economische subsystemen:
AE
VOP
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
Gemengde
economie
Kapitalisme
22
2. Begrippen
De subsystemen van de VOP:
de gemengde economie en het kapitalisme
Economisch systeem
Vrije Ondernemingsgewijze Productie (VOP)
Economisch
subsysteem
Gemengde economie
Kapitalisme
Marktwetten
Ingeperkt
Vrij
Collectieve sector
Relatief groot
Relatief klein
Rol van de staat
Grote rol: ‘verzorgingsstaat’
Kleine rol: ‘nachtwakersstaat’
Sociale voorzieningen
Uitgebreid aanwezig
Niet aanwezig
Stromingen
Middenstromingen
Rechtse ideologieën
Voorbeeld van een land
Nederland
Verenigde Staten
Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10
23