metius magazine

maart - augustus 2013 nr 197
METIUS
MAGAZINE
ALKMAARSE WEER- & STERRENKUNDIGE VERENIGING “METIUS”
Rusland
Arizona
Utrecht
Italië
Rusland
Canada
Hierbij een foto van de maan op 17-1-2013.
Deze is gemaakt met een HP full hd webcam.
Belichtingstijd: automatisch, gevoeligheid eveneens.
kijker: 160mm f 800; gekit triplet.
De camera hing in het primair focus van de kijker.
De lucht was niet 100% helder. Vocht en wat
nevel.Even later was het bewolkt.
De webcam was voor astrofotografie bewerkt. De
autofocus was er uit, een deel van de elektronica
en het filter was verwijderd.
De hierbij gezonden opname is gewoon 1 foto, niet
een bewerkt filmpje.
Hans de Nobel.
Op de achtergrond Olympus Mons
Deze grootste bekende vulkaankrater in het zonnestelsel ligt op Mars
blz 2
maart - augustus 2013
De leenkijker
METIUS
Onze leenkijker, een Celestron Nexstar 5SE, is beschikbaar voor leden
van onze vereniging. De kijker, met computersturing, is te reserveren
via www.metius.nl
MAGAZINE
De kosten bedragen € 15 per periode van ca.30 dagen
(met een borg van € 50).
Jaargang 34 - nr 197 - oplage 155
maart-september 2013
Coverfoto: Onlangs sloeg er in de
Oeral nabij Tsjeljabinsk een meteoriet
in. Daarvan en van andere inslagen
een plaatje
Inhoudsopgave
Lezing over de delta
voorbeschouwing
Van uw voorzitter
Excursie van de werkgroep weerkunde
Leven en werk van Simon Stevin (lezing)
Sterrenwacht te koop
Gaia
Agenda voor Algemene ledenverg.
Terugblik op 2012
Notulen ALV 2012
Jaarrekening
Van quadrant tot sextant
Hemelse hangjongeren
Kaeskoppenstad
Het interstellair medium en sterformatie
Hemelkalender
De groene flits
Symposium exoplaneten
van de redactie
Ook dit jaar kreeg de redactie uitgebreide
verslagen van het bestuur over het wel
en wee van de vereniging. Uiteraard zijn
we blij dat onze vroede vaderen de leden
grondig wil informeren. Wegens de beperkte ruimte in het blad zijn er een aantal rubrieken zoals “de vraag van een
gek” en “hemelverschijnselen” komen te
vervallen. Op de vorige vraag over de
kans van slagen op waterstoffusie in
kernreactoren is overigens geen antwoord binnen gekomen. Zijn er dan geen
Metius leden die vetrouwen hebben in
de\ze technologie?
Wegens de meteoriet inslag in de Oeral
is er een en ander aan meteoriet grappen
gepubliceerd.
prof H Vrijling
Mees Visser
Karel de Leeuw
Henk Verbeek
Piet Cijsouw
Piet Cijsouw
Wim Komen
Wim Komen
Wim Komen
Rian van der Weiden
Klaas kroesen
Wim Komen
Mees V Chris S Henk V
Henk Klippel
Marcella Houweling
Hans Dijkstra
Piet Cijsouw
blz4
blz 5
blz 6
blz 7
blz 8
blz 9
blz 11
blz 11
blz 18
blz 20
blz 21
blz 22
blz 23
blz 24
blz 25
blz 26
blz 26
Metius Magazine is het officiële orgaan van de:
· Alkmaarse Weer- en Sterrenkundige Vereniging “METIUS”
· Stichting ‘METIUS’ Sterrenwacht
Alkmaarse Weer- en Sterrenkundige Vereniging “METIUS”:
Webpage:
Voorzitter:
Secretaris:
Penningmeester:
http://www.metius.nl
M. Visser, Oranjelaan 35, 1815 JP Alkmaar
Tel.: 072 - 5124545 [email protected]
W. Koomen, Kennemerstraatweg 181, 1851BE Heiloo
Tel.: 072 - 5335840 [email protected]
A.M. van der Weiden; Stationsweg 158, 1815 CG Alkmaar
Tel:072-515 45 35 [email protected]
Bankrekening AWSV Metius ABN AMRO: 62.90.77.673
alg. bestuurslid:
Rob Steegs Benesserlaan 258 1911 VJ Uitgeest
Tel: 06-26686666 [email protected]
Piet Cijsouw J.A.Radeckerweg 39, 1871 CJ Schoorl
Tel: 072-8506409 [email protected]
Ledenadministratie: H. Zwart, Schouw 28, 1771 EP Wieringerwerf
Tel.: 0227 - 603489 [email protected]
Redactie:
Hans Dijkstra (0224- 297783) en Sake Haijma (072- 5612999)
E-mail: [email protected].
Reproductie:
Traject “de Stern” Schagen.
Hans en Sake
Metius Magazine
blz 3
A.W.S.V. “METIUS”
ACTIVITEITEN
Korte inhoud van de lezingen
Lezing Metius op 22/3/13
Brengt polderen de Delta in gevaar ?
de veiligheid tegen overstromen van de
Nederlandse Delta
Rondom de herdenking van de watersnoodramp publiceerde de Volkskrant een
interview met de minister van Infrastructuur en Milieu. Zij vroeg de lezer dringend:
'Hebben jullie een ton in huis?'. De 10 liter
plastic ton met lucifers, kaarsen, zaklantaarn, batterijen, radio, etc. Het overlevingspakket dat de overheid aanbeveelt.
Zouden er in de nacht van 1 februari 1953
minder slachtoffers gevallen zijn als men
een evacuatieplan op de keukendeur had
hangen en er bij iedereen een tonnetje op
zolder had gelegen?
Het intervieuw toont de verschuiving van
preventie naar gevolgenbeperking, die nu
in de waterwereld gaande is. Men noemt
dat meer-laagsveiligheid (MLV): preventie
door dijken, beperking van de schade door
ruimtelijke inrichting (terpen,niet wonen in
diepe delen) en evacuatie. Ook het (verplicht) verzekeren van de overstromingsschade wordt als een oplossing
voorgesteld.
Het merkwaardige is dat enorme omvang
van de schade bij een overstroming, die
duidelijk te zien is in de beelden van de
overstromingen in New Orleans, Birma,
Australie, Thailand, Japan en recent New
York niet goed doordringt, net zo min als
de betrekkelijk geringe effectiviteit van de
heroische reddingen.
De grote schade bij een overstroming
heeft heeft Nederland altijd geinspireerd
om de primaire verdediging te versterken
en zo mogelijk in de richting van de waterwolf te verschuiven. De afsluitdijk en het
deltaplan tonen dat. Langzaam is daarbij
de waardenafweging verschoven van economie naar milieu zoals de Oosterscheldekering en Ruimte voor de Rivier laten zien.
Het deltaplan van de Cie Veerman volgde
die tendens afgezien van de aanbeveling
om de veiligheid van de dijken met een
factor 10 te vergroten. Voor een verhoging
van de veiligheid is, gezien de groei van
bevolking en economie sinds de eerste
Deltacommissie, alle reden.
In de werkelijkheid is de ontwikkeling zorgwekkend. De vijfjaarlijkse toetsing van de
waterkering beoordeeldt een groeiend percentage (2001-> 19% 2006-> 24% 2012->
33%) van de dijken als onvoldoende. Het
HoogWaterBeschermingsPlan (HWBP), de
versterkingsoperatie, houdt het kennelijk
niet bij.
Sinds 1990 is het inzicht in de veiligheid
van dijken verder gegroeid. Er zijn meer
faalmechanismen dan overstromen. Een
dijk kan ondermijnd worden of afschuiven.
Die aanvankelijk academische notie werd
bewezen door Wilnis en de doorbraken in
New Orleans. Met name in het rivierengebied zijn onze dijken daardoor minder veilig dan gedacht.
Er is dus alle reden voor een diepgaande
herijking van de beveiliging van onze Delta
tegen hoogwater, hopelijk voordat de natuur ons daartoe dwingt.
Een actueel overzicht vindt
u op www.metius.nl
De lezingen vinden plaats in het
Wijkcentrum De Oever.
Amstelstraat 1, 1823 EV Alkmaar
Aanvang 20:00 uur
Toegang niet-leden €5,=
22 maart Veiligheid van onze Delta
prof Vrijling
voorafgegaan door de ALV
26 april Variabele sterren
Drs. F. Nieuwenhout
17 mei eigen avond
Na afloop van iedere lezing zal, indien de
weergoden ons gunstig gezind zijn, de
leen- telescoop buiten worden opgesteld
CV prof Vrijling
Han Vrijling (1947) behaalde in 1974 zijn ingenieursdiploma aan
de Technische Hogeschool in Delft met een scriptie over geprefabriceerde kantoorgebouwen. In 1980 voltooide hij de studie
bedrijfseconomie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam.
Na een korte periode op het ontwerpbureau van de Adriaan Volker Groep, werd hij uitgezonden naar de bouw van de handelshaven in Jubail (S.A.) om als projectingenieur de bouw van
hulpwerken en de opening van een steengroeve te realiseren.
In 1976 werd hij namens Dosbouw afgevaardigd naar het ontwerp van de stormvloedkering in de Oosterschelde. Daar ontwikkelde hij de probabilistische benadering van het ontwerp van
de kering. Gedurende het verdere verloop van het project rees
hij door de rangen om uiteindelijk lid te worden van het projectmanagementteam. Hij was verantwoordelijk voor al het onderzoek van het project.
blz 4
Na de voltooiing van de kering in 1986 werd hij plaatsvervangend hoofd van de hoofdafdeling Waterbouw van de Bouwdienst van Rijkswaterstaat. In 1989 werd hij hoofd van de
onderzoeks- en automatiseringsafdeling van de Bouwdienst. In
dat zelfde jaar werd hij benoemd als deeltijd-hoogleraar Probabilistisch Ontwerpen aan de TU Delft. In 1995 volgde zijn benoeming tot hoogleraar Waterbouwkundige Constructies en
Probabilistisch Ontwepen. Van 1980 tot 2005 was hij betrokken
bij een groot aantal waterbouwkundige ontwerpprojecten in binnen- en buitenland. Na de overstroming van New Orleans
leidde hij diverse analyses van deze ramp en de gevolgen.
Hij maakte ook deel uit van de Cie Veerman die in 2009 de voltooiing van de NoordZuidlijn aanbeval. Hij is nu lid van het Projectcommissariaat NoordZuidlijn. Ook is hij technisch directeur
van Horvat & Partners.
Sinds augustus 2012 is hij met emeritaat.
maart - augustus 2013
Column van de voorzitter
Is het u ook zo opgevallen dat
er zoveel filmpjes van zijn? Ik
heb het natuurlijk over de meteoor, die insloeg in de omgeving van Tsjeljabinsk. Die
filmpjes, dat vond ik persoonlijk
het meest intrigerend. Dat is
toch toevallig dat zoveel mensen hun camera op die meteoor gericht hadden! Maar wat
blijkt nu? Het rechtssysteem in
Rusland is dusdanig dat het
verstandig is om een webcam
op het dashboard van je auto te installeren om eenduidig te
registreren wie de schuldige is bij een onverhoopt auto ongeval, zodat niet penningen o.i.d. de doorslag geven bij de
rechter. Bij sommigen – en ook bij mij- rees daarnaast de
prangende vraag waarom zo’n meteoor zo heet moet worden? Immers hete soep koel je af door er over te blazen.
Welnu deze meteoor wordt buitengewoon krachtig geblazen.
Met een onvoorstelbare vaart van 15 km/sec. Deze verwondering is inmiddels ook doorgedrongen bij de Werkgroep
Theoretische Sterrenkunde.
Een enthousiast team is bezig met Kaeskoppenstad, as. 29
en 30 juni, waarbij Alkmaar terugblikt naar de Middeleeuwen.
Onze Vereniging wil daar graag aan meewerken door onze
naamgever Metius eer aan te doen door hem uit te beelden.
Op het plein voor de Laurentius kerk wordt een heuse Latijnse School opgetuigd, waarin Metius in debat gaat met zijn
tegenstander, die hardnekkig blijft beweren dat de Zon om de
Aarde draait. Dat speelde in die tijd. We hebben daarvoor natuurlijk vrijwilligers nodig. Als iedereen een paar uur voor zijn
rekening neemt is het nog leuk ook. Doet u mee?
Van Chris Sijm heeft de Vereniging een paar prachtige DVD’s
gekregen. Buitengewoon interessant: Over Newton en andere
Bij de voorpagina
Op 15 februari sloeg er een meteoor in in Rusland. Dat deed letterlij veel stof op waaien. Er
raakten mensen gewond en er werden filmpjes
op Youtube geplaatst. Uniek is een dergelijke gebeurtenis niet Daarom koos de redactie er voor
wat bekende en minder bekende meteoorkraters
op de cover te plaatsen.
Britse wetenschappers, mogelijkheid van leven elders enz.,
enz. Verder kregen we van een zekere mevrouw Ouwersloot
uit een erfenis van haar moeder een kijker, die zij gekregen
had bij haar afscheid als juf van de basis school in Egmond.
De kijker staat bij mij thuis en is gratis beschikbaar. Wie het
eerst komt, het eerst maalt. Wel even eerst bellen.
Tot mijn vreugde kan ik u meedelen dat de sterrenkunde cursus in Schagen doorgaat, dank zij de niet aflatende inzet van
het docententeam. Proficiat!
Sommigen van ons weten hoezeer de website geteisterd
werd door virus pestilentiën. Dat probleem is nu omzeild door
de website te verkassen. E.e.a. is gebeurd onder deskundige
leiding van Marco Seynen. Hartelijk dank!
Voor de goede orde deel ik u mee dat de besturen van de
Stichting en de Verenging vergaderd hebben ter voorbereiding van de ALV van 22 maart, die om 18.45 begint. Daarna,
om 20.00 volgt de Metius-lezing door prof. Vrijling over de
“Delta en onze Veiligheid”.
Voorafgaande aan de afgelopen Metius –lezing werd u al uitgenodigd door de Werkgroep Weerkunde voor een interessante excursie naar het ECN windmolentestpark op zaterdag
20 april. Zie voor verder info in dit blad of direct bij Karel de
Leeuw.
En met gepaste trots wijs ik er nog eens even op hoe het gat
vanwege een ter elfder ure niet opdravende spreker opgevangen werd. Wat doe je dan? Inderdaad, terug vallen op de
kwaliteit die de Vereniging zelf in huis heeft. Deze keer was
dat Piet Cijsouw, die een prima verhaal hield over hoe afstanden in de ruimte gemeten worden. Dat meld ik maar met gepaste trots. Op diezelfde avond gingen we ook over tot de
verkoop van boeken uit onze overvolle archiefkast tegen een
door de koper zelf vast te stellen vergoeding, met als richtprijs
€ 0.50. Daar was zowaar een boek onder van de beroemde
Eddington. Hans Klein Woud werd de gelukkige bezitter.
Mees Visser
Stichting ‘METIUS’ Sterrenwacht:
Voorzitter:
Secretaris:
Penningmeester:
Leden:
M. Visser, Oranjelaan 35, 1815 JP Alkmaar
Tel.: 072 - 5124545, [email protected]
W. Koomen, Kennemerstraatweg 181, 1851BE Heiloo
Tel.: 072 - 5335840, [email protected]
W.J. Braakman; De Wieken 8, 1829 AN Oudorp
[email protected]
L.J. Lambach, Kateellan 16, 1829 BD Oudorp
Tel.: 072 - 5124114, [email protected]
A.M. van der Weiden, Statuionsweg 158, 1815 CG Alkmaar
Tel.:072 - 5154535, [email protected]
R.B. Kroonenberg, Koperwiek 13, 1645 TN Ursem
Tel.: 072 - 752 9111, [email protected]
Een gek kan meer vragen dan 10 wijzen kunnen beantwoorden. In deze rubriek kunnen leden prangende vragen
stellen waarop anderen soms een antwoord weten.
Het gebeurt geregeld dat er op een vraag geen antwoord komt
uit de vereniging. Laten we hopen dat deze vraag wel een antwoord krijgt. Er scheurde eind februari 2013 een kleine planetoide tussen de geostationaire satellieten door. Nagenoeg op het
zelfde moment een inslag in Rusland. Volgden beide objecten
ook (bijna) de zelfde baan zodat kan worden verondersteld dat
ze ooit één geheel waren?
