Hoe blijf je mentaal fit?

Hoe blijf je mentaal fit?
Themadag (pre)dialyserenden en getransplanteerden
(West‐Nederland), Leiden 31‐10‐2015
Prof.dr. Huub A.M. Middelkoop
Klinisch neuropsycholoog, LUMC en UL FSW
LUMC NEUROLOGIE NEUROPSYCHOLOGIE
Geestelijke / psychische gezondheid 1/2
•
Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en
maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere
lichamelijke gebreken (WHO 1948)
•
Geestelijke gezondheid is niet hetzelfde als het ontbreken van een
psychische stoornis. Mensen hebben ook positieve kenmerken nodig zoals doorzettingsvermogen, hoop, optimisme, positief denken, kunnen genieten, zelfvertrouwen, autonomie, regie.
•
WHO: geen officiele definitie van geestelijke gezondheid wegens
subjectiviteit, (culturele) contextafhankelijkheid en verschillen tussen
theoretische concepten.
•
Onderscheid naar psychische klacht, stoornis, beperking en handicap.
•
Ruim veertig procent van de Nederlanders krijgt in het leven te maken met een psychische aandoening. Psychische stoornissen komen voor bij jong en oud en kunnen een enorme impact hebben, ook op familieleden, vrienden of collega’s. De maatschappelijke impact is groot.
2
Middelkoop 31‐10‐2015 | Hoe blijf je mentaal fit?
Hygieia, de godin van de gezondheid
Psychische gezondheid 2/2
Psychisch gezonde mensen ervaren welzijn, autonomie en competentie
Volgens de WHO hebben psychisch gezonde personen een subjectieve beleving van welzijn, autonomie, competentie. Ze voelen zich in staat de eigen intellectuele en emotionele mogelijkheden te verwezenlijken.
Psychisch ongezonde mensen hebben last van psychische klachten of zelfs van psychische stoornissen. Psychisch gezond, psychische klachten of stoornissen?
Bij een optimale psychische gezondheid is er sprake van succesvol functioneren wat resulteert in productieve activiteiten, bevredigende relaties met anderen en de mogelijkheid tot aanpassen en omgaan met tegenslagen. Psychische klachten omvatten gevoelens van psychische verstoring, zoals gevoelens van angst, depressie, slaapverstoring en stress. Dit kan leiden tot zichtbaar leed, een (gedeeltelijk) onvermogen tot functioneren en een verhoogd risico op sterfte, pijn en beperkingen. Psychische stoornissen zijn onder andere dementie, schizofrenie, angst, depressie, angststoornissen, stoornissen in het middelengebruik en verstandelijke handicap.
Voorkomen van psychische klachten als indicatie van psychische gezondheid
In de praktijk wordt psychische gezondheid vaak gezien als de mate waarin psychische klachten afwezig zijn. De mate waarin psychische klachten vóórkomen in de bevolking geven dan een indicatie van de psychische gezondheid van de bevolking. Het vóórkomen van psychische klachten kan met verschillende vragenlijsten worden gemeten. Schattingen van de omvang van psychische ongezondheid in de bevolking verschillen sterk per gebruikte vragenlijst.
Bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid
3
Middelkoop 31‐10‐2015 | Hoe blijf je mentaal fit?
Psychische klachten
 Aandacht / concentratie
Vergeetachtig / gedesorienteerd
 Multi‐tasking
Traag in denken en handelen
 Organiseren en anticiperen
Overzichtsverlies
Woordvindproblemen
 Lezen, schrijven, rekenen
 Klussen, aankleden, koken
Karakterverandering
Angstig, somber, depressief, apatisch, ontremd, prikkelbaar
(Mentaal) moe
4
Middelkoop 31‐10‐2015 | Hoe blijf je mentaal fit?
Psychische stoornissen 1/2
(Bewustzijns‐, sensibiliteits‐, motorische autonome functiestoornissen) Psychische stoornissen
• Cognitief
• amnesie
•
stoornis in: orientatie, inprenten, onthouden of herinneren
•
stoornis van productie en begrip van gesproken / geschreven taal
• afasie
• agnosie
•
gestoorde herkennen van prikkels (voorwerpen, gezichten, personen, geuren, melodie)
• apraxie
•
stoornis van vaardigheden; klussen, aankleden, bedienen apparaten
• gestoord executief functioneren
•
Stoornissen in multitasken/schakelen, werkgeheugen, abstraheren, plannen, uitvoeren, checken, overzicht, regulatie van (sociaal) gedrag, doelbewust handelen
• Non‐cognitief: emotie en gedrag
• angst, depressie
• apathie, ontremming
• wanen, hallucinaties
• karakterstoornis/verandering
5
Middelkoop 31‐10‐2015 | Hoe blijf je mentaal fit?
Psychische stoornissen 2/2
(Bewustzijns‐, sensibiliteits‐, motorische autonome functiestoornissen) Psychische stoornissen
• Cognitief
• amnesie
•
stoornis in: orientatie, inprenten, onthouden of herinneren
•
stoornis van productie en begrip van gesproken / geschreven taal
• afasie
• agnosie
•
gestoorde herkennen van prikkels (voorwerpen, gezichten, personen, geuren, melodie)
• apraxie
•
stoornis van vaardigheden; klussen, aankleden, bedienen apparaten
• gestoord executief functioneren
•
Stoornissen in multitasken/schakelen, werkgeheugen, abstraheren, plannen, uitvoeren, checken, overzicht, regulatie van (sociaal) gedrag, doelbewust handelen
• Non‐cognitief: emotie en gedrag
• angst, depressie
• apathie, ontremming
• wanen, hallucinaties
• karakterstoornis/verandering
6
Middelkoop 31‐10‐2015 | Hoe blijf je mentaal fit?
