Nuchter bekeken zijn de twinkelen- de stipjes

spoorzoeken
J
unt je voorstellen dat de fantasie van onze voorouders flink
werd geprikkeld bij zoiets overweldigends als de sterrenhemel.
Zij zagen figuren in groepjes sterren, zoals dieren en mythologische personen: sterrenbeelden. Er zijn er liefst 88. Vele zijn
in duizenden jaren van de ene op de andere cultuur overgegaan. Zo
dateert Grote Beer, een van de bekendste sterrenbeelden, vermoedelijk van vóór de laatste ijstijd en is dus minimaal tienduizend jaar oud.
Sommige sterrenbeelden pronken alleen nu, in dit jaargetijde, aan de
hemel. Zoals de mythische jager Orion met zijn schitterende vorm.
Volgens de Griekse sage vlucht hij voor een schorpioen. Dat is precies
wat in de kosmos gebeurt: Orion verdwijnt van het hemeltoneel
zodra sterrenbeeld Schorpioen door de draaiing van de aarde in de
lente in het zuidoosten opkomt.
De sterrenhemel
Met de hemelweergave van sterrenkaartmaker Wil Tirion, zoals
hier afgebeeld, komt de winternacht tot leven. Hoe ‘lees’
je zo’n kaart? Let op de windrichtingen. Kijk je naar het
zuiden, houd de kaart dan vast zoals hij hier geplaatst is.
Kijk je naar het noorden, draai hem dan 180 graden zodat
‘NOORD’ onderaan staat. Gebruik bij voorkeur rood licht,
zoals zo’n draagbaar fietsledlampje, om de kaart te
bekijken. Dan hoeven je ogen niet steeds opnieuw aan
het donker te wennen.
1
6
1
Omdat de Poolster vrijwel in het verlengde
van de aardas staat, loodrecht boven het
noorden, verandert zijn positie aan de hemel
niet. Handig oriëntatiepunt. Zoek de Steelpan
– de zeven helderste sterren van Grote Beer
– en trek een denkbeeldige lijn door de twee
buitenste sterren van de pan tot de eerstvolgende heldere ster: dat is hem! Alle sterren
draaien om de Poolster heen. Dat kun je goed
met een fotocamera vastleggen door de sluiter
minimaal een halve minuut open te zetten.
5
Sterren zijn niet uitsluitend wit. Betelgeuze is
oranjerood, Rigel blauwachtig. Dat komt door hun
oppervlaktetemperatuur. Op het ‘koele’ Betelgeuze is
het bijna 3.800 graden, Rigel is met ruim 11.000 graden
nog heter. Vergelijk het met ijzer in het vuur: eerst kleurt
het rood, dan geel, dan wit en tenslotte blauw.
4
3
’s Winters is Sirius de helderste ster. Als ze in het oude Egypte
vlak voor zonsopkomst verscheen, voorspelden astrologen
aan de hand van haar helderheid en kleuren de toekomst.
Onzichtbaar langzaam beweegt de ster van ons af; net of haar
licht alsmaar zwakker wordt. Over zo’n vijf miljoen jaar zal
Albireo, de kop van het sterrenbeeld Zwaan, net buiten de
kaart, de hoofdrol aan de hemel hebben gekaapt.
naarbuiten
5
De Pleiaden zijn een ‘sterrenhoop’, een compacte groep van minstens vijfhonderd sterren,
ontstaan uit dezelfde gaswolk. Omdat ze zo
helder zijn zie je er met het blote oog al gauw
diversen, met een verrekijker zelfs tientallen.
Uiteindelijk gaat elke ster uit zo’n hoop zijn
eigen weg.
2
2
12
6
De Andromedanevel ziet eruit als een
wazig vlekje tussen de sterren. Het is een
sterrenstelsel, net als de Melkweg, dat
onvoorstelbaar ver van de aarde staat: 2,5
miljoen lichtjaren. Eén lichtjaar is de afstand
die licht in een jaar tijd in de ruimte aflegt,
namelijk 9,5 biljoen kilometer. De Andromedanevel ligt dus 23,7 triljoen kilometer
bij ons vandaan.
3
2
4
Mira betekent ‘de Wonderbaarlijke’. En dat is ze. De
Nederlandse amateurastronoom David Fabricius
ontdekte al in 1596 dat deze ovale ster soms wel,
soms niet zichtbaar is. Die afwisseling in helderheid
komt omdat de ster in haar laatste levensfase verkeert en onvoorspelbaar inkrimpt en uitzet.
TIP: Met de app Skymap kun je
alle sterren en planeten lokaliseren.
Simpel door je telefoon naar de hemel
te richten en het af te lezen.
TEKST: KATJA KREUKELS ILLUSTRATIE: WIL TIRION - URANOGRAFIE FOTOGRAFIE: MARIJKE KODDEN
Nuchter bekeken zijn de twinkelende stipjes aan de nachtelijke
hemel gasbollen die door
kernfusie licht en warmte
uitstralen. Maar een sterrenkaart onthult een kosmos
vol fascinerende figuren.