Metius Magazine
blz 5
Werkgroepen in Metius
Werkgroep
Voorzitter
E-mail
Telefoon
Werkgroep Cursus Sterrenkunde
Piet Cijsouw
[email protected]
072-8506409
Werkgroep Public Relations
Henk Verbeek
[email protected]
0226-321131
Werkgroep Lezingen
Mees Visser
[email protected]
072-5124545
Werkgroep Metius Jaarprijs
Leendert Lambach
[email protected]
072-5123114
Werkgroep Metius Magazine
Hans Dijkstra
[email protected]
0224-297783
Werkgroep Metius Website
Harry Zwart
[email protected]
0227-603489
Werkgroep Afstand Bestuurbare Telescoop
Frans Nieuwenhout
[email protected]
072-5622754
Werkgroep Theoretische Weer- en Sterrenkunde
(TWS)
Martin van den Bogaerde
[email protected]
072-5123375
Werkgroep Weerkunde
Karel de Leeuw
[email protected]
0226-316316
Werkgroep Mediatheek
Wim Koomen
[email protected]
072-5335840
Werkgroep Sterrenwacht Bakkum
Rob Steegs
[email protected]
06-26686666
Kascontrolecommissie
Cas Jansen
[email protected]
072-5119438
Vertegenwoordiging Verenigingsraad KNvWs
Hans de Nobel
[email protected]
072-5611015
Excursie wie gaat er mee?
In de werkgroep weerkunde was er behoefte om het
veld in te gaan.En dan niet met een thermometer en/of
een anemometer in de hand. Zo is het gekomen dat
we ons gaan laten voorlichten over de stand van
zaken m.b.t. windenergie. Op 20 april a.s. (nog steeds
een enigzins voorlopige datum!) is de werkgroep te
gast bij het Windturbinetestpark van ECN in de Wieringermeer. Aangezien deze materie waarschijnlijk meer
Metiusleden aanspreekt is besloten deelname aan de
excursie voor alle leden open te stellen. Om praktische
redenen is het maximum aantal deelnemers gesteld
op 16. Omdat dit aantal bij de copy deadline al was bereikt moet u er rekening mee houden dat er nog een
latere datum gepland zal worden. Toch is het zaak uw
belangstelling snel te laten blijken.Op 16 maart sluit de
inschrijving!
Namens de werkgroep weerkunde,
Karel de Leeuw , [email protected]
blz 6
maart - augustus 2013
“Leven en werk van Simon Stevin (1548-1620)” Lezing
door Prof. Dr. Walter van Rensbergen op 26 oktober
2012. (Samengevat door Henk Verbeek)
Walter van Rensbergen is hiervoor helemaal van Brussel
gekomen en zal voor
de nacht worden opgevangen door Karel
de Leeuw. Van Rensbergen is verbonden
aan het astrofysisch
instituut van de Vrije
Universiteit van Brussel (VUB). In tegenstelling tot de vrije
universiteit van Amsterdam werd de
VUB gesticht door Pierre Théodore Verhaeghen- voorvechter van het vrijzinnig atheïsme- als liberaal tegenwicht voor de Katholieke Universiteit Leuven en ter
aanvulling van de door Willem I gestichte Rijksuniversiteiten van Luik en Gent. Hij studeerde wiskunde in Brussel
en promoveerde in de natuurwetenschappen te Utrecht.
Net als Cees de Jager is Walter een sportman, hij werd
tweemaal Belgisch kampioenen liep eerst de fond (halve
afstand) voordat hij marathonloper werd. Hij belooft de
Hollandse uitspraak met het verkeerde accent in Stevin
te volgen. Stevin is in België veel minder bekend als hier
te lande; op een straatnaambordje te Brussel met zijn
naam staat als toelichting dat het een “Belgisch” wiskundige was. Je vraagt je dan af; was België toen al bekend?
Als je bedenkt dat België de gelatiniseerde benaming
voor Lage Landen is, dan is er niets nieuws onder de
zon. Stevin was van Brugge en noemde zich daarom
Simon Stevin Bruggelingh. Hij toont een dia met onze
Adriaan Metius erop waarop Mees vertelt dat er net een
boekje is verschenen over Metius. Walter reageert hierop
dat hij een dergelijk boekje voor slechts F 12,50 graag wil
afnemen en verbaast zich dat we hier in Nederland ook al
met de euro rekenen. Over geld gesproken; Escher ontwierp in 1951 een bankbiljet van 25 gulden. Stevin houdt
de clootkrans in zijn linkerhand. Aan deze krans zitten
loden ballen die elkaar in balans houden onder invloed
van de zwaartekracht. Hij kende de wetten van de statica! Ook het probleem van dragers op een helling met de
last hoog en laag wordt afgebeeld, met ontbinding van
krachten in vectoren wordt duidelijk dat de voorste er het
best afkomt met de last hoog terwijl de achterste hem liever laag zal dragen. Een beroemde uitspraak van Stevin
ontbreekt niet op het biljet; “Wonder en is gheen wonder”,
waarmee gezegd wordt dat alle wonderlijke dingen een
fysische verklaring hebben. En dat in een tijd dat verklaringen vanuit religieuze achtergrond werden gegeven.
Stevin schreef 17 boeken, alle in het Nederlands op één
na die in het latijn uitkwam. Hij vond dat Nederlands erg
geschikt was om wetenschap voor de gewone man toegankelijk te maken. De Franse taal was eerder geschikt
voor poëzie dan voor wetenschap. Stevin was een brede
wetenschapper, hij was vaardig in boekhouden (winst en
verlies tabellen), in toondichten, in taalkunde (woorden
als scheikunde, natuurkunde en wiskunde zijn door hem
bedacht). Hij was wiskundige, natuurkundige, ingenieur
(vernufteling) staatkundige en militair strateeg. Natuurkundige proeven als met de valproef uit in een toren te
Delft, communicerende vaten, de gelijkmatige voortplanting van druk in een vloeistof (Pascal) deed hij eerder dan
degenen die er hun naam aan verbonden. Hij bouwde
forten met de mogelijkheid vanuit het fort de vijand van
achteren te belagen als steun voor Maurits tegen de
Spanjaarden, bouwde windmolens, wist hoe een schip te
beladen en hoe het getij ontstaat. Stevin was humanist,
godsdienst kwam niet voor in zijn denkwereld, reden
waarom hij verkoos uit te wijken naar de noordelijke Nederlanden vanwege de gruwelijkheden die de Spanjaarden begingen tegen “verkeerd gelovigen”. Zij werden
veroordeeld door de Katholieke Inquisitie, moesten een
vulgaire naam aannemen en hun bezit werd platgebrand.
Hij begon Maurits te helpen met zijn wiskundelessen en
militaire strategie en hield daarbij genoeg tijd over om in
Leiden te kunnen studeren. Het tientallig stelsel bestond
weliswaar maar werd door Stevin ook algemeen gemaakt, hij vond een notatie voor decimalen en daarmee
maakte hij de rekenregels voor optellen, vermenigvuldigen en worteltrekken. In z’n boek “de beghinselen van de
weeghconst” legt hij de optelling van krachten uit met
vectoren en constateert dat het Eeuwig roersel niet kan!
In zijn wisconstighe gedachtenissen behandelt hij het oplossen van de vierkantsvergelijking en het numeriek oplossen van differentiaal – en integraalvergelijkingen. Hier
wordt Leibnitz wel erkend als de grondlegger. Hij stelt de
regels vast voor perspectief tekenen en wat de sterrenkunde betreft geloofde hij Copernicus die in zijn heliocentrisch model de planeten in cirkelbanen laat draaien rond
de zon als middelpunt. In het model van Stevin draaien
de planeten in cirkels om iet of wat verschillende middelpunten. Copernicus was qua denkrichting al ver in de
goede richting. In Italië werd hij door zijn wiskundemeester Ferrari gewezen op de Alfonsine tabellen in Venetië
die over 250 jaar sterrenkundige metingen bevatten. Het
geocentrische beeld van Ptolemeus stond op het kantelpunt, maar niet zonder slag of stoot. Een regel uit die tijd
was dat de verhouding aarde water 30/70 is. Problemen
ontstaan als de zeevaarders nieuwe landen inpalmden
waardoor de 30/70 verhouding werd verstoord. Maar er
was ook een oplossing. De cartografen tekenden simpel-
Metius Magazine
blz 7
weg één of ander buitenland kleiner op de kaart tot de
verhouding weer klopte.
De Fransen claimen dat zij de stervormige forten hebben uitgevonden (Vauban 1633 -1707) maar het fort
Moers had Stevin al in 1604 opgericht.
In 1602 werd door hem op het Scheveningse strand
een zeilwagen gestart met daarop een delegatie geuzen, het publiek bestond uit gevangen genomen
Spaanse officieren (Nieuwpoort) die duidelijk gemaakt
werden hoe snel de geuzen ter plaatse konden zijn als
de Spanjaarden zich vanuit zee op onze kust zouden
wagen. De zeilwagen reed in twee uur 80 km!
Simon was de onwettige zoon van Cathelijne van der
Poort en Antheunis Stevin uit Ieper, zijn grootvader
Adriaan Stevin was burgemeester van Veurne en zijn
grootmoeder was Francine de Visch. Deze mensen
leefden in een tijd dat de Stellingen van Maarten Luther wel bekend waren, mensen als Erasmus, Vesalius, Mercator, Ortelius en Snellius waren beroemde
tijdgenoten. Karel V had een affaire met Maria van
Gheynst en hun dochter Margareta van Parma werd zelfs
de landvoogd. Het geschrift van Copernicus werd gedrukt
door ene Petreius die er zelf nog wat aan had toegevoegd (waardoor het standpunt van C. werd afgezwakt).
De uitvinder van de boekdrukkunst is per land verschillend. Stevin trouwt in 1610 met Catharina Carels en
koopt een huis in Den Haag aan de Raamstraat, het
echtpaar had al vier kinderen. Toen België zich verzelfstandigde mocht ieder van de 9 provincies een standbeeld van een beroemde zoon of dochter gaan oprichten.
Zo werd in Brugge na veel oppositie van francofielen en
katholieken een standbeeld van Stevin opgericht. Een
nieuwe erkenning voor hem is dat er een Vlaams onderzoekschip voor oceanografie naar hem is genoemd. Erkenning buiten België is bv. de afbeelding van zijn
grafschrift in ieder boek van de Feynman series op de inleidende bladzijde. Bij Den Oever staat zijn standbeeld
aan het begin van de afsluitdijk. Een groot man met een
geweldige creatieve geest hoort absoluut thuis in het rijtje
van de andere groten. Wat is er gebeurd dat dit niet
overal zo vanzelfsprekend is?
Beste leden van Metius en sterrenvrienden
Mijn goede vriend Arie Nagel heeft zijn kijker naar
Spanje verhuisd, waar hij mee doet aan een “op afstand bediend” geheel zodat hij nu thuis veel vaker dan
in Nederland zijn hobby Astrofotografie kan uitoefenen.
Daardoor is zijn chalet in Heeze (ten zuiden van Eindhoven) vrij gekomen; tot dusverre maakte hij daar zijn
opnamen vanuit een “blokhut” met verschuifbaar dak.
Hij wil zijn chalet nu verkopen, liefst aan iemand die de
behuizing van de kijker weer zou gebruiken. Je weet
nooit of er iemand een “nuttig” vakantiehuisje in het zuiden zou willen hebben.
informatie bij
Piet Cijsouw.
J.A. Rädeckerweg 39
1871 CJ Schoorl
tel. 072-8506409
e-mail [email protected]
blz 8
maart - augustus 2013
Verslag van de Metiuslezing van 24 januari 2013
Spreker: Dr. Anthony BrownOnderwerp: GAIA
Onze spreker is werkzaam aan de Universiteit Leiden en
van daaruit nauw betrokken bij het GAIA-project. Hij is de
voorzitter van de groep van ongeveer vierhonderd wetenschappers die zorg draagt voor de gegevensverwerking
van de data die GAIA met ongeveer 1 Mbps naar de
aarde zal terugzenden, gegevensverwerking die in een
aantal landen tegelijk zal plaats vinden. In Leiden wordt
nu de software voor het onderdeel fotometrie gemaakt.
GAIA is een Europees project, dat tot doel heeft de structuur van ons Melkwegstelsel vast te leggen en het recente verleden ervan te ontrafelen. Dit gebeurt door van
een groot aantal sterren (ongeveer een miljard) met tot
dusver ongekende nauwkeurigheid de positie aan de
hemel te bepalen. De nauwkeurigheid zal voor sterren tot
de 10e magnitude van de orde van 7 microboogseconden zijn (het boogje aan de hemel dat ongeveer overeenkomt met de grootte van een munt van één Euro op de
maan). Voor zwakkere sterren wordt de nauwkeurigheid
wel wat geringer, waarbij GAIA zal gaan tot sterren van
de 20e magnitude. Verder zullen de posities van de sterren op verschillende tijdstippen vergeleken worden, gedurende de 4 à 5 jaar die de missie zal duren. Dat levert
de parallax op (dit is de halve lengte van de ellipsvormige
beweging die een ster aan de hemel lijkt te maken als afspiegeling van de beweging van de aarde om de zon), en
daarmee de afstand van zo’n ster, en ook de eigen beweging langs de hemel van die sterren. Met behulp van fotometrie via diverse filters wordt van deze sterren ook de
kleur, de chemische samenstelling en daarmee de temperatuur, de leeftijd, de lichtkracht en de extinctie vastgelegd. Tenslotte wordt via (beperkt) spectroscopisch
onderzoek de snelheid naar ons toe of van ons af gemeten.
Een en ander leidt er dan toe, dat van een groot aantal
sterren in meer dan de helft van de schijf van de Melkweg de ruimtelijke eigenbeweging zichtbaar gemaakt kan
worden. In de illustratie is te zien welk bereik GAIA zal
hebben: van sterren in de witte gebieden worden metingen verwacht; bij de kleuren rood en geel en bij de
blauwe punt nabij de zon eveneens, maar dan met oplopende dichtheid.
Uit die gegevens zullen sterstromen tevoorschijn komen,
sterstromen die ooit ontstaan zijn door het invangen van
kleinere sterrenstelsels door ons eigen Melkwegstelsel.
Die oorspronkelijk compacte sterhopen of kleine sterrenstelsels zijn door de getijdewerking tijdens het invangen
ver uit elkaar getrokken, maar de ontstane “slierten” zijn
nog steeds herkenbaar als men maar de ruimtelijke snelheden van de individuele sterren kent. Helaas beschikken we tot nu toe niet over voldoende gegevens om over
grotere delen van de Melkweg heen die sterstromen te
herkennen, en dat is dus waar GAIA in moet voorzien. Als
dit slaagt, dan hopen we een reconstructie te kunnen
maken van de manier waarop ons melkwegstelsel andere
sterrenstelsels heeft ingevangen: een vorm van “astro-archeologie”.
In technische zin is GAIA een vervolmaking van de eerdere HIPPARCOS-satelliet, die soortgelijke metingen
heeft gedaan via eenzelfde principe. Maar HIPPARCOS
was veel beperkter: er werden ca. 120.000 sterren tot
magnitude 7 à 8 gemeten, met een positienauwkeurigheid tot 10 milliboogseconden. Toch revolutionair nauwkeurig vergeleken met wat er via aardse methoden
bereikbaar is!
Over GAIA als ruimtevaartuig
GAIA is een instrument met een massa van ongeveer
2.000 kg met een cilindervormige instrumentenmodule
van drie meter hoogte en anderhalve meter diameter,
staand op een schild (opgevouwen tijdens de lancering)
van 10 m diameter waarop de zonnepanelen zijn gemonteerd, gegroepeerd rond een vaste antenne. GAIA zal in
de loop van 2013 (in september?) met een Russische
Sojoez-raket worden gelanceerd vanaf een nieuw lanceerplatform van de ESA in Frans Guyana. GAIA komt
niet in een baan om de aarde, maar wordt gebracht naar
het Lagrangepunt L2. Dit is een positie ongeveer
1.500.000 km vanuit de zon gezien “achter” de aarde. In
dit punt is de gezamenlijke aantrekkingskracht van zon
en aarde zoveel groter dan die van de zon alleen, dat de
omlooptijd (alhoewel de baan ruimer is dan die van de
aarde) net weer één jaar bedraagt. GAIA blijft dus “achter” de aarde met de aarde mee om de zon draaien. Zo’n
baan is echter niet stabiel: in feite moet GAIA een soort
slingerbeweging om L2 heen maken en zijn er regematig
koerscorrecties nodig (waarvoor GAIA een raketmotor
aan boord heeft) om de afwijkingen binnen de perken te
Metius Magazine
blz 9
houden. Verder heeft GAIA heel lichte reactiemotoren
voor de standregeling. GAIA zal heel langzaam om zijn
as wentelen, één omwenteling per ongeveer zes uur. Bovendien zal GAIA de as van deze wentelbeweging in de
loop van het jaar geleidelijk laten draaien.