Intermezzo: hersen‐gedrag relaties: MRI frenologie 1/2
7
Middelkoop 31‐10‐2015 | Hoe blijf je mentaal fit?
Intermezzo: hersen‐gedrag relaties: MRI frenologie 2/2
Correlatie mediotemporale atrofie & geheugenprestatie:
r = ‐0.45, p<0.05*
(spectrum cognitief gezonde ouderen tot patienten met lichte en matig ernstige Alzheimer‐type dementie)
(*PhD thesis Prof. Wiesje van der Flier, LUMC)
8
Middelkoop 31‐10‐2015 | Hoe blijf je mentaal fit?
Hoe meten we mentale functies?
Subjectief
Objectief
observatie
vragenlijst
tests
Kunt u goed voor uzelf opkomen? Doe de Assertiviteitstest
Hoeveel risico loopt u op een burn‐out? Doe de Burn‐out risicotest
Gaat u goed met problemen om? Doe de Copingtest
Hoe energiek en vitaal bent u? Doe de Energie‐ en vitaliteitstest
Wat voor een type bent u op uw werk? Doe de Persoonlijkheidstest
Hoe goed kunt u met anderen omgaan? Doe de Sociale vaardighedentest
Gezonde stress of te veel stress? Doe de Stresstest
9
Middelkoop 31‐10‐2015 | Hoe blijf je mentaal fit?
Klacht, stoornis, beperking en handicap
Oorzaak psychische klachten en stoornissen
•
•
aangeboren, aanleg
•
verworven: ziekte (behandeling) en/of beschadiging
•
mentale en/of fysieke overbelasting/stress
•
vaak combinatie van genetische kwetsbaarheid en omgevingsfactoren
•
Diagnose en behandeling door (huis)arts, psycholoog of psychiater
•
Stoornis: klacht moet gepaard gaan met significante afname van het functioneren (thuis, studie, werk) ten opzichte van eerder niveau van functioneren; er moet dus sprake zijn van beperkingen/handicaps op vaardigheids‐ en/of participatie niveau
•
Voorbeelden
10
•
chronische nieraandoening > moeheid met concentratieverlies en fouten op het werk > ziektewet > depressie
•
status na herseninfarct
> moeheid met concentratieverlies en fouten op het werk > ziektewet > depressie
•
partner
> moeheid met concentratieverlies en fouten op het werk > ziektewet > depressie
Middelkoop 31‐10‐2015 | Hoe blijf je mentaal fit?
Chronische ziekte: issues impact en coping
CONSEQUENTIES (CHRONISCHE) ZIEKTE: PRAKTISCH + EMOTIONEEL
11
•
Gezond > patient en mantelzorger •
verlies van: gezondheid, autonomie, regie, perspectief, zelfbeeld, werk, relatie etc.
•
verlieservaring: onbegrip/ontkenning, angst/boosheid/verdriet, depressie, acceptatie
•
verandering rol en positie in relatie, gezin, werk en sociaal netwerk
•
gelijkwaardigheid veranderd
•
Keuzestress
•
verhoogd risico op (reactieve) psychische stoornis indien geen adequate adaptatie aan veranderingen
•
Dilemma’s
•
zelf doen of uitbesteden (autonomie, regie, zelfsturing)
•
kunnen en willen
•
problemen en/of uitdagingen
•
uitdagen vs. frustreren
•
overvragen en ondervragen
•
vertellen/delen of niet vertellen, met wie, hoe en wanneer?
•
toen vs. nu (verwachtingen). Zingeving
Middelkoop 31‐10‐2015 | Hoe blijf je mentaal fit?
Hoe wordt en blijf je mentaal fit?
•
•
12
Uitgangspunten
•
Chronische ziekte: tobsport of toch vooral topsport?
•
Mens sana in copore sano
•
Trainingsonderdelen: combinatie conditie, techniek en strategie (waarom, wat, wanneer, waar, hoelang, met en/of voor wie?)
•
Inzet afhankelijk van belastbaarheid / vermogen, met haalbare doelen
•
Dagelijkse training gericht op gezonde leefstijl met bewegen, verbeteren (hersen)doorbloeding en ‘hersengymnastiek’
•
Dagelijks leven biedt de beste mogelijkheden voor hersengymnastiek
Tips voor een gezond brein (Scherder, Swaab en Middelkoop)
•
Installeer zorgnetwerk (geeft rust)
•
Slim energiebeheer
•
Wandel elke dag
•
Vermijd schade (lichamelijk én psychisch)
•
Daag jezelf uit
•
Leer dansen
•
Eet korstjes
•
Zoek extra licht
•
Breinspelletjes? •
http://www.gezondheidsnet.nl/hersenen‐en‐geheugen/train‐je‐hersenen‐met‐apps
Middelkoop 31‐10‐2015 | Hoe blijf je mentaal fit?
Hoe blijf je mentaal fit?
Vragen? 13
• Geestelijke gezondheid is niet hetzelfde als het ontbreken van een psychische
stoornis. Mensen hebben ook positieve kenmerken nodig zoals doorzettingsvermogen, hoop, optimisme, positief denken, kunnen genieten, zelfvertrouwen, autonomie, regie.
Middelkoop 31‐10‐2015 | Hoe blijf je mentaal fit?