De instrumenten van GAIA
In de instrumentenmodule zijn twee rechthoekige spiegels opgenomen, waarvan het licht via een ingewikkeld
systeem van hulpspiegels (leidend tot brandpuntsafstanden van 35 meter!) tezamen op een paneel van CCDchips (in totaal 1 GB groot) valt. Dit paneel bevat stroken
voor achtereenvolgens de identificatie van de sterren,
een nauwkeurige doorgangsbepaling, spectraal onderzoek en fotometrie. De beide hoofdspiegels staan onder
een hoek van 106½ graad, een hoek die tot op hoge
nauwkeurigheid constant moet worden gehouden. Het instrument overigens dat deze nauwkeurigheid tot op picoboogseconden bewaakt, is ontworpen en gefabriceerd
door TNO. GAIA “kijkt’ dus naar twee richtingen tegelijk,
en ziet de twee beelden over elkaar heen geprojecteerd.
Daarmee wordt het mogelijk om sterbeelden van de eerste spiegel te vergelijken met gelijktijdig voorkomende
sterbeelden van de tweede spiegel. Het idee is, dat je de
positie van een ster liever niet moet bepalen ten opzichte
van een naburige (maar veel verder weg staande) ster,
maar ten opzichte van een ster die in een min of meer
loodrecht daarop staande kijkrichting heeft. De reden
daarvoor is weer, dat in het eerste geval de parallax van
de referentiester meetelt in de fout die zal ontstaan, terwijl in het tweede geval de parallax van de referentiester
wordt geëlimineerd. Althans, wanneer je in handige richtingen kijkt. Zie de afbeelding, waarin van een ster die
niet te ver afligt van de lijn die loodrecht staat op het vlak
van de aardbaan de parallax wordt gemeten. Enerzijds
(aan de linkerkant) met behulp van een referentiester die
ver weg maar in ongeveer dezelfde richting staat, anderzijds (aan de rechterkant) met een verre ster ongeveer in
het aardbaanvlak, met gebruik making van gunstige posities. Je meet in feite φ1 en φ2 om de parallax 2ω van de
te onderzoeken ster te bepalen. Daarbij kom je links uit
op
2ω = 2ѱ + φ2 – φ1, waar 2ѱ de (onbekende, in ieder
blz 10
geval storende) parallax is van de referentiester. Maar
rechts krijg je eenvoudigweg 2ω = φ2 – φ1, omdat op
de voor de meting gebruikte tijdstippen de referentiester
in dezelfde richting staat.
Wat mogen we nog meer van GAIA verwachten?
GAIA zal een aantal “bonus”-mogelijkheden opleveren:
detectiemogelijkheden waarvoor GAIA niet ontworpen is,
maar die vanzelf als extraatje zullen ontstaan. We mogen
denken aan:
De detectie van exoplaneten. Vanwege de zeer
nauwkeurige astrometrie mogen we verwachten, dat onregelmatigheden in de eigenbeweging zodanig zichtbaar
worden, dat de meeste exoplaneten ter grootte van minstens Jupiter tot op een afstand van 10 lichtjaar gevonden kunnen worden.
Verdergaande controle van de algemene relativiteitstheorie door het zien van verplaatsingen van sterren
ten gevolge van het gravitatieveld van een planeet uit ons
zonnestelsel.
De detectie van near earth objects: meteoren en
kometen die zeer dicht bij de aarde langs komen. Bestaande programma’s om deze objecten te detecteren
kunnen in de richting van de zon (d.w.z. overdag) niets
zien; GAIA staat verder weg en kan dichter langs de zon
kijken. Near earths objects zijn in principe gevaarlijk voor
de aarde (en de mensheid), maar we weten er nog te
weinig vanaf om ons ertegen te kunnen beschermen.
Het kan zijn, dat overigens onverklaarbare verschuivingen van verre sterren in de achtergrond van een
dichtbij staande ster aanleiding zal geven tot conclusies
als de aanwezigheid van een planeet bij die dichtbij
staande ster die met zijn zwaartekrachtveld de positie
van die verre ster verandert.
De lezing was uitermate boeiend, waarbij veel informatie
op een zeer duidelijk wijze naar voren werd gebracht. De
gebruikte illustraties (tekeningen en animaties) waren van
hoog niveau. De spreker werd dan ook met een langdurig
en hartelijk applaus bedankt aan het einde van zijn voordracht. Hij verklaarde zich bereid om t.z.t., wanneer er resultaten zijn, terug te komen voor een vervolglezing.
maart - augustus 2013
Agenda voor de Algemene Ledenvergadering van de
AWSV Metius
Datum
: vrijdag 22 maart 2013
Locatie
: Wijkcentrum “de Oever”, Amstelstraat 1,
1823 EV Oudorp
Aanvang
: 18.45 uur
1.
Opening en vaststellen agenda
2.
Mededelingen en binnengekomen stukken m.b.t.
deze vergadering.
3.
Goedkeuring van de notulen van de ALV van 30
maart 2012.
4.
Goedkeuring van het jaarverslag van de AWSV
Metius.
5.
Behandeling financieel jaaroverzicht 2012 & begroting 2014.
6.
Verslag van de kascommissie over 2012.
7.
Vaststellen van de contributies voor 2014.
8.
Goedkeuring van het financiële jaaroverzicht
2012 en goedkeuring van de begroting 2013.
9.
Samenstellen nieuwe kascommissie..
10.
Bestuurssamenstelling Vereniging.
11.
Verzoek van een school om samen te werken
aan een sterrenwacht met koepel op het dak van de
school.
12.
Ideeën vanuit de Vereniging.
13.
Rondvraag.
14.
Sluiting.
ad. 3 De notulen van de ALV van 30 maart 2012 zijn
opgenomen in het maartnummer van MM.
ad. 4 Het jaarverslag van de AWSV Metius is eveneens in deze uitgave van MM opgenomen.
ad. 5 Het financieel jaaroverzicht 2012 en de begroting
2014 zijn opgenomen in genoemde uitgave van MM.
ad. 7 Het bestuur stelt voor de contributie voor 2014
vast te stellen op € 25,00 voor leden, €12,50 voor gezinsleden en €10,00 voor jeugdleden. De toegangsprijs voor
betalende bezoekers blijft €5,00.
ad. 9 De heren C. Jansen (vz), De Leeuw en Schaaf
vormen in 2012 de kascommissie. De heer Schaaf is in
2012 toegetreden als reserve lid. De heer Jansen treedt
in 2013 af. In deze ALV moet er een nieuw reservelid
worden gekozen.
ad.10 De heer Van der Weiden is aftredend en stelt
zich herkiesbaar.
Eventuele voorstellen voor tegenkandidaten kunnen cf.
artikel 10, lid 2 van de statuten tot uiterlijk 7 dagen voor
de ALV schriftelijk bij de secretaris ingediend worden.
Ter informatie: het bestuur van de stichting Metius Sterrenwacht bestaat uit de heren M. Visser (vz), W.
Koomen (secr), W. J Braakman (penn), R.W v.d. Weiden,
R. Kroonenberg en L. Lambach.
Ad. 12 Leden worden uitgenodigd om ideeën m.b.t. het
functioneren van de vereniging kenbaar te maken.
Wim Koomen
Secretaris
Terugblik 2012
Voor u ligt weer een uitgebreid verslag van het afgelopen jaar
2012, dank zij het nijvere werk van onze secretaris Wim Koomen en de penningmeester Rian van der Weiden, die een voortreffelijk beleid voert, want de contributie bleef ongewijzigd en
dat in een tijd van crisis.
Helaas ontviel ons dit jaar ons erelid Jan Deugd. Een groot
veelzijdig technicus van weinig woorden. We namen afscheid
van hem in het crematorium te Schagen. Helaas lukte het ook
dit jaar niet om zijn zonnespectrograaf te demonstreren, daarom
prijs ik me gelukkig dat Jan en ik samen een paar keer proef gedraaid hebben en met succes.
We namen ook afscheid van Frans Nieuwenhout als bestuurslid
van de Vereniging; hij is opgevolgd door Rob Steegs, ook een
waarnemer pur sang.
Om het uiteendrijven van de Stichting ( materiële belangen) en
de Vereniging ( overige activiteiten) te voorkomen hebben we
besloten om de bestuursvergaderingen van de Vereniging
vooraf te doen gaan met een bestuursvergadering van de Stichting. Daar nemen we meestal zo’n half uur voor om de klokken
op elkaar af te stemmen. Dat lukt prima en we doen dat twee
keer per jaar.
Een woord van dank naar de Metius Magazine Redactie is
zeker op zijn plaats. Geweldig dat we leden hebben die zich
daar voor willen inzetten!
Ook dit jaar was er een sterrenkunde cursus, zelfs twee: één in
Castricum en de andere in Alkmaar. Het is altijd weer een feest
om de certificaten te mogen uitreiken omdat het telkens weer
enthousiaste mensen zijn. De inzet van het team docenten
werd dit jaar beloond met de Metius jaarprijs.
De jongste loot van Metius is natuurlijk de Werkgroep Weerkunde en het doet me deugd u te melden dat het met deze boreling goed gaat. In het zaaltje van het buurthuis in Overdie was
de laatste keer zelfs een tweede rij stoelen nodig!
Omdat we natuurlijk de aansluiting met deze dynamische maatschappij niet willen missen is er apart aandacht besteed aan de
website en PR. We hopen daarvan de vruchten te plukken in de
komende tijd.
Een hoogtepunt vond ik de geanimeerde excursie naar de sterrenkundige vereniging Orion te Bovenkarspel. Het was een
ware uitwisseling in een prima sfeer, culinair onderstreept met
een heerlijk etentje in het restaurant IJgenwijs.
Een ander hoogtepunt was de lancering van het boek “Wiskunde als familiebedrijf” op 1 oktober. Het gaat over de man
waar onze Vereniging naar genoemd is. En wij waren daar uitgenodigd om het boek in ontvangst te mogen nemen. Een hele
eer!
Het waarnemen zat dit jaar niet mee door de weersomstandigheden, ondanks verwoede pogingen van Rob Steegs. Omdat
de gewone leenkijker niet meer werd uitgeleend, is die verkocht: Angelique is de gelukkige. Het goede nieuws is dat het
waarnemen via de ABT een impuls krijgt door een gebruiksvriendelijker interface, waarover u later uitgebreider wordt geïnformeerd. Hopelijk haalt dat u over de drempel om van de ABT
gebruik te maken.
En natuurlijk hadden we onze Metius lezingen en Eigen Avonden. Eén spreker kwam uit Brussel, Walter van Rensbergen, die
een prima verhaal hield over Simon Stevin. Aangezien hij niet
op die avond terug kon reizen kreeg hij vriendelijk onderdak bij
Karel de Leeuw. Naar verluidt hebben ze beiden een fantastische avond gehad. Een ander hoogtepunt vonden velen de Me-
Metius Magazine
blz 11
tiuslezing over zwaartekrachtsgolven. Waar maak je dat toch
mee dat je voor zo weinig geld zo’n fantastische avond hebt.
Voor de Stopera ben je al gauw € 100 kwijt en valt het vaak
tegen terwijl dit nog geen € 4 kost en ongekende vergezichten
oplevert. Ook dit jaar dus was er weer die aanhoudende fascinatie over het uitspansel. Ik hoop van harte dat dit een vervolg
heeft in het komende seizoen.
Gewoon lid
Gezinslid
Jeugdlid
0
Totaal
131
130
1
0
137
136
1
ACTIVITEITEN VAN DE COMMISSIES EN WERKGROEPEN
Mees Visser
Onderwijs
HET BESTUUR
Het bestuur kwam in 2012 twee keer bijeen voor een bestuursvergadering. Het is gebruikelijk dat de eerste vergadering in februari plaatsvindt. Op die avond ligt de nadruk vooral op de
voorbereidingen voor de a.s. ALV. De tweede vergadering vindt
in het najaar plaats. Dan ligt de nadruk op lopende (en niet-lopende) zaken en wordt een aanzet gegeven voor de begroting
van het komende jaar.
De organisatie van de Landelijke Sterrenkijkdagen, de Eigen
avonden, de Nacht van de Nacht en de excursie kwamen voor
rekening van het bestuur. Ook de uitvoering van die evenementen is voor een belangrijk deel in de handen van de bestuursleden.
Bestuurssamenstelling:
Tijdens de ALV van maart 2011 is de samenstelling van het bestuur van de Vereniging vastgesteld:
Naam
Functie
Datum aftreden
Mees Visser
Voorzitter
maart 2015
Wim Koomen
Secretaris
maart 2014
Rian van der Weiden
Penningmeester
maart
2013
Rob Steegs
Lid
maart 2015
Piet Cijsouw
Lid
maart 2014
Metius heeft in het jaar 2012 twee inleidende sterrenkundecursussen verzorgd: één in het voorjaar voor de Volksuniversiteit
Castricum (die inmiddels helaas is opgeheven) en één in het
najaar voor de Volksuniversiteit Alkmaar en omgeving. Beide
cursussen droegen de naam “Sterrenkunde: een kennismaking”; de inhouden waren vrijwel identiek hetgeen ervan getuigt
dat de vernieuwing die vanaf 2010 heeft plaatsgevonden tot
een stabiel geheel heeft geleid.
Beide cursussen bestonden uit 9 avonden theorie plus één
avond waarnemen. Voor de cursus in Castricum werd deze laatste avond gerealiseerd bij de sterrenwacht van Metius in Bakkum; voor de cursus in Alkmaar is hetzelfde de bedoeling maar
door weersomstandigheden heeft dit niet meer in 2012 plaats
kunnen vinden.
De cursus in Castricum had 18 deelnemers, waarvan er 17 het
getuigschrift hebben verkregen. In Alkmaar waren er 11 deelnemers, die allen het getuigschrift ontvingen. Blijkens zowel de resultaten van de afgenomen enquêtes als de persoonlijke
antwoorden op vragen die tijdens de uitreiking van de getuigschriften werden gesteld, heeft men de cursussen zeer op prijs
gesteld.
De deelnemers aan beide cursussen kregen gratis toegang tot
de Metiuslezingen binnen hun cursusperiode.
Piet Cijsouw.
Werkgroep PR
Contributie: De jaarcontributie voor 2012 bedroeg € 25,50 voor
leden, € 10,-- voor jeugdleden en
€ 12,50 voor gezinsleden. De entreeprijs voor de lezingen voor
belangstellenden is vastgesteld op
€ 5,00
Het bestuur van de stichting is als volgt samengesteld:
Mees Visser
(in 2015 aftredend)
Wim Koomen
(2014)
Willem Jan Braakman
Rob Kroonenberg
Leendert Lambach
(2014)
Rian van der Weiden
(2013)
Voorzitter
Secretaris
Lid
Penningmeester (2013)
(2015)
Lid
Lid
De vereniging stelt zich tot doel het populariseren van de weeren sterrenkunde in Alkmaar en omgeving in de meest brede zin.
In dat kader worden PR activiteiten gedaan. De Metius website
wordt verzorgd door Harry Zwart en de andere activiteiten door
Gerard Hoogeland die het stokje per 1 juli 2012 aan mij heeft
overgedragen. Vanaf die datum heb ik voor de lezingen in het
najaar de persberichten opgesteld en ter beschikking gesteld
aan zo’n 10 lokale en regionale bladen. Daarnaast heb ik een
bijdrage geleverd voor een campagne voor de cursus sterrenkunde in de volkshogeschool Alkmaar waarvoor een advertentie
is geplaatst en flyers en posters zijn gedrukt en uitgedeeld op
diverse plaatsen, vooral bibliotheken. Het persbericht daarvoor
bleek niet door de kranten te zijn gebruikt.
De aankondiging van de lezingen is nu ook te vinden op de
website van science out, die opereert landelijk en plaatst zelf
sommige events in de landelijke dagbladen. http://www.scienceout.nl/
De aankondiging van lezingen in het informatieblad van de Koepel gebeurt op hun initiatief m.b.v. onze website.
Henk Verbeek
Ledenbestand: De vereniging heeft een gezonde groei doorgemaakt met een ledenbestand, dat inmiddels is opgelopen van
131 naar 137 leden.
Type leden
1-1-2012
31-12-2012
blz 12
Aantal per
Aantal per
Werkgroep Lezingen
Er wordt op het moment weer hard gewerkt om op meerdere
manieren aan sprekers te komen
In 2012 hebben we weer 7 lezingen verzorgd met externe sprekers. Daarnaast stonden de “Eigen avonden” op het pro-
maart - augustus 2013
gramma.
27-01-2012
24-02-2012
Prof. M. Spaans
30-03-2012
27-04-2012
18-05-2012
28-09-2012
26-10-2012
gen
30-11-2012
21-12-2012
Huygens door Prof. Dr. V. Icke
Over het ontstaan van leven op aarde door
Hubble beelden door Drs. E. Mathlener
Ruimtereizen door Prof. Ir. K.F. Wakker
Eigen avond door diverse sprekers
Saturnus, Huygens en Titan door Dr. H. Olthof
Simon Stevin door Prof. Dr. W. van RensberGravitatie door Prof. Dr. J. van den Brand
Eigen avond door diverse sprekers
Overzicht van het aantal bezoekers per lezing volgens de intekenlijsten
Maand Aantal
2011
Aantal
2012
Januari 43
65
Februari 58
70
Maart 50
52
April
38
35
Mei Eigen Avond 26
September
48
Oktober 47
39
November
58
December Eigen Avond
24
57
67
18
22
Totaal
386
431
Metiusvertegenwoordiging in de verenigingsraad
Eenmaal per jaar komt in Utrecht de Verenigingsraad (VR) van
de KNvWS bij elkaar. Dit keer was dat op 15 mei. Deze keer is
Hans de Nobel wederom de vertegenwoordiger van Metius geweest. Er was de nodige discussie over de notulen van de vorige vergadering, maar die rimpels werden vlot gladgestreken.
Hans heeft benadrukt, dat de data voor de Landelijke Sterrenkijkdagen niet in schoolvakanties gepland moeten worden, hetgeen vorig jaar als hinderlijk werd ervaren. Ook was er in de
vergadering aandacht voor het meer integreren van de werkgroepen weerkunde. De KNvWS is in overleg met het KNMI of
er nuttige activiteiten zijn te organiseren, die verder uitgewerkt
kunnen worden. Zodra hier meer over bekend is neemt de
KNvWS kontakt met Metius op
Eigen Avond in mei
Op vrijdag 18 mei 2012 is een Eigen Avond gehouden, tevens
de laatste bijeenkomst van het seizoen
2011 - 2012. Deze vond vroeg in de maand plaats vanwege het
daaropvolgende Pinksterweekeinde.
Van het bestuur was Rob Steegs aanwezig; overige bestuursleden waren verhinderd.
Het totaal aantal aanwezigen bedroeg 24; sluiting om 22:15.
1. Inleiding en geplande waarneemactiviteiten te Bakkum (Rob
Steegs).
De aanwezigen worden welkom geheten. In het kort wordt verteld dat de spectroscoop
momenteel in reparatie is; de besturingskast is defect vanwege
een doorgebrande
transformator. De documentatie is inmiddels aanwezig, verkregen door bemiddeling van de
zoon van Jan Deugd.
De planning is om na het voltooien van de reparatie en het inregelen van de besturing, een
waarneemdag te organiseren, met als onderwerp onze eigen
ster: de Zon. Deze zullen we dan
waarnemen met behulp van de 20cm. Celestron kijker voorzien
van een foliefilter, de
zonneprojector, de spectroscoop en het liefst ook met behulp
van een Hα kijker. Inge belooft na
te gaan wie van de leden zo’n instrument heeft. Omdat de Zon
op een maximum afstevent,
is er veel activiteit te zien zoals zonnevlekken en protuberansen.
De datum zal te zijner tijd bekend worden gemaakt door middel
van een mailing aan alle leden.
Vraag van de leden: Zijn er nog activiteiten gepland voor de
Venus overgang op 6 juni?
Antwoord: Er zijn geen activiteiten gepland. De Zon staat heel
laag, alleen het einde van de
overgang is zichtbaar, en het tijdstip (vroeg op de ochtend op
een werkdag) maken het tot een
onwaarschijnlijk succes. Tip van Leendert: Er zijn wereldwijd telescopen online die real-time
beelden van de overgang zullen laten zien. Ook op Youtube zullen ongetwijfeld filmpjes worden
gepubliceerd (net als van de 2004 overgang).
2. Kaeskoppenstad 2013 (Henk Verbeek).
Metius is benaderd voor een bijdrage aan het evenement Kaeskoppenstad in 2013. Men wil in
2013 extra aandacht schenken aan historische personen die
een bijdrage hebben geleverd aan
de wetenschap. Adriaan Metius mag daarbij niet ontbreken!
Men laat ons vrij te bedenken hoe
we dit gestalte willen geven. Belangrijk is daarbij een groot publiek (> 30.000 bezoekers) en met
name de jeugd (bèta onderwijs) aan te spreken. Er zijn diverse
ideeën, van het uitbeelden van
Metius (Mees is bij verstek als vrijwilliger “aangewezen”) tot het
inrichten van een sterrenwacht
inclusief messing instrumenten. Op de website van Metius staat
gelukkig veel te lezen over
Metius. Het instellen van een werkgroep is toch wel nodig hiervoor. Henk peilde de
belangstelling op ludieke wijze: “Wie wil er NIET meedoen aan
het organiseren?!” Conclusie:
iedereen is bereid... Wordt ongetwijfeld vervolgd.
3. Cursus Sterrenkunde (Hans Klein Woud).
De grondig gemoderniseerde cursus sterrenkunde is voor het
eerst, en met succes, gegeven in
de VU Castricum. Het docententeam dat als vanouds bestaat
uit Piet Cijsouw, Henk Klippel en
Hans Klein Woud is uitgebreid met Hans Dijkstra en Rob
Steegs. De cursus nieuwe stijl is wat
ingekort, zo wordt er weinig of niets verteld over de historie, en
ook de wiskunde is weggelaten.
Desondanks is de Relativiteitstheorie goed uit te leggen! De
cursus bestaat nu uit 10 avonden van
2 uur en er is voorzien in een waarneemavond.
De cursisten hebben na afloop een enquête ingevuld, waaruit
grote tevredenheid bleek zowel
over de inhoud als over de docenten. Met wenste alleen meer
aandacht voor de Zon. Deze succesvolle cursus heeft ook enkele nieuw leden opgeleverd.
Er zijn plannen voor een vervolgcursus. Deze cursus vereist wel
enige voorkennis: wiskunde en
natuurkunde op HAVO/VWO niveau. Ook bijzonder geschikt
voor Metius leden die hun kennis
willen bijspijkeren!!
Metius Magazine
blz 13
Nadere info volgt via e-mail of het Metius Magazine.
4. Foto’s, van en door Rob Kroonenberg.
Rob laat enkele prachtige opnamen zien, onder meer van de
dubbelster Izar (ook bekend als ε
Bootis), M42 inclusief het beroemde Trapezium, en van Wega
met daarbij de komeet HondaMrkos-Pajdusakova. Wel is er verwarring over deze opname:
hoewel de komeet duidelijk zeer
groen blijkt, is er ook gesuggereerd dat dit een melkwegstelsel
is genaamd PGC2121919. Dit
melkwegstelsel is echter onvindbaar op diverse kaarten en catalogi, en vanwege de kleur is de
kans toch wel groot dat het toch een komeet betreft. Vereist
nader onderzoek....
5. Werkgroep Weerkunde (Karel de Leeuw).
De Werkgroep Weerkunde bestaat uit 6 a 8 leden, die elke 4
weken bij elkaar komen. De rode
draad wordt gevormd door het boek “Weerkunde, meteorologie
voor iedereen” door Kees
Floor. Er wordt per bijeenkomst een hoofdstuk besproken en
uitgediept. Het boek is bijna uit, en
het volgende seizoen zal meer diepgang niet geschuwd worden.
Ook zijn er plannen om een weerballon op te laten. Er ontstaat
een korte discussie over wat nu
wel en niet de lucht in mag worden gestuurd, en tot welke afmetingen en hoogte.
Ook wordt duidelijk de wens kenbaar gemaakt dat de activiteiten van de diverse werkgroepen,
zoals de data van de bijeenkomsten, op de Metius website
moeten worden vermeld. Prima idee!
6. Excursies (Rob Steegs).
De mening van de aanwezigen is gepeild ten aanzien van toekomstige (mini)excursies. Er is
gesproken over het Teylers Museum te Haarlem, de Leidse
Sterrewacht en het KNMI.
Er blijkt veel animo te zijn, zelfs 2 excursies per jaar zijn welkom! Wel zullen we gebruik moeten
maken van ons netwerk, zodat we meer te zien krijgen dan het
gewone publiek.
7. Interessante websites (Rob Steegs).
Gedurende de avond komt het medium Internet regelmatig ter
sprake. Als interessante
websites zijn genoemd:
www.meteoblue.com met uitgebreide weervoorspellingen voor
de waarnemer,
www.spaceweather.com met alles over de Zon en haar effecten
op de Aarde, en
www.youtube.nl genoemd in verband met filmpjes van de Venus
overgang.
Rob Steegs
Eigen Avond in december
Op 21 december was er weer de tweede Eigen Avond van het
jaar 2012. Ruimte om elkaar te ontmoeten en er werd ook tijd
ingeruimd om leden hun eigen verhaal te laten vertellen. Hiervan volgt een kort verslag, niet noodzakelijk in de juiste volgorde. .
Hans Klein Woud beet de spits af met ervaringen over zijn studie Sterrenkunde. Hij vertelde over zijn ervaring in globale termen en hoopt dat eens dunnetjes en met meer details over te
doen op de Werkgroep Theoretische Sterrenkunde.
Frans Nieuwenhout onthulde ons dat de op Afstand Bestuurbare Telescoop, die er een stuk gebruiksvriendelijker uit ziet:
een sterrenkaart is als startpunt zodat je meteen weet waar je
ongeveer zit.
Vervolgens vertelde Karel de Leeuw hoe het in de jonge Werk-
blz 14
groep Weerkunde aan toegaat. Ze bespreken daar een weerkunde boek van Kees Floor, dat op internet te zien is incl. vele
verhelderende animaties. De laatste keer waren er elf leden,
wat noopte tot een dubbele rij stoelen!
Rob Steegs ging in op de activiteiten van de Werkgroep Waarnemen en herinnerde ons aan de wat tegenvallende zomer,
zodat we zelfs niet één keer de zonnespectrograaf hebben kunnen gebruiken. Jammer. Hij riep ons op om ons aan te melden
voor het onderhoud aan de sterrenwacht, in het bijzonder het
voegwerk van de fundatie en schilderwerk van het PWN huisje.
Het bestuur streeft er naar om voor de leden interessante Metius-lezingen en excursies te organiseren. Staande deze bijeenkomst vroeg Mees Visser naar suggesties voor lezingen:
1.
Antares detector
2.
Higgs deeltje nu en in de toekomst
3.
Curiosity op Mars
4.
Messenger satelliet Mercurius
5.
Kernen van melkwegstelsels
6.
Theorie van Erik Verlinde als alternatief voor de oerknaltheorie
7.
Ontstaan, evolutie en opbouw van sterren (zoals de
zon)
8.
Sterbedekkingen zowel door maan als door andere
sterren/planeten
9.
Donkere materie en donkere energie
10.
Weerkunde.
Zo ook voor excursies:
1.
Bezoek aan Sonnenborgh in Utrecht
2.
Sackler museum in Leiden ( astrofysica)
3.
Leidse sterrenwacht.
4.
Maken van lenzen - spiegels.
Ook werd de mening gepeild om als Vereniging mee te doen
met Kaeskoppenstad 2013. Althans daarvoor is Metius gevraagd om daar aan mee te doen. Het idee is dat we de historische figuur Metius uitbeelden, op een creatieve manier die
interessant genoeg is voor het publiek dat zich dan al wandelend begeeft door de tot de Middeleeuwen omgebouwde binnenstad van Alkmaar. Daarbij kan gedacht worden aan een
klaslokaal, waar bv één van de Metius-leden een “sterrenkundig” verhaal houdt voor een klasje met leergierige pupillen. We
hebben dus een Metius nodig, hoeft natuurlijk niet per se een
man te zijn, een travestiet – verkleding van de persoon van de
andere sekse - is ook goed mogelijk en figuranten, die het lokaal bevolken om publiek te trekken. Dat zou een mogelijkheid
zijn. Een peiling onder de aanwezigen leverde een commissie
op bestaande uit Chris Sijm, Henk Verbeek en ikzelf, die de uitvoerbaarheid van dit idee binnenkort bespreken. Als je dit leuk
vindt, laat me dat dan weten en dan word je uitgenodigd om
verder mee te denken.
De avond werd afgesloten door Hans de Nobel, die eigen opnamen van Orion liet zien, bij verschillende belichtingstijden en filters. Hij wist gaaf te vertellen hoe hij op een uiterst voordelige
manier aan zijn loodzware lens kwam. De details verklap ik hier
niet, dat moet u echt zelf maar aan Hans vragen. Alles bij elkaar
was het een geanimeerde avond, uitstekend verzorgd door de
leden zelf incl. een drankje op kosten van de penningmeester.
Kortom een prima avond helemaal in de geest van hoe de
Eigen Avond bedoeld is!
Mees Visser
Metius Jaarprijs en erelidmaatschap
In de commissie is de heer Braakman als voorzitter opgevolgd
door de heer Lambach.
De commissie heeft aan het bestuur voorgesteld om “de cursus”
de Metius jaarprijs toe te kennen. De heer Lambach geeft een
maart - augustus 2013
motivatie: Bij de oprichting van de Vereniging is de cursus in het
leven geroepen. Vanaf 1998 is die daadwerkelijk in werking getreden. Hij heeft zelf in 1999 deelgenomen en is daarna (net als
zovele cursisten) lid geworden van Metius. Als voorzitter heeft
hij later vele diploma’s mogen uitreiken. Een enkele keer is de
cursus niet doorgegaan vanwege te weinig aanmeldingen, maar
ook is er een paar keer een dubbele cursus geweest. De cursus
heeft veel voor de Vereniging betekend. En niet alleen in de
vorm van het groeiend aantal leden.
Het bestuur heeft dit voorstel van harte aangenomen en heeft
besloten om alle docenten, uit het heden en verleden, de prijs
toe te kennen. Het is een boek geworden met een ex libris van
Metius op het schutblad naar een ontwerp van Harriet Koomen.
Bij de symbolische uitreiking van de prijs aan de heer Braakman
vult de voorzitter de heer Lambach verder aan. De cursus is
zeer belangrijk voor de popularisering van de sterrenkunde
en…het levert nog geld op! De ontwikkeling in presentatietechnieken is leuk om te memoreren. Van overheadsheets via lcdscherm naar Power Point presentaties met laptop en beamer.
In de loop van de avond wordt een aantal boeken aan de (oud)
docenten uitgedeeld. De overigen krijgen hun boek later thuis
bezorgd.
In zijn dankwoord memoreert de heer Braakman de samenwerking met de Volks Universiteit Alkmaar e.o. en het feit, dat de
cursisten altijd zeer enthousiast zijn. Redenen om vooral door
te gaan met de cursus!
Applaus!
kers van de site meldden dat de virusscanner ingreep bij het
bezoeken van onze site. Een Trojan-virus leek agressief aanwezig te zijn. Reden genoeg om de website offline te halen en een
onderzoek te starten. Marco dook in de gegevens die op de server staan en heeft diverse tests uitgevoerd. Uiteindelijk bleek,
ver verstopt in de data, een verwijzing naar een inmiddels niet
meer bestaande website de boosdoener te zijn. Gelukkig een
onschuldige aanleiding, waar de virusscanners op afgingen. De
link is verwijderd en de website kon weer online.
Metius Magazine
Reeds eerder in Metius Magazine vermeld, althans bij velen van
de vereniging bekend, bespreken we het omvangrijke boek “An
Introduction to Modern Astrophysics (MODAS), van Caroll &
Ostlie.
Dit boek behandelt vele aspecten van de sterrenkunde. Aandacht is besteed aan hemelmechanica, stervorming, inwendige
van sterren, de steratmosfeer en aanverwante onderwerpen.
Denk hierbij aan de SRT en de ART, de laatste hoofdstukken
omvat de kosmologie. Hierin wordt aandacht besteed aan onderwerpen zoals uitdijing van het heelal etc.
In het afgelopen jaar is MM wederom 4x verschenen, waarvan
het maart/april nummer zoals gebruikelijk met de gegevens voor
de Algemene Leden Vergadering als dubbeldik nummer. De oplage van MM is 140 stuks, een aantal meer dan het aantal
leden, omdat het magazine ook aan externen verstuurd wordt,
zoals Zenit, het bestuur van de KNVWS, onze gewaardeerde
adverteerders en een bevriende vereniging in het noorden van
het land. Maar ook de sprekers, schrijvers van een fijn artikel in
MM, de bibliotheken van Alkmaar en een aantal sponsors en
dergelijke (met het oog op promotie van onze vereniging, zoals
de Landelijke Sterrenkijkdagen en de clubavond) ontvangen
een nummer.
De redactie is ook erg blij met de inbreng van (vooral de al jaren
voor het blad schrijvenden) Klaas Kroesen en Marcella Houweling en natuurlijk ook alle andere leden die (on)regelmatig een
bijdrage leveren.
Met deze inbreng van onze leden is en blijft het blad een
spreekbuis van onze hele vereniging.
Hans Dijkstra
Website
De werkgroep Metius Website is in 2012 qua samenstelling
aangepast. De huidige bezetting is: Harry Zwart (website beheer), Gerard Hoogeland, Marco Seijnen en Rob Steegs (reserve beheer), Henk Verbeek (PR- coördinator) en Piet Cijsouw
(vanuit het bestuur).
In 2012 is een begin gemaakt met het stap voor stap actualiseren van de website. Piet doorzoekt de site op verouderde data
en onjuiste gegevens en doet voorstellen voor aanpassingen.
Om de inhoud van de website te verbeteren wordt, daar waar
nodig, Henk als PR-coördinator nadrukkelijk betrokken bij de
aanbevelingen.
Het afgelopen jaar is de website weer goed bezocht. Maar liefst
3.265 maal tikte de teller een individuele bezoeker aan. Sinds
de meting in 2007 is gestart, werd de website ruim 24.500x bezocht!
Medio juli 2012 werd er groot alarm geslagen. Diverse gebrui-
Harry Zwart
Werkgroep Theoretische Sterrenkunde (WTS)
Verwijzend naar voorgaande jaarverslagen van de werkgroep
WTS is op te merken dat werkgroep de bijeenkomstenfrequentie van eens per maand nog steeds strak aanhoudt. Zo is de
werkgroep in het jaar 2012 negen maal bij elkaar geweest. De
locatie is nog steeds het buurthuis “Oud Overdie” Kortenaerkade 23, te Alkmaar. De werkgroep omvat 12 leden, te weten
de heren:
H. van der Werve, M.H.H. Höfelt, H.A. Verbeek, H.T. Klippel,
P.L. Cijsouw, L. Lambach, S. Haijma, R.B. Kroonenberg, M.Visser, W.Kuipers, J.Klein Woud, M.A. van den Bogaerde
Daarnaast ontvangen belangstellenden ter informatie de
agenda en verslagen van de WTS bijeenkomsten.
Om de onderwerpen goed te kunnen volgen, is enige kennis
van de basis begrippen van de wiskunde en rekenkunde en begrippen als kinetische energie ( ½ mv²) en de thermische energie (kB T) wel nodig. Vragen en opmerkingen van toehoorders
worden overigens door de sprekers zo goed en zo kwaad uiteengezet en verklaard. Bedenk dat drie van de vijf docenten
van de Metius – sterrenkunde cursus, leden zijn van de werkgroep WTS.
Binnen de werkgroep is afgesproken om korte samenvattingen
te componeren en deze te publiceren in Metius Magazine, om
zo grotere bekendheid te geven aan de werkgroep WTS.
Het aantal onderwerpen in het jaar 2012 was divers. Naast de
behandelde hoofdstukken uit het boek MODAS, is onder andere
aandacht besteed aan het Higgs deeltje.
Als voorbeeld moge dienen, de bijdrage van de heer Cijsouw,
een samenvatting van hoofdstuk 9 uit MODAS, gepubliceerd in
MM januari / februari 2012 nummer 192.
Aansluitend in MM van september / oktober 2012 nummer 194
vindt u op pag. 15 een bijdrage van de heer Klippel. Deze bijdrage behandelt het onderwerp “Het Inwendige van Sterren”.
Uit voorgaande is af te leiden dat de werkgroep naar behoren
functioneert.
Verder heeft de penningmeester van de Vereniging een bedrag
beschikbaar gesteld om de kosten van de WTS bijeenkomsten
beheersbaar te houden. Dit geldt overigens ook voor de andere
werkgroepen.
De werkwijze is als volgt: Bij overschrijding van de werkelijke
kosten, er wordt van de leden een bijdrage gevraagd van EUR
Metius Magazine
blz 15
3.= legt de vereniging het verschil bij. Of bij een teveel wordt het
bedrag wederom in de pot gedaan.
Martin van den Bogaerde.
Doordat het apparaat nu een stuk gebruiksvriendelijker is geworden hopen we dat we in 2013 velen van u kunnen overhalen
om het nogmaals te proberen. Wie nog geen inlogcodes heeft:
stuur een email naar: [email protected].
Frans Nieuwenhout
Werkgroep Sterrenwacht Bakkum en waarnemen
Het waarneemjaar 2012 ging uitstekend van start.
Op 16 januari, en op 22 maart waren de omstandigheden erg
gunstig, en is er veel plezier beleefd aan de wonderen van de
sterrenhemel. Zo was de hemel in januari zeer transparant.
Door gebruik te maken van een UHCS filter was het uitzicht op
bijvoorbeeld de Orion nevel spectaculair.
Op 27 maart leken de omstandigheden ideaal om met de cursisten Sterrenkunde waar te nemen. Gezien de grootte van de
groep, zo’n 15 personen, was ervoor gekozen om buiten waar
te nemen met 2 kijkers. Helaas was er toch veel sluierbewolking
maar dit mocht de pret niet drukken. De heldere objecten waren
goed te zien, maar nevels waren helaas onzichtbaar. Op het
einde van de avond slaagden we er nog in Saturnus in het vizier te krijgen, wat een leuke afsluiting van de gezellige avond
was.
Er waren plannen om in de zomer een waarneemmiddag te organiseren, om de zon waar te nemen.
Eerst moest echter de besturing van de spectroscoop worden
gerepareerd, die tijdens een test rooksignalen produceerde. Helaas is door ongunstige weersomstandigheden, en de beperkte
beschikbaarheid van een Hα kijker, het er niet van gekomen.
Het nieuwe waarneemseizoen ging weer uitstekend van start
met het waarnemen van de Perseïden. In tegenstelling tot voorgaande jaren kozen we ervoor om op het strand bij Egmond
aan Zee te gaan waarnemen. Er werd gestart met een kop koffie op een terrasje, en zonder te worden geplaagd door muggen
konden we met een groep van meer dan 10 personen genieten
van het hemelse schouwspel.
De start van het nieuwe seizoen bleek achteraf meteen de afsluiting, want door ongunstige weersomstandigheden is er
sindsdien niet meer waargenomen, met één uitzondering: de
Nacht van de Nacht.
Rob Steegs
Werkgroep Weerkunde
Voor de werkgroep Weerkunde was 2012 een jaar van consolidatie. Na de (her)oprichting in 2011 beschikken we inmiddels
over een stabiele basis. Van de geplande 9 bijeenkomsten konden er 8 doorgang vinden. Alleen in september speelde het buitengewoon fraaie nazomerweer ons parten. En onze leden
vinden september blijkbaar een uitstekende vakantiemaand.
Maar vrijwel alle andere bijeenkomsten kenden een goede opkomst. Reeds geruime tijd staan er 12 personen op de uitnodigingenlijst en de eerlijkheid gebied te zeggen dat onze
vergaderruimte er ook niet meer aan kan.
Als een rode draad door al onze vergaderavonden loopt de behandeling van de online-versie van het boek WEERKUNDE
(Meteorologie voor iedereen). Dit is een boek dat voor ons het
goede niveau heeft.
Bovendien is het internet altijd dichtbij als er andere bronnen
geraadpleegd moeten worden. Uiteraard kwamen er in de loop
van het jaar ook andere zaken aan de orde. In juni konden we
bij wijze van seizoenafronding genieten van een film van National Geographic: Stormen op onze planeet en daarbuiten. Voor
de oktoberavond had een van de onze leden de statistieken van
de afgelopen zomer uitgeplozen en geordend. Een prima poging om het 2012-zomerweer objectief te beoordelen. Vermeldenswaardig is verder een goed onderbouwde uitleg van de
Corioliskracht. Tot slot kregen we in de laatste twee maanden
uitleg over optische verschijnselen in de atmosfeer.
Wat nog steeds niet van de grond is gekomen zijn activiteiten
buiten de vergaderruimte. Contacten met het KNMI over eventuele waarnemingen bloeden dood. Hieraan ten grondslag liggen hoogstwaarschijnlijk budgettaire redenen. Privatisering van
overheidsdiensten heeft natuurlijk ook zijn schaduwkanten.
Als we echter met een positief geluid mogen afsluiten: Een excursie naar het windturbinetestpark van ECN in het voorjaar van
2013 is zo goed als zeker.
Karel de Leeuw
Werkgroep Afstand Bestuurbare Telescoop (ABT)
Overige activiteiten
De op afstand bestuurbare kijker van Metius is ook in 2012
weer veel gebruikt. In totaal zijn er in dit jaar 9981 opnames gemaakt door zeven Metius leden. Dit was als volgt verdeeld:
Twan Bekkers
33
Reijer van de Brink
191
Jaap Los
21
Lango Metten
879
Frans Nieuwenhout
319
Marco Seynen
10
Inge van de Stadt 8528
Marco Seynen, met assistentie van Inge van de Stadt, heeft
een nieuwigheid aan de besturingssoftware toegevoegd. De kijker kan nu via een soort planetarium programma naar het gewenste object gestuurd worden. Doordat je een
overzichtskaartje te zien krijgt waarin de helderste en meest
gunstig gelegen objecten, zoals bolhopen en sterrenstelsels, in
aangegeven zijn, is het vinden van een geschikt waarneemobject nu heel gemakkelijk worden. Je kunt nu ook goed zien
welke objecten hoog aan de hemel staan en welke binnenkort
achter de bomen of huizen zullen verdwijnen. Begin 2013 zal
deze nieuwe versie verspreid gaan worden onder iedereen die
zich aangemeld heeft (inmiddels zijn er nu 40 mensen die de inlogcodes hebben ontvangen om de kijker te kunnen bedienen).
blz 16
Mediatheek
De mediatheek is op alle avonden van de lezingen opengesteld
en mag telkens weer op een (kleine) belangstelling verheugd
zijn.
Landelijke Sterrenkijkdagen
Op vrijdag 9 & zaterdag 10 maart 2012 nam de AWSV Metius
weer deel aan de jaarlijkse Landelijke Sterrenkijkdagen. De Nicolaas Beetsschool, waar we jaren welkom zijn geweest, had
net een nieuwe direktie gekregen, die niet wenste mee te werken, behalve voor een (onbekende) financiële bijdrage. Dit was
voor Metius een reden om hier niet meer de LSK te houden.
Gelukkig hadden we in het verleden een paar keer prettig samengewerkt met de school “de Zes Wielen” in Oudorp. Het
hoofd van de school was meteen enthousiast en stelde de
school belangeloos ter beschikking. Een heel prettig gebaar.
Vrijdagavond was het niet geweldig waarneemweer. Toenemende bewolking, die op het moment van beginnen bijna alles
verborg wat we zo graag aan de bezoekers wilden laten zien.
De belangstelling was matig, naar schatting zo'n 45 belangstellenden. De hoofdreden was, dat de PR voor het grootste ge-
maart - augustus 2013
deelte mislukte, zodat we nog van geluk mochten spreken, dat
de juf vele kinderen en hun ouders enthousiast had gemaakt.
Zaterdag was de belangstelling nog minder, slechts 22 personen en het weer werkte ook niet mee. We hebben er het beste
van gemaakt. Marcella Houweling, Inge van der Stadt, Chris
Sijm en Angelique Schoonderwoerd waren de dames van Metius die hun medewerking verleenden en Huub Brugman, Mees
Visser, Rob Steegs en Rian van der Weiden waren de Metiusmannen die meededen. Bijzondere vermelding is hier op zijn
plaats voor Geertje Visser, de echtgenote van onze voorzitter,
die de bar voor haar rekening nam. Over eventuele deelname
aan de Landelijke Sterrenkijkdagen in volgende jaren gaat het
bestuur zich beraden.
Wim Koomen
Voordracht VVAO
Op uitnodiging van de activiteitencommissie van afd. Bergen
van de VVAO (de Vereniging van Vrouwen met een Academische Opleiding) hield Piet Cijsouw op 12 december voor deze
groep dames een voordracht met als titel: “Alles draait – over
de bewegingen in ons zonnestelsel”. In deze voordracht kwamen de overheersende draairichting in het gehele zonnestelsel,
de beperkte beweging van Mercurius en Venus ten opzichte
van de zon en de deels retrograde beweging van de buitenplaneten aan de orde. Een aantal illustraties is gegeven met het
planetariumprogramma “Stellarium”. De reacties uit het publiek
waren over het algemeen positief, maar het noodzakelijke voorstellingsvermogen aangaande bewegingen in de ruimte bleek
voor een aantal toehoorsters toch moeilijk aangesproken te
kunnen worden.
Piet Cijsouw
Workshop Paulusschool
Via Hans Dijkstra kreeg Metius begin november het bijzondere
verzoek om de leerkrachten van de RK basisschool Paulus in
Castricum wegwijs te maken dan wel te enthousiasmeren over
ruimtevaart en sterrenkunde. Ze hadden daar het plan opgevat
om een project over dit thema te beginnen, zo gaat dat tegenwoordig. Edoch bij sommige leerkrachten was er sprake van
watervrees. Nu waren Henk Verbeek en ik daar al in maart 2011
geweest, dus togen we daar weer gezamenlijk naar toe op 8
november 2012. En schoven daar aan, aan een tafel waar om
heen het onderwijzend team zat geschaard. Er was 45 minuten
voor ingeruimd en het werd anderhalf uur, waar Henk er duidelijk in slaagde om de leuke, wonderlijke en anekdotische kant
van sterrenkunde te belichten. Vooral historisch verhalen hadden hun belangstelling. Daarom grepen we op deze RK school
de gelegenheid aan om de uitspraak van Galilei te citeren, die
in het Engels nog mooier loopt: “Science knows how heavens
go, Religion how to go to heaven. Mooi toch als een school zijn
identiteit helder wil hebben. Enfin, na anderhalf uur hadden de
leerkrachten minder last meer van watervrees.
Mees Visser
Lezing in de Nieuwpoort
Op zondag 26 februari was Metius uitgenodigd om in woon- en
zorgcentrum “de Nieuwpoort” een verhaal te vertellen over sterrenkunde. Ondergetekende heeft dat op zich genomen en trok
gewapend met beamer, laptop en USB-stick naar een twintigtal
bejaarde toehoorders en hun begeleidsters. Grote verrassing
was het ontbreken van een verlengsnoer, dat in het gehele huis
volledig onvindbaar was. Iedereen bleef maar naar de spreker
kijken en verwachtte wonderen. Die heb ik dan ook verricht
door bij de overburen aan te bellen en daar voor twee uur een
verlengsnoer te lenen. Het werd toch nog een geslaagde middag waar de aanwezigen getrakteerd werden op een reis door
de ruimte met als vertrekpunt onze eigen aarde.
Wim Koomen
Nacht van de Nacht 2012
Op zaterdag 27 oktober hebben Henk Verbeek en ik ons gespoed naar theater De Binding, in Zuid-Scharwoude om daar
ons Metius-aandeel aan de Nacht van de Nacht te leveren. Verleden jaar was dat op de basisschool De Zes Wielen in Oudorp,
daarvoor op de Nicolaas Beets School. En nu dan in De Binding. Het was voor mij een hele puzzel om daar te komen. De
route ging via Karel de Leeuw om hem namens Metius het fotoboek First Light als dank voor het omzien naar en onderdak bieden aan onze spreker Walter van Rensbergen te geven. Daarna
kwam ik door te ver doorrijden in een wegomlegging terecht die
tot onherbergzame oorden leidde, althans zo ervoer ik dat. Op
mijn “schreden” terugkerend kwam ik dan aan toen Henk Verbeek al met zijn presentatie bezig was voor een aandachtig luisterend gehoor. Een boeiend verhaal over de Maan, waarvan ik
steeds meer herinnerde totdat ik tenslotte besefte dat het mijn
eigen presentatie was. Een prima verhaal met als klapstuk het
ruiken van Maanstof in een plastiek zakje. Er werd flink gesnoven en iedereen – jong en oud- stak zijn neus erin.
Daarna verzorgde de milieugroep als intermezzo een goed verhaal over vleermuizen. Die vinden hun weg in het donker met
een ingebouwde radar die bij sommige vleermuizen op zo’n
100.000 Hz. werkt.
Na dit verhaal gingen de meesten wandelen om van het donker
te genieten en met een kleinere groep gingen we verder over
sterrenkunde. Allereerst vroeg ik aan de overgebleven groep
mensen, nu ze het verhaal van Henk hadden gehoord, hoe iemand op de Maan de Aarde aan de hemel zou zien. Zou dat
ook een baan zijn, net zoals op de Aarde? Enfin, over het antwoord verbaasden we ons toch wel allemaal een beetje. Want
voor een Maanbewoner blijft de Aarde op één punt aan de
hemel staan!! Vervolgens hadden we het over een prachtige
planetaire nevel, het Kattenoog, en over misverstanden rondom
gewichtsloosheid. Zo werd duidelijk dat André Kuipers en de
Maan constant vallen. Zonder zwaartekracht zou de afstand
Maan-Aarde elke seconde 0.36 cm groter worden en dat gebeurt niet omdat de Maan precies ook die afstand valt!! En
daarmee wordt de “cirkel” letterlijk en figuurlijk gesloten.
Onder het publiek waren ook twee VMBO scholieren die een
werkstuk moesten maken over ruimtevaart. Hun specifieke vragen werden na afloop door Karel de Leeuw, Henk Verbeek, Piet
Cijsouw en mij beantwoord, met de aantekening dat Piet het
leeuwendeel voor zijn rekening nam en dat ook wij ademloos
toeluisterden. Kortom, een geslaagde avond.
Mees Visser
Wim en Rob waren door boswachter Evert-Jan Woudsma van
PWN “geronseld” om deel te nemen aan dit evenement op 27
oktober. Metius zou aanwezig zijn met kijkers en een laptop +
beamer.
De avond startte met een regenbui, het klaarde echter het snel
op en kwam de volle(!) maan te voorschijn.
Onderweg naar de bewuste open plek in de duinen bij Heemskerk werd Rob nog geïnterviewd door een journaliste van
Heemskerk FM, wat enkele dagen later werd uitgezonden.
Eén kijker werd op de maan gericht, en één op de dubbelster
Albireo α Cygni. Wim zorgde voor een presentatie “inleiding tot
de sterrenkunde”, beschermd door een grote “party tent” en van
energie voorzien door een aggregaat.
Er werden aanvankelijk zo’n 200 bezoekers verwacht, het wer-
Metius Magazine
blz 17
den er uiteindelijk méér dan 700!
Gelukkig was Reyer van de Brink aanwezig, die de maankijker
onder zijn hoede nam. De Nacht van de Nacht was een verrassende ervaring, en een groot succes.
De organisatie rondom het waarnemen werkt dankzij het goede
team helemaal naar tevredenheid.
Rob Steegs
Excursie naar Orion in Bovenkarspel
Op 21 april bracht een grote groep leden een bezoek aan onze
zustervereniging Orion in Bovenkarspel. Bij aankomst viel al
meteen op, dat ze een geweldig onderkomen hebben. Een modern gebouw met voldoende parkeerplaatsen. Een restaurant
op de begane grond hoorde niet bij de vereniging, maar bleek
na afloop een welkome aanvulling van een zeer geslaagde dag.
Boven werden we verwelkomd door leden van het bestuur in
hun tentoonstellingsruimte, waar vele zaken betreffende ster-
Notulen van de Algemene Ledenvergadering (ALV) van de
AWSV Metius
renkunde waren uitgestald. Hierachter bleek zich een mooie
zaal te bevinden waar we een onderhoudende lezing kregen
over het reilen en zeilen van de vereniging Orion. Ook boven
mochten we een kijk(je) nemen. Hier was een grote sterrenkijker opgesteld, die beschermd werd tegen de elementen door
een zeer mooie en moderne koepel. Om jaloers op te worden,
maar we moeten onze tekortkomingen onder ogen zien. Orion
bevindt zich haast middenin de bewoonde wereld en onze sterrenwacht is gelegen in het duingebied van de PWN. Een groot
verschil als men iets wil organiseren waar aanloop voor vereist
is. De ondergaande zon werd bekeken en toen het donkerder
werd hebben we nog blikken kunnen werpen op diverse hemelse verschijnselen. De uitermate geslaagde dag werd afgesloten met een heerlijk en vooral gezellig diner in het
voornoemde restaurant. Dank je wel Orion voor de fijne ontvangst.
Volgend jaar weer!
Wim Koomen, secretaris
secretaris - zonder verdere opmerkingen goedgekeurd en getekend.
4.
Datum
Locatie
: vrijdag 30 maart 2012, 18.45 uur
: De Oever Oudorp
0.
Aanwezig
Mevrouw Van de Stadt en de heren Braakman, Brouwer, J.C.
Dijkstra, Haijma, Hoogeland, C. Jansen, Klein Woud, Klippel,
Koomen (secr.), R.B. Kroonenberg, Lambach, De Leeuw, Liefting, Los, Nieuwenhout, Schaaf, Steegs, Verbeek, Verweij, M.
Visser (voorz.), Van der Weiden (penn.),
Afmelding van mevrouw Koomen en de heren Franse, Zomerdijk en Cijsouw (die de spreker ophaalt van het station).
1.
Opening
Om 18.45 uur opent de voorzitter de vergadering en heet de
aanwezigen welkom. In totaal zijn 18 leden en 4 bestuursleden
aanwezig op deze algemene ledenvergadering.
De penningmeester biedt na de vergadering een kopje koffie of
thee aan.
De agenda wordt vastgesteld, zoals voorgesteld.
2.
Mededelingen en binnengekomen stukken m.b.t. deze
vergadering
Binnengekomen is het idee van de heer Lemmens om een mobiele sterrenwacht te gaan optuigen om o.a. scholen te gaan
bezoeken. Aangezien de eerste schattingen van de kosten ver
boven de € 140.000 dreigen te gaan komen heeft het bestuur
besloten om hier niet aan mee te doen.
3.
2011
Goedkeuring van de notulen van de ALV van 25 maart
De notulen van de ALV van 25 maart 2011 zijn als bijlage in Metius Magazine opgenomen. Inhoudelijk en tekstueel zijn er geen
opmerkingen. De notulen worden - onder dankzegging aan de
blz 18
Goedkeuring van het jaarverslag van de AWSV Metius
Het jaarverslag wordt door de vergadering goedgekeurd. De
voorzitter bedankt alle leden die een bijdrage hebben geleverd
om dit jaarverslag mogelijk te maken. Het geeft een mooi beeld
van wat er zich binnen de vereniging afspeelt. De vergadering
spreekt met applaus waardering uit voor het jaarverslag.
5.
2013
Behandeling financieel jaaroverzicht 2011 & begroting
De penningmeester geeft uitgebreid uitleg over de financiën van
de Vereniging. Daarnaast deelt hij mee, dat de werkgroepen
niet meer individueel hoeven bij te dragen aan de kosten van
hun werkzaamheden. Zij krijgen €100 per seizoen van de Vereniging voor de financiële activiteiten, zoals zaalhuur. Hierna
zijn er geen verdere vragen. De vergadering dank de penningmeester voor zijn inzet.
6.
Verslag van de kascommissie over 2011
De voorzitter nodigt de heer C. Jansen uit om namens de kascommissie verslag te doen. De heer Jansen vertelt op 27 februari een bezoek te hebben gebracht aan de penningmeester.
De kas was in orde bevonden en de stukken waren zeer overzichtelijk en verzorgd. Alles duidt op een solide beleid en de
boekhouding is in balans. Complimenten aan de penningmeester, die de kas weer op de (euro)cent kloppend heeft gehouden.
De heer Jansen levert het ondertekende kascontroleverslag in
bij het bestuur. De heer Jansen stelt voor de penningmeester te
dechargeren betreffende de financiële stukken. Dit voorstel
wordt door de vergadering met applaus overgenomen.
De voorzitter bedankt de kascontrolecommissie voor het werk,
dat ze gedaan heeft.
7.
maart - augustus 2013
Vaststellen van de contributie voor 2013
Voorgesteld wordt de contributie vast te stellen op het afgeronde bedrag van € 25,00. Het gezinslidmaatschap op € 12,50
Het jeugdlidmaatschap op € 10,00 en de toegangsprijs voor
niet-leden voor de lezingen op € 5,00. Vraag van de heer Verbeek of dat laatste niet een beetje veel is (in de regio is € 3,00
usance) antwoordt de penningmeester, dat de bezoekers dan
eerder over de streep getrokken worden om lid te worden.
Daarnaast is dit bedrag eenvoudiger af te rekenen bij binnenkomst.
De vergadering gaat daarna unaniem akkoord met dit voorstel.
8.
Goedkeuring van het financiële jaaroverzicht 2010 en
goedkeuring van de begroting 2011
De vergadering keurt de genoemde financiële stukken unaniem
goed. De heer Braakman geeft uitleg over de financiën van de
Stichting. Hier zijn geen vragen over, zodat de Stichting doorgaat met het goed beheren van de centjes.
9.
Samenstellen nieuwe kascommissie
De voorzitter bedankt de heer Jansen voor zijn inzet voor de
kascommissie. Hij treedt af vanwege het roulerend systeem van
de commissie. De heer Bolten, die tweede lid is heeft echter te
kennen gegeven zijn lidmaatschap van de Vereniging op te zeggen. Als gevolg hiervan verzoekt de voorzitter of de heer Jansen nogmaals bereid is om als voorzitter van de
kascontrolecommissie op te treden. De heer Jansen is hiertoe
bereid. Het reserve lid, de heer De Leeuw schuift nu op als lid
en de heer Schaaf is bereid het nieuwe reserve lid te worden.
De kascommissie voor 2013 bestaat daarmee uit de heren C.
Jansen(voorzitter) en De Leeuw en als reserve lid de heer
Schaaf. De voorzitter bedankt de heren C. Jansen, De Leeuw
en Schaaf voor hun bereidheid.
10.
Huishoudelijk Reglement van de Vereniging
Het huishoudelijk reglement van de Vereniging was gedateerd
en was aan herziening toe. De heer Lambach heeft zich ingespannen om deze klus, na zijn bestuurslidmaatschap, op zich te
nemen. Hij geeft uitleg over de redenen en de inhoud van het
nieuwe reglement. Het is in 1996 samengesteld en heeft het
dus eigenlijk nog lang volgehouden. Het oude reglement was
negen bladzijden en het nieuwe “slechts” iets meer dan zes.
Het is dus goed opgeschoond en aangepast aan deze tijd. Iedereen heeft het kunnen bestuderen. Er zijn geen vragen of opmerkingen, waarna het ter stemming is gebracht. Alle
aanwezigen gaan akkoord, dus wordt het nieuwe reglement
aangenomen. Hierna wordt het op de website gepubliceerd.
11.
Bestuurssamenstelling Vereniging en Stichting
Vanwege knip- en plakwerk is de toelichting op punten in de
agenda niet volledig exact weergegeven. Excuses van de secretaris.De voorzitter meldt, dat het niet goed is voor een Vereniging als bestuursleden te lang aan het pluche blijven kleven.
Het is dus niet verwonderlijk, dat de heer Nieuwenhout na vele
jaren aftreedt. Hij blijkt sinds 1999 bestuurslid te zijn geweest.
De voorzitter is in zijn toespraak lovend over de positieve inbreng en de constructieve samenwerking. Kort vertelt hij nog
over het grote Metius project: de ABT, waarvan hij de voortrekker is geweest. Gelukkig blijft hij wel actief als voorzitter van de
ABT-werkgroep. De voorzitter bedankt hem voor de vele jaren
inzet voor de Vereniging en geeft als aandenken een boek, getiteld Quantum van Manjit Kumar. Vanwege het niet op tijd leveren van het boek door de firma BOL.COM (te laat besteld?)
overhandigt de voorzitter zijn eigen (al gelezen) exemplaar, dat
voor de nodige hilariteit zorgt. Zo gauw het nieuwe boek binnen
is zal dit aan de heer Nieuwenhout gegeven worden.
De heer Nieuwenhout spreekt een kort dankwoord en vertelt,
dat hij het bestuurswerk met plezier heeft gedaan en dat hij blij
is de ABT meer aandacht te kunnen geven. Hierna geeft hij het
boek aan de voorzitter retour.
Als opvolger stelt het bestuur de heer Steegs voor. Hij introduceert zich kort, ook omdat hij nog niet zo lang lid is. Hij is verleid
lid te worden van de Vereniging vanwege de sterrenwacht; hij is
tenslotte waarnemer pur sang. Inmiddels heeft hij als voorzitter
van de werkgroep waarnemen deze werkgroep nieuw leven ingeblazen, dat al geresulteerd heeft in meerdere succesvolle
waarneemavonden in de duinen. Naast sterrenkunde heeft hij
als hobby het repareren van historische ontvangers.
De vergadering stemt in met de heer Steegs als nieuw bestuurslid.
De voorzitter is zelf aftredend, maar heeft zich herkiesbaar gesteld. Er zijn geen tegenkandidaten gemeld, waarna hij door de
vergadering met applaus wordt herkozen.
12.
Metius Jaarprijs 2011
In de commissie is de heer Braakman als voorzitter opgevolgd
door de heer Lambach.
De prijs is nog onderweg. Die is namelijk verzorgd door de heer
Cijsouw, die zoals altijd de spreker van het station haalt. De
voorzitter besteedt echter wel meteen aandacht aan de prijs.
De commissie heeft aan het bestuur voorgesteld om “de cursus”
de Metius jaarprijs toe te kennen. De heer Lambach geeft een
motivatie: Bij de oprichting van de Vereniging is de cursus in het
leven geroepen. Vanaf 1998 is die daadwerkelijk in werking getreden. Hij heeft zelf in 1999 deelgenomen en is daarna (net als
zovele cursisten) lid geworden van Metius. Als voorzitter heeft
hij later vele diploma’s mogen uitreiken. Een enkele keer is de
cursus niet doorgegaan vanwege te weinig aanmeldingen, maar
ook is er een paar keer een dubbele cursus geweest. De cursus
heeft veel voor de Vereniging betekend. En niet alleen in de
vorm van het groeiend aantal leden.
Het bestuur heeft dit voorstel van harte aangenomen en heeft
besloten om alle docenten, uit het heden en verleden, de prijs
toe te kennen. Het is een boek geworden met een ex libris van
Metius op het schutblad naar een ontwerp van Harriet Koomen.
Bij de symbolische uitreiking van de prijs aan de heer Braakman
vult de voorzitter de heer Lambach verder aan. De cursus is
zeer belangrijk voor de popularisering van de sterrenkunde
en…het levert nog geld op! De ontwikkeling in presentatietechnieken is leuk om te memoreren. Van overheadsheets via lcdscherm naar Power Point presentaties met laptop en beamer.
Onlangs is er weer veel energie gestoken in de vernieuwing van
de cursus, hetgeen helaas niet geresulteerd heeft in een cursus
in Alkmaar. Gelukkig is er in Castricum voldoende belangstelling
getoond om daar wel een cursus te organiseren. In de loop van
de avond wordt een aantal boeken aan de (oud) docenten uitgedeeld. De overigen krijgen hun boek later thuis bezorgd.
In zijn dankwoord memoreert de heer Braakman de samenwerking met de VolksUniversiteit Alkmaar e.o. en het feit, dat de
cursisten altijd zeer enthousiast zijn. Redenen om vooral door
te gaan met de cursus!
Applaus!
13.
Ideeën vanuit de Vereniging
Er zijn geen opmerkingen vanuit de vergadering. Dit komt ook
door de behandeling van de voorgaande agendapunten.
14.
Rondvraag
15.
Sluiting
Er zijn geen verdere vragen.
De voorzitter sluit om 19.44 uur de vergadering en bedankt alle
aanwezigen voor hun komst en hun bijdrage.
Wim Koomen,
Secretaris
Metius Magazine
blz 19
Jaarrekening
A.M. van der weiden
maart - augustus 2013
blz 20
Van quadrant tot sextant
Wanneer wij navigatie instrumenten uit de oudheid vergelijken met bv. het huidige GPS systeem dan vallen duidelijke verschillen onmiddellijk op. De instrumenten van
oudere datum verraden vakmanschap en grote kennis
van natuur en wiskunde en hebben charme .
Naast kennis en inzicht kennis vragen ze bovendien
vaardigheid in het gebruik ervan.
Het doet ons onmiddellijk denken aan Eise Eisinga die
het planetarium in Franeker heeft ontworpen en gebouwd. Alleen al als we de toenmalige stand van de techniek en wetenschap in aanmerking nemen , is dit een
geweldig staaltje van kennis en ambachtelijke vaardigheid en doorzettingsvermogen.
De ontwikkeling van de scheepvaart heeft in belangrijke
mate bijgedragen aan de ontwikkeling van navigatie-instrumenten. De basis hiervoor is gelegd bij de Grieken en
overgenomen door de Arabieren. Heel veel termen die nu
nog in gebruik zijn zoals azimut ( langs de zon) en zenit (
recht boven het hoofd) zijn van Arabische oorsprong.
Ook de naamgeving van sterren heeft een Arabische
oorsprong zoals Rigel ,Betelgeuze ,Wega .
IIk laat het instrumentarium de revue in historische volgorde passeren om daarna op enkele daarvan wat nader
in te gaan.
De volgorde ziet er als volgt uit : quadrant met als variant
de Davidsquadrant daarna octant en sextant.
Het quadrant bestaat uit een kwartcirkel met een schietlood. Dit gaf de gemeten hoek weer .Echter bij slecht
weer was het minder bruikbaar vanwege het slingeren .
Bij gevolg slingerde ook het schietlood met alle gevolgen
voor de nauwkeurigheid van de meting.
Het astrolabium is een verbeterde versie van het quadrant en is lange tijd het belangrijkste instrument geweest
voor navigatie.
De geschiedenis van het instrument kent vele interessante bijzonderheden. Ptolemeus heeft de techniek voor
het eerst beschreven in het jaar 200 en 200 jaar later
werd het pas ingevoerd.
Quadrant en Jakobsstaf hadden het nadeel dat rechtstreek in de zon moest worden gekeken .
De Davisquadrant had als voordeel dat niet rechtsreeks
in de zon hoefde gekeken te worden met als gevolg minder oogletsel. De Jakobsstaf had dit nadeel wel. De sextant lijkt me ook niet geheel vrij van gevaar voor de ogen.
Ik heb het daarom niet aangedurfd om er mee naar de
zon te kijken.
Om nog even terug komen op de Jakobsstaf, het is een
oud navigatie instrument. Vroeger kon men daarmee
s’nachts de positie bepalen. Door de dwarslat over de
hoofdlat te schuiven kon men zowel de poolster als de
horizon aan het uiteinde van de staf in lijn zien. Op de
staf kon men de hoogte graad aflezen Op die manier wist
men hoe dicht of hoe ver men van de evenaar of de
poolcirkel was.
Als interessante bijzonderheid kan nog worden vermeld
dat tot ver in de 18 de eeuw met de beschikbare apparatuur het niet
mogelijk was de ooster -en westerlengte te bepalen.
Daarna zijn daarvoor hulpmiddelen beschikbaar gekomen.
Als laatste wil ik nog een navigatie instrument ter sprake
brengen van respectabele ouderdom. Het is erg bekend
en wordt nog steeds veel gebruikt wordt en dat is het
kompas. Ze zijn er in soorten en maten. Het is van Chinese oorsprong. Het begon met een houtje waarop magnetiet bevestigd werd. Dat liet men op water drijven.
Langzamerhand is daaruit het kompas ontstaan.
In deze bijdrage heb ik
een aantal instrumenten zij het in vogelvlucht - de revue laten passeren. In volgende bijdragen nemen wij nog enkele instrumenten wat
uitvoeriger onder de loep .A l met al is het interessante
materie en daarom is het waard om het aan de orde te
stellen. Vandaar.
Klaas Kroesen
Metius Magazine
blz 21
Hemelse hangjongeren.
Met materialen van ruimteorganisatie NASA bouwen acht
jongeren aan een radiotelescoop. “Amateurs leveren een
grote bijdrage aan de wetenschap”.
Zonder lawaai te maken druppelt een aantal pubers de
hoofdzaal binnen van Volkssterrenwacht Philippus Lansbergen in Middelburg. Elke vrijdagavond komen ze bijeen
voor hun hobby: sterren kijken. “Het zijn onze hangjongeren”, zegt vrijwilliger Marja Jongepier (54). De jongeren
ondergaan het grapje gedwee. Ze schenken zichzelf fris
in en nemen plaats aan een grote tafel. Sterrenwachtvoorzitter Rijk-Jan Koppejan (52) zit – zoals het een voorzitter betaamt - aan het hoofd. Hij vertelt over zijn
jongensdroom: astronoom, sterrenkundige worden. De
werkelijkheid bleek banaler: hij zette een bedrijf op in
stoffen en naaibenodigdheden. De jongeren luisteren
braaf. Zij hebben dezelfde droom die hun voorzitter ooit
had: een carrière in de astronomie. De eerste stappen
zijn gezet: acht van deze jongeren bouwen gezamenlijk
een eigen radiotelescoop. Daarmee kunnen ze stormen
waarnemen op de zon en op Jupiter. De oudste van de
jongeren – Jorn Witteveen (18) – vond op internet een
lesprogramma van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. Dat programma bestaat onder meer uit een
bouwpakket voor een radiotelescoop en is bedoeld voor
Amerikaanse middelbare scholen. De NASA wilde het
voor 200 dollar (154 euro) ook wel naar de Middelburgse
jongeren sturen. Zo kwam er een jaar geleden een pakket aan in de Zeeuwse hoofdstad met daarin twee koperen draden, een zogeheten Jove Receiver, om
radiosignalen uit het heelal op te vangen, kabels om een
en ander te verbinden en een gebruiksaanwijzing.
De jongeren werken sinds een jaar aan de radiotele-
scoop. “Hij is klaar, maar we moeten nog finetunen”, zegt
Witteveen. Samen met zijn astronomievrienden laat hij
de installatie zien. In de tuin van het grachtenpand van
de Sterrenwacht staan vier stalen sprieten. “Dat zijn de
leidingbuizen van de Praxis”, zegt VWO-scholier Martijn
Janse (16). Tussen de sprieten – 6 meter hoog – hangen
de koperen draadjes. Die zijn verbonden met een kabel.
De kabel gaat een houten schuurtje binnen. Daar staan
de Jove Receiver en een laptop. Het laptopscherm toont
een grafiek van de signalen die de koperdraden opvangen. “We hebben veel last van signalen van de scheepvaart”, zegt Lennart van Sluijs (17). “Of we horen
Marokkaanse radio of Sky Radio”. Voor een goed begrip:
Sky Radio is het radiostation. Maar “hemelradio” is wel
blz 22
wat de jongeren ontvangen.
Witteveen toont op het scherm een grafiek van een paar
weken geleden: een groen lijntje met af en toe een piek.
“Die pieken zijn zonnestormen”. Waarom die zo interessant zijn? “Omdat ze zoveel invloed hebben op de
aarde”, legt voorzitter Koppejan uit. “Door zonnestormen
verandert het klimaat op aarde. We weten nog weinig,
maar de invloed is waarschijnlijk groot. De zon heeft cycli
van elf jaar. Als er weinig zonnestormen zijn, is het op
aarde kouder. Daarom hebben we gemiddeld eens in de
elf jaar een Elfstedentocht”.
Er zijn astronomen die stellen dat de zon ook een cyclus
heeft van vierhonderd jaar. Rond 1650 was er sprake van
een kleine ijstijd met koude winters en natte, koele zomers. “Mogelijk gebeurt dat weer”, zegt Koppejan. En klimaatverandering doe wordt veroorzaakt door de uitstoot
van koolzuurgas (CO2) door de autorijdende mens? Ook
daar hebben Koppejan en de jongeren een mening over.
“Bedrijven beweren dat om subsidie te krijgen voor zogenaamde groene projecten”, zegt VWO-scholier Van Sluijs.
De jongeren zijn allemaal enthousiaste amateur-astronomen dankzij Jorn Witteveen. Hij moest zes jaar geleden
van zijn school op maatschappelijke stage en werkte een
week als vrijwilliger bij de Volkssterrenwacht. Zijn vader
had hem er al eens mee naar toe genomen. Witteveen
hield na zijn stage spreekbeurten voor verschillende klassen van de Christelijke Scholengemeenschap Walcheren.
Zo enthousiasmeerde hij een aantal schoolgenoten voor
astronomie.Witteveen studeert sinds een paar maanden
Advanced Technology – een Engelstalige basisstudie met
onder meer wiskunde, natuurkunde en elektrotechniek –
aan de Universiteit Twente in Enschede. Hij is nog maar
één keer uit geweest, vertelt hij. “Ik zit van kwart voor
negen tot half zes op school”. Zijn Chinese medestudenten liggen volgens Witteveen wegens het vele uitgaan regelmatig te slapen in de collegebanken. Dat Nederland
de competitie met China en andere opkomende landen
verliest, zoals zo vaak wordt beweerd, geloven hij en zijn
astronomievrienden niet. Zij werken hard, zijn ambitieus
en creatief. “De Chinezen kopiëren alleen”, zegt Janse.
De jonge amateur-astronomen hebben illustere voorgangers. Zo vond de Middelburgse brillenslijper Hans Lipperhey in 1608 de telescoop uit. En de Zeeuwse Amerikaan
Lodewijk van der Berg (80) was in 1985 de eerste geboren Nederlander in de ruimte. De Zeeuwse vlag die Van
der Berg meenam in de ruimte, hangt nu in de grote zaal
van de Sterrenwacht.Mede dankzij de achttien sterrenwachten heeft Nederland een levendige astronomische
cultuur. De volkssterrenwacht in Middelburg – sinds 1967
– had in zijn bestaan nog nooit zoveel donateurs (600) en
vrijwilligers als nu. Dat is mede het resultaat van de viering van het 400-jarig jubileum van de telescoop. De astronauten Lodewijk van der Berg en André Kuipers
kwamen ervoor naar Middelburg. Die hernieuwde belangstelling voor astronomie is belangrijk “want het is een van
de weinige disciplines waarbij amateurs zo’n grote bijdrage leveren aan de wetenschap”, zegt Koppejan.
Als de radiotelescoop van de jongeren eenmaal goed
werkt, sturen zij hun waarnemingen ook naar NASA. Je
weet maar nooit.
Voor u geknipt uit Elsevier van 10 november 2012
Wim Komen
maart - augustus 2013
KAESKOPPENSTAD
Wij zoeken enthousiaste Metiusleden die mee willen werken op 29 en/of 30 juni 2013 aan Kaeskoppenstad. Wij,
het team, hebben er veel zin in en hopen dat we jullie ook
enthousiast kunnen maken!
Op 29 en 30 juni vind in d’Oude Stad van Alkmaar alweer
de zesde editie plaats van Kaeskoppenstad. Twee dagen
lang wordt het meest historische gedeelte van Alkmaar
teruggebracht naar de tijd rond 1600. De Victorie wordt
gevierd en gouden tijden breken aan voor de stad. Ruim
500 figuranten bieden zich elk jaar vrijwillig aan om van
dit evenement een succes te maken. Het monumentale
decor van d’Oude Stad aangevuld met tonnen, zand,
stro, waslijnen, bootjes in de gracht maken dat de bezoeker zich echt waant in de 16de eeuw. Omdat dit jaar de
exacte wetenschap in de schijnwerpers staat is ons, de
AWSV Metius, gevraagd om daar aan mee te werken.
Het accent ligt dit jaar op educatie en geschiedenis.
Bijvoorbeeld door de historische Alkmaarders Murmellius
(Wiskunde), Snellius (Natuurkunde) en Metius (Sterrenkunde) uit te beelden, die lesgeven op de Latijnse school.
De bijlagen laten zien dat dit gebeurt op het plein voor de
Laurentiuskerk aan het Verdronkenoord , waar de Latijnse school opgebouwd wordt! Natuurkunde proeven
zoals die van Galilei over zwaartekracht worden uitgevoerd, de buis van Torricelli enz., enz.
Welnu wij willen dat verlevendigen met een dispuut tussen Metius en zijn studenten over hét thema dat toentertijd speelde: "Draait de Aarde om de Zon of is het
andersom?" Het script wordt door Henk Verbeek geschreven. Dat dispuut duurt niet langer dan ca. 10 minuten, want het is een kort verblijvend en verder wandelend
publiek en dat kan dus niet te lang duren en wordt 3 of 4
x per uur herhaald. Enfin, we hebben enthousiaste mensen nodig die de rol van Metius (in historisch kostuum)
willen spelen en aangevers in de klas die in debat gaan
met Metius. Kortom, wij zoeken mensen, aangevers en
“Metiussen”, die één of twee uren hierbij betrokken willen
zijn en weer worden afgelost door een volgend span.
Hierbij roepen we je op om hieraan mee te doen en zo
AWSV bredere bekendheid in Alkmaar te geven.
Het opstellen van een telescoop, met volginrichting en
projectiescherm voor het afbeelden van de zon, in de
buurt van de school met iemand die toelichting geeft, zou
ook zeer welkom zijn. O te laten zien dat we de zon op
één plaats kunnen laten schijnen zou een groepje met
kennis van elektronica en constructies een spiegel kunnen laten draaien. Oftewel een heliostaat bouwen en die
demonstreren aan mensen die
van sterrenkunde houden maar
daarbij ook van experimenteren
of fotograferen. Dit laat zien dat
onze Vereniging voor meerdere
smaken aantrekkelijk is.
Latijnse school op kerkplein
natuurkunde proeven
Latijse school klaslokalen
Kortom meld je als vrijwilliger
voor dit evenement bij Mees Visser, Chris Sijm of Henk Verbeek
Metius Magazine
blz 23
Het interstellair Medium en Sterformatie
(Bericht van de werkgroep theoretische sterrenkunde
WTS)
Bij onze studie van het Boek “An Introduction to Modern
Astrophysics” zijn we najaar 2012 aangekomen bij
hoofdstuk 12 over “Het Interstellair Medium en sterformatie”. Ook dit keer een zeer uitgebreid hoofdstuk en zodoende zijn hieraan een 3-tal bijeenkomsten besteed.
In tegenstelling tot hoofdstuk 10 waarbij de fysica van
een ster in stabiel evenwicht op de hoofdreeks werd behandeld is nu juist de evolutie van een ster vanuit een
gaswolk tot het bereiken van de hoofdreeks aan bod geweest.
Het hoofdstuk bestaat uit 3 hoofdonderwerpen:
1.
Interstellair stof en gas,
2.
Het ontstaan van protosterren,
3.
De evolutie van een ster tot het bereiken van de
hoofdreeks.
Het is een cyclisch proces: uit de interstellaire gaswolken
ontstaan de sterren en na verloop van tijd sterven deze
sterren en lossen weer op in de interstellaire ruimte. Op
korte tijdschaal zijn de processen meestal quasi-stationair, op lange tijdschaal is er een voortdurende evolutie.
1. Interstellair stof en gas verzwakken en verstrooien het
licht van sterren. Deze effecten zijn afhankelijk van de
grootte van de stofdeeltjes en het soort moleculen waaruit het interstellaire medium bestaat. De natuurkundige
aspecten hiervan worden behandeld.
Een van de effecten is dat blauw licht meer verstrooid
wordt dan rood licht waardoor de sterren roder lijken dan
de temperatuur van de ster aangeeft en dat reflectienevels er blauwer uitzien. Dit effect is vergelijkbaar met de
rood ondergaande zon en met de blauwe hemel op
aarde. Het voornaamste bestanddeel van interstellaire
materie is waterstof (70%) in de vorm van neutraal waterstof (=H I), geïoniseerd waterstof(=H II), of moleculair waterstof (H2). Verder Helium(28%) en ca. 2% andere
elementen zoals C, Si, O,… Tot nu toe zijn ruim 125 verschillende soorten moleculen geïdentificeerd, van tweeatomig (H2,CO,…), drie-atomig (zoals H2O) en hoger
zoals methaan, tot zelfs 12-atomige moleculen. Interstellaire chemie is een apart vak geworden.
Detectie van HI gas vindt plaats dmv de ontvangst van de
beroemde 21 cm radiogolven (voorspeld door prof. Van
der Hulst en prof. Oort in 1944 en voor het eerst gedetecteerd in 1951).Moleculaire H2 wolken geven geen 21 cm
radiogolven af en zijn dus moeilijk te detecteren. Detectie
vindt meestal indirect plaats door detectie van tracers
zoals CO, CH, die wel emissielijnen uitzenden.
Diverse soorten interstellaire wolken en hun eigenschappen worden uitgebreid beschreven. Naast de gigantische
blz 24
HI wolken zijn dit o.a. diffuse moleculaire H2 wolken, de
grote complexe wolken van gas en stof zoals de Orion
nevel met daarin de paardenkopnevel, tot de zogenoemde Bokglobulen waarin vrijwel zeker stervorming
plaats vindt.
2. Interstellaire wolken kunnen door de zwaartekracht
samentrekken en dan sterren gaan vormen. Hiervoor is
wel een bepaalde minimum massa van de wolk nodig afhankelijk van de aanvangsdichtheid en temperatuur van
de wolk. Hiervoor geeft het Jeans criterium een goede
inschatting. Als voorbeeld: Voor een diffuse HI wolk met
een temperatuur van 50 K en deeltjesdichtheid 5x108
per m3 heeft een Jeansmassa van ca. 1500 zonsmassa.
Waargenomen diffuse HI wolken hebben meestal een
massa kleiner dan 100 zonsmassa. Dus deze wolken zijn
stabiel tegen instorten. Een dichte moleculaire wolk met
een temperatuur van ca. 10 K en dichtheid 1010 per m3
heeft een|Jeansmassa van ca. 8 zonsmassa. Waargenomen wolken met een massa van ca 10 zonsmassa zijn
dan onstabiel , kunnen samentrekken en ster(ren) vormen. Uitgebreid wordt ingegaan op het fenomeen van het
instorten van een gas/stofwolk tot een “voorloper”ster (=
protoster). In het begin is nog sprake van isotherme vrije
val richting centrum van de wolk, daarna verloopt het instorten langzamer en meer adiabatisch. Ook het fragmenteren van een grote instortende wolk en het ontstaan
van sterhopen worden besproken.
3. Gedetailleerde computer berekeningen zijn nodig om
het proces van de evolutie van een protoster naar een
ster op de hoofdreeks goed te kunnen volgen.
In 1965 zijn voor het eerst goede computer berekeningen
uitgevoerd van de stervorming voor verschillende stermassa’s. Resultaten van recente berekeningen zijn behandeld. Het blijkt o.a dat de tijd voor de vorming van een
ster meer dan omgekeerd evenredig is met de massa
van de uiteindelijke ster. Voor de zon is dit ca. 40 miljoen
jaar, voor een ster massa 5 zonsmassa is dit al na ca. 1
miljoen jaar.
Tot zover mijn samenvatting van hoofdstuk 12. Zoals
eerder bericht behandelde hoofdstuk 10 de ster gedurende zijn verblijf op de hoofdreeks. In het nog te bespreken hoofdstuk 13 wordt de evolutie van de ster na
het verlaten van de hoofdreek behandeld.
Er zijn op onze bijeenkomsten natuurlijk veel meer details en natuurkundige achtergronden besproken dan in
deze samenvatting weergegeven. Indien er nog Metiusleden zijn die ook interesse hebben om mee te doen met
deze astrofysische discussies, jullie zijn van harte welkom bij de WTS .
Henk Klippel
maart - augustus 2013
Hemelkalender
zo/ma 10/11 maart
0.47 uur (11 maart), minimum van de bedekkingsveranderlijke ster Algol. Tot
19.53 uur is Algol van magnitude +2,1. In bijna vijf uur
tijd neemt haar helderheid
af tot magnitude +3,4.
vr-zo 15-17 maart
Dit weekend worden in Nederland de Landelijke Sterrenkijkdagen gehouden.
zo/ma 17/18 maart
2 uur (18 maart), de maan 1° ten zuiden van Jupiter. Bekijk de
samenstand op de avond van 17 maart. Ook Aldebaran staat in
de buurt.
ma 18 maart
20.00 uur, bedekking van 107 Tauri, een ster van magnitude
+6,5 in het sterrenbeeld Stier. Rond het genoemde tijdstip
schuift de donkere maanrand voor deze ster. De maan is voor
41% verlicht. Gebruik een telescoop die minimaal 50x vergroot.
vr 29 maart
3.01 uur, rakende bedekking van de ster SAO 158197 (magnitude +7,0) in het sterrenbeeld Maagd. Dat is te zien in een
smalle zone die loopt over Schoonebeek, Beilen, Oosterwolde,
Drachten, Leeuwarden en Oosterend (Terschelling). Ten zuiden
van deze li in wordt de ster volledig door de maan bedekt, ten
noor
den ervan komt het slechts tot een conjunctie. vr/za
zo 31 maart
Pasen. Ook in 1991 en in 2002 viel Pasen op 31 maart, en dat
zal in 2024 opnieuw het geval zijn. En dat is het einde van deze
lijaar reeks.
zo 31 maart
Vanavond staan de vier heldere manen ten westen van Jupiter
(links in een omkerende telescoop). Van Jupiter naar buiten zijn
dat achtereenvolgens lo, Europa, Callisto en Ganymedes.
zo 31 maart / ma 1 april
0 uur (1 april), Mercurius bereikt zijn grootste ochtend-elongatie,
27°50' ten westen van de zon. Dit is de grootste elongatie van
Mercurius in de periode 2000-2100. Maar desondanks is het
voor onze noordelijke streken een
ongunstige elongatie, want de verbindingslijn zon-Mercurius
maakt een kleine hoek met de horizon.
za 25 mei
6.25 uur, Volle Maan. De maan staat nu op de grens van de
sterrenbeelden Weegschaal en Schorpioen.
Bij deze Volle Maan vindt opnieuw een maansverduistering
plaats, ditmaal in de bijschaduw van de aarde. Het maximum is
om 6.10 uur. De grootte van deze eclips in de bijschaduw is
echter slechts 2%, en de buitenste delen van de bijschaduw zijn
zo flets dat er niets van te zien zal zijn.
zo 26 en ma 27 mei
12 uur (27 mei), Mercurius 2°22' ten noorden van Jupiter. De
twee planeten zijn aan het eind van de burgerlijke schemering
laag boven de noordwestelijke horizon te zien. Ook Venus staat
in de buurt. Bekijk deze samenstand in de avondschemering
van 26 en 27 mei. Zoek een waarneemplaats met uitzicht op de
horizon en maak eventueel gebruik van een verrekijker. Op 27
mei om 11 uur staan de drie planeten het dichtst bij elkaar: ze
passen dan binnen een cirkel met een schijnbare diameter van
2°26'.
di 28 mei
23 uur, Venus 1°00' ten noorden van Jupiter. Bekijk deze samenstand een uur eerder, als het tweetal nog boven de westnoordwestelijke horizon staat. Ook Mercurius staat in de buurt.
Zorg voor uitzicht op de horizon en gebruik eventueel een verrekijker.
ma/di 10/11 juni
1 uur (11 juni), de maan 6° ten zuiden van Mercurius. Rond
22.15 uur kunt u hun samenstand waarnemen, maar gemakkelijk is dat niet. De heldere planeet Venus kan als richtpunt dienen. Zoek een waarneemplaats met vrij uitzicht op de
westnoordwestelijke horizon en gebruik eventueel een verrekijker.
di/wo 11/12 juni
20 uur, Mercurius 1°57' ten zuiden van Venus. Probeer rond
22.30 uur of de samenstand te zien is. Zoek een plek met vrij
uitzicht op de westnoordwestelijke horizon en gebruik een verrekijker. Mercurius is honderd keer zo zwak als Venus en het is
twijfelachtig of hij met het blote oog waarneembaar is in de
avondschemering.
vg van de zonneschijf gaat al vanaf 65°44' noorderbreedte de
bovenrand van de zon niet meer onder.
vr/za 21/22 juni
1 uur (22 juni), de maan in conjunctie met Antares. De maan
staat 6° ten noorden van de ster.
zo 23 juni
do 31 juli
Begin van de astronomische lente (equinox) op het noordelijk
halfrond van Mars.
23.51 uur, Nieuwe Maan. De maan staat precies in de richting
van de zon, in het sterrenbeeld Kreeft, en is nu niet te
zien.Zodra de maan na deze Nieuwe Maan weer als een smalle
sikkel aan de hemel staat, is de ramadan afgelopen en begint Id
alFitr oftewel het suikerfeest. Volgens de Umm al-Qura kalender
van Saoedi-Arabië begint het suikerfeest op 8 augustus na
zonsondergang. In Nederland zal de smalle maansikkel op zijn
vroegst pas op de avond van 9 augustus laag boven de westelijke horizon te zien zijn.
ma/di 12/13 augustus
19 uur (12 augustus), maximum van de Perseïden. kijken.De
Perseïdenzwerm is een van de bekendste meteorenzwermen.
di 27 augustus
3 uur, Neptunus in oppositie. De verre planeet staat nu de hele
nacht boven de horizon en kan met een kleine kijker worden opgespoord in het sterrenbeeld Waterman.
za 31 augustus
5.58 uur, rakende bedekking van de ster SAO 95866 (magnitude +8,3) in het sterrenbeeld Tweelingen. Gezien vanuit een
smalle zone die over de stad Groningen, Drachten, Sneek, Den
Oever en Julianadorp loopt, scheert de ster langs de rand van
de maan. Ten noorden van deze lijn wordt de ster totaal door de
maan bedekt, ten zuiden ervan is slechts een conjunctie van
deze twee hemellichamen waarneembaar. De maan is voor
25% verlicht. Bekijk dit verschijnsel bij een vergroting van minimaal 100x.
voor u samengesteld met hulp van de sterrengids door Marcella
van Houweling en Hans Dijkstra
Metius Magazine
blz 25
De groene flits
Ongeveer 40 jaar geleden kocht ik het boek "Natuurkunde van
het vrije veld" van prof Minneart. Nou ja, boek?
3 kloeke delen van om en nabij 400 pagina's elk. Minneart besteedt daarin veel aandacht aan licht en kleur in het landschap.
Uitgebreid beschrijft hij in deel 1 de "groene flits." Soms stuurt
de ondergaande (rode) zon vlak voor hij achter de horizon verdwijnt helder groen licht naar de waarnemer. Dat kan de indruk
wekken van een flits. Vanaf het moment dat ik dat las heb ik
elke zonsondergang die ik meemaakte gekeken of er een
groene flits optrad. In 40 jaar nooit wat gezien. Eind februari
2013 was ik op studiereis naar Marokko met 11 collega's. We
bezochten een agrarische school, een Koran school, diverse
agrarische bedrijven en een onderzoek station. Hoe kan je aaltjes die in de bodem de groei van tomaten benadelen met zonlicht (Daarvan heef Marokko heel veel) om zeep helpen? We
ontmoetten een leraar ergens hoog in het Atlas gebergte die in
een wegrestaurantje uitleg gaf over het Marrokaanse onderwijssysteem. Dat restaurantje was niet verwarmd en dikke truien
waren geen overbodige luxe. Hij vertelde dat de armste leerlin-
Het symposium Exoplaneten
Op 1 december 2012 werd het KNVWS-symposium over Exoplaneten gehouden, in één van de gebouwen van de Universiteit Utrecht die ondanks het daar opheffen van de
sterrenkundeopleiding bereid was om gastvrijheid te verlenen.
Er wordt door de KNVWS jaarlijks een dergelijk symposium verzorgd, steeds met een duidelijk thema, steeds met gerenommeerde sprekers. Het onderwerp van dit symposium was
voorbereid in het septembernummer van het tijdschrift Zenit dat
bijna geheel aan exoplaneten (planeten bij andere sterren dan
de zon) was gewijd, maar dupliceringen leverde dit niet op: de
lezingen gingen in aanzienlijk meer detail in op het onderwerp.
Xander Tielens (Sterrenwacht Leiden) opende de rij van sprekers met een boeiend verhaal over de ontwikkeling van de gedachtenvorming over de vorming van leven met de
omstandigheden die daarvoor nodig zijn, uitmondend in een beschrijving van de tegenwoordige inzichten omtrent de vorming
van ons zonnestelsel. Daarbij komen o.a. het “late heavy bombardment” en de migratie van de planeten naar hun tegenwoordige banen aan de orde.
Niek de Kort (voorzitter van de KNVWS) vervolgde met een algemene beschrijving van de tegenwoordige technieken om achter het bestaan van planeten bij andere sterren te komen,
daarmee een kader scheppend waar de andere sprekers op
terug kunnen vallen.
Karel van der Hucht (SRON) sprak over planetoïden en hun
banen, over “near earth objects”, over de monitoring daarvan,
over de kans op inslagen en de mogelijke schade die een inslag
zou kunnen opleveren.
In de lunchpauze was er, zoals gebruikelijk bij deze symposia,
gelegenheid om de informatiemarkt te bezoeken, inkopen op de
boekenmarkt te doen of contacten te leggen met vertegenwoordigers van werkgroepen, volkssterrenwachten of leveranciers
van astronomische apparatuur.
Na de lunch ging het programma verder met een lezing door
Ban Braam (TNO) over het gebruik van interferentietechnieken
blz 26
gen uit de bergen lege flessen naar school namen om die daar
te vullen met water. Thuis was er geen waterleiding en geen
electra. Om bij te komen van de kou in de bergen wilde ik van
de hotelsauna in Agadir gebruik maken. Helaas. De stroomvoorziening in Agadir was uitgevallen. Noodaggregaten hielden
de belangrijkste funties van het hotel aan de praat maar daar
hoorde de sauna niet bij. Ook de verlichting in de hotelkamers
niet. Wij gasten kregen allemaal een paar kaarsjes. Ik besloot
dan maar de ondergaande zon te gaan fotograferen. Door de
zoeker van mijn spiegelreflex zag ik dan eindelijk na zoveel jaar
de groene flits. Ik knipte nog wel een plaatje... maar de flits was
al voorbij. Toch was het segmentje van de zon wat nog boven
de horizon piepte duidelijk groenig. In de hoop dat volgende
dag het verschijnsel zich opnieuw zou voordoen stelde ik mijn
telescoop (8 cm Swarovski) op met een filmcamera er aan. Tevens schroefde ik mijn grootste lens aan de body van de spiegelreflex. (500 mm telelens). Tja... De volgende dag geen flits
meer. Maar ik heb hem gezien en ben niet meer groen van jaloezie op anderen die er over vertellen.
Hans Dijkstra
Foto’s hier naast
bij pogingen om directe beelden van exoplaneten te verkrijgen.
Daarbij is essentieel dat het licht van de centrale ster (de ster
waaromheen zo’n planeet een baan beschrijft) geheel wordt uitgedoofd. Plannen voor “in formatie vliegende” satellieten die
samenwerken bij die interferentietechniek werden geschetst.
Frans Snik (Sterrenwacht Leiden) vervolgde met de beschrijving
van een alternatieve techniek die berust op het gebruik van polarisatie: het licht van de centrale ster is ongepolariseerd, maar
dat van de exoplaneet heeft een (kleine) gepolariseerde component zoals normaal is bij weerkaatst licht. Door opnames gemaakt met polarisatiefilters in verschillende richtingen “van
elkaar af te trekken” hoopt men een beeld van de exoplaneet
zelf over te houden.
André van Es (CAMRAS) vertelde aansluitend over de wijze
waarop de oude radiotelescoop in Dwingeloo is opgeknapt en
ter beschikking is gekomen aan amateurs die zich op radioastronomie toeleggen, en koppelt daar een verhaal over SETI aan
vast: de organisatie die op vele golflengtes in het radiogebied
luistert naar signalen die een intelligente oorsprong zouden
kunnen hebben.
Onze eigen Frans Nieuwenhout (maar nu sprekend vanuit de
Werkgroep Veranderlijke Sterren van de KNVWS) was de laatste spreker. Hij liet ons weten op welke wijze je als amateur via
het nauwkeurig schatten van de helderheid van sommige sterren de “dip” kunt bepalen die behoort bij de overgang van een
exoplaneet over zijn centrale ster. Daarbij kwam ook het gebruik
van wiskundige modellen aan de orde, die dit verschijnsel in detail beschrijven, en het “fitten” van de waarneemresultaten aan
zo’n model.
Zoals steeds, was de symposiumdag er één met een overvloed
aan informatie over een interessant astronomisch onderwerp.
We zijn dan ook voldaan naar huis gegaan. Hoogstens met het
besef, dat het jammer is dat er zo weinig leden van Metius naar
deze symposia gaan. Volgend jaar beter?
Piet Cijsouw.
maart - augustus 2013
Agadir Marokko
21 febr 2013
Op de achtergrond komeet
McNeath in Chili
Het laatste glimpje zonlicht was niet rood
De originele opname toont een groene kleur
Metius Magazine
blz 27
LID WORDEN VAN
A.W.S.V.
“METIUS”
Indien u lid wilt worden van de Alkmaarse Weer- en Sterrenkundige Vereniging “Metius” kunt u zich opgeven bij het
secretariaat (zie pag. 2 van dit blad). U
kunt zich ook opgeven op één van onze
verenigings-avonden. De contributie
bedraagt € 25 per jaar. Personen onder de
20 jaar betalen € 10,00 per jaar. Gezinslid
€ 13,75 per jaar.
Bij lidmaatchap heeft u o.a. recht op:
·
·
·
gratis deelname aan alle verenigingsactiviteiten (incl. lezingen en werkgroepen);
gratis toegang tot de sterrenwacht;
gratis abonnement op Metius Magazine.
Ruimte voor adres sticker
ADVERTEREN IN
METIUS
Magazine
Ook u kunt adverteren in Metius Magazine. Wij bieden de volgende mogelijkheden aan (prijzen geldig vanaf seizoen
2009-2010).
Commerciële advertenties
A4-formaat:€ 85,- per jaar;
A5-formaat:€ 55,- per jaar;
A6-formaat:€ 35,- per jaar;
A7-formaat:€ 25,- per jaar.
Bij plaatsing van een advertentie ontvangt
u Metius Magazine gratis. Indien u geen
prijs stelt op ontvangst van Metius Magazine krijgt u € 8,- korting op het advertentietarief.
Niet-commerciële advertenties door
niet-leden
Tegen betaling op aanvraag.
Niet-commerciële advertenties door
leden
Gratis tot max. 400 leestekens (incl.
spaties).
blz 28
maart - augustus 